Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ATMANAND
PRAKASA
ક અને ફરજ આપણે સૌ આજે હુકોની અને વિશિષ્ટ અધિકારીની વાતો કરી રહ્યાં છીએ અને માંગણી કરી રહ્યાં છીએ પણ પ્રાચીન ધર્મનો ઉપદેશ ફરજો અને કર્તવ્ય વિષેનો હતો. બજાવેલાં કર્તવ્યને પગલે પગલે હુકે આવતા જાય છે. વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીના વિકાસને આ મન અને આત્માના વિકાસની સાથે આપણે જોડી શકશે ખરા ? વિજ્ઞાનને આપણે બેવફા ન થઈ શકીએ, કારણ કે એ આજના જીવનની મૂલાત હકીકતનું પ્રતિનિધિ છે, અને પેલા તાત્વિક સિદ્ધાંતો, જેને માટે ભારત ભૂતકાળમાં યુગાના યુગથી ખડુ’ રહ્યું છે તેને અપણાથી બેવફા થઈ શકાય જ નહીં. તો ચાલો, આપણે આપણા સર્વ સામર્થ્ય અને શકિતપૂર્વક ઓદ્યોગિક પ્રગતિને આપણે માર્ગે આગળ ધપીએ અને સાથેસાથ એ પણ યાદ રાખીએ કે સહિપશુતા, દયા અને ડહાપણ વિનાની ભૌતિક સમૃદ્ધિ કરતાં ધુળ ને રા'ખ સારા છે. આ પણે એ પણ યાદ રાખીએ કે * ધન્ય છે શાન્તિ સજી કે. '
-જવાહરલાલ નેહરુ
પરતક પદ
પુરતઃ પદ
છેપ્રકાશ છે :શ્રી જન નાના-નાનંદ સના
CUCIGLDIR
કારતક
સં', ૨૦૧૭
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
تصم
م
વિ ષ યા નુ કે મ ણ કા ૧. કાચું ૨. વિજ્ઞાન તાંડવ
(શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ સાહિત્યચંદ્ર ) ૩. નૂતનવર્ષનું મંગલવિધાન.
પ્રકાશન સમિતિ ૪. માનવજીવનની ત્રણ અવસ્થા
(મુનીરાજ શ્રી લમીસાગરજી મહારાજ ) ૫ ૫આમધમ"
( અમરચંદુ માવજી શાહ ). ૬. શું “મૃત્યુ” એ અક્ષરા જણાતા નથી ? ( શ્રી બાલચંદ હીરાચ દ) ૭. માણિયદેવસૂરીની અનુપલબ્ધ કૃતિઓ (પ્રે. હીરાલાલ ૨. કાપડીયા ) ૮. સ્વ. હીરાલાલ શાહ
(“ જન્મભૂમિ ’માંથી) ૯ સમાચાર
م
م
૧
બ
જીવનને ઘડવામાં ઉપચાગી એ પ્રાણવાન પ્રકાશના
જ્ઞાનપ્રદીપ ( ભાગ ૧ થી ૩). આ ગ્રંથમાં સ્વ. આચાર્ય શ્રી વિજયુકસ્તૂરસૂરીશ્વરજીએ લખેલા આધ્યાત્મિક લેખના સર્વ—સંગ્રહ રજૂ કરવામાં આવ્યા છે. - લેખે એટલા ઊંડા અને તલસ્પર્શી છે કે તે વાંચનારને જૈન દર્શનશાસ્ત્રના ઊંડા અભ્યાસ આપોઆપ થઈ જાય છે. ટૂંકામાં આત્મસિદ્ધિ માટે આ ગ્રંથ ખાસ વાંચન-મનન કરવા જેવા છે. લગભગ છ સે પાનાને આ ગ્રંથ મેટા હોવા છતાં તેની કિંમત માત્ર રૂા. ૮-૯ રાખ વામાં આવેલ છે (રવાનગી ખર્ચ અલગ).
કથાદીપ લેખક મુનિશ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી ( ચિત્રભાનુ ) તત્ત્વચિંતક મુનિરાજશ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી( ચિત્રભાનુ ના આ ગ્રંથ સંબંધી સુવિખ્યાત નવજીવન પત્ર પરિચય આપતાં જણાવે છે કે:| જૈન મુનિશ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજીનું આ પુસ્તક આવકારપાત્ર છે. એમાં સંગ્રહિત થયેલી ૨૩ લઘુકથાઓ આપણા જીવનને ઘડવામાં ઉપયોગી થાય એવી છે. એમાં મુનિશ્રીનું ઊંડું ચિંતન તેમજ નિર્મળ દર્શન દૃષ્ટિએ પડ્યા વિના રહેતા નથી. દરેક કથાની શરૂઆતમાં આપેલા વિચાર મૌક્તિકે પણ સુવિચારપ્રેરક છે. સૌને આ પુસ્તક ગમે એવું છે. કિ મત દોઢ રૂપિયા (પોસ્ટેજ અલગ) અને ગ્રંથરત્નો આજે જ રખાવે.
શ્રી જૈન આમાનંદ સખા -ભાવનગર,
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આજી નદ
વર્ષ ૫૮ મું]
કારતક તા. ૧૫-૧૧-૬૦
[ અંક ૧
इह तुरगरथैः प्रयान्ति मूर्खा धनरहिता विबुधाः प्रयान्ति पद्भ्याम् । गिरिशिखर गतापि काकपंक्तिः पुलिनगर्न समत्वमेति हंसः ॥
( રૂચિરા) હાથી, હય કે રથ યાનામાં બેસી મૂર્ખ મહાલે રે, વિર વિના વિદ્વાન પુરુષે સદૈવ ચરણે ચાલે રે, ગિરિશિખર પર ભલે વસતી હિય કાગની હારે રે, રેતીમાં ફરતા હસની સમાન એ નવ ધારે રે,
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિજ્ઞાન તાંડવ
(સુમંદાર માલા છંદ ) કરે ખડ વાયુતણા રણને લંડ જે ચંડ કાર કૌશીક ધરે રૂપ સૌદામિની અનિને ગોલ સાક્ષાત જે નેત્ર મૃત્યુત ક્ષણથે કરે નષ્ટ ને ભ્રષ્ટ લેકેતા સ્પષ્ટ વાસે પુરા ભસ્મમાં અહે માનવેના શરીરે પરે મૃત્યુ એક ક્ષણે ઘાત વિજ્ઞાનના ૧ દયા શાંતિ ને પાપ પુ તણું અંશ ભગ્નાવશેષે થયા લેકમાં ગયું દેવ માનુષ્ય ને ધર્મને છેદ થાતે દિસે લેપ આ વિશ્વમાં થતે અંત આ વિશ્વને એક સાથે મશાને અને સર્વ ભૂભાગમાં ફળ્યું રાક્ષસી એહ વિજ્ઞાન શું દૈત્ય રૂપે થયું પણ અસ્તિત્વમાં ૨
અહ એહ વિજ્ઞાનવાદી ઉપાધી સહુ આધિ વ્યાધિ લેઈ આવિયા બધા સાક્ષરે શું થયા રાક્ષસે ને દયા ભાવને શાંતિ દૂર ગયા કૃપા સાનુકંપા દયા શાંતિ પાતાળમાં શું ગઈ સર્વ અધ્યાત્મતા અહે આવિ અને કાળ શું એ પૃથ્વી તણે નાશ સર્વાશમાં ૩ ગયા છે ભુલી શું સ્વયં આત્મશક્તિ છતી થાય છે રાક્ષસી બુદ્ધિની પ્રલે ! તાર તું માનવેને દબુદ્ધિ આપી સમસ્યા સ્વયં ભાવની ભુલાઈ ગઈ ભે કૃપાસિંધુ સારી સ્વયં પ્રેરિતા બુદ્ધિ માનવ્યની નહીં કે તારા વિના માર્ગ દાખે નહીં બુદ્ધિ આપે સુધા શાંતિની ૪
કવિ-સાહિત્યચંદ્ર બાલચંદ હીરાચંદ, માલેગામ
m
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
નૂતનવર્ષ નું મંગનિધાન :
રાત્ર' મુનિશ્ર્વતાષિયા પરિચિતનીયમ્ । મેળવેલ શાશ્ત્રનું પણ સુંદર રીતે સ્થિર બુદ્ધિથી વારંવાર પરિશીલન—ચિંતવન કરવુ જોઇએ.
આપણા પૂર્વજો—તીર્થંકર ભગવતા અને આચાય મહારાજોએ આપણા માટે શાસ્ત્રની રચના કરી છે. તે શાસ્ત્ર જો એમને એમ ગ્રન્થામામાં જ સંગ્રહી રાખીએ તેા તેનાથી આપણા કર્યા જ ઉદ્ધાર
થવાને નથી. આપણા આચાર્યો પાસેથી આપણને જે અપૂર્ણાં શાસ્ત્રના વારસો મળ્યા છે તેને આપણે પરિશીલન —ચિંતન-મનનારા ટકાવી રાખવા અને જીવનમાં આચરવા પ્રયત્નશીલ બનવું તે જ આપણું પહેલું કય્ છે.
શાસ્ત્રના ચાગ્ય પરિશીલન માટે સમાજના વિયા રકાના તે અંગેના વિચારવિનિમય પણ એટલા જ ઉપયોગી બને છે આ રીતે શાસ્ત્રનું ચિંતવન—પરિ શીયન કરીને એવી રીતે જીવનમાં ઉતારવુ કે તેથી આપણું અને સમાજનું કલ્યાણ થાય.
6
શ્રી ભાન ́ પ્રકાશ ' આ શાસ્ત્રપરિશીલન અને વિદ્વાનોનાં વિચારવિનિમયનું કામૃત્તાવન વર્ષથી કરી રહ્યું છે. આ શાસ્ત્રપરિશીલન અને તે દ્વારા સમાજકલ્યાણુંની ભાવનાને મૂર્ત કરવાના પ્રયનમાં શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ને અનેક વિદ્વાન મુનિ મહારાજે તર્યાં વિદ્વાન ગૃહસ્થ વિચારકને સહકાર મળતા રહ્યો છે. તે સોના અમે અત્રે આમાર માનીએ છીએ. આ નૂતનવર્ષમાં પણ સૌના સહકાર મળશે એવી આશા રાખીએ છીએ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વનમાં વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે, ત્યારે શાસ્ત્રપરિશીલન અને વિચાર વિનિમયદ્વારા તે સમાજને વધુ ઉપકારક
થવાની અભિલાષા સેવે છે.
એક એક વર્ષ પુરૂં થતુ જાય છે અને દુનિયા ઘણી જ ઝડપથી ખદલતી જાય છે. ગઈકાલની દુનિયા કરતા આજની દુનિયા, તેના સજોગો, પ્રશ્નો, ગુંચ વણા ધણા જ જુદા પ્રકારના છે. તે સોગે અને પ્રશ્નો સમજવા અને ગુંચવણો ઉકેલવા ઘણીજ સમ અને કુશાગ્રબુહિતી જરૂર છે. નવા સમાજે, નવી દુનિ યાએ આપણી સમક્ષ અનેક નવા પ્રશ્નો ખડા કર્યા છે. તે પ્રશ્નોનું સમાધાન કરવા અને સમજવા સૂક્ષ્મ વિવેક મુદ્ધિ અને ઉંડુ શાસ્ત્રીયજ્ઞાત અને તત્ત્વદર્શન જરૂરી છે. આજે દુનિયા પેાતાના અટપટા પ્રશ્નો ઉકેલવા આધ્યાત્મિક ' દૃષ્ટિને અથવા પરસ્પર સદ્ભાવની દૃષ્ટને ઝંખે છે.
"
આજની દુનિયા વૈજ્ઞાનિક પ્રગતિની સાથ આધ્યાત્મષ્ટિને ઝંખે છે. તેને સાચી જરૂરીઆત પૂરી પાડવા શુદ્દભાવના અને ગલ્યાણુની ઝંખના જ જરૂરી છે. આજની દુનિયાને સુખશાંતિના રાહ બતાવવા આપણા પ્રાચીન સિંહાન્તો આધુનિક ઢબે આધુ નિક દુનિયા પચાવી શકે તે રીતે આપણે રજી કરવા પડશે. તે રીતે જ આપણી વિશ્વમાણુની ભાવનાને આપણે મૂર્ત સ્વરૂપ આપી શકીશું. અમે ઇચ્છીએ છીએ કે વિદ્વાન મુનિ તથા ગૃડસ્થ ચિંતા ‘શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ' દ્વારા વિશ્વકલ્યાણુના ઉન્નત કામાં યથાશક્તિ ફાળો આપે,
હવે નૂતનવર્ષોંના પ્રારંભે આપણે જરા ગતવર્ષ
આ નૂતન વર્ષોંમાં શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ તરફ ષ્ટિ કરી લઇએ. ગતવમાં આપણા સમાજના
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
એકતાને માટે વધુ સારા પ્રયત્નની જરૂર હતી તે કરી દર્દીઓ તેને લાભ લે છે. દવાખાના અંગે જનતાએ શકયા નથી તે એક દુઃખદાયક હકીક્ત છે. આ લોક- સંતોષ વ્યક્ત કર્યો છે. આ દવાખાનું જનતાને વધારે શાહી યુગમાં આપણે આખા સમાજના વતી બોલી ઉપગી થાય એવી શુભેચ્છા. શકે અને અવાજ રજુ કરી શકે એવી મજબૂત પીઠ- આ ઉપરાંત ગત વર્ષમાં શ્રી અનોપચંદ ગેવિંદજી બળવાળી સંસ્થાની બહુ જ જરૂર છે એ વાત આપણે ટસ્ટ તરફથી અજવાળીબેન સાર્વજનીક વાચનાલય શ્રી જેટલા વહેલા સમજીએ એટલું વધુ સારું છે. ભૂત- યશેકવિજયજી ગ્રન્થમાળાના મકાનમાં ખુલ્લુ મૂકવામાં કાળના મતભેદને હવે મેટાભાગની જનતા ભૂલી જ આવ્યું છે. આ વાચનાલય શરૂ કરવામાં બે સંસ્થાગઇ છે. તો પછી હવે એવી એક સંસ્થાને પીઠબળ એએ -ત્રી અને પચંદ ગોવિંદજી ટ્રસ્ટ અને શ્રી આપી મજબૂત બનાવવા સવેળા પ્રયત્ન કરી દેવા યવિજયજી ગ્રન્થમાળાએ પરસ્પર સહકાર સાધ્ય છે, જરૂરી છે. આ વાતને આપણે સમાજના દીર્ધદષ્ટિ. વાળા આગેવાને વહેલી તકે હાથ ધરે એવી અભિ
આ ઉપરાંત અત્રે શ્રી દાદાસાહેબ જૈન બેડ ગની ભાષા સેવીએ છીએ,
ત્રીજી વીંગ તૈયાર થઈ ગઈ છે અને ઘણું વિધાથીઓ
હવેથી તેનો લાભ લઈ શકશે. આ ઉપરાંત અત્રેની પણ શ્રી જૈન વે, કોન્ફરન્સનું મુખપત્ર “જૈન
શ્રી જૈન બાળ વિધાથીભુવનને શ્રી મણીબેન નાનાયુગ'નું પ્રકાશન બંધ થયું એ જૈન સમાજની
લાલ હરીચંદ ટ્રસ્ટ તરફથી ૩૦૦૦૦ રૂપીઆ જેવી પીછેહઠ બતાવે છે. શ્રી જેન કોન્ફરન્સ જેવી સંસ્થાને
રકમ મળવાથી તે સંસ્થાને પોતાનું મકાન કરવાનું જેનયુગ 'નું પ્રકાશન બંધ કરવાના સંજોગે ઊભા
સ્વપ્ન સિદ્ધ થશે. આજે પણ આ સંસ્થામાં થાય એ પણ સમાજને શરમાવનારું ગણાવું જોઈએ.
વિધાથીઓની સંખ્યા ઉત્તરોત્તર વધતી જ રહી છે. બીજી એક વાત ઉપર પણ જૈન સમાજનું આ ઉપરાંત શેઠશ્રી હીરાલાલ અમૃતલાલે કરેલી અમે લક્ષ્મ ખેંચવા માગીએ છીએ. આપણે ત્યાં ઉદાર સખાવતને પરિણામે શ્રી દાસાહેબની બાજુમાં ધાર્મિક પરીક્ષા લેતી સંસ્થાઓનું પણ આપણે એકી- સુંદર આરોગ્ય ભુવન પણ હવે ટૂંક સમયમાં કરણ કરી શક્યા નથી એ દુઃખ છે. અમારું માનવું તૈયાર થઈ જશે. છે કે ધાર્મિક પરીક્ષાઓ જુદી જુદી લેવાય એમાં
સામાજિક ક્ષેત્રમાં હજી મધ્યમ વર્ગના ઉત્કર્ષને ખુ ધાર્મિક શિક્ષણના પ્રચારને જ નુકસાન થાય
માટે ઘણું કરવાની જરૂર છે વિધાથા ભાઈ બહેને છે. એનાથી એક જ વિદ્યાથીને લગભગ એક સરખા
ભણીગણીને અથવા કોઈપણુ ગૃહઉદ્યોગેની તાલીમ અભ્યાસક્રમની બે કે ત્રણ પરીક્ષા આપી ઈનામ
લઈને પગભર થાય તે માટે તેમ જ ટૂંકા ગાળાના મેળવવાની લાલચ થવાથી તે વિધાથી ધાર્મિક
અભ્યાસક્રમ તૈયાર કરી પગભર થાય તે માટે નાસ્કોલરશીપ, અભ્યાસમાં આગળ વધવાને બદલે ઘણે સમય એક
પુસ્તકોની મદદ વગેરે કાર્યો કરવાની ઘણી જ જરૂર છે. જ અભ્યાસમાં ગાળે છે. આવી પરિસ્થિતિ દૂર
આવાં કાર્યો ઠેકઠેકાણે થવાં જોઈએ. આ ઉપરાંત, થવી જોઈએ.
મધ્યમવર્ગના કુટુમ્બનો મુખ્ય માણસ રળતા હોય . હવે સ્થાનિક બનાવોનું ટૂંકમાં અવલોકન કરીએ, તેને તેના ઘરના મદદરૂપ થઈ શકે એવા ઉપકારક આ વર્ષમાં જૈન સંધ તરફથી શ્રી આણંદજી પુરૂ કાર્યો પણ શરૂ કરવાની જરૂર છે. આ શ્રી જૈન છે.
તમ જીન સાર્વજનિક દવાખાનું શરૂ કરવામાં કોન્ફરન્સની મદદથી અમુક અમુક જગ્યાએ ઠીક ચાલે ' આવ્યું છે. તેમાં દરેક કોમના ભાઈ બહેનો લાભ લઈ છે. તેમાં બળ આપીને તેને બીજી જગ્યાએ એ વિસ્તૃત શકે છે. આ દવાખાનામાં દરરોજ ૯ગભગ ૨૫૦ કરવાની જરૂર છે.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
માનવ-જીવનની ત્રણ અવસ્થા
મુનિરાજ શ્રી લક્ષ્મીસાગરજી મહારાજ (જોટાણા )
આ જ છે. તે વખતે શરીરની શક્તિએ સંપૂર્ણ રૂપે ખીલેલી હોય છે અને ગુણે: પ્રાપ્ત કરવાને પણ મન ઉત્સુક બની રહ્યું હોય છે. મનુષ્ય આ અવસ્થામાં જે વાત શીખવા ચાહે તે બહુ સારી રીતે શીખી શકે છે, અને જે દ્ગુણુ પોતાનામાં ઉતારવા કચ્છે તે સદ્ગુણુ પશુ ઉતારી શકે છે, પરન્તુ કેટલીક વાતો એવી છે કે જે યુવાવસ્થામાં શીખી લીધી હોય તે જ તે પ્રાપ્ત થાય અને નહીંતર આખી જીંદગી સુધી પ્રયત્ન કરવા છતાં નિરાશ જ થવું પડે. ગુણે પ્રાપ્ત કરવા અને તેની સાથે તે સુણ્ણાના સદુપયોગ કરી જીવનને ઉન્નત બનાવવું, એ બન્ને કામે આ યુવાવસ્થામાં જ થવા જોઇએ. જો યુત્રાવસ્થા માત્ર ગુણે પ્રાપ્ત કરવામાં જ વીતાવી દેવામાં આવે તા એ સદ્ગુડ્ડાના ઉપયાગ કયારે થાય ? કોઇ એમ કહે કે યુવાવસ્થામાં જે સદ્ગુણી પ્રાપ્ત કર્યા હોય તે સદ્ગુણીના ઉપયોગ વૃદ્ધાવસ્થામાં જ થવા જોઈએ, પણ હું તે વાત સ્વીકારતા નથી. કારણ કે વૃદ્ધવયમાં સુખાનુભવ શક્તિ પ્રથમ કરતાં ણે અંશે મંદ પડી જાય છે. ગુણાના ઉપયેગથી જે સુખ પ્રાપ્ત થઈ શકે તેમ છે, તે સુખના અનુભવ તા યુવાવસ્થામાં
(૧) માલ્યાવસ્થા (૨) ચુવાવસ્થા (૩) વૃદ્ધાવસ્થા. બાલ્યાવસ્થા અજ્ઞાનતામય હોય છે, તે વખતે બાળક પરવશ, પરાધીન તથા નિર્ભય હોય છે. તેને પોતાની માર્નાસક ઉન્નતિ કરવાનું કે આત્મિક પ્રગતિ સાધવાનું બીલકુલ સૂઝતું નથી, આ દશામાં જે કાંઇ સુખ હોય તો તે એટલું જ કે તે વખતે બાળક તદ્દન સ્વતંત્ર અને ચિંતામુક્ત હોય છે. કાલે શું થશે તથા મારા મુરબ્બીએ મને અમુક કાર્ય કરતા અટ કાવશે એવે ખ્યાલ પ્રાયઃ તેમનાં મનમાં આવતા નથી, ખાવું, પીવુ, તથા કુવું. એ સિવાય બીજું કાંઇ, એટલે કે ૬ઃખ સુખ જેવી વસ્તુ આ જગતમાં છે તેવું તેમને તે વખતે ભાન હેતુ નથી. બાલ્યાવસ્થામાં નિશ્ચિંતતા હોય છે. તેનું એક કુદરતી કારણ છે, અને તે એ જ કે બાળઠના શરીરની પુષ્ટિ માટે તે બહુ આવશ્યક છે. જો બાળક જન્મથી જ ચિંતા અને પીકર કરવા લાગે તો તેનું શરીર વૃદ્ધિ પામે નહિં, અને ટૂંક મુદ્દતમાં જ અકાળે મરણુશરણુ થાય.
યુવાવસ્થા એ માનવ-જીવનની બીજી અવસ્થા છે. જીવનમાં જો કોઇ સર્વોત્તમ અવસ્થા હોય તે તે
સભાની પ્રવૃત્તિઓ
ગત વર્ષમાં શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ માસિકમાં ૨૯ પથ અને ૪૦ ગદ્ય લેખો ઉપરાંત સુભાષિતા, ચિ ંતન કણિકાઓ વગેરે પ્રગટ કરવામાં આવ્યા હતા. આ ઉપરાંત સમાચાર આપવાનું કામ પણ ચાલુ કરવામાં આવ્યું હતું. આ રીતે માસિકને સમૃદ્ધ કરવામાં પુજ્ય મુનિમહારાજ શ્રી લક્ષ્મીસાગરજી, મુનિ શ્રી સુશીતવિજય, મુનિ શ્રી મહાપ્રભવિજયજી, મુનિ શ્રી બ્લિોકસાગર તેમ જ ગૃહસ્થ લેખકે પ્રે, શ્રી હીરાલાલ, શ્રી જયંતીલાલ ખી. દવે, ડા. શ્રી દેવેન્દ્ર જૈન, શ્રી
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રતીલાલ દેસાઈ, શ્રી ફતેચ'દ ઝવેરમાઈ, ૫. શ્રી દલસુખભાઇ, શ્રી વીઠ્ઠલદાસભાઈ, શ્રી અમરચંદભાઇ, સ્વ. શ્રી પાદરાકર, શ્રી બાલચંદ, શ્રી ‘રક્તતેજ' શ્રી સ્વરૂપચંદ ઝવેરી, શ્રી કાન્તિ જે. મહેતા, સ્વ.શ્રી મેહન લાલ દીપચં ચેકસી, શ્રી પ્રણવ માઢલી, શ્રી મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા વગેરે એ સારે। સહકાર આપ્યું હતેા, તેમને અમે ફરી અત્રે આભાર માનીએ છીએ અને તેમણે આપેલ સહકાર નવા વર્ષમાં ચાલુ રાખવા વિનંતી કરીએ છીએ.
પ્રકાશન સમિતિ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
જ થવું જોઈએ. જે મનુષ્ય પિતાની યુવાવસ્થા અને સણી તથા દુર્ગણી પુરૂષેનાં જીવનની ચડતી ગરીબાઈમાં અને કંગાળીયતમાં વિતાવે છે. તેઓને -પડતીનો અભ્યાસ કરે. આપણે આપણું કર્તવ્યો વૃદ્ધાવસ્થામાં ગમે તેટલી સુખ-સંપત્તિ મળે તે પણ જાણવાં અને ત્યાર બાદ તે કર્તવ્યને કરવાં. એજ તેમાં તેમને બહુ આનંદ થતું નથી. મારી કહેવાની જીવનનો મુખ્ય ઉદ્દેશ છે, સદાચાર સંબંધી દરેક ધર્મના મતલબ એટલી જ છે કે યુવાસ્થાને જ જેમ બને તેમ પુસ્તકોનું વાંચન અને મનન ખૂબ કરવું જોઈએ તે ઉન્નત. સુખમય તથા સચ્ચરિત્ર બનાવો. કારણ કે તમને માનવજીવનના કર્તમનું ઘણું ઉત્તમ જ્ઞાન પ્રાપ્ત માનવ-જીવનમાં એ જ એક અવસ્થા ઉત્તમ છે. થશે. સદાચારી પુરૂષનાં અને સંત સમાગમમાં રહેવાઆ ઉપરથી તમે સમજી શક્યા હશે કે મનુષ્યએ થી પણ આપણને આપણું કર્તવ્યનું જ્ઞાન થાય છે.
છે. મા શે બે કામો કરવા જોઇએ: પહેલું છે એ માટે અવકાશના સમયે ઉત્સાહી, સાહસી, ઉધોગી, કે આપણે મહેનત કરી ગ્યતા પ્રાપ્ત કરવી. અને અનુભવી, સુપભ્ય તથા પ્રતિષ્ઠિત પુરૂષને પરિચય કરજો ત્યાર પછી એ યોગ્યતાને લાભ લઈ જીવનને સુખ અને તેમના જીવનના અનુકરણીય અંશેને અનુસજે. શાંતિપૂર્વક વ્યતીત કરવું. મારી તે તમને એ જ મૂર્ખ તથા દુર્ગુણ વિદ્યાર્થીઓની સંગત ન કરશે. ભલામણ છે કે તમે ખાસ કરીને અંગ્રેજી ભાષાનું, કારણ કે તેનાથી તમને કાંઈ લાભ થવાને બદલે અને તેથી પણ વધારે તમારી માતૃભાષાનું સંપૂર્ણ ઉલટી હાની જ થવાનો સંભવ છે. જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરો, બીજી ભલામણ એ છે કે જ્ઞાનમાં તમે જેમ જેમ આગળ વધતા જાઓ તેમ તેમ તમારા
જો તમે એવા મનુષ્યોનાં સહવાસમાં રહેવાને સશુને પણ કેળવતા જાઓ અને તમારી આસપાપનું
ભાગ્યશાળી થાઓ, કે જેમના સત્સંગથી લોકોમાં મંડળ તમારા પ્રત્યે માન અને પ્રેમની દષ્ટિથી જીએ તમારે માન વધે. તમારા મનમાં ઉત્સાહ અને સાહસ તેમ કરો. વાંચવામાં અને લખવામાં જ મનષ્યની ઉતપન્ન થાય. વિધા પ્રત્યે ની તમારી રૂચિ જામત થાય મહત્તા સમાપ્ત થાય છે એમ માની લેશે નહીં. સદા અને સી બનવાની ભાવની પ્રબળ થાય તે નિ: ચાર અને શિષ્ટતા એ જ મનુષ્યને ઉત્કૃષ્ટતાની શ્રેણીમાં
સંદેહ તમને તેથી બહુ લાભ થશે. પરંતુ આજકાલ મુકે છે. મનુષ્યમાં વિધા હેય પણ ગુણ ન હોય તો એવા પુરૂષો મળવા અસંભવિત છે. માટે પુસ્તકોને તે સંસારમાં આડર મેળવી શકતું નથી. એક મનુષ્ય
મિત્રનું સ્થાન આપ્યા વિના બીજો કોઈ ઉપાય નથી, ગમે તેટલો વિદ્યાવાન હોય પણ જો તેનામાં અવગણે આ જમાનામાં તો પુસ્તક એ જ સર્વોત્તમ મિત્ર હવે હેય તે તેને પોતાને જ પેતાના જીવનમાં કશે આનદા
છે. જોઈએ. સદ્ ગ્રંથ સિવાય તમારે સાચે હિતેવી
ભાગ્યે જ બીજો કઈ કેવા વેચે છે. બીજા કેઈને નુભવ થતું નથી. સુખ એકલું વિધાથી જ પ્રાપ્ત થતું નથી. પણ વિદ્યાની સાથે જે સભ્યતા અને મિત્ર નહીં બનાવતાં પુસ્તકને જ તમારે આંતરિક મિત્ર સંપત્તિ હોય તે જ જીવન સુખમય બની શકે
સમજે. મિત્રતાને યોગ્ય એ મનુષ્ય મળી આવ છે, એટલા માટે વિદત્તાની સાથે સભ્યતા આદિ સદ. બહુ મુશ્કેલ છે. મને મળવા ખાવનારાઓની સંખ્યા
ઘણી હેટી છે. પરંતુ તેમાં મારા મિત્ર તરીકે કેઈનું ગુણે પણ પ્રાપ્ત કરે.
નામ આપી શકે એવી સ્થિતિમાં હું હજી મુકાયો નથી. આ સત્યતા કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય. તે જ પૂછના અલબત સૌની સાથે હળી મળીને ચાલવું એ આપણી છે તે, મારે ફરીથી એ જ એક વાત કહેવી પડશે કે મુખ્ય ફરજ છે પણ કોઈની સાથે મિત્રતા બાંધવાનું ઉતમ ધાર્મિક વાંચે, મહાપુરુષના જીવનચરિત્રો જોખમ ફેરવું નહીં કારણ કે આપણે મિત્ર જે વાંચે ને તેના ઉપર વિચાર કરે ને બુદ્ધિ દેડાવે ણી અથવા અગ્ય હોય છે તે તેના દર્શન
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
માનવ-જીવનની ત્રણ અવસ્થા
વિા અયેાગ્યતાને પટ આપણને લાગ્યા વિના રહેતા નથી અંગ્રેજીમાં એક એવી કહેવત છે કે “ અમુક માણસ કેવા છે તે જાણવુ હોય તેા તેના મિત્રા કયા છે. તે જણવાના પ્રયત્ન કરે ’” અર્થાત્ આપણુા મિત્રની રહેણી કહેણી ઉપરથી લેકે આપણી રહેણી કહેણીનું જ અનુમાન કરે છે. આપણે ગમે તેટલા સદ્ગુર્ણા હાઇએ; પણ જો આપણા મિત્રો સુણી હોય તે લોકો આપણને પણ લક આપ્યા વિના રહેતા નથી. મતે આટલી લાંબી ઉમ્મરમાં જો કાષ્ઠ મિત્ર નથી મળ્યા તેા પછી તમને આટલી ઉછરતી અવસ્થામાં કાઇ મિત્ર મળી આવે એ બના યોગ્ય નથી મિત્રતાના ખોટા દાવા કરી તમને કોઇ અમાર્ગે દારી ન ાય એની સાવચેતી રાખવાની છે.
મનુષ્યોને માટે ત્રણ કન્યેા મહાન જવાબદારી ભરેલાં છે. પ્રથમ તે એ કે જીવન પ ત પાતાની જાતનું અને પે;તાના આશ્રિતાનું પાલન કરવુ. જેએ આ કતવ્યમાં નિષ્ફળ થાય છે તેને જીવનમાં સુખ કે શાંતિને લેશ પણ આસ્વાદ મળતા નથી. સૌ પહેલાં આત્મહિનું કવ્ય કેવી રીતે સિદ્ધ થાય તેને વિચાર કરવા અને ત્યાર બાદ અન્ય જીવાની સાથે અર્થાત મનુષ્ય બંધુઓ તથા પશુ પ્રાણીઓ સાથે કેવી રીતના વ્યવહાર રાખવા, તેને નિળ નિણૅય કરવા જોઇએ. તે પછી પરમાત્માના ગુણનું કીર્તન કરવાના તથા પરમાત્માની પાસે પહોંચવાના વિવેકપૂર્વક નિર્ણય કરવા યોગ્ય છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છ
પ્રિય પુત્ર! હવે તમારા જીવનના પ્રારંભ થઈ ચૂકયો છે. તમે સૌંસારના વિશાળ ક્ષેત્રમાં વીરતા અને ધીરતાપૂર્વક પ્રવેસ કરો એવી મારી ઈચ્છા છે. તમે તમારા પોતાના બાહુબળ ઉપર આધાર રાખી મનુષ્ય તરીકેનું ગૌરવ પ્રાપ્ત કરવા પ્રયત્ન કરજો તમે તમારૂં પોતાનુ કલ્યાણ સાધેા તેની સાથે તમારા અન્ય માનવ બધુએ પણ કલ્યાણના ભાગ તર્ ગતિ કરે એની કાળજી રાખજો, નીચ અને તિરસ્કરણીય જીવનથી સદા અળગા રહેજો “ મારાથી મારા બન્ધુઆનું સગાસ ંબંધીઓનુ` કેવી રીતે હિત થાય ' એવી સદા ભાવના રાખજો. ટુંકાણુમાં તમે તમારી જાતિને તથા દેશને કોઇપણ રીતે ઉપયાગી થઇ શકે તેવા પ્રયત્ન કરજો. એક નીતિ કાવ્યમાં કહ્યું છે કે
સૈિનિક સત્તાપે મૃત: શા વા ન જ્ઞાયતે सजाता येन जातेन याति वंशः समुन्नतिम् ॥ २ ॥
For Private And Personal Use Only
અર્થાત્~આ નિત્ય પરિવર્તન પામત સંસારમાં કાણુ જન્મતું અને મરતું નથી ? પરંતુ તેને જ જન્મ સાક લેખાય છે કે જેના વડે જાતિની તે કુળની ઉન્નતિ થાય. પ્રિય પુત્ર ! તમે તમારા જન્મ સફળ કો અને તે માટે પરમાત્મા તમને શક્તિમાન કરે એજ મારી આશિષ છે. જીવન ધન્ય બનાવે તેાજ માનવ જીવનની ત્રણે અવસ્થા સાર્થક ગણાય ?” અસ્તુ.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
આત્માના ધમ આત્મમાં છે.
“ જયાં ત્યાંથી રાગદ્વેષ રહિત થવુ એ જ મારો ધર્મ છે, ”
શ્રીમદ્ રાજય જી
જે મુમુક્ષુ એટલે જે આત્માય સાધવાને માટે ઉત્સુક છે, જે ભવથી ભય પામ્યા છે, જેને જીવનને સત્પુરુષના, મહત્ પુરુષના પંથે પ્રયાણ કરવાની તીવ્ર જિજ્ઞાકાઓ થઈ છે, તે અત્મામાં, તે જિજ્ઞાસુમાં ઉપરોકત ભાવનાએ અવશ્ય હોવી ઘટે. તેનાં માં, અંતરમાં એ જાગૃતિ-ઉપયાગ જાગ્રત રહેવા જોઇએ તે જ તે આત્માથી. સમ્યગ દન, જ્ઞાન, ચારિત્રની આરાધના કરી શકે અને આત્મ સ્વરૂપને આત્મ સિદ્ધિને પ્રાપ્ત કરી શકે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*આત્મ ધર્મ ક્ર
લેખકઃઅમઢ માવજી શાહ
દયા શાંતિ સમતા, ક્ષમા, સત્ય, ત્યાગ, વૈરાગ્ય, હાય મુમુક્ષુ ઘટ વિષે, એહ સદા મુજાગ્ય, ”
પ્રથમ સ્થાન યાનું પ્રાપ્ત છે. જ્યાં ધ્યા ન હોય ત્યાં અન્ય ગુણ્ણા ન હોય, યા એ આત્મ બગીચાને નવપલ્લવિત કરનાર ઝરણુ છે. ભગવાન મહાવીર સ્વમી ધ્યાતા, કરુણુાનાં ભંડાર હતા. ધર્મના નામે યજ્ઞમાં દેવદેવીઓ સમક્ષ અજ્ઞાનતાથી અપાતાં મુગા જીવાનાં બલિદાનાથી, તે માન આત્માના દિલમાં વેદના જાગી હતી અને એ લિાના બંધ કરાવવા, પેાતાના પુરુષા ધમ ફેારબ્યા હતા. જેમને આત્મ મુક્તિ પ્રાપ્ત કરવી છે, ચે!ગ. સાધના કરવી છે, તેમને યાગના પ્રથમ અંગ પાંચ યમમાં પહેલું સૂત્ર અહિંસા છે. જ્યારે જગતનાં સકળ જીવાત્માએ પ્રત્યે આત્મીય ભાવ, સવ` જીવને પાતના આત્મા
ઉપયાગ ત્યાં ધર્મ છે.
For Private And Personal Use Only
[આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર ]
સમાન જાણી કેઇ પણું જીવની હિંસા, મન, વયન, કાયાથી ન કરવાની ભાવના પ્રગટે, કાઈ પણ જીવતે પોતાના યાગથી દુઃખ ન થાય એમ વર્તન કરવામાં આવે, ત્યારે જ તે આત્મા મહાત્મા પતે યાગ્ય ખતે છે. નિર્દય આત્મામાં સદ્ધર્મનું સ્થાન હેતુ નથી. માટે મુમુક્ષુ આત્માએ પ્રથમ અંતરમાં યાની દિવ્ય જ્યોત પ્રગટાવવી જોઇએ.
જેમને આત્મસિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવી હોય, તેમને માટે શાંતિ' એ એક જ એવા વિહંગમ મા છે કે, એ દ્વારા એ ધણી ઝડપથી આત્માતે વિકાસ સાધી શકે, એ શાંતિ, જ્યારે ચિત્તમાં પ્રસન્નતા હોય, સ્થિરતા હોય ત્યારે જ રહી શકે, જ્યાં સુધી સંસારનાં વ્યવહારનાં, પરભાવનાં, પરદ્રવ્યનાં સંકલ્પ વિામાં અત્મા મુઝયે હાય, અટવાયા હોય, રાગદ્વેષ ષ્ટિ અનિષ્ટના માં સપડાયા હોય ત્યાં સુધી તેને સાચી શાંતિનાં દર્શન થતાં નથી. જ્યાં સુધી ભ્રાંતિ છે ત્યાં સુધી શાંતિની સાધના સાર્થક થતી નથી. એ ભ્રાંતિ જ્યારે આત્મજ્ઞાનની જ્યાત અતરમાં પ્રગટે, વિવેકીજ્ઞાન-ભેદજ્ઞાનની દ્રષ્ટિથી સ્વ અને પર પેતન અને જડને જાણે, તેની શ્રદ્ધા કરે; આસક્તિ તૃષ્ણા જે જીવને સ ંસારમાં મુંઝી રહી છે,
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મ ધર્મ
પરંતુ વાસ્તવિક રીતે એ પરવસ્તુ દેહાદિ કોઈ વસ્તુ લેસ્યાથી તેમના બે શિવેને બાળી નાખ્યા. છતાં ભગઆપણી નથી, સંયોગથી મળે છે અને વિયોગથી જાય વાન સમતામાં નિમગ્ન છે. બીલકુલ, ક્રોધને વશ થતા છે. તેમાં હબ કે શક ન કરતાં તેવા સમયમાં ચિત્તની નથી અને શિષ્ય ઉપરનમમત્વભાવને ન વશ થતા, સ્થિરતા રહે, પ્રસન્નતા રહે, આનંદ રહે ત્યારે સાચી ગૌશાળાને કાંઈ પણ નહિ કહેતાં સમતા ભાવમાં સ્થીર શાંતિ પ્રગટી છે તેમ ગણાય. જે જે મહા પુરૂષે પરમ રહે છે ત્યાં જ ખરી કસોટી છે. પદને પ્રાપ્ત થયા છે એ એક શાંતિની સાધના કરીને જ. ભગવાન મહાવીર સ્વામીના મહાભિનિષ્ક્રમણના સમયમાં ક્ષમા નિર્વેર, બુદ્ધિ, જગતનાં જીવમાત્ર પ્રત્યે અનેક જાતના ઉપસર્ગો નડ્યા છે છતાં તેમણે શાંતિ– મૈત્રીભાવ, આમિયભાવ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી એ કહ્યું છે ચિત્તની પ્રસન્નતા પ્રગટાવી રાખી છે. ઈન્દ્રને આ ઉપ- કે, “ક્ષમા એ મોક્ષને ભવ્ય દરવાજો છે. ' એટલે સર્ગો ભગવાન ઉપર થતા જોઈ દુ:ખ થયું, છતાં આત્મમુક્તિ માટે ક્ષમા એક અનુપમ ધર્મ છે. ક્ષમાથી ભગવાને શું કહ્યું, “જે જે કર્મો આ આત્માએ ક્રોધની શાંતિ થાય છે, ક્ષમા હોય ત્યાં સમતા તે કરેલા છે તે તેણે જ ભોગવવા જોઈએ.” જે ઇન્દ્ર હોય જ. સમતા હોય ત્યાં શાંતિ પણ હોય જ, અને નિવારણ કરે તે કર્મની નિર્જરા ન થાય. માન અપ- એ બધાયમાં “આત્મવત્ સર્વ ભૂતેષુ'ની ભવ્ય ભાવનામાન ખાદી અનેક પરિષહાને સહન કરનાર એ વીર વાળી દયા તે હોય જ. એટલે આ બધા ગુણ એક. પરમ શાંતિને પામ્યા. શાંતિ એ પરમ તપ છે. શાંતિ બીજાનાં પુરક છે. જીવનમાં જે વેર-વિરોધી-લડાઈ એ ચારિત્ર છે, શાંતિથી જ કર્મની નિર્જરા થાય છે. ટંટા આદી અનેક અનર્થકારક અને દુ:ખદ પરિણામે
અંત આવી જાય, જનમ્યા પછી મરવાનું અવશ્ય છે સમતા સમભાવમાં આત્માને સ્થિર કરવા માટે,
તે વૈર ક્યા ભવને માટે કરવું છે. વરને વિષે “અહમ અને મમ” હું અને મારું એવા વિપરીત
વધારીને આ સંસારને રેટીઓ અનંતકાળથી ચાલુ ભાવમાંથી નાહમ ને નામ એવા પવિત્ર ભાવમાં આત્માને ઉખ્ય ભૂમિકા ઉપર ચડાવવા માટે સમતા
છે અને હણવું ને હણવું એ બંધમાં આ આત્માને
કદાપી સાચી શાંતિ સંપડી નથી. જેના હૃદયમાં ક્ષમા એક પરમ યોગ છે. જ્યાં સમતા આવી ત્યાં મમતા ટળી.
નથી તે મુમુક્ષ થવાને લાયક નથી. “મામા વીરસ્ય સમતા મળે ને મમતા ગળે ભૂષણમ ' ક્ષમા એ વીરતું ભૂષણ છે. ભગવાન મહાજન્મ મરણની ચિંતા ટળે.” વીર સ્વામીને ચંડકૌશિક ડંખ દે છે. ભગવાન નિષ્કામ
મમત્વભાવથી જ આ સંસારમાં આત્મા ફસાઈ કરુણ થી, તેને ઉપદેશ આપે છે. અને બુઝરે છે. ગરહ્યો છે અને દુખી થઈ રહ્યો છે. પિતાનું જે નથી વાનને ઉપસર્ગ કરનાર સંગમદેવ ઉપર ભગવાન કૃપાએને પિતાનું માની વળગી રહેવું અને જે પિતાનું દૃષ્ટિ જ રાખે છે. કેપ કરતા નથી અને દયા પરિછે તેને ભૂલી જવું એનું નામ મમતા. સમતાથી /મથી ભગવાનની ચક્ષુમાંથી અબુ ચાલ્યા જાય છે. નિર્ભયત્વ ભાવની પ્રાપ્તિ થાય છે. ગમે તેવા પ્રસંગમાં અરે! આ સંગમનું શું થશે? કેવી ભવ્ય, ક્ષમા ! ચિત્તમાં હૃદયમાં સમતાને દીવડે પ્રગટી રહે તે તેને દયા, શાંતિ ને સમતા! કષાયોથી સંસાર છે. તેમાં કોલાદિ કાળો કાંઈ પણ કરી શકતા નથી. જેને ઉ૫. ક્રોધ એ કષાયમાં સર્વોપરી છે. જેણે ક્રોધને જીતીને રામ પ્રાપ્ત છે તેને એ નિમિત્ત થતાં સ્મશ્રને સંવર ક્ષમાનું શરણું લીધું તે સંસાર સાગર જલ્દીથી તરી થાય છે. ભગવાને સમતાને જ સામાયિક કર્યું છે. એ જવાને. ક્ષમા એ કૃત્રિમ આપ-લેનું સાધન નથી. સમતા આપણને ભગવાન મહાવીર સ્વામીના સાંધન પરંતુ આત્માનાં અર્ક પરિણામોથી ભિંજાય કોઈની કાળમાં ખુબખુબ જોવા મળે છે. ગે શાળાએ તે- સાથે વેર ન રહે તેવી ભવ્ય ભાવનાથી પ્રેરાઈ ક્ષમા
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
આપવી ને લેવી જોઈએ. ખામી સરુવે-સર્વ મોહનાં લીધે હું ને મારું એવી અહં બુદ્ધિમાં રાચે જેને ક્ષમાવું છું. સજીવ ખમતુમેં-સર્વ છે, પરને પોતાનું માને છે અને સ્વને ભૂલી જાય છે, જી મને ક્ષમા આપો. મિત્તિમે સશ્વ ભૂસુ આ અને સંસારમાં રાચીમાચીને રહે છે. અને જન્મ જગતનાં સર્વ જીવો પ્રત્યે મને મૈત્રીભાવ છે. વેર મક્કન જરા મરણ, આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિમાં દુખની કિઈ–મને કોઈ પણ જીવાત્મા સાથે વેરભાવ નથી, પરંપરાને અનાદિકાળથી ભેગવી રહ્યો છે, જ્યારે એ આવી ભવ્ય ભાવના આપણે રેજ ભાવીએ છીએ મોહને પડદે દૂર કરી, ત્યાગ માર્ગ ઉપર આવે તે પરંતુ જો તે ભાવના જ્ઞાનમય, શુદ્ધ હૃદયથી આચ- જ તેને આત્મધર્મને માર્ગ મળે. સંસારમાં રાચવુ
માં આવી જાય તો આ એક જ ગાથા આખા ને મેક્ષમાં જવું એ બને સાથે ન જ બને. જ્યારે સંસારને સ્વર્ગ બનાવી શકે અને સકળ સન્મિત્રતા અનાસક્તિ ભાવ પ્રગટે ત્યારે જ ત્યાગ દેદીપ્યમાન થાય, વધે. સૌ છે સુખેથી જીવી શકે. “શિવમસ્તુ સર્વ જગતઃ સૌ જે સુખી થાઓ. પરહિત નિરતા વૈરાગ્ય એ ત્યાગની ધમણને પ્રજવલિત કરવા ભવંતુ ભૂતગણી સકળ નું હિત સચવાય તેવી માટેનું મહાન સાધન છે. સંસારનાં સ્વરૂપને એકાંત આચરણ કરે.
દુઃખરૂપ જ્યારે જાણે ત્યારે તે તેનાથી વિરમવા,
ઉદાસભાવને ભજે. સ્ત્રી ધન-કુટુંબ ઘર વિ માંથી જેને સત્ય એટલે પ્રકાશ, સત્ય એટલે સુર્ય, સત્ય
મમત્વ ભાવ ઘટે, ત્યારે જ તેને વૈરાગ્ય ભાવ પ્રગટે એટલે આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ, સત ચિદાનંદ સ્વરૂપ.
દુઃખમાં વૈરાગ્ય વધારે થાય છે પણ તે ક્ષણિક હોય જેનું ત્રિકાળ હેવાપણું તે સય. આત્માનું ત્રિકાળ
છે, પણ જે જ્ઞાનથી વૈરાગ્ય થાય છે તે ચીરંજીવી હોવાપણું છે. આ આત્મા હતો, છે, ને હશે એનો
હોય છે. એ વરાગ્ય ત્યાગને પંથે દોરી જાય છે, કોઈ કાળે નાશ નથી, ફક્ત પર્યાય બદલાય છે, આ
પરભાવ, દ્રવ્યનાં ય ગથી, વિષય, કષાય એટલે પાંચ ત્ સ્વરૂપ આત્મા સંસારમાં અજ્ઞાનતાથી અસત
ઈન્દ્રિનાં વિષયમાં અનાસક્તિ અને ક્રોધ–માન મ યા પ્રવૃત્તિમાં અટવાઈ ગયો છે, મેહથી ભાન ભૂલી ગયો
લેભની નિવૃત્તિ દ્વારા સમતારસને અમૃત સ્વ દ આમાં છે, અને એક અસતમાંથી અનેક અનિષ્ટો ભેગ
ચાખે છે. પરમ શાંતિમાં સ્થીર થાય છે. ક્ષમાબન્યો છે. બેટું બોલી રહ્યો છે, બટું આચરી રહ્યો
અહિંસાથી સર્વ જીવાત્માઓ પ્રત્યે પરમ મંત્રીભાવ છે, બેટા કર્મ કરી રહ્યો છે, આત્મધર્મને વિસરી
પ્રગટાવી નિર્વેર બુદ્ધિ ધારણ કરી કૃત કૃત્ય થાય છે. રહ્યો છે. જ્યારે તે પિતામાં આનંદમય, શુદ્ધ સત
શુહ બુદ્ધ ચેતન્ય ઘન રવય' જ્યોતિ સુખધામ”ને સ્વરૂપ તરફ જવાને જિજ્ઞાસુ બને છે ત્યારે તેણે
પ્રાપ્ત કરવા ભાગ્યશાળી થાય છે. આવા પરમ ગુણેને સત્યમ શિવમ સુંદરમ'નું શરણું જ પરમ હિતકારી
આત્મ ધારણ કરી, અર્પણુતાના ભાવે જગાવી છે. “સત્ય મેવ જયતે' હંમેશ સત્યને જ જય થાય
જિજ્ઞાસુદષ્ટિથી જે એ ભાવને અંતરમાં પચાવશે તે છે “ ત્યાગ વૈરાગ્ય ન ચિત્તમાં, થાય ને તેને જ્ઞાન”
આત્મધર્મને સહજ પ્રાપ્ત કરશે. (આત્મસિદ્ધિ છે. ત્યાગ-જ્યાં સુધી આ આત્મા પરિગ્રહ પ્રપંચમાં
ૐ શાંતિઃ શાંતિઃ શાંતિઃ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શું “મૃત્યુએ અક્ષર જણાતા નથી ?
(લેખક-સાહિત્યચંદ્ર બાલચંદ હરાચંદ, માલેગામ),
દરેક માણસ તે શું પણ જીવ માત્ર જન્મે છે,
તે જે શરીરને આપણે ખૂબ પાળ્યું પિષ્ય, જેના
આપણે ખૂબ લાડ લડાવ્યો, અને તેને રક્ષણ માટે ત્યારે જ તેના કપાળમાં મૃત્યુ' એ અક્ષરે સ્પષ્ટ અને જાડા અક્ષરે અંકિત કરાએલા હેય છે. કારણ
આપણે ઘણી મહેનત ઉઠાવી તેજ શરીર આપણે
જાણીએ છીએ કે આખરે નષ્ટભ્રષ્ટ થઈ જવાનું છે, આયુકમે એ પાછળના ભવથી જ પે તા ની સાથે એ
ત્યારે આપણે તેનો વધારેમાં વધારે સારે ઉપયોગ લખાવી લાવેલ હેય છે. માણસને તે તેનું જ્ઞાન
કેમ કરી ને લઈએ? સ્વાનુભવી મળી ગએલું હેય છે. કારણ નિત્ય નજર સામે એ અનેકના મૃત્યુ પોતાની સગી આંખે નિહાળે
આપણા શરીરની આખરે આવી દશા થવાની
છે એ આપણે જાણવા છતાં આપણી આંખ ઉપર છે. પિતાના મૃત્યુની તારીખ આપણે જાણતા ન હ ઈએ
એક જાતનું પહેલ આવી જાય છે. જે વસ્તુ આંખ પણ એ લખાઈ ચુકેલી છે એ સહુ કોઈ સમજે અને
આગળ નિત્ય તરલિત થવી જોઈએ; તેને જ આપણે અને જાણે છે. એ જાણવા માટે ઝીણી કે પ્રખર
ભૂલી જઈએ છીએ. અને આપણે જાણે અમરપત્ર બુદ્ધિને ઉપયોગ કરવાની જરૂર હોતી નથી. એક ગામ
મેળવી લીધેલું હોય એમ આપણું વર્તન રાખીએ ડીઓ અણધડ અને અભણ માણસ પણ એ મૃત્યુને ઓળખે છે, આ શરીર એટલે અમુક દિવસના ભાડે
છીએ. મરણને આપણે સર્વથા ભૂલી જ ગઈએ.
છીએ. અને આપણે મરવાનું છે જ નહીં એના આપણે રાખેલું છે. જેમ અમુક પ્રવાસ માટે કઈ વાન આપણે ભાડે રાખીએ અને આપણે
સમજી આપણી બધી આચરણ કરીએ છીએ ક્રોધ, આપણે પ્રવાસ પૂરો થતાં છોડવું પડે છે અને
લે ભ, ઈર્ષ્યા, અહંકારમાં સડતા રહી કારણ વિના પાપ જેમ આપણે પ્રવાસ પૂરો થતાં વાહનનું શું
બાંધતા અચકાતા નથી. એક સુભાષિતકારે સાચે જ થશે એની પીકર આપણે રાખતા નથી, તેમ આ ભવને આપણે પ્રવાસ પુરે થતાં અર્થાત જરુરે સ્ટિવિસ' જરા પુનિત્યક્ષતા જેને આપણે મૃત્યુ એવું નામ આપીએ છીએ તે આવી જ રથ ગુફતે પાપ સમસ્તરાણાયમ્ II લાગતા આ પણે ઈચ્છીએ કે અનિચ્છાએ આ શરીરને અર્થાત જેના કપાળમાં “મૃત્યુ” એ બે અક્ષર ભાડે લાવેલા વાહનની પેઠે તજી દઈએ છીએ. ત્યાર લખેલા હોય તે બધા દુઃખને આપનારૂ પાપ શી રીતે પછી આ શરીર ઉપર આપણે મમત્વભાવ રાખી શક્તા કરતા હશે ? આ પ્રશ્નથી કવિને શંકા થાય છે કે જગતમાં નથી. એ શરીર પછી સડી જાય કે ગળી જાય, બળી આવા અજાણુ માણસ હેઇજ કેમ શકે ? આપણે જાય કે વહી જાય એની સાથે આપણે કોઈ સંબંધ જ્યારે રસ્તે ચાલતા ખાડે જોતા હોઈએ ત્યારે જાણું રહેતું નથી.
જઈને ખાડામાં પડી પણ સમજણવાળો માણસ
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
પડે જ કેમ? મૃત્યુ નામના રાક્ષસ સામે જણાતો પણ આમ થતું નથી. મૃત્યએ પિતાની જાહેરાત હોય ત્યારે તે તેના પરથી માણસે બને તે કાંઈક અનેક રૂપે અપે ક માર્ગોથી કરેલી હોવા છતાં અને પુણ્યકાર્ય કરવું જોઈએ. તેને બદલે જાણે મૃત્યુ આવશે આપણી નજર સામે નિત્ય મૃત્યુની ઘટનાઓ ચાલતી જ નહિં એમ સમજી પાપ કરતા જનાર માણસ હોવા છતાં આપણે જાણે મૃત્યુ આપણા માટે હોય જ જોઈ કવિના આશ્ચર્યને પાર રહેતે નથી ! હમણાજ નહી એવી ભ્રમણ માં નિશ્ચિત રહીએ છીએ. મારે તે મૃત્યુ આવશે એવુ જે સમજી જાય છે તે માણસ ગભરાઈ બીજા આપણે નહી. એવી બાલિશ કલ્પના કરી નિશ્ચિત પ્રભુનું નામસ્મરણ કરે, અને પોતે આચરેલા ખેટા કામો ગમે તેવા પાપ કર્મો કરતા આપણે લાજતા નથી, ને પશ્ચાત્તાપ કરે, ક્ષમાની યાચના કરે, પિતાના એ આશ્ચર્ય છે ! સગાસ્નેહીઓનો અંતિમ ભેટ લઈ શાંતિપૂર્વક આ આમ થવાનું કોઈ કારણ હોય તે તે મેહશરીરરૂપી કલેવર છોડવા પ્રયત્નન કરે પણ આમાં તે રાજાએ આપણે આત્માને હંમેશ્ચને માટે નશામાં મોટા ‘જેતે’ સમાએલો છે મૃત્યુને પ્રત્યક્ષ દેખાવ રાખેલો છે અને એ નશામાં આપણે મૃત્યુને જોવામાં આવે તે જ આપણે એમ કરવાના ! આપને ભૂલી જઈએ છીએ. મૃત્યુ આપણે સીધા ચાલતા રહીએ ખાત્રી છે કે, એમ મૃત્યુ કહીને આવતું નથી. એ તે તે માટે જાણે પોલીસનું કાર્ય કરે છે. આપણને આપણુ કમજનિત યોજના અને સંતને અનુસરીને ચેતાવતું રહે છે. આપણે ભૂલ ન કરીએ તે માટે આવવાનું છે. એ તે ધૂમધામ કરતું આંખના પલ- આપણને સજાગ રાખવાનું કાર્ય કરે છે. પણ આપણું કારામાં આવે અગર બીલાડીને પલે જરાએ ભ્રમણા આપણને સીધા માર્ગે જતા અટકાવતી રહે કલ્પના વિના આવી ઉભું રહે. એ તો કોઈ રોગને છે. પાપાચરણ કરતી વખતે આપણી આંખ બંધ. આગળ કરી આવે કે અકસ્માતના માર્ગે પણ આવે. થઈ જાય છે. આપણા કાન બંધ થઈ જાય છે એને કઈ ભરૂસે રાખી નિશ્ચિત રહી જ ન શકે. આપણું મન કામ, ક્રોધ, મદ, મોહ, લોભ વિગેરે માપણે તો કમરકશી સદાકાળ જ રહેવું જોઇએ. મહારાજાના દૂત આગળ હતપ્રભ થઈ પરવશપણે જે જન પુણ્ય કરતે હેય એને મૃત્યુ ડરાવી શકતું વર્તવા માંડે છે. ત્યારે મૃત્યુ ભૂલાઈ જાય એમાં નથી. પુણ્યવાન માણસ તે આવતે ભવ પોતાની નવાઈ શી? આત્મસાધના કરવા માટે વધારે અનુકૂલ શરીર પેદા કોઈક વખતે આપણને જરા જેવી જાગૃતિ આવી કરી આવે. ડર હોય તે પાપી માનવને ! મારૂં કેમ જાય છે. અને આપણે આ શું કરી બેઠા? એમ થશે? આ કેમ છોડુ ને પેલું કેમ મુક, એ ભીતિને લાગવા માંડે છે, પણ આમ વિચાર આવે છે ત્યારે ભાયા ફેડ પાપીને માટે જ હોય. કોઈ કહે કે સામુ ઘણું મોડું થઈ ગએલુ હોય છે. જ્યારે આ પણ હાથે આમંત્રણ આપે, મૃત્યુને તે પિતાનું કામ કરવાનું કાંઈક અનુચિત કાર્ય થવાનો પ્રસંગે ઉપસ્થિત થાય હોય છે. એને કોઈનું કામ પુરૂ થયું છે કે અધરૂ રહ્યું છે, એ છે ત્યારે જ બરાબર આપણી આંખ સામે આવશે જોવાના પુરસદ જ ક્યાં છે. આપણા દરેક કાર્યમાં છવાઈ જાય છે. અને આપણે મૃત્યુને તદન ભૂલી જ આપણી નજર સામે અરિહંત પ્રભુ જ રમતા હોય,
જઈએ છીએ. એને જ મહરાજાનું આપણી ઉપર
એ ડી એમ જ માત્ર આપણે મુખમંથિી અરિહંત ભગવંતનું નામ નિક- વાલત સામ્રાજ્ય કહી શકાય. નાની લેકેની સ્થિતિ ળતું હોય, આપણી રગેરગમાં ને દરેક લેહીના બિંદુમાં એથી તદન ઉલટી હેય છે. એમના મન ઉપર જ્યારે અરિહંતનું નામ ઓતપ્રોત થએલુ હોય તે મૃત્યુ ગમે કોધ, ભ, મત્સર વિગેરે વિકારે રૂપી શીળા ત્યારે આવે એની આપણે ફીકર રાખવાની શામાટે પિતાને અહો જમાવવા પ્રયત્ન કરે છે, ત્યારે એમના જરૂર હોય !
અંતઃકરણમાં વિવેકને સિંહ તરત જ જાગૃત થાય
.
RE BY J
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માણિક્ય દેવસૂરિની અનુપલબ્ધ કૃતિઓ
(લે. . હીરાલાલ ર. કાપડીયા એમ.એ.)
અત્યાર સુધીમાં જેટલું સાહિત્ય રચાયું છે તે એમ એમની પદ્યાત્મક રચના નામે નલાયન જોતાં સર્વા શે જળવાઈ રહ્યું નથી, કયા લેખકનું કેટલું જણાય છે, આ નલાયનને કુબેરપુરાણ તેમજ સાહિત્ય છે તે એ કસ જાણવા માટે દરેક વખતે યોગ્ય કપાઠ પણું કહે છે. એમાં દસ રૂંધ છે. એને સાધન મળી રહે એ લગભગ અશકય છે. કોઈ કોઈ અંગેની પ્રશસ્તિ ઉપરથી આપણે નલાયન ઉપરાંતની લેખકે એક કરતાં વધારે કૃતિ રચી હોય તે એ બન- ચાર કૃતિનાં નામ જણી શકીએ છીએ. એ ચાર વાજોગ છે કે એ પોતાની કઈ કૃતિમાં સ્વરચિત કૃતિનાં નામ અને એને લગત ઉલેખનાં સ્થળો નીચે અન્ય કૃતિને જરૂર જણાતાં ઉલ્લેખ કરે. આવું કાર્ય મુજબ છે :વટ” (બ) ગચ્છતા માણિજ્યદેવસૂરિએ કર્યું છે નામ.
સ્થળ (૧) અનુભવસાર વિધિ
અંધ ૭, સર્ગ , પક, પત્ર ૧૭ (૨) પંચનાટક
અંધ ૯, સર્ગ ૪, ૩૬. પત્ર ૧૮૩ છે. અને ગર્જના કરી એમના આત્માને ચેતવણી પેશવા માટે અને ક્ષગુવારના બ્રાંતિજન્ય મુખ માટે આપે છે. અને વિકારોને પાછળ હઠાવે છે, આપણે શા માટે પાપ કરતે હશે ? એનું જ્ઞાનીઓને આશ્ચર્ય માત્ર એ સિંહને સતત સુઈ રહેવા દઈએ છીએ. થાય છે. ઈક્રિઓના સુખે તે ક્ષણજીવી ભાસમાન હોય આપણામાં અને જ્ઞાનીઓમાં આવે ફેર હોય છે. છે. એ કેટલી વાર ટકે? ઘડી પછી તે એ સુખદુઃખના
એટલા માટે જ જ્ઞાની મહાત્માઓ આપણને રૂપમાં પરિણમે છે, એ દેખીતુ છે. આ વસ્તુસ્થિતિ છે. મૃત્યુને સતત નજર સામે ઉભા રાખી પિતાનું કર્તવ્ય અને આપણે માનિએ અને અનુભવિએ પણ છીએ. પાલન કરવા સૂચે છે. મૃત્યુને ભૂલાય છે એટલે ભીંત માટે જ માણસે આપણામાં એ મૃત્યુની ઉધાડી અને ભૂલાય છે. આપણા કપાળમાં લખેલા મૃત્યુ' એ બે લટકતી તલવાર હમેશ તૈયાર જ છે એ જાણી થતઅક્ષર જે આપણે જોઈ શક્તા ન હોઈએ તે આપણું કિંચિત જાતા નાના પાપથી પણ કરવું જોઈએ. ઘરમાં જ્યાં આપણી નજર વારે ઘડી જતી હોય ત્યાં આપણુ મનથી વયનથી અને શરીરથી કોઈ માળ પ્રતિઃ રારિબાપૂ એ અક્ષરે લખી રાખવા પણ જીવને દુઃખ ન થાય તેની તકેદારી રાખવી જોઇએ, જેથી આપણે મૃત્યુનું વિસ્મરણ ન થાય, કારણે જોઈએ. જરા જરા વાતમાં આપણે ગુસ્સો કરીએ, જેમણે શરીર ધારણ કરેલું હોય છે તેને સ્વભાવ જ અભદ્ર શબ્દ મુખેથી બેલોએ, નીતિબાહ્ય વર્તન કરીએ, મરણનો હોય છે. જે જમે તે મરવાને જ એ ત્રિકાળા- અન્યાયથી દ્રપાન કરીએ કે એના કાઈ ખાટા બાધિત સિદ્ધાંત છે. જમે છતાં મર્યો જ નહીં એવું કામ કરીએ ત્યારે મૃત્યુનું સ્મરણ આપણને થઈ જાય કઈ અત્યાર સુધી થયો નથી અને થવાને પણ નથી તે આપણે એવા કામ કરતા અટકીએ “મૃત્યુ એ ત્યારે આ શરીરને આટલે મેહ માયુસ શા માટે બે અનો એ જ સંપ છે એમ જાણી આપણે રાખતા હશે ? અને એ ક્ષણભંગુર શરીરની વાસનાઓ સાવચેત રહેવું એ જ શુભેચ્છા ! "
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
(૩) સુનિ-મનહર
કંધ ૨, સર્ગ ૧૬, ભલે ૨૫ પત્ર ૫૪ (૪) યશોધર ચરિત્ર
સ્કંધ ૩, સર્ગ ૯, હે ૪૦, પત્ર ૬૯ આમ જે પાંચ કતિઓ રચાઈ છે તે પૈકી નલા- દેવ હોવાનો ઉલ્લેખ છે. અહીં મેઘનાટક નલાયન શ્રી યશોવિજય જૈન ગ્રંથમાલાભાં ઈ. સ. યનના કર્તાએ રચ્યું છે એમ એની પ્રકૃતિએ ના ૧૯૩૭માં પ્રસિદ્ધ કરાઈ છે. યશેરચરિત્ર પં. આધારે જણાય છે એમ કહ્યું છે. મુદ્રિત પુસ્તકમાં હીરાલાલ હંસરાજે જામનગરથી ઈ. સ. ૧૯૧૦માં તો આવી કોઈ પ્રશસ્તિ નથી તેમ છતાં આ વાત છપાયું છે. એમાં મંગલાથે નીચે મુજબનું પદ્ય સાચી હોય તે કઈક હાથથીમાં પંચનાટકને બદલે જોવાય છે
મેઘનાટક પાઠ હશે. તેમ ન જ હોય તે આ ૫૭ “નામ શબર વિશ્વ વન શ્રિા એક તંત્ર કૃતિ છે કે કેમ તે વિચારવું બાકી રહે છે. વિમાાનિધિ સુવિવિધતું : ” પંચનાટક-પંચનાટક એટલે પાંચ નાટકે. ” આ સકલાર્ડ સ્તોત્રનું અગિયારમું પધ છે. એવો અર્થ સહજ ઉદ્દભવે. “પંચાનન’માંના પંચને
બાકીની કૃતિઓને વિચાર કરે તે પૂવે છે. સા. વિસ્તૃત અર્થે કરાય છે. એ અર્થ અત્ર અપ્રસ્તુત સં. ઈ. (પૃ. ૬૧૩)માંની નીચેની કંડિકા હું અહી જણાય છે. “પંચનાટકથી પાંચ નાટકે અભિપ્રેત હોય ઉધૂત કરું છું -
તે તેનાં નામ જાણવાં બાકી રહે છે. શું એમના
એક નાટકનું નામ મેઘનાટક હશે ? સારે ભાવાનુદ પદબંધ શિષ્ટ શૈલીમાં નવ
જિન રત્નકેશમાં પંચનાટકની નેંધ નથી સંદરે માણિક્યસુંદરસૂરિકૃત સંસ્કૃત કાવ્ય નામે નલાયન અથવા કુબેરપુરાણને કુશળતાથી અનુસરીને રચી
મેઘનાટક માટે ૫૪ સ્વતંત્ર ઉલ્લેખ નથી. આથી પૂરે પાડ્યો છે.”
એમ ભાસે છે કે આ બેમાંથી એકની હાથથી
ભાગ્યે જ કોઈ સ્થળે હશે ન જ હોય તે આ લુપ્ત - આ ઉપથી બે બાબત નેંધવા જેી જણાય છે –
' કૃતિ ગમ્રાય (૧) નલાયનના કર્તનું નામ માણિક્યસુંદરસૂરિ છે, નહિ કે નલાયનના ધેની પ્રશસ્તિમાં દર્શાવાયેલું
અનુભવસાર વિધિ-આની કોઈ હાથપોથી માણિક્યદેવસૂરિ. માણિક્યસુંદરસૂરિ એ નામ ક્યા
જાણવા જેવામાં નથી, જિન રત્નકેશમાં આ કૃતિનો આધારે દર્શાવાયું છે તે જાણવું બાકી રહે છે.
* ઉલ્લેખ નથી. આ દષ્ટિએ આ લુપ્ત નહિ તે અનુ. (૨) નલાયનને પધા મક ભાવાનુવાદ ગુજરાતીમાં જ
આ પલબ્ધ કૃતિ છે આ કૃતિમાં અનુભવેની ઝાંખી નયસુંદરે કર્યો છે.
કરાવાઈ હશે. ' એ છપાવાય તે તેની સાથે સાથે અથવા તો મુનિ-મનહર આનો “નમના રોહિં. એ પૂવે નલાયનને બને ત્યાં સુધી અક્ષર શ ગુજ. થતા’ એવા ઉલેખ છે. એ ઉપરથી મુનિ અને રાતી અનુવાદ તૈયાર કરવા અને તે છપાવ , મનહર એમ બે વ્યક્તિ હોવાની કલરના ફુરે છે
* શું આ કઈ કથાત્મક કૃતિ છે. આની સેંધ જ જિન - જિનરત્નકેશ (વિ. ૧, પૃ. ૨૫)માં નલાયનની રત્નકેશમાં નથી તે પછી એની હાથપેથીની નેંધની વિ. સં. ૧૪૬૪માં લખાયેલી હાથપથીની નેધ છે. તે આશા જ શી રાખવી? આથી આ પણ લુપ્ત અહીં એના કતનાં નામ માણસૂરિ તેમજ માણિ. નહિ તે એનુપલબ્ધ કૃતિ તે છે જ.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વ૦ હીરાલાલ શાહ
મુંબઈ શહેરના એક અગ્રગણ્ય નાગરિક, વ્યપારી, સને ૧૯૧૪ કે ૧૯૧૫ માં અવસાન થયા બાદ ઉદ્યોગપતિ અને વિદ્વાને માં બહુ માન્ય એવા શ્રી મહુમની ઇચ્છા મુજબ ભાવનગર ખાતે જૈન યાત્રા હીરાલાલ અમૃતલાલ શાહનું તા. ર૩મી ને રવિવારે ળુઓ માટે તેમણે મોટી ધર્મશાળા બંધાવેલી અને ૬૬ વર્ષની ઉંમરે મુંબઈ ખાતે અવસાન થતા સમા શત્રુ ય ખાતે પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ કરેલું. મુંબઈના શ્રી જને મોટી ખોટ પડી છે.
મહાવીર જૈન વિધાલ્યને રૂા. ૧૦,૦૦ની રકમ - ભ શાહને જન્મ ઈ. સ. ૧૮૯૪માં ભાવનગર
આપીને તેના પેટ્રન પણ બનેલા. આમ તેમની ઉદાપાસેના વરતેજ ગામે જૈન કુટુંબમાં થયો હતો. તેમના
ચંતા સેવા અને સંસ્કારિતા અનેક ક્ષેત્રને સારા પ્રમા
માં સ્પર્શતી રહેલી અને અનેક વિદ્વાનને તેમ જ પિતાને મુંબઈમાં વિલાયતી કાપડનો વ્યાપાર હતા.
સંશોધકોને ટેકારૂપ બનેલી. તેમણે પ્રાથમિક કેળવણી ભાવનગરમાં લીધેલી, તે બાદ મુંબઈમાં સંસ્કૃત ઓનર્સના વિષયે લઈ ૧૯૧૫માં બી. એ. થઈ તેમના પિતાશ્રી સાથે વ્યાપારમાં જોડાયા
તેમનો વ્યાપાર-ધંધો સારી રીતે ચાલતે હતો અને કુનેહ, ખંત અને પરિશ્રમ વડે વ્યાપારના ક્ષેત્રે છતાં સન ૧૯૩૦ માં સવિનય સત્યાગ્રહની લડતમાં જલદીથી નિપુણતા મેળવેલી.
મંડાણ થયાં ત્યારે તેમણે પોતાની મેળે જ પિતાને
જામેલે વ્યાપાર એકાએક સંકેલી લીધે. સન ૧૯૨૮ અધ્યયન અને સાધન
માં તેમના બે દિકરા અમેરિકાથી ટેક્ષટાઈલ પ્રોસેસીંગ વ્યાપાર સાથે સંસ્કૃત સાહિત્ય, ઈતિહાસ, પુરાણ, અને ટેકસટાઈમ આજનિયરિ ગ અને અન્ય વિષયામાં ખગોળશાસ્ત્ર, પુરાતત્વ વગેરે તેમના અને અનેક નિષ્ણાત બનીને પાછા ફર્યા અને સન ૧૯૩૯ દરમિવિષયનું અધ્યયન સધન તે ચાલુ જ રહેલું. યાન તેમણે વસંત વિજય મિલ્સ અને વસંત ઈન્ડસ્ટ્રિયલ ગાંધીજી, મહાદેવભાઈ, સ્વામી આનંદ, કાકાસાહેબ એન્ડ એજિનયરિગ વકર્સની વર્લી-મુંબઈ સ્થાપના કાલેલકર વગેરે સાથે તેઓ સને ૧૯૧૮'૧૯થી સમા- કરી. તત્કાળ ફાટી નીકળેલા બીજા વિશ્વયુદ્ધ તેમની ગમમાં આવેલા અને તે પરિચય વર્ષો સુધી કાયમ આ ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિને ઘણો વેગ આપે. રહે. ભાવનગરમાં શ્રી નાનાભાઈ ભટે શરૂ કરેલ શ્રી દક્ષિણામૂર્તિ વિધાથવનની પ્રવૃત્તિ સાથે તેઓ નિન્ટ
ખગોળને શેખ પણે સંકળાયેલા હતા. શ્રી ગિજુભાઈએ શરૂ કરેલ
એ લ ઇન્ડીયા એરિએન્ટલ કોન્ફરન્સની પ્રવૃત્તિમાં બાલ શિક્ષણને લગતી મેન્ટીકરી પદ્ધતિ સારી રીતે
પણ તેઓ સારે રસ લેતા અને દરેક કેન્ફરન્સમાં ફાલેફુલે એ માટે તેમણે દક્ષિણામૂર્તિ વિદ્યાભવનની
તેમના બે ત્રણ નિબંધો રજૂ થયા છે, તેઓ એક બાજુએ આવેલી ટેકરી ઉપર વિશાળ મકાન બંધાવી
મોટા સંશોધક પણ હતા. પુરાણ કથાઓને આકાશના આપેલું જેનું ઉદ્ધાટન કસ્તુરબાએ કરેલું.
ગ્રહ નક્ષત્રના સ્થાન તથા ગતિઓ સાથે મેળ બેસાસને ૧૯૨૩ માં ગાંધીજીને મંગળદાસ માર્કેટમાં ડતી એક મેટી થીઅરી-વિચારસરણી–તેમણે ઉપજાવી ખાદી અને સ્વદેશીના પ્રચારાર્થે પિતાની પેઢી ઉપર કાઢી હતી અને જ્યારે દુનિયાના ગળે પિતાની આ તેમણે લાવેલા અને એ વખતે રૂ. ૨૫,૦૦૦ની થીઅર ઊતરશે ત્યારે તેને ના પ્રકાશ મળશે અને રકમ ગાંધીજીને અર્પણ કરેલી. તેમના પિતાનું આજના ધાર્મિક-સાંપ્રદાયિક મતભેદોને મૂળ પાયે
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
ખસી જતાં એની મેળે અને મતભેદોનું નિરાકરણ માટેના જોડાજોડ છે બાગ્ય નિવાસો ભાવનગર ખાતે થઈ જશે એમ તેઓ માનતા હતા.
અંદાજે સવા લાખના ખર્ચે તેઓ તૈયાર કરાવી છેલ્લાં બે વર્ષથી તેઓ ડાયાબીટીસ વગેરેથી
રહ્યા હતા. તે તૈયાર થયેલાં જોવાની ઝંખના તેઓ પીડિત હતા. માંદગી દરમિયાન તેમની બંગાળ અને સેવી રહ્યા હતા. પણ કાળને એ માન્ય નહોતું. લાંબી પુરાસને લગતી સમગ્ર શેને એક સાથે રજુ કરતે માંદગી બાદ તા. ૨૩મી ઓકટોબરે સવારે સાડા નવ એક વિશાળ ચાટ–નકશો તૈયાર કર્યો હતો અને તે વાગ્યે તેમણે છેલે શ્વાસ ખેંચો. વિષયમાં રસ ધરાવતે જે કોઈ એવી કે મિત્ર આવે તેમની પાછળ તેમનાં સહધર્મચારિણી માંઘીબહેન, તેને પોતાની થીઅરીની વિગતો સમજાવવામાં તેઓ ત્રણ પુત્રો તથા બે પુત્રીઓ તેઓ મૂકી ગયા છે. શ્રમ કે સમય ભૂલી જતા. સાથે સાથે પોતાનાં માતુશ્રી
-પરમાનંદ કુંવરજી કાપડીઆ તથા પિતાશ્રીના સ્મરણને સંકલિત કરતા જૈન સમાજ
જન્મભૂમિ તા. ર૭–૧૦-૬૦માંથી સાભાર.
સમાચાર
૧ મુંબઈ:-શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની વાર્ષિક સાધારણ સભા તા. ૧૬-૧-૬ ના રોજ મળી હતી. તેમાં વાર્ષિક ઓડીટ થયેલ હિસાબ મંજુર થયા હતા અને ચુંટણીનું પરિણામ જાહેર થતા શ્રી ચંદુલાલ મેદી તેમજ શ્રી ચંદુલાલ વ. શાહ મત્રી તરીકે અને શ્રી પ્રવીણચંદ્ર કાપડીઆ કોષાધ્યક્ષ તરીકે ચુંટાએલા જાહેર થયા હતા.
૨ અમદાવાદ તા. ૯-૧૦-૬ ના રોજ પ્રેમાભાઈ હાલમાં મત્સ્યોધગના વિરોધ અંગે એક જાહેર સભા ૧૨૫ આગેવાનોની સહીથી મળી હતી. તેમાં મધોમ વગેરે હિંસાના કાર્યોને વિરોધ કરતે ઠરાવ પસાર થયો હતો.
૩ મુંબઈ:-શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય “એક મધ્યસ્થ પુસ્તકાલય’ ઊભુ કરવાની ઈચ્છા ધરાવે છે એમ તેના પ્રગટ થએલ રીપોર્ટમાં જણાવવામાં આવ્યું છે. આ ઉપરાંત આગમ પ્રકાશનનું કામ શરૂ કરવા બાબતની હકીકત પણ તે રીપોર્ટમાં દર્શાવેલ છે. બન્ને કાર્યો આગળ ધપે તેમ અમે ઇચ્છીએ છીએ.
૪. ભાવનગર-અત્રે આણંદજી પુરૂષોત્તમ જૈન દવાખાનું જૈન સંધ તરફથી ચાલે છે. જોકે તેને સારે લાભ લે છે. દરેક કામના ભાઈ બહેનો તેને લામ લઈ શકે છે. ડે. શ્રી મધુકાન્ત શાહે લોકોની સારી ચાહના મેળવી છે. હાલ દરરોજ ૨૨૫ દર્દીઓ લાભ લે છે શ્રી સંધ તેનું ટ્રસ્ટ કરવાનું વિચારી રહેલ છે. ( ૫. ભાવનગર -શ્રી અનોપચંદ ગે.વીંદજી ટ્રસ્ટ સંચાલિત “અજવાળીબેન વાચનાલયમાં પચ્ચીસેક ' માસિકો, પાંચ નક, છ થી સાત અઠવાડિક આવે છે. લેકો આ વાચનાલયને સારી સંખ્યામાં લાભ લઈ રહેલ છે. બાળકો માટેના ખાસ અઠવાડિક અને માસિક આવે છે. તેથી બાળકો પણ સારી સંખ્યામાં લાભ લે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આભાર
શ્રી ઊંઝા ફાર્મસી લિમિટેડના માલિક શેઠ શ્રી ભેગીલાલભાઈ નગીનદાસ જેઓ આપણી સભાના લાઈફમેમ્બર પણ છે. તેમના તરફથી દર વર્ષની માફક આ વર્ષે પણ વિ. સં. ૨૦૧૭ ની સાલના કાર્તિકી પંચાગ સભાના સભાસદ્ધ બધુઓને ભેટ આપવા માટે મોકલવામાં આવેલ છે, જે આ અ કની સાથે છે જે સંભાળી લેવા વિજ્ઞપ્તિ છે, તેઓશ્રીની સભા પરત્વેની હાદિ"કા લાગણી માટે આભાર વ્યક્ત કરીએ છીએ.
અવસાન નોંધ
મુંબઈ શહેરમાં નિવાસ કરતાં અગ્રગણ્ય વિચારક, વિદ્વાન, ઉદ્યોગપતિ શેઠ શ્રી હીરાલાલ અમૃતલાલ શાહનું તા. ૨૩-૧૦-૧૯૬૦ ને રવિવારના રોજ અવસાન થયું તે સમાચારથી અમે ખૂબ જ ઊંડા દુઃખની લાગણી અનુભવીએ છીએ.
રોઢ શ્રી હીરાલાલ ઉદ્યોગપતિ હોવા છતાં સાચા વિદ્યા પ્રેમી તેમ જ ધર્મપ્રેમી હતા. તેઓશ્રીના આચાર વિચાર ખૂબ જ ચોકસાઈવાળા, વિવેકદૃષ્ટિ યુક્ત હતા. કોઈપણ કામ કરતા પહેલા એ પૂરા વિચાર કરતા પછી તેને અમલ કરતા. તેઓશ્રીએ પૈસાને વ્યાજબી રીતે ઉપયોગ કર્યો છે. તેઓ શ્રી દાન આપતા તે પશુ દીર્ધ દૃષ્ટિથી વિચાર કરી આ પતા. આપેલ દાનને યે ગ્ય ઉપયોગ થવાને છે અને તેનાથી જનતાને સૂચો લાભ થવાનો છે એવી ચકાસણી કરીને જ સાચે માર્ગે દાન આપતા,
તેઓશ્રીના વિદ્યા પ્રેમ પણ એટલો જ આદરણુય છે, સંસ્કૃત લઈને બી. એ. એનસ" થયા પછી ધંધામાં પડ્યા છતાં વિદ્યા પ્રેમ જાળવી રાખ્યું. અને સંશાધના કરીને સંસ્કૃત સાહિત્યનું' અધ્યયન કરી વિદ્યાનોમાં માન્ય થાય તેવી “ સર્વ-દર્શન-સમન્વયીકરણ ' ની મૌલિક થીયરી તૈયાર કરેલી. તિષ શાસ્ત્રને પણ તેમને રસ તે સિદ્ધાન્તમાંથી ૪ ણાઈ આવે છે. સામાજિક રીતે ઉપયોગી થાય એ વા અને વિચારવા લાયક એવા સ્પષ્ટ્રપ' અ ગેના તેમના પેમ્ફલેટસ પણ જરૂર વિચાર ગુ જેવા ગણાય.
તેમનું જીવન અનેક રીતે દષ્ટાન્તરૂપ છે. તેમનો જવા થી સમાજને એક સાચા વિચારક, વિધા પ્રેમી દાનવીરની ખોટ પડી છે. તેઓ શ્રી આ સભાના પેટ્રન હતા અને આ સભા પ્રત્યે સારે આ કર ધરાવતા. અમે તેમના આત્માને પરમ શાંતિ ઇચ્છીએ છીએ, અને તેમના કુટુમ્બ પર આવી પડેલી આ ષત્તિ પ્રત્યે સમયેઠના દર્શાવીએ છીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. N, B, +87 વાણીનો વિવેક ભાષા ચાર પ્રકારની હોય છે-(૧) સત્ય, (2) અસત્ય, (3) સત્યાસત્ય અને (4) ન સત્ય-ને સત્ય-સત્ય અસત્ય હિત વ્યવ61 2 ભાષા, - જે ભાષા સય હેવા છતાં મેલવા લાયક ન હોય, જે થોડી સાચી થોડી જૂની હોય, જે મિશ્યા હોય અને જે વ્યવહાર ભાષા | (ન સત્ય-નું અસત્ય) હોવા છતાં વિચારશીલ પુરા દ્વારા વ્યવહારમાં ન મુકાતી હોય એવી ભાષા કદી ન બોલવી. વિવેકી પુરુષે નિરવદ્ય-પાપરહિત, અકર્કશ, પ્રિય, પુણ્ય અર્થાત્ "પ્રાણી માત્ર માટે હિતકારી અને પણ અર્થવાળી સત્ય ભાષા બાલવી " દિલને દુખાવનારી કર્કશ ભાષા સત્ય હોવા છતાં પણ વિચાર ખીને માણુસ ગુસ્સે થાય, એવી અહિતકર ભાષા વિવેકી પુરૂષ કદી ન લે. તે પેાતાને માટે, પોતાને ને બીજાને બન્નેને માટે, પૂછવામાં આવે ત્યારે સાવધ ( પાપકારી ) ભાષા ન મેલે, ન તે અથહીન કે ધા કરનારી વાત કહે. વિચારશીલ વ્યક્તિ પરિમિત ( માપેલી-તેાળેલી ) અસંદિગ્ધ, રિપૂર્ણ, ૨૫ષ્ટ અને અનુભૂત વચન બોલે-વાચાળતારહિત અને કોઇને પણ ઉદ્વિગ્ન ન કરે તેવાં વચન, -લ્સગવાન વર્ધમાન બ8ાસt : ખીમુચંદ ચાંપશી - શ્રી નું માત્માનદ સભાવતી મુક : હરિલાલ દેવચંદ શેઠ : : માનદ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ : ભાવનગર For Private And Personal Use Only