Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ThAgAtmAnaMdau, Clerle IIIIIIIlliiliiiimli|| / R IIIIIIIII lllll A 5 pustaka 50 muM, saMvata 2008. mAma sa', pa6 tA. 1pa 9 para aMka 2 jo. bhAdrapada. UIT/IT/III vArSika lavAjama rUA. 3-0 0 pAsTeja sahita. 11IIIIIIIIIIIIIIIII ||IIIIIIIIIIII) |1|1|||illlllll prakAzaka: 11 zrI jaina AtmAnaMda sabhA, hAtha bhAvanaga2 . For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2. a nuM ke maNi kA. 1 sAmAnya jina stavana ... ( zrI javAnamala ) 21 2 payuMSaNa kartavya ... | ... ... (amaracaMda mAvajI zAha ) 21 3 bhatRhari ane diganAma ... ., .. (pU zrI jakhkhavijayajI ) 22 4 bhatRhari ane dinAga (aMgrejImAM) ... ... ( e. Ara. ra'gA-svAmI AyaMgara ) 27 5 uparanA lekhane anuvAda ... ... 6 vallabhavANI ... ... ... ...( pU A. zrInijayavallabha sUrIzvarajI ma0 ) 33 7 zrI siddhasena divAkaranI kRtio ... (pre. hIra lAla rasikaMdAsa kApaDiyA ema. e. ) 34 8 vartAmAna samAcAra ... *** .. *** *** *** *** sajI) 35 huM svIkAra-samAsecanA ... ...( sabhA ) 36 27 * zrI ka9pasUtra-(sacitra ) ?? Arthika sahAya maLethI chapAvavAmAM Avaze. zrI kahapasUtra e ApaNo mahAne pUjya graMtha che. dara varSa pavitra paryuSaNa parva mAM pUjaya muni mahArAjAo vAMce che. zraddhApUrvaka sAMbhaLanArA bhAIo ArAdhanAvaDe thADA vakhatamAM mokSagAmI bane che. jayAM nAnA moTA gAma-gAmaDAomAM jayAM pUjaya munivaronA cAturmAsa thatAM nathI, tyAMnA jaina baMdhuone ka9pasUtra sAMbhaLavAnI taka maLatI nathI, tevA gAmanA keTalAka jaina baMdhuo taraphathI amane sacitra kalpasUtra (TIkAnA anuvAdavALu' ) gujarAtI bhASAmAM sarala bhASAMtara karAvI pragaTa karavA sucanA ghaNA vakhatathI thayA kare che, jo ke atyAre chApakAma, citrakAma, kAgaLeA vagerenI vadhatI jatI sapta moMdhavArI chatAM zrI mahAvIra prabhunA jIvana prasaMganA raMgIna phoTAo sAthe uMcA kAgaLa, suMdara gujarAtI TAIpamAM chapAvatAM zumAre rUA. 6 000) cha hajAra rUpiyA kharcanA thAya tema che ) eka baMdhu ke be traNa baMdhuo maLI teTaluM kharca Apaze te temanA jIvanacaritra sAthe phoTA ApavAmAM Avaze. ) dhanADhya jaina badhuo e ArthIka sahAya ApI AvA jJAnoddhAra ane aneka gAmaDAomAM jyAM jyAM A graMtha jaze tyAM tyAM pavitra paryuSaNa parvamAM aneka jaina baMdhuo baheno sAMbhaLI lAbha leze temaja paryuSaNuM kartavya karI AtmakalyANa sAdhaze teno anumodanA vagere lAbha Arthika sahAya A panArane varSonAvarSo sudhI malaze. A nAnA gAma mATe paryuSaNa parva mATe ati mUlyavAna ane upayogI graMtha hovAthI tevA tevA gAmane ja mAtra bheTa mokalavAmAM Avaze. Arthika sahAya ApanAranI sucanA amuka jJAnabhaMDArA sivAya mAtra khAsa upakArI graMtha hovAthI sivAya koine bheTa ApavAmAM Avaze nahi. ane jarUrIyAta haze tyAM sabhA amuka zarate bheTa mokalaze. lAbha levo hoya temaNe A sabhAne patra lakhI jaNAvavuM. jAhera khabara. | zrI bhAvanagaramAM zrI kRSNanagaramAM baMdhAyela navA jInAlayamAM mULanAya kai tarIke padharAvavA 2. zrI mahAvIrasvAmIjInI pratImA eka uMcAI Iya 25 agara tethI vadhAre yogya nakarAthI joie che. lakhA-zA, nAraNajI bhANAbhAi. ( vImAvALA, ) - kAMTAvALA DelA-bhAvanagara For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI AtmAnaMda prakAza. .. prakAzaka -zrI jaina AtmAnaMda sabhA-bhAvanagara . vIra saM. 2478. vikrama saM. 2008. pustaka 50 muM, - bhAdrapada :: tA. 15 mI sapTembara 195ra : aMka 2 je. sAmAnyajina stavana. ( prabhu tuja zAsana ati bhaluM e rAga.) prabhu tAruM darzana lAge pyAruM, pApa kroDe haranAruM re; manavAMchita phala te ape, AnaMda utkRSTa denAruM re. prabhu 1 prabhu tuja mUrti manohArI, jotAM dila harSita thAve re; je naranArI tuja darzana kare, te vAMchita sukha pAve re. prabhu 2 darzana karavAthI prAptaja thAya, vinaya vivekAdi guNo re; meha, mAyA ne lobha Adi dUra thAya e avaguNa re. prasu0 3 ati Ave che. prabhu tArA darzanane prabhAva, varNavatA navi Ave re, je prabhu tArA darzana kare, te avyAbAdha sukha pAve re. prabhutra 4 teneja samyakavinI prApti thAya. je vaja darzanamAM zraddhA dharAve re; mokSanuM anaMtagaNuM sukha, javAnamala kahe te pAve che. prabhu 5 paryuSaNa kartavya. (kavvAlI) ame krodha samAvIne, sau jIva khamAvIne; vaLI mastaka namAvIne, micchAmi dukkaDa rahIzuM. 1 ame saMyama tapa pALI, kaluSita karmane bALI; vaLI sA doSane TALI, parama ArAdhanA karIzuM. 2 amArI kAyA mana vANI, kare ahiMsAtaNa lahANuM dayA vIra dhama pachANa, paryuSaNane dIpAvIzuM. 3 na devI koInA thaIzuM, na virodhI ame banazuM; kSamAnuM sUtra AcarazuM, kaSAyane zamAvIzuM. 4 ame satya nyAya ne nIti, sA jIvo tarapha prIti; amArA dharmanI rIti, "amara " preme prasArIzuM. 5 -amaracaMda mAvajI zAha, For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhartRhari ane diGnAga zrI AmAnaMdaprakAzanA tA. 15-7-52 nA aMkamAM AcAryabhagavAna zrI madhuvAdikSAbamaNunA samayanA anusaMdhAnamAM bodrAcArya dinAgaracita pramANasamuccayanI racanA bhatRharipraNIta vAyapadIyathI pUchI thayelI che, e hu jaNAvI gayuM chuM. A sAthe Bhartrhari and Dilnaga ( bhatRhari ane dinAga ) nAmane je iglIza lekha ApavAmAM AveluM che te upara jaNAvela vAkayapadIya ane pramANasamAcayanA pUrvAparabhAvanuM ja vizada rIte samarthana kare che. A IlIza lekhanA lekhaka vidvAna mahAzaya zrImAna 1raMgAsvAmI rAmAnuja AyaMgara aisurarAjayanA purAtatva saMzodhanamaMdiranI mukhya saMcAlaka che. saMskRta sAhityanA jJAna uparAMta TibeTana bhASAnuM paNa jJAna dharAve che ane bhAratamAM TibeTanagraMtha upara saMzodhana karanArA virala vidvAnomAMnA eka che. bauddha sAhityano ghaNo moTo bhAga saMskRta bhASAmAM Aje nAza pAmI gayo che ane tenAM cInI tathA TibeTana bhASAMtara ja Aje maLe che. A hakIkata mArA lekhamAM huM ghaNIvAra jaNAvI gayo chuM. pramANamA nAmanA diganAgaracita graMtha ke jene vaidika tathA 'jaina sAhityamAM khAna-mana mATe ghaNo upayoga karavAmAM Avela che tenI paNa A ja dazA thaI che. A graMtha upara diDa nAganI 54 vRtti paNa che ane tenA upara jinendramatipAda urphe jinendrabuddhie racelI 9000 lokapramANa vizAlAmalavatI nAmanI TIkA paNa che. A mUra, vRtti ane TI traNe saMskRtamAM nAza pAmI gayAM che, tethI pramANasamuccayanuM TibeTana bhASAMtara uparathI saMskRtamAM punaH bhASAMtara (Restoration into Sanskrit) karIne janatA samakSa mUkavA mATe zrI AyaMgare ghaNe prayatna karIne AjathI bAvIsa varSa pUrve tene 6 paricchede paikI prathama pariccheda prakaTa karyo hato. tyAra pachI anukrame bIjA pariccheda pramoTa karavA mATe temane prayana te cAlu hato ja, paNa TibeTanamAMthI saMskRtamAM bhASAMtara karavAnA kAryanI atyaMta kaThinatAne lIdhe prakAzita karI zakayA na hatA. AthI jyAre meM nayacakramAM pramANasamuccaya ane tenI vRttinA ghaNA pAThe uddhata karelA joyA tyAre meM temane sacanA karI ke nayacaka nAmanA aprasiha jainadArzanika graMthane upayoga karavAthI TibeTanamAMthI saMskRtamAM anuvAda karavAnuM keTaleya sthaLe tamAruM kaSTa bacI jaze. teo ghaNu khuzI thayA ane mArI pAsethI nayacakranI prati maMgAvI. pachI vaDAdarA, haMsavijayajI lAyabrerInI nayacakanI prati pUjyazrI puNya vijayajI mahArAja sAhebaThArA meM temanA upara mokalAvI hatI. A pratino upayoga temaNe bhartuharinA samayanA saMbaMdhamAM paNa karyo che, ene ullekha sAthenA lekhamAM vAcako joI zakaze. H. R. Rangaswami Iyengar, M. A. Suprintendent, Oriental Research Institute, MYSORE. 2 navAyAvatAramAM AcArya bha0 zrI siddhasena divAkarajIe paNa pramANasamuccayanuM khaMDana kareluM che. 3 vi. saM. 2004 mAM amAruM talagAma DhamaDherA (chajjA-punA) mAM comAsuM hatuM te vakhate nayacakranI prati meM AyaMgara upara mokalAvI hatI eTale mArA nAmollekhamAM tale gAmanuM nAma temaNe lakhyuM che. [ 22 ]e For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhartuhari ane dinAga. 23 prasiddha cInI yAtrI isiMge jaNAvele bhatRharino IsvIsana 650 mAM mRtyusamaya thIthI AThamI zatAbadI sudhInA bhAratIya dArzanika ItihAsamAM eka sImAcihna (Milestone) rUpe thaI paDyo che. tene AdhAre ghaNuya graMthakArone samaya nakkI karavAmAM Avyo che. yuropIya ane bhAratIya vidvAnoe IsiMganA vacanane eka AvAyarUpe ja mAnI lIdhuM hatuM, chatAM isiMganuM A kathana satya nathI, ema keTalAka vidvAnonA manamAM ghaNA samayathI ghoLAyA karatuM hatuM. meM paNa mArA nayacakranA lekhamAM A vAtane agAu nirdeza karyo ja che, paraMtu dinAge be kArikA bhatRharinA vAkyapadAyamAMthI uddhata karI che. A vAtanI sarvaprathama zodha zrI AyaMgare ja karI che ane itsiMganA kathananI asatyatA temaNe barAbara sapramANa siddha karI ApI che. virAskAmarAvatI( pramANasamuccayaTIkA)nI kApI karatAM A hakIkata temane jaDI AvI hatI. A zodhanuM mahatva keTaluM badhuM che, e te viSayamAM rasa dharAvatA mANaso sahaja rIte samajI zakaze. 4 thI 8 mI zatAbdI sudhInA vidvAnonA samayanI je vyavasthita zRMkhalA saMzodhakoe taiyAra karI che tene have badalyA sivAya chUTake ja nathI. astu. tA. 15-3-1ra nA aMkamAM je mAhitI meM rajU karI hatI tathA sAthenA IglIza lekhamAM paNa je mAhitI che tenAthI adhika tapAsa karatAM je vadhAre mAhitI mane maLI AvI che te nIce pramANe che. pramANasara uparanI dinAganI vRttinA be TibeTana anuvAda thayelA che. eka anuvAda bhAratIyapaMDita vasudhAta ke je TibeTamAM gaye have teNe karyo che, jyAre bIjo anuvAda jana varmAe karelo che. eka ja graMthanA baMne anuvAda hevAthI Azaya eka ja che, chatAM anuvAdake judA judA hovAthI bhASAmAM ghaNo ghaNe pharaka paDI gayuM che. koIka sthaLe anuvAdakanI bhUla paNa thaI gaI che, chatAM ahIM e aprastuta che. be anuvAdamAM bIjo anuvAda vadhAre sAro che. prattinA anuvAdamAM mULa kArikAone paNa anuvAda moTAbhAge bhege AvI jAya che, chatAM na varmAe karela mUtrane judo anuvAda paNa maLe che. A baMne karatAM virAmavatI dIvAno anuvAda ghaNe suMdara che. dinAge je prasaMgamAM je rIte vAkya padayanI kArikAo uddhata karI che te Akho prasaMga kRttinA baMne anuvAdonuM parizIlana karIne saMskRtamAM bhASAMtara karIne nIce ApavAmAM Ave che. 14tha jJAti-jamudAra jo virola ti veta, vipi nAsitA jJAtirAkhyo ikavivirata rat rAmavAvevu mAro yathA-samajya grAmara iti / kvacittu mukhyaH / yathoktam 1 pramANu samuccayavRttinA baMne TibeTana anuvAda nArtha gaeDIzatanI Tanjur, Mao, No. 95 pratimAM anukrame pR. 10 A-96 B tathA pR. 96 B-179 B mAM chapAyelA che. A baMne anuvAdonAM ati durlabha pAnAM mane jevA ApavA badala mitravarya zrI H, R. R. AyaMgarane anekazaH dhanyavAda ApuM chuM. 2 pramANasamayattinA baMne anuvAdone tapAsIne meM A saMskRta rUpAMtara (Retranslation ) taiyAra karyuM che. temAM paNa mukhyatayA huM ahIM bIjA anuvAdane anusaryo chuM. vRttinA baMne TibeTana anuvAda tathA vijJAAmaDhavatI TImane paNa TibeTana anuvAda ahIM ApavAnI mArI icchA hatI, paraMtu A mAsikanA moTA bhAganA vAcake TibeTana bhASAthI aparicita hovAne lIdhe temane e lAMbA lAMbA avataraNo kaMTALAdAyaka thaI paDaze. ema samajIne e anuvAda ApavAne lebha ahI For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI AtmAnaMda prakAza. " 'saMkhyApramANasaMsthAmanirapekSaH pravartate / bindau ca samudAye ca vAcakaH salilAdiSu // " iti / kvacittu avayaveSu na pravartate eva / yathA " saMsthAnavarNAvayavairviziSTe yaH prayujyate / zabdo na tasyAvayave pravRttirupalabhyate // " iti / 4saMsthAnaviziSTe pravRttAH cakram parimaNDalo dIrghazcaturasra iti tathA muSTi-granthipaMkti-kuNDalakAdayaH avayavaM nAbhidadhati / varNaviziSTa pravRttAH 'citraH kalmASaH' ityAdayaH avayavaviziSTa pravRttAH 'zataM sahasraM prastho droNo mAsaH saMvatsaraH' ityAdayaH avayaveSu na pravartante / samudAyazabdo'pi kvacit pratyekaM parisamApyate, yathA 'nagaram ' iti ucyate / kvacittu Aropyate, yathA-zarIrakarmaNA AtmanaH karma ucyate / kacittu avayaveSu naiva pravartate, yathA yUthaM vanamiti / pramANasamuccayavRttiA, apohaparicchedaH paJcamaH ja te karuM chuM. uparAMta TibeTana bhASAmAMnA keTalAya akSaro ApaNI lipimAM nathI. eTale tenA pratizabda sUcavavA mATe mAre jAta-jAtanA saMketa ApavA paDe che. ane e saMkethI aparicita hovAne lIdhe ApaNA kaMpojhITane hAthe temAM ghaNIvAra bhUla thAya che. 1 tA. 15--52 nA AtmAnaMda prakAzanA aMkamAM pR. 113 mAM meM jaNAvyuM che te pramANe A kArikAnA bIjA TibeTana bhASAMtaramAM janavavarmAe pUrvArdha-uttarArdha yukrama karyo che. paNa vasudhararakSite rekhA paDasA anuvAhamA nAya bhuga ma pramANa cha. TibeTana bhASAMtara naM. 1 saMskRta graGs-daG chad-jid daG ni diyabas / saMkhyApramANasaMsthAna bltos-pa med-par rab-tu 'jum / nirapekSaH pravartate / chu la-sogs paDi thigs pa daG / bindau ca samudAye ca 'dusa-pa la yaG bod-para byed / / vAcakaH salilAdiSu // 2 vAkyapadIya, kANDa 2, kArikA 157 / 3 vAkyapadIya, kANDa 2, kArikA 156 / 4 pramANasamuccayavRttinA paDasA anuvAimA mAhI nA-ye pramANe pAyarayA : saMsthAnaviziSTe pravRttaH 'cakram , parimaNDalaH, dIrghaH, caturasraH' iti avayavo nAbhidhIyate / tathA muSTipranthipaGkikuNDalakAdayaH / tulanA-" saMsthAnaviziSTopakramaH (STe cakram ) parimaNDalo dIrghazcaturasra iti tadavayavo nAbhidhIyate / tathA muSTipranthisandhikta( ? )kuNDalakAdayaH zabdAH tadavayaveSu na prayujyante / varNazabdAnAM citraH kalmASaH sAraGga iti tadavayaveSvapravRttiH / avayavazabdena zataM sahasraM prastho droNaH mAsaH saMvatsaraH / " --bhartRhariviracitavAkyapadIyasvopajJavRtti, 5 pera-na rUyu zes bya ba daGa / nagsa zes bya ba lta buoVI 6 pramANasamuccayavRttinA prathama anuvAimA mA bhAga 5. 87A bhI che, mI anupAmA 5. 170B-171 mAM ke For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhatR hira ane diphnAga AmAM com e pramANe nirdeza hAvAthI dvinAge uparanI e kArikAo anya graMthamAMthI uSkRta karI che, e te cesa dekhAi Ave che have A me kArikA kAnI che, te jANavA mATe AnA upara nidramativivethita vizAlAmalavatI TInA mun ne vyAyayA ho te bhevAthI khAtrI thaze ke A kArikA bhartRharinI che. athetyAdi / yadi ubhAvapi sAmAnyavAcinau [ tarhi ] jAti samudAyazabdayoH ko vizeSaH ? na kazcidityabhiprAyaH / kazcidapi nAstIti etanmAtreNa aMzena vizeSo nAstyeva iti bhAvaH, na tu sarvathA nAstyeva iti / anyathA ' ayaM jAtizabdaH, ayaM samudAyazabdaH iti bhedo na syAt / (M Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25 nanu avayaveSu sAkSAdadhyAropAbhyAM pravRttyA bhedo bhaviSyati, jAtizabdaH pratyekamavayaveSu sAkSAd vartate, samudAyazabdastu adhyAropAt / ayaM jAtisamudAyazabdayoH vizeSaH / prasiddhivazAt jAtizabdaH pratyekamapi samudAyiSu vartate, samudAyazabdastu pratyekaM samudAyiSu adhyAropyate iti cet, tata Aha-prasiddhivazAdityAdi / zUkaravyakteravayaveSvapi zukarazabda AropAd vartate yathA abhakSyo grAmazUkara iti vacane avayavA api abhakSyAH / kvacittu mukhyaH avayaveSu vartate / yathoktaM bhartRhariNA / salilAdiSu iti Adizabdena pRthivyAdiparigrahaH / saMkhyAdinirapekSatvena avayaveSu mukhyA pravRttiH darzyate / saMkhyAdisApekSatve... caturasrAdivat mukhyA pravRttirna syAt / tatra saMkhyAnirapekSaH bindvaJjalyAdiH saMkhyAnirapekSatvAt ekasminnapi bindau vartate anekeSvapi / salilazabdaH pramANanirapekSaH / saMsthAnanirapekSaH dIrghaparimaNDalacaturasrAdyanapekSatvAt / tathA muSTigranthikuNDalakAdInAmavayavA muSTyAdizabdairnAbhidhIyante / avayayaviziSTe iti, niyatAvayavavizeSasamudAyavAcinaH zatAdizabdA avayaveSu na pravartante / varNaviziSTe citra: kalmASa iti nIle rakte vA citrAvayave na pravartate / kvacit pratyekaM parisamApyate iti pratyekamavayaveSu mukhyaH prayujyate ityarthaH / mukhya ityetat kuta iti cet, 'pazcAdbhUte upacAra:' iti vacanAt / nagarazabdaH gRhakSetramArga For Private And Personal Use Only 1 mA vyApyA TipmeTana bhASAMtara uparathI saMskRtamA 3pAMtara ( Restoration ) zrIne bheM aDI khAyI che, nArtha gameDIzananI Tanjur, Mdo, No. 115 pratimAM yA bhASAMtara chapAye che. A bhASAMtaranI atyaMta dula bha prati ke je dhaNA ghaNA prayatna karavA chatAM amane maLI zakI na hatI a Adyar Library, Theosophical Society, Adyar MadrasmAMthI bhejavI ApavA mahala AMDA22 morimenTala risarya ensTITyUTa ( cunA nA uyureTara International Scholar zrI parazurAma AusAheNa goDe ( P. K. Gode ) tathA punA, irgyusana aselanA karmana bhASAnA sadhyA vividha bhASAjJa nAmAMkita vidvAna hai. zrI vAsudeva vizvanAtha gojase MA. Ph. D. jemanI preraNAthI ja huM TibeTana bhASA zIkhyo chu tathA je mArA aMgata dha'snehI che temane anekazaH dhanyavAda ApuM chuM.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 26 zrI AtmAnaH prakAza. prAkArapuruSAdisamudAyavAcaka ekadeze puruSAdau vartate / zarIrakarmaNA AtmanaH karma ucyate ityatra zarIrazabdo hastAdisamudAye vartamAnastadavayaveSveva adhyAropyate / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ayaM punaratra jAti samudAyazabdayo vizeSaH prakAzyate - samudAyazabda ekkasamudAyAntavartinaH sajAtIyAn vijAtIyAMzca abhedena-abhidadhati, jAtizabdastu tajjAtIyAneva samuditAnasamuditAzcAMpIti / --virAhAmahavatI nAma pramALasamuccayaTIjA. ghR. 330 B-332 A. A TIkAmAM thoruM matturabA ema ullekha hAvAthI A kArikAya bhatRharinu che e te spaSTa che. tapAsa karatAM A baMne kArikAe bhAranA vAkayapadIyanA rajA kAMDamAM anukrame 157 tathA 156 mI maLI Ave che. digvAge ahIM vyutkramathI uddhRta karI jAya che. A uparAMta eka bIjI vAtane paNa prasaMgavazAt ahIM nirdeza karI lauM. kalakattA sAMskRta graMthamAlA(na. 13 )mAM sAMkhyakArikAnI yukttiIvidyA nAmanI vRtti baddhAra paDI che. A vRtti mADharavRttithI taddana judA prakAranI che ane prAcIna che. emAM te zaMkA ja nathI, chatAM digbAganA pratyAM navanApoDham A lakSaNane temAM ullekha hAvAthI pramANasamuccaya pachI ja racanA thayelI che e te nirvivAda che. kalakattA yunivarsITanA nAmAMkita vidvAna zatakarI mukharajI ke je zatakADhI khANunA nAmathI prasiddha che temaNe yuhiddIpivAnI prastAvanAmAM jaNAvyuM che ke yuktidIpikAmAM bhatR hiranA vAkyapadIyatu kAi paNa avataraNa na hovAthI yuktidIpikA vAkyapadIyathI jAtI che. paraMtu A temanuM lakhANuM ' bhaMrinu I. sa. 650mAM mRtyuthayu' che.' A tsaMgavacanima ta saMskArAne AdhAre ja racAyelu' che, ane tethI ja yuktidIpikAmAM pR. 38mAM bhatR'harinI eka kArikA uSkRta karelI hAvA chatAM te joi.zakayA nathI, paraMtu kharI rIte yuktidIpikAthI vAkayapadIya ja prAcIna che, kAraNa ke yuktidIpikA pR0 38 mAM nIce pramANe vAkayapadIyamAMthI eka kArikA uddhRta karelI che, Ada ca - pramANatvena tAM lokaH sarvaH samanugacchati / vyavahArAH pravartante tirazcAmapi tadvazAt // [ vAkyapa0 2 / 81 ] A vAkayapadIyanA bIjA kAMDanI 81 mI kArikA che. ' A uparAMta vAkayapadIyanA ' pratimA vADhyArtha: ' A matanI samAlecanA paNa pramANasamuccayamAM che, e viSe prasage jaNAvIza. A badhA vivecanathI spaSTa che ke vaiyAkaraNa bhatRhara dhaNA jUnA vidvAna che. tethI AcAya bhagavAna zrI madyavAdI kSamAzramaNe bhartRharinA matanA vistArathI ullekha 1 Nor even a single quotation can be traced to Bhartrhari's Vakyapadiya, which has been laid under contribution by all writers who followed him. Forward of Yuktidipika p. g. 2. A lekhamAM meM badhuM vivecana vAkayapadIyakAra bhatR hirane anulakSIne kareluM che, paraMtu rAtayane kartA bhatR hira kANu che, tene zA samaya che, pratyAdi bAbate nuM vistRta vivecana zrI dharmAnaMda kAsAMkhInA ciraMjIva vidvara zrI dAmodara kAsAMbIe The journal of oriental research, Mylapore, Madras nA i. sa. 1945 nA DIse'mbara mAsanA aMkamAM on the Authorship of the SATAKATRAYI nAmanA lekhamAM karelu che. jijJAsuoe te joi levuM. For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhartuhari ane diltAga. 209 karyo hovA chatAM vikrama saMvata 414 mAM malavAdIe bauddho upara vijaya meLavyAnI hakIkatane kazI bAdhA pahecatI nathI. sAthenA zrI AyaMgaranA lekhamAM I. sa. 5 mI zatAbdInuM dinAganuM je astitva jaNAvavA mAM AvyuM che te vidvAnoe Aja sudhI karelA sthUla saMzodhanane AdhAre hovAthI saMbhAvanA mAtra che. e sthUla anumAne evAM che ke dinAmanA samayane pAMcamI zatAbdIthI se-deDha varSa pUrve khuzIthI laI jaI zakAya tema che. Ho Pooc, -munirAjazrI bhuvanavijayAntevAsI zrAvaNa zukla paMcamI, g. watt [fa&i-aifea ] muni jambUvijaya. Bhartrhari and Dinnaga* By H. R. Rangaswamy Iyengar. The date of the great grammarian Bhartshari, author of the Vakyapadiya, which is regarded as a landmark in the literary history of India in as much as it forms the basis for determining the dates of several Sanskrit authors,' has been determined so far on the statements of Itsing in his, "Record of Buddhist religion". The Chinese traveller has recorded that Bhartshari was a great grammarian, whose fame had spread all over India, that he was the author of the three works Vakyapadiya, the commentary on the Mahabhastya and another work, Peina, (which may perhaps be the Prakirna Kanda or the third and last chapter of the Vakyapadiya ), and that he died in about 650 A. D. i, e., forty years before the date of his record. The accuracy with wbich Itsing has reported other contemporary events as well as about the extent of the Vakypadiya itself has led scholars to assign Bhartrhari to the seventh century A. D. * Read at the 15th session of the All India Oriental Conference. I Cf."A Record of the Buddhist Religion," by I-tsing translated into English by J. Takakusu. P. xv " The most important of all the dates given by I-tsing are those of Bhartrhari, Jayaditya, and their contemporaries. They serve as a rallying-point for a number of literary men belonging to what I called the 'Renaissance period of Sanskrit literature." 2 Ibid PP, LVII and PP. 178-180. For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 28 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI AtmAnaMda prakAza But new evidences which have come to light, completely falsify the statement of Itsing and push back the date of Bhartrhari to the 5th century A. D.3 In the second Kanda of the Vakyapadiya, while describing how the science of grammar, which had been almost extinct, was restored and propagated by the great grammarians, Chandra and Vasurata, Punyaraja, the commentator of the Vakyapadiya, mentions several times Vasurata as the teacher of Bhartrhari In the Karika 490 of the Vakyapadiya Bhartrhari himself seems to refer to his teacher Vasurata by, ' Guruna' as is evident from the words of Punyaraja prefaced to the verse Again a Jain writer Simhasurigani, who may be assigned to the beginning of the 6th century A. D., in his unpublished work, Nayacakratika, a commentary on the Nayacakra of Mallavadin the seniors, which is not now extant, mentions, twice in his work, Vasurata the Upadhyaya of Bhartrhari. This confirms the statement of 3 See.-I-tsing and Bhartrhari's Vakyapdiya; By Dr. Kunhan Raja contributed to the Krishnaswamy Iyengar Memorial Volume. ( pp. 285-298 ). 4 See the comment of Punyaraja on Karika 486 of Kanda II :- na tenAsmadgurostatrabhavatorvasurAtAdanyaH kazcidimaM bhASyArNavamavagAhitumalamityuktaM bhavati / See Ibid 1I. 489 : kenacicca brahmarakSasAnIya candrAcArya va surAta guruprabhRtInAM datta iti / taiH khalu yathAvat vyAkaraNasya svarUpaM tata upalabhya satataM ca ziSyANAM vyAkhyAya bahuzAkhitvaM nIto vistaraM prApita ityanuzrUyate / 5 cf. II. 490b :- praNIto guruNAsmAkamayamAgamasaMgrahaH / 6 cf. : Ibid :--atha kadAcit yogato vicArya tatra bhagavatA vasurAta guruNA mamAyamAgamaH saMjJAya vAtsalyAt praNIta iti svaracitasya granthasya gurupUrvakamabhidhAtumAha 7 I:am deeply grateful to sri Jambu Vijayaswami, Talegaon- ( Poona ) for kindly lending a manuscript copy of this important work for my study. 8 Mallavadin, author of Dvadasaranayacakra should be distinguished from another Jaina writer of the same name who is the author of Nyayabindutika-Tippanu. For Private And Personal Use Only 9cf. Nayacakratika folio 272a so'bhijalpo'bhidheyArthaparigrAhI bAhyAcchandAdanya iti bhartRharyAdimatam / vasurAtasya bhartRhayupAdhyAyasya mataM tu..... cf. Ibid folio 2774- evaM tAvat bhartRharyAdidarzanamuktam / vasurAtaH bhartRhare rupAdhyAyaH
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhartuhari ane diga. Punyaraja and establishes that Vasurata was a great grammarian of the day onder whom Bhartrhari studied and that Bhartrhari often held views quite different from those of his master. According to Paramartha, Vasarata was a Brahmin and brother-inlaw of Baladitya, a pupil of Vasubandhu.?He was well-versed in grammar. He defeated Vasubandhu, through the intervention of Chan. dra, another great grammarian. This means that Vasurata, Chandra, and Vasubandhu should be regarded as contemporaries and Bhartrhari, the pupil of Vasurata, assigned to the 5th century A. D. Another important piece of evidence, which I have discovered in my study of the Pramana Samuccaya of Dinnaga lends support to this view. In the fifth chapter of this work, which is devoted to the expo. sition of the Apoha theory of Dinnaga, the following two Karikas are found, which may be rendered into Sanskrit'l as given below. Thigs-pa-dan, ni. tshogs. pa-yi, chu. sogs. rnams, la, rjod byed-nil grans dan, tshad. dan. dbyibs. rams la Itos, pa. med. par. I jug. par. byed il deyibs, dan. kha. dog. yan. lag. rnams khyad. par can. lagan. I jug. pa. de. yi. yantag. la sgra-ni rah tu. I jug. la. dun asma yin. They are only Tibetan rendering of the two Karikas occurring in the second Kanda of the Vakyapadiya of Bhartrhari.12 This means that either Dinnaga took the Karikas from Bhartrhari's work or both Dinnaga and Bhartrhari took them from quite a different work. But there is no evidence to support the latter alternative. We learn from 10 cf. "A study of Paramartha's life of Vasubandhu and the Dato of Vasubandhu" by J. Takakusu J. RA, S. 1905. pp. 33ff. 11 The two Karikas may be restored into sanskrit as :1) bindau ca samudAye ca vAcakaH salilAdiSu / saMkhyApramANasaMsthAnanirapekSaH pravartate / 2) saMsthAnavarNAvayavairviziSTe yaH prayujyate / zabdo na tasyAvayave pravRttirupalabhyate / 12 of. Karikas. II. 160 and 157.- Benares. Edition, pp. 144-145. For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30 zrI AtmAnaMda prakAza: Jinendra-Buddhi, author of Visalamalatika on 13 the Pramana Sapuuccayavrtti of Dinnaga that Dinnaga, is here referring to the views of Bhartrhari. This evidently supports the former alternative that Dinnaga is quoting from Bharthari. Now if Dinnaga, a famous Buddhist logician of the 5th century A. D. quotes from the Vakyapadiya, how can we assign Bharthari to the 7th century A. D.? We have only to conclude that Bharthari, the author of the Vakyapadiya lived in the 5th century A. D. and that the statement of Itsing that Bhartrhari died some forty years before the date of his record is incorrect. bhartRhari ane dinAga. (mULa lekhaka esa. Ara. raMgAsvAmI AyaMgaranA aMgrejI lekhane zabdazaH anuvAda.) je "vAkyapradIya" graMtha keTalAka saMskRta granyakartAono samaya nakkI karavA mATe AdhArabhUta gaNAto hovAthI bhAratIya sAhityanA itihAsamAM "sImAciha" tarIke gaNAya che, te graMthane katta mahAna vyAkaraNAcArya bhartuharine samaya IsiMganA " Record of Buddhist religion" nA vidhAno uparathI nakkI karavAmAM Ave che. cInI pravAsIe jaNAvyuM che ke bhatRhari eka mahAna vyAkaraNAcArya hatA ke jenI bhAratamAM sarvatra kIrti prasarI rahI hatI ane vAyapradIya mahAbhASya uparathI TIkA ane peInA (ke je kadAca vAkyapradIya graMthanuM trIjuM ane chelluM prakaraNa athavA prakIrNa kaDa heI zake) A traNe graMthanA kartA hatA, ane teo Azare i. sa. 650mAM svargavAsI thayA. je ekasAithI isiMge samakAlIna banAvo temaja "vAkyapradIya "nA samayanI nedha lIdhI che te uparathI vidvAnoe bhatRharine samaya I. sa. sAtamA saikAne nakkI karela che. 13 cf. Visalamalatika : Mdo, re folio 33lb. line 6ff: Kha. cig, tu gtso. bor. cha tshas rnams la.' jug. te 1 bha. rite. ha. ris. yis smras. pa 1 cha. sogs, rnams la zes pai sogs pai sgras, sa la. yons su gzun no. 1 kacittu mukhyA avayaveSu vRttiH| yathoktaM bhartRhariNA salilAdiSviti Adizabdena pRthivyAdInAM prigrhH| 1. sarakhAvo. " A record of the Buddhist Religion" kartA IsiMga-aMgrejI anuvAda karanAra je. TAkAkutha. prastAvanA pAnuM 15. IsiMge ApelI badhI tavArIkhamAM sauthI agatyanI bhatRhari, jayaditya ane tenA samakAlInanI che. A badhI tavArIkho je samayane huM saMskRta sAhityanA punarutthAnane kALa gaNuM che te nakkI karavAmAM bahu agatyanI che. 2. juo teja pustaka prastAvanA pAnuM 57 ane pustakanA pAnA 178 thI 180. For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhatRhati ane didbhAga. paraMtu je navA pramANe prakAzamAM AvyAM che te IsiMganuM vidhAna sarvIze beTuM pADe che ane bhartuharino samaya i. sa. pAMcamA saikAne TharAve che. vAkaya pradIpa" nA bIjA kAMDamAM je vyAkaraNa zAstra lagabhaga mRtaprAyaH dazAmAM AvI gayuM hatuM tene mahAna vyAkaraNAcAryo caMdra ane vasurAta, puNyarAja (vAkayapradIyanA TIkAkAra) vageree kevI rIte punarjIvana ApIne pracAra karyo tenuM varNana karatI vakhate vasurAtanA nAmano bhatRharinA guru tarIke keTalIye vAra ulekha Ave che. "vAkyapradIya " nIpa 490nI kArikAmAM bhartuhari pate vasurAtane ThA e zabda lakhIne teno guru tarIke ullekha karatA hoya tema lAge che je puNyarAje lakhelI leka uparanI prastAvanAnA zabdothI siddha thAya che. A sivAya eka jaina lekhaka siMhasUrigaNuM ke jeo i. sa. chaThThA saikAnI zarUAtamAM thayA hoya teo pitAnA " nyAyacakraTIkA "STha nAmanA aprasiddha graMthamAM ( puragAmI magvAdInA nayacInI TIkA je hAlamAM aprApya che ) vasurAtanA nAmane bhatRharinA 9upAdhyAyane be vakhata ulekha kare che. A hakIkata puyarAjanA vidhAnane samarthana Ape che ane siddha kare che ke vasarAta te yuganA mahAna vyAkaraNAcArya hatA jenI nIce bhaharie abhyAsa karyo ane tRhari potAnA guruthI ghaNIvAra judA maMtavyo dharAvatA hatA. paramAratha nAmanA lekhakanA mata pramANe vasarAta brAhmaNa hatA ane vasubadhunA ziSya che. jAo:-kuSNasvAmI AyaMgara memorIala vaeNlyumamAM chapAyela De. sI. kunane rAjAne lekhaka isiMga ne bhatRharinuM "vAkaya-pradIya." 4. dvitIya kAMDanI 486 mI kArikA upara puNyarAjanI vyAkhyAna tenA smarottatramavatArvapura tAnyaH krazcimi mAthAmavAimamitaM mavati | juo teja puratakanI 489 mI kArikA - kenacicca brahmarakSasAnIya candrAcAryavasurAtagurupramRtInAM datta iti / taiH khalu yathAvat vyAkaraNasya svarUpaM tata upalabhya satataM ca ziSyANAM vyAkhyAya bahuzAkhitvaM nIto vistaraM prApita ityanuzrIyate / 5 pharIvAra sarakhA 490 2. praNIto guruNAsmAkamayamAgamasaMgrahaH / sarakhAvoH-madha jAdu cAto vivarya tatramAvatA vasurAtayLA mAyamAnama: sattAya vAtsalyaat praNIta iti svaracitasya granthasya gurupUrvakamabhidhAtumAha / 7 taLegAmavALA munizrI jaMbUvijayajIvAmIne mArA abhyAsa mATe A agatyanA pustakanI prata kRpA karIne mokalavA mATe huM ghaNo ja AbhArI chuM. 8 "dvAdazAniyacakra" nA kartA malavAdI e ja nAmanA bIjA malavAdI ke je "nyAyabindu TIkA TIpaNI"nA kartA che tenAthI te judA che. 9 juo na cakra TIkA phelI. 272 so'bhijalpo'bhidheyArtha parigrAhI bAhyAcchabdAdanya iti bhartRharyAdimatam / vapurAtasya mayupAdhyAcastha mataM tu..................... 10 sarakhA -janarala eNpha dhI royala ezIyATIka sosAyaTI pRSTha 33 (i. sa. 1905 )mAM chApela. je TIkAkIne lekha:-A study of Paramartha's life of Vasubandhu and the date of Vasubandhu. For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 32 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khAlAdityanA banevI hatA. teo vyAkaraNamAM niSNAta hatA, ane khIjA eka caMdra nAmanA mahAta vyAkaraNAcAyanI daramiyAnagIrIthI vasubandhune parAjita karyA hatA. A artha e thAya che ke vasurAta, caMdra ane vasubandhune samakAlIna gaNavA joSTae, ane vasurAtanA ziSya bhatRhira pAMcamA saikAmAM thaI gayA tema paNa kahI zakAya. zrI AtmAno prakAza eka bIjI agatyanuM pramANu ke je me dinAganA pramANasamuccayane! abhyAsa karatAM karatAM zodhI kADhyuM che te A matane samata Ape che. A gra MthanuM pAMcamuM prakaraNa jenI aMdara dinAne " aposiddhAMta '' samajAvavAmAM AvyA che, temAM nIcenI e kArikAe jaDI Ave che jenu' sa MskRta11 nIce mujaba che. (1) bindau ca samudAye ca vAcakaH salilAdiSu / saMkhyApramANa saMsthAnanirapekSaH pravartate / (2) saMsthAnavarNAvayavairviziSThe yaH prayujyate / zabdo na tasyAvayave pravRttirupalabhyate / bhartRharinA " vAkayapradIya " nA2 bIjA kAMDamAM AvatI che kArikAe|tu TimeTana bhASAnuM bhASAMtara che. A batAve che ke kA tA DinAge kArikAe bhartRharinA graMthamAMthI lIdhI athavA te dinAga ane tRhari bannee kAi bIjA ja graMthamAMthI taphaDAvI paNa bIjA vidhAnanA samarthanamAM kAi paNa jAtanuM pramANu nathI. ApaNe dinAganA " pramANasamuccayavRtti ''nA TIkAkAra jitendra buddhinA3 graMtha uparathI jANIe chIe ke diphnAga ahiM'A bhatR'hAranA vicArA jaNAve che. AthI spaSTa rIte siddha thAya che ke dinAge bhartRharinA graMthamAMthI te banne kArrikAe uSkRta karI che. have jo i. sa. pAMcamA saikAnA suprasiddha baMdha tarkazAstrI dilAge " vAkyapradIya 'mAMyA te kArikA uSkRta karI hAya teA bhatRhira i. sa. sAtamA saikAmAM thai gayA ema kema kahI zakAya ? ApaNe tA eTaluM ja nakkI karavAnuM che ke " vAkayapradIpa "nA kartA bhatRhara i. sa. pAMcamA saikAmAM thai gayA ane bhartRhari sa MbadhI itsiMganuM vidhAna satyathI vegaLu che. kvacittu mukhyA avayaneSu vRttiH / yathoktaM bhartRhariNA / salilAdiSviti Adizabdena pRthivyAdInAM parigrahaH / 11 A e kArikAenuM A pramANe sa MskRta rUpAMtara thai zake che: (2) farat.. pravatata / ....namyate / ( 2 ) saMthA.......... 12. sarakhAve| kArikAeH--dvitIya kAMDa 160 ane 157H- banArasa Ardratta, pRSTho 144-145, 13. sarakhAvezaH--" vizAlAmalavatI ' nAmanI TIkA, juo phAlIyA 36 va. lITI cha ane tethI AgaLa. For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Us US UUE USUSUGUP UCUCUCUSUCUC SinlifiBirjuBSF5FSHSEB5 A valabha-vANI lo Pian Pian Pian Pian Pian Pian Pian Pian Hao pUjyapAda yugavIra AcArya paMjAbakesarI zrImad vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAjanI upadezAmRta varSAmAMthI tAravI kADhelA amRtabiMduo tAravI kADhanAra navInacaMdra bhegIlAla-muMbaI ( 1 ) ApaNA samAjanI bharacaka khAmIo che. te dUra karavA mATe badhA ja mANase khUba kA mAM karavA taiyAra bane. " phalANe kAma kare che, ema vicAra karI ALasu na bane, paNa badhA eka thaI kAma karavA maMDI paDo. kurasada nathI ema na kahe. kAraNa navarAza to maryA vinA AvavAnI nathI, mATe jIvatAM pahelAM eka bIjAne madada karavA taiyAra bano, sAdhu ne zrAvakane vicAra eka karo. abhimAna choDI de ne kAma karavA eka thAo. pachI juo ke koI kAma evuM che ke tamArA sarvanA sahakArathI na bane. tamArA vicAre kAryamAM pariNamaze tyAre ja jaina samAjanI unnati thaze? (2) krodha, mAna, mAyA, bharUpI caMDAla cokaDI ApaNu AtmAmAM hoya tyAM sudhI AmAnuM kalyANa thatuM nathI, paNa tene badale A cAra sajajana joDe mitratA karo. krodhane badale kSamA, mAnanA badale namratA, mAvAne badale saraLatA, lobhane badale saMtoSane tamArA jIvanamAM utAre, te A cAra sajajana mitronA saMbaMdhathI uparanI caMDAla cekaDI bhAgI jaze. - kAma kare - (ka) tame mahAvIranA saMtAna che. vArasadAra che. je zakti vaDe mahAvIre jagatanuM kalyANa karyuM te Aje paNa jamatanuM kalyANa karyuM ja jAya che. te zakti vArasAmAM tamane maLelI che. te zakti tamArAmAM che, mATe te zaktivaDe kAma karavA maMDI paDe. eka eka bhAi, eka eka bahena pitAnI zakti anusAra kAma karavA taiyAra bane. jema tame bIjAne banAvavA mAge che tema tame prathama banI jAo ne ghaDIyALanI mAphaka jarAya paNa thobhyA vinA kAma karyA kare. 'hiMmate mardA te madade khudA." tame hiMmata rAkhaze to tamane ApoApa madada maLI Avaze, ne bIjAnI madada maLatA be ekaDA be ekaDe agIAra jeTalI tamArI tAkAta vadhaze. - dharmano pracAra kare - ( 4 ) prabhue pitAnA jJAnavaDe kahyuM ke "jema manuSyamAM sukhanI duHkhanI ika chA thAya che tema vanaspatimAM paNa tevI icchAo thAya che ne vanaspatimAM jIva che.' prathama te duniyAnA amuka leke e A varatu pratyakSa na meLavI na mAnI, paNa jyAre jagadIzacaMdra bojhe yaMtradhArA vanaspatimAM jIve che. te yaMtroThArA kAne dekhADayuM tyAre ja jaina zAstranA siddhAMtamAM lekIne vadhu vizvAsa beThe. mATe bhAgyavAna puraSoe zodhakhoLa karI zAstronA vacane siddha karI lekane zAstranI satyatA batAvavI joIe. ne evA zedha La karanArane saMdhe dareka prakAranI madada ApavI joie ne to ja dharmane vadhu pracAra thaze. 33 ]luM. For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI siddhasena divAkaranI kRtio. abhyAsa mATenA sAdhano. (lekhaka:- hIrAlAla rasikalAla kApaDiA ema. e.) (gatAMka pUla 150 thI zarU ) * "bhAratIya vidyA" ne tRtIya bhAga "va. emaNe ema sUcavyuM che ke AmAM sAMkhya paribhASAbAbU zrI bahAdurasiMhajI siMdhI smRti graMtha " dvArA virodhAbhAsagati stuti che. tarIke i. sa. 1945 mAM chapAyo che. emAM paM. trIjI kAtrizikAnuM AThamuM pada ApI emAM sukhalAlano " pratibhAmati siddhasena divAkara" vetAzvatara upaniSamAM bhinna bhinna kAraNavAdanA nAmane eka lekha che. emAM prasaMgavazAta emaNe samanvayadhArA vIranuM lekAratva sUcavAyuM che ema pAMcamI dhAtrizikAnAM 10-12 5gho ApI enA emaNe kahyuM che. saMtulanArthe azvaghoSakRta buddhacarita ( sa 8)nA cethI kAtrizikAnuM trIjuM padya ApI e indra le. 20-22 temaja kAlidAsakRta kumArasaMbhava- ane sUryathI vIranuM lekArava darzAve che ema (sa. 7 ) mAMthI zle. 56, 59 ane 62 uddhata emaNe kahyuM che. karyA che. prathama trizikAnAM pahelAM traNa padyo rajU AnuM sAtamuM padya ApI tirekaThArI stuti karI emaNe ema kahyuM che ke svatine prAraMbha karAyAne namane rajU karAyo che. upaniSadanI bhASA ane paribhASAmAM virAdhAlaMkAra- enA paMdaramA padyamAM saritA ane samudranI garbhita che. bIjI kArnAisikAnuM vIsamuM padya ApI upamA dvArA prabhumAM sarva daSTionA astitvanuM - -: kharUM svAmi vAtsalya :(5) mAMDavagaDha nAme zaheramAM eka lAkha jaina vasatA hatA. je koI jarUriyAtavALo svAmIbhAI jena tyAM rahevA Ave tene te dareka jaNa eka eka sonAmahora ane be be ITa ApatA jethI bahArathI AvanAra jenI pAse eka lAkha sonAmahoro bhegI thatI temAM tenuM ghara paNa banI jatuM. ne te jene temanA jevo ja sukhI thato. te pramANe tame paNa tamArA duHkhI svAmIbhAIne dareka prakAre tana, mana, dhanathI madada karI tene tamArA je sukhI banAvo ne ApaNAM svAmIbhAIne sukhI banAvo te ja kharUM svAmI vAtsalya " che. jethI dharma mAM sthira rahe. -: svAmIbhAIne madada kare :(6) tamArI pAse dhana heya te dhana ApIne. anna heya te anna ApIne. rahevAnA sthaLa heya te rahevAnuM sthaLa ApIne. tamArA sIjAtA svAmI bhAIone tamArA jevA banAvavA mATe puruSArtha kare. jo zrAvaka nAmanA kSetrane majabuta karaze te ja sAte kSetranI barAbara rakSA thaze. - muMbaI saMghane mArI salAha - (7) A muMbaI nagarImAM ghaNuM dhanavAne che. te muMbaI saMdhanI pharaja che ke koI kAma evuM hAthamAM le jethI tamArA sAdharmI bhAIone zuddha kherAka khAvAnI sagavaDatA maLe ne ubhA rahevA mATe sagavaDatA maLe te mATe nIce bhojanazALA ne upara dharmazALA bane tevA makAnanI vyavasthA karo. pisA. te kAma karanArane maLI jaze. mATe A sAdhavAtsalyanuM kAma karI tamArA muMbaInA saMdhanI zobhA vadhAro. (cAlu) (c) 34 ]e For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI siddhasena divAkaranI kRtio. 35 kathana karAyuM che te anekAMtavAdanI jaDa che ema "bhAratIya vidyA"nA upayukta trIjA bhAganI ahIM kahyuM che. anukramaNikAmAM "anupUti" tarIke "siddhasena ra6 muM parva ApI vibhAganA ane vizeSakti divAkarakata vedavAdadAtrizikA vivecaka-adhyApaka paM. dvArA AtmA saMbaMdhI jaina vaktagya rajU karAyuM che. sukhalAlajI e ullekha che, paraMtu emAM A ema kahyuM che. chaThThI dvAciMzikAnA le. 1, 3-8 kAviMzikA ke vivecana nathI. tema chatAM e bAbatanI ane 28 rajU karI eno bhAvAnuvAda apAve che. noMdha jinavijayajIe lIdhI nathI . AThamI kAtrizikAnA che. 1 ane 7 uddata karI gUDha ane gaMbhIra arthathI paripUrNa evI navamI ene bhAva samajAvAyo che. kAtrizikAmAM mukhyatayA sAMkhya-yoganA tattvajJAnanA aMtamAM navamI dvAtrirokA saMpUrgatayA apAI upayoga karI brahma yAne aupaniSada puruSanuM varNana che. che. A lekha dvArA 5. sukhalAle siddhasena divA- A dAtrizikAnI racanAmAM "pAzupata " saMpradAyanA karane Adya jena tArkika, Agha jaina kavi ane anusaraNarUpa vetAzvara upaniSadrane temaja paurANika Adya jaina stutikAra, Ava re vAdI, Agha jena trimUrtivAdane paNa prabhAva jovAya che. prathama chapAdArzanika ane Adya sarva-darzanasaMgrAhaka tarIke yelI A trizikAmAM azuddha pATha che ema mAnI nirdeza karyo che. ane evA samarthanAthe dvatrizi- pitAnI buddhi anusAra ene sudhArI ane muLa kAone upayoga karyo che. pAThone TippaNamAM sthAna ApI samagra trizikA agiyAramI trizikA viSe emaNe kahyuM che ke- hiMdI 2vivecana sahita paM. sukhalAle upasthita koI parAkramI ane vijetA nRpatinA guNanI samagra karI che. AmAM mudraNaSa jevAya che. dA. ta. juo stutirUpa A dhAniMzikA lekattara kavitvapUrNa che. le. 3, 10 vivecanamAM pR. 405 mAM manane badale Ama kathana karI emaNe udAharaNArthe AnuM trIjuM mukha che te bhUla che. padya uddata karyuM che. A dhAtrizikAmAM virodhAbhAsane puSkaLa upayoga 1 A drAviMzikA e mAlavikAgnimitranAnimna karAyo che. emAM vaidika bhASA ane upaniSadonAM likhita padyanA bhASyanI garaja sAre che - rUpaka Dagale ne pagale jovAya che. (cAlu) purANamityeva na sAdhu sarva, 1-2 A premI-abhinaMdana graMtha (pR. na cApi kAvyaM navamiyavadyam / 384-410 ) mAM chapAela che, aMtamAM "gujarAtIse santaH parIkSyAnyatarad bhavante, anuvAdita " ema chapAyuM che eTale A gujarAtI mUDhaH para pratyayaneyabuddhiH // lakhANane hiMdI anuvAda che e phalita thAya che, 2 Ane aMge paM. sukhalAle kahyuM che ke-Aja paraMtu A gujarAtI lakhANa koI sthaLe chapAyuM che batrIsImAM prAcIna sarve upaniSado ane gItAnA kharUM ane hoya te kayAM e jANavuM bAkI rahe che. sAra vaidika ane aupaniSada bhASAmAM ja zAbdika " pratibhAmati siddhasena divAkara" nAmano 5. ane Arthika alaMkArathI yukta camakArakAriNI sukhalAlano lekha ahIM pR. 377-783 mAM hiMdImAM saraNImAM rajU karAyo che. AvuM kArya koI bIjA chapAve che paraMtu e pUrvokta emane hiMdI lekha ekalAe karyuM hoya ema jANamAM nathI. moTe bhAge punarmudraNa che chatAM e jAtane ullekha 3 Ama je ahIM pavo apAyAM che te mudrita nathI "jaina tatvajJAna" nAmane emano je lekha dAtrazikAomAMthI lIdhAM hoya ema lAge che. kemake hiMdImAM pR. 295-702 mAM chapAya che tenA aMtamAM anya koI AdhAra tarIke koi hAthapothIno nirdeza nathI. te " gujarAtI anuvAdita " e ulekha che. For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI AtmAnaMda prakAza. svIkAra samAlocanA. vartamAna samAcAra. sAkSarottama sAhitasevaka vidvAna pUrAtatvAcArya zrImAna jinavijayajI sAhebanI anekavidha sAhizahera bhAvanagaramAM kRpALu zrI vijayakezara- tyasevA jagajAhera che. jaina sAhitya, itihAsa ane surIzvarajI mahArAjanA praziSya vidvAna munirAja purAtatva e teozrInA khAsa viSaya hovAthI upazrI bhuvanavijyajI mahArAja zrI saMdhanI vinaMtithI yegI evuM ghaNuM saMzodhana karI prakAzana karI dhaNe birAjamAna che. prathama catra mAsanI zALAmAM upakAra karyo che. te bAbItI A sAhityasevAthI zrI siddhacakrajI mahArAjazrI navapadajI mahArAjanuM jarmanInI erIyenTala se sAiTIe mAnayka sabhya ArAdhana teozrInA netRtva nIce apUrva AnaMda nImyA che te mATe A sabhA petAne AnaMda vyakatA sAthe thayuM hatuM, teja rIte A cAturmAsamAM vyAkhyAnamAM kare che prazamarati ane mahAsatI madanarekhA e be graMtha bahu ja suMdara rIte, zrotAone sacoTa asara kare tema vidvattApUrNa rIte vAMce che. eTalI badhI medanI thAya che ke mAravADI vaDe sAMkaDe paDe che. divyadarzana-pravacana patrikA. (asarakAraka vyAkhyAnane te prabhAva che.) daramyAna paramAtmA tIrthaMkara bhagavaMtoe pitAnI saMsAraparyuSaNa AvatAM A mahAparvemAM paNa apUrva tAraNa dezanAmAM (Ama)zananuM anupama varNana karyuM" AnaMda utsAha sAthe pUjya kalpasUtranI vAMcanA thaI che. A paMcama ArAnA prANIonuM jaDavAda ane hatI. ghaNuM bhAI bahene e payuMSaNa kartavyo ane bIjA kAraNo vaDe saMskRtimAMthI hara paLe jyAM adhaHmAsakhamaNa vagerenI aneka tapasyA karI hatI. patana thaI rahyuM che, tevA samaye vidvAna dharmaguruo ja zeThazrI bhegIlAlabhAI maganalAla mIlavALAe jemane potAnA pravayanadvArA zrI sarvajJa devanI vANInA ghera temanA suputra ramaNikalAlabhAInA dharmapatnI rahasya samajAvI divyadarzana karAvI zake che. vidhAna madhukAntAbahene aThThAInI tapasyA karela hovAthI te munivare mAtra jyAM birAjamAna hoya tyAM vyAkhyAnanimitte tapasI bhAIbahenane bhAdaravA zuda 5 nA roja dArA te upakAra karI zake, paraMtu tevA vidvAna rUcikara vastuo vaDe pAraNuM karAvI bhakti karI hatI munivaronA tevA vyAkhyAne AvI pravacana patrikA ane gheDIyApAraNuM 1250 maNathI laI teja divase dvArA prakAzana karI, hiMdanA dareka zaheromAM te jAya varaghoDe utsAhapUrvaka caDAvyuM hatuM. ane teja divase te mAnapUrvaka je prANIo vAMce. vicAre tene jarUra (ghaNAja AnaMdapUrvaka paryuSaNa thayelA hovAthI) pAMcama- divya-Atmadarzana thayA vagara rahe nahiM, A upakAraka nA roja leta jagajIvanadAsa pulacaMdanA suputra bhAI prayatna hAlamAM muMbaI lAlabAga upAzraye cAturmAsa mohanalAla tathA naMdalAle ane zAha haricaMda karasanajInA birAjamAna zAMtamUrti siddhAMta mahAdUdha AcArya suputra manasukhalAla vageree pitAnI pUjya pitAnI zrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAjane vidvAna ziSya bhakti nimitta svAmIvAtsaya karI zrI saMghanI bhakti munirAja zrI bhAnuvajayajI mahArAja jeo ke karI hatI. ane A zrI saMdhanI bhaktimAM zrI vaktA, lekhaka ane vyAkhyAtA che, temanA thatA pravacane svayaMsevakoe utsAhapUrvaka zAMti jALavI vyavasthA saMgraha karI dara aThavADIye pravacana patrikArUpe tenI karI hatI ane te vakhate kalekaTara sAhebe AvI A kamITI taraphathI prakAzana karavAno nirNaya thaye che te saMghabhakti joI AnaMda vyakata karyo hato. AvakAradAyaka che. teozrInA pravacananI prathama zreNI divyadarzananI prathama kepI ane samAjanA mATe For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bheTa maLI che. jemAM sAra taravAmAM vilaMba zAthI ? divyadarzana kAne kahevuM, divyadaza nanA traNa bhe, AtmadarzInamAM cha dana tenA prabhAva, potAnA doSa krama jovA ? deva ane dAnava darzananuM svarUpa tenA upara khadhakasUrinA meAkSamAM kema pratibadha thayA, svadoSa jovAnA abhyAsa te ja ArAdhaka kahevAya. AtmanirIkSaNu kema karavu', svadeoSa lela paTTilA ne sAdhvIjIe amaravANIvaDe karAvelu du:khanu' nidAna vagere viSayA divyadarzananA viSayamAM pUjya bhAnuvijayajI mahArAje sAdI ane sarala bhASAmAM suMdara rIte carcyA che. laghu patrikA hevA chatAM prANIonuM kharuM` divya Atmadarzana-bhAna karAvanAra che. vidvAna munivareAnA jJAnanA paripAkavarDa ApelA vyAkhyAna ke vaktavya AvI pravacana patrikAThArA prakAzana karI dareka zahera gAmemAM mokalatAM ghaNA upakAra thAya ane prANIo potAnA doSa darzana joi Atmadarzana karatAM zIkhe ja ema ameA mAnIe chIe. ame A patrikAnI pragati icchIe chIe." 2 jinavANI--lekhaka zrI harisatya bhaTTAcAryajI iMglIzamAM lakhela tene gujarAtI bhASAmAM anuvAda gujarAtI anuvAda bhAi suzIle karyo hatA. dhaNA varSo pahelAM prakaTa thayela hatA, para'tu mAravA, baMgAla, pa'jAya vagere prAMtAmAMnA jaina baMdhue A hiMdI bhASAnA anuvAdathI sAro lAbha laI zakaze. tevA AzayathI anuvAdaka vaidya ge|pInAtha gupte karela che. zrI cAritrasmAraka graMthamAlAnA 49 mA puSpa tarIke temanA suziSyo munirAja zrI darzanavijayajI mahArAja tripuTIAe prakAzana karI gurubhakti karI che. A maMtha jainadharmI na hAya tevAone jainadhama'nA mama samajavA eka upayAgI vastu batI che. A graMthamAM sAthe kA~vAda, bhagavAna pArzvanAtha, mahAmedhavAhana khAravaila e cAra lekhAnA vadhArA karyA cheA. prakAzaka zrI cAritra smAraka graMthamAlA mUlye aDhIrUpIyA, 3 zrI dezanA jiMtAmaNi bhAga-3-4-5 me jenA lekhaka vidvAna pUjya zrI vijayapadmasUri mahArAja che. A graMthamAM trIjA, ceAthA ane pAMcamA tIrthaMkara bhagavAnanI dezanA sAdI sarala gujarAtI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhASAmAM lakhAyela hoi bALajIvAte khAsa upayAgI che. sakSipta caritra paNa che. prakAzaka zrI jaina graMtha prakAzaka sabhA, amUlya bheTa zeThe jesagabhAi kALIdAsa taraphathI maLela che. 4 zrI harizmaLa macchInu' adbhuta caritra zrI navasmaraNa sAthe-munirAjazrI huM sasAgarajI mahArAja anuvAdaka che. sAdI sarala bhASAmAM chapAvela vAMcavA jevu' rasika che prakAzaka ane prApti sthAna zAhu meAtIcaMda dIpacaMda ThaLIyA ( taLAjA ) je muMbai kAnivAsI zeTha amRtalAla kezavajI taraphathI bheTa maLela che. 5 zrI mahendra jaina 5'cAMga-varSadeg 18 mu' karyAM pUjya paMnyAsa vikAzavijayajI mahArAja. saMvata 2009 nI sAlanuM sUkSma ( sAyana ) gaNitavALu A paMcAMga ameAne bheTa maLelu che. aDhAra varSa*thI kartA munirAja A pacAMga karI jaina jainetara prajA samakSa mUkI. mahAna upakAra kare che. teo sADue bhUla batAvavA eka vakhata sUcanA karelI chatAM chatAM hajI sudhI krAi jyAtiSa niSNAte bhUla kADhI zakyA nathI ( khATuM TharAvI zakayA nathI ) sAyana ane nirayana pramANe dara varSe jyAtiSI e dhaNA paMcAMgA pragaTa kare che, paraMtu jemane sUkSmamAM sUkSma (sAcA) samayatI jarUra haiAya tene A paMcAMga jarUrIAta pUrI pADe che. ane tene ATalA varSa sudhI koi khATu gaNita TherAvI zakayA nathI, te ja tetI satyatAnA purAvA che. jaina mahAtmA aneka rIte upakAra karI zake che te mAMDunA A eka che, ki'mata coda AnA, posTa alaga, amAre tyAMthI maLaze, zrI AtmAnaMda prakAzanA grAhakone sucanA. pustaka 50 muM (gayA mAsa)zrAvaNuthI zarU thayuM che ane A a' khIjo che. dara vakhate bheTatI khudda dareka zrAvaNa mAsamAM vI. pI. karI lavAjama vasula karavAmAM Ave che. paraMtu A vakhate bheTanI mukatA tihu~ya thavAmAM bIjA krAryAMne laIne DhIla thai che.te bheTanI buka taiyAra thatAM lavAjama vasula karavA kArataka mAsamAM vI. pI. karavAmAM Avaze. jethI svIkArI levA sucanA che. ( ta'trI ) For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. 3. 81 jaladI maMgAve. zrI tIrthaMkara caritra (sacitra ) pharIthI chapAvI zakAtuM nathI. hA ( zrI amaracaMdrAcArya kRta ). dharmakathAnuyogamAM zrI tIrthakara bhagavaMtonA caritra jemAM aAvela hoya che te uttamottama dharmakathA kahevAya che, jenA vAMcana-manana ane anukara yuthI manuSya mahAna puruSa bane che, bALakone vAMcatA rasa ' upanna thAya, dRDhazraddhA prakaTe, sahelAIthI manana karI kaMThAma thaI zake saMkSipta jinezvarI davenA caritro ja bALajIne prAthamika bhUmikArUpa khAsa manAya che. ane tene A maMtha che. suMdara sAdI, saraLa gujarAtImAM chapAvela che. temAM viziSTatA e che ke prathama mukhadarzana upara pavitra zrI zatru jaya tIrthane drazya -phaTa che, maMthanI zarU AtamAM pUjaya zrI haribhadrAcAkRta mAhAdeva aSTaka, pachI anukrame dareka tIrthaMkara bhagavaMtanA raMganA TAo, paramAtmAnA caritro, vacamAM zrI yazovijayajI mahArAja kRta paramAtma, jAti pacIzI, paramAmA pacIzI, zrI hemacaMdrAcArya keta vItarAgastotra ane chevaTa zrI siddhasena divAkarakata batrIzI e sarva mULa artha sAthe ApavAmAM Avela che. suMdara bAIDIMga vagerethI AkarSaka, anupama A graMtha taiyAra karavAmAM Avela che, kiMmata rU. 6-0-0 ( pATe ja judu. ). zrI devabhadrAcArya kRta| zrI kathAnakoSa graMtha (anuvAda) (bhAga 1 ) yathArtha nAmane zAbhAvo A thAranaSa graMtha saMvata 158 nI sAlamAM pUjaya pUrvAcArya mahArAje mULa prAkRtabhASAmAM sumAre zADhAbAra hajAra bhale krapramANamAM vidvatApUrNa rIte racelA che. A graMthamAM samyakatAdinA trIza sAmAnya guNA ane paMca aNuvratanA sattara vizeSa guNa maLI pacAsa guNA suMdara, anupama, vAcakane rasa utpanna kare tevI kathAo je keTalIka kathAo taddana navIna bIje nahi jovAyelI, te nahi' vAMcavA sAMbhaLavAmAM AvelI che je guNe sAthe vaMcAya te te guNe prahaNa karavAnI vAcakane dhaDIbhara jijJAsA thAya ane sAthe mAtmAne ArehAda utapanna kare tevI kathA che. | dareka kathAnA varNanamAM ane upasaMhAramAM te te guNAnuM svarU 5, tenuM vivecana, tenA lagatA guNu doSa, lAbhahAninuM nirUpaNu ati vidvattApUrNa rasabharita rIte karyuM che. | guNAnA varNana uparAMta prasa gepata aneka mahatvanA viSaye jevAM ke upavana, Rtu, rAtrivane vagere; tema ja rAjakuLanA paricayathI thatAM lAbha, zapuruSanA mArga, devadarzana, puruSanA prakAre, nahi karavAlAyaka, choDavAlAyaka, dhA2Nu karavAlAyaka, vizvAsa nahi karavAlAyaka, 2nalakSa, sAmudrika, ratnaparIkSA vagere AkarSaka viSa, devagurumatatvanuM anupama svarUpa, vyavasthApanavAda sthaLa, ATha prAtihAryanuM' savarUpa, dharmAtaravaparAmarza', jinapUjAnuM vistRtasvarUpa, sAmAnya dharmopadeza, mUrtipUjA viSayika varNana, upadhAna, vajArA5Nu tathA mUrtipratiSThA Adi vidhAno ane aMtargata aneka kathAo ApavAmAM mAvI che. je mananapurvaka niraMtara paThanapAThanathI vAcaka jarUra zAmakathANa sAdhI zake che. | mULa paMthanA saMpAdaka, mahAna saMzAdhaka sAkSaraziromaNi kRpALu zrI pUNyavijyajI mahArAja zrInI lakhelI vidvattApUrNa gujarAtI bhASAmAM mULa paMthamAM AvelI che te ja prastAvanA A prathama bhAgamAM amAe pragaTa karI che, - UMcAmAM UMcA TakAu kAgaLA upara suMdara gujarAtI akSarethI cAlIza kAma' iAuna mAruM pejImAM vividha raMgIna kavarajhekeTa majabuta bAIkIMgathI suMdara A graMthanuM prakAzana karela che. aneka viSayanuM jJAna karAvanA bA maMtha hajI koI pragaTa thayela nathI tema vAMcatA mAlaMma pAze. kiMmata rUA. 10-0- pAsTeja judu sudraDha : zAha gulAmaya't @Ai : dhI mahedraya misiMga presa : dANApITha-jAvanagara, For Private And Personal Use Only