Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પુસ્તક ૩૩ અંક ૫ મે, માર્ગ શિષ.
આત્મ સં. ૪૦ વીર સં. ૨૪૬૨ ( રૂ. ૧-૪-૦
2 সােজা एन सामानहसला
Mાવના
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે. વિષય—પરિચય. શું
$800 2જી ૧ શ્રીમાન હેમચંદ્રાચાર્યવિરચિત વીતરાગ સ્તુતિ.(ડૉ.ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ.)૧૦૩ ૨ સત્યજ્ઞાનનું ૨હુસ્ય ... ••• ... ( અનુવાદ )... •.. ૧૦૫ ૩ પ્રતિબિંબ-જૈન રાજાનું ક્ષાત્રતેજ | ... ... (રા. સુશીલ ) ... ૧૦૮ ૪ શ્રી નિંબાર્કોચ.યની મુનિ ભક્તિ ૫ માનવજીવનની વિશાળતા
.. ( અનુ અભ્યાસી ) ... ૬ સંઘાડામાં એકય ...
... ( ચેકસી ) ... ૧૧૫ ૭ શ્રી આત્મારામજી શતાબ્દિ ... ( રાજપાળ મગનલ લ વોરા ) ... ૮ વૈશાલી. ...
( રા. સુશીલ ). | .. ૧૨૧ ૯ સ્વીકાર-સમાલોચના. ... ૧. વર્તમાન સમાચાર ...
•. ૧૨૬
શ્રી શત્રુંજય તીર્થને પંદરમો ઉદ્ધાર
[ અને શ્રી સમશાહ ]
( ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ ) ચૌદમા સૈકામાં શ્રી સમરાશાહ ઓસવાળે પવિત્ર શ્રી શત્રુંજય તીર્થના ઉદ્ધાર કર્યો છે. તેનું ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ સમય વન ભાળજી ( બાળકબાળકીઓ ) પણ હોંશે હોંશે વાંચી શકે તેવી ગુજરાતી સાદી ભાષામાં લખાયેલ છે. શ્રી શત્રુંજય મુખ્ય મંદિરની છબી સાથે આપવામાં આવેલ છે. વાંચતા શ્રદ્ધાળુઓની રામરાજી વિકસ્વર થાય તેવું છે. સહુ કોઈ લાભ લઈ શકે, તેમજ પ્રભાવના કરવા માટે મન વધે તે માટે માત્ર બે આના ( પોસ્ટ જુદુ) કિંમત રાખેલ છે. જલદી નામ નોંધાવે. આ લાભ પાછળથી મળશે નહિં. થોડી નકલ સીલીકે છે
ની વતી શ્રી ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરૂષ ચરિત્ર મૂળ, આગળ પ્રકટ થયેલની અશુદ્ધિઓને શોધી શુદ્ધ સંશોધન કરી ઉંચા કાગળ, શાસ્ત્રી સુંદર ટાઈપમાં નિણ યસાગર પ્રેસમાં છપાય છે. શ્રી પ્રથમ પર્વ ફાગણ સુદ ૨ ના રોજ પ્રસિદ્ધ થશે. પ્રથમથી ગ્રાહક થનાર પાસેથી બધા પ મુદ્દલ કિંમતે આપવામાં આવશે. કેટલાક ગ્રાહકોના નામ નોંધાઈ ગયેલા છે. વ્યાખ્યાન માટે, ભંડાર માટે મત આકારે તેમજ લાઈબ્રેરી અને ગૃહસ્થ માટે બુક આકારે છપાવેલ છે જે સાઇઝ જોવે તે સ્પષ્ટ લખી જણાવવું પાછળ ગ્રાહક થનારને સીલીકમાં હશે તે જ બધા પર્વ મળી શકશે.
લખે:—શ્રી જૈન આત્માનંદ સમા-ભાવનગર,
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
33333********383.3
જાહેર ખબર. વિદ્વાન બંધુઓ માટે ઉમદા તક.
સદ્ગત ન્યાયાંભાનિધિ જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયાનંદસૂરિ ( આત્મારામછ ) મહારાજ ૧૯ મી શતાબ્દિમાં એક પ્રસિદ્ધ સુધારક થયા છે. તેમની જન્મ શતાબ્દિ માર્ચ ૧૯૩૬ માં મેટી ધામધૂમથી પાશ્ ( ગુજરાત ) માં ઉજવવામાં આવશે,
શ્રી યાગ જિવાનંદજી સરસ્વતી (એક વૈદિક મતાનુયાયી મહાત્મા ) એ આચાર્ય મહારાજની પ્રશ'સા માટે નીચે લખેલ માલાખ'ધ ” શ્ર્લેક રચીને માકલ્યા હતા, જેમાં તેમણે જણાવ્યું હતું કે શ્લાકના એકવીશ (૨૧) અર્થ થાય છે,
આ
योगाभोगानुगामी द्विजभजन जनि: शारदा रक्ति रक्तो । दिग्जेता जेतृ जेता मतिनुति गतिभिः पूजितो जिष्णु जिहै: || जीयादायादयात्री खलचलदलनो लोल लीलस्वलज्जः । केदारौ दास्यदारी विमल मधुमदोद्दामधाम प्रमत्तः ॥
શતાબ્દિ સમિતિના વિચાર ઉપરોક્ત શ્લોકના વધારેમાં વધારે અથે કરાવીને તે શતાબ્ધિ સ્મારક ગ્રંથમાં પ્રકાશિત કરવાના છે, જેને માટે સર્વોત્તમ અર્થ કરનાર શખ્સને રૂા. ૨૫૧) ઇનામ આપવાના નિશ્ચય કર્યાં છે. પ્રતિભાશાલી કાવ્યરસિક વિદ્વાનાને પેાતાની પ્રતિભા બતાવવાને આ અનુપમ પ્રસ`ગ છે. આશા છે કે આ લાભ અવશ્ય હાથમાંથી ન જવા દે. આ વિષયમાં વિશેષ જાણુવાવાળા વિદ્વાન્ બધુઓએ નીચે લખેલા સ્થળે પત્રવ્યવહાર કરવેશ.
નિવેદક, નેમદાસ બી. એ. મ`ત્રી—શ્રી આત્માનંદ જૈન મહાસભા—૫ જામ. 35353853533333
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1 શ્રી આત્માનન્દ પ્રકાશ.
(3= = ====== === - - ===============
नमो विशुद्धधर्माय, स्वरूपपरिपूर्तये । ___नमो विकारविस्तार-गोचरातीतमूर्तये ॥ १ ॥
“સંપૂર્ણ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રાદિ વિશુદ્ધ ધર્મવાળા, સ્વસ્વરૂપની પૂર્ણતાને પામેલા અને વિકારોના સમૂહને પાર પામેલા-એવા જે કઈ મહાત્મા હોય તેને નમસ્કાર હો. ”
ઉપમિતિભવપ્રપંચા કથા.
पुस्तक ३३ ।
वीर सं. २४६२. मार्गशीर्ष आत्म सं. ४०. ५ अंक ५ मो.
વીતરાગસ્તવ-ભાષાનુવાદ.
પંચમ પ્રકાશ. અષ્ટ પ્રાતિહાર્ય.
માલિની. ભ્રમર રવથી જાણે ગાન ઉંચે કરંત !
ચલ દલથકી નાટારંભ જાણે રચંતો ! તુજ ગુણગણુ દ્વારા રક્ત જાણે વિલેક!
પ્રમુદિત અતિ થાતે વૃક્ષ એ અશોક. ૧ ભલેષઃ (૧) રાતો, (૨) રાગી, અનુરાગી.
+ કવિ વિધાતા જડ સૃષ્ટિને પણ ચૈતન્યવતી બનાવી દે છે, મુડદામાં પણ પ્રાણ પૂરે છે એ ઉક્તિ એ સાર્થક થતી જણાય છે. અહીં કવિ ઉપેક્ષા કરે છે કે-ભ્રમરના જ ગુજારવથી અશે કવૃક્ષ જાણે ગાતો હાયની ! ચલાયમાન થતા પાંદડાથી જાણે નાચતે
હેયની ! ત્યારા ગુણગણથી રક્ત (અનુરાગી) થઈ જાણે મુદિત થયો હેયની !
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દો.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સમવસરણમાંહી યેજને ૨જાનુ સુધી,
સુમન સુમન વેરે ડીંટડી જાસ ઉંધી; દયનિય પુનિત હાર માલકેશાદિ રગે, મૃગથી પણ પીવાચો ઊર્વકઠે સુરાગે.
૨- ૩ ધવલ શશિક શો ચામરશ્રેણી ચારુ,
મુખકમલ ઉપાસે હું સ પંક્તિ જ ધારું; તું ધરમ કથતે સિંહાસનારૂઢ થાવે,
તહિ મૃગ સુણવા શું સિંહ સેવાઈ આવે ? ઘુતિથી પરિવેર્યો તું ચંદ્ર સ્નાથી જાણે!
મુદ નયન-ચકેરોને દીએ તે પ્રમાણે; નભમહિં ગરજત દુંદુભિ ઉગ્ર નાદે,
જગમહિં તુજ પ્લે પ્રાજ્ય સામ્રાજ્ય ભાખે. ૬-૭. ઉપર ઉપર લ્હારા પુત્રદ્ધિ કામો શા,
ત્રિભુવન પ્રભુતા ત્રિ “આત પત્રો પ્રકાશે; નિરખી ચમતકારી પ્રાતિહાર્યશ્રી હારી, અચરજ ન જ પામે યે ય મિથ્યાત્વધારી ૮-૯૮ || તિ પન્ના પ્રવાશદ .
ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા.
૨ ગેપર્યત. ૩ દેવતા. ૪ પુષ્પ.
૫ અને “પીવા” શબ્દ હેતુપૂર્વક મૂકે છે, કારણ કે તે પિપાસુની ઉત્કંઠા વ્યંજિત કરે છે. જેમ નૃતુર જલને વેગ થતાં ઉકંઠાથી પાન કરે છે તેમ અપૂર્વઅશ્રુતપૂર્વ એવી જિનવાણીને ગ મળતાં પિપાસુ એવા મૃગલાં પણ તે ઉકંઠિતપણે પીએ છે અર્થાત ઉસુક્તાથી શ્રવણ કરે છે.
૬ આd=પ્રતીતિ યોગ્ય, વિશ્વસનીય, પ્રમાણભૂત પુરૂષ. સર્વ દેવસમાજ મધ્યે બહિરંગ અને અંતરંગ લક્ષણથી શ્રી વીતરાગ દેવ જ પરમ આત પુરૂષ છે, અને તેથી જ તે દેવસમૂહમાં તેમનું વિશાલ સામ્રાજ્ય વત્તે છે; અર્થાત્ તે દેવાધિદેવ છે.
૭ વિશાલ.
૮ ક્રમક ગલાં, અથવા પરંપરા-શ્રેણું પુણ્યઋદ્ધિ ની પરંપરા જે જે ઉપર 3 1 ઉપર રહેલી છત્રત્રયી છે તે જાણે ત્વારી ત્રિભુવનની પ્રભુતા પ્રકાશી રહી છે.
* આતપથી રક્ષે તે આતપત્ર - છત્ર.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય. - - (પ્રકરણ બીજું) અને
[ ગતાંક ૫૪ ૮૫ થી શરૂ ] હવે આપણે વિશ્વ વિષયક મહત્ત્વના પ્રશ્નોને વૈશેષિક મતની દ્રષ્ટિએ વિચાર કરીએ. ભૌતિક પદાર્થો પરમાણુઓથી બને છે એવી વૈશેષિક મતની માન્યતા છે આ માન્યતા પરમાણુઓમાંથી પદાર્થોની રચનાના સંબંધમાં આધુનિક વિજ્ઞાનની માન્યતાને સર્વથા અનુરૂપ છે. આધુનિક વિજ્ઞાન મુજબ પરમાશુઓના આશરે ૭૦ પ્રકાર છે. વૈશેષિક મતના સ્થાપક કણદે પરમાણુઓના માત્ર ૪ પ્રકાર જણાવ્યા છે. આ ચાર પ્રકાર નીચે પ્રમાણે છે –
(૧) ચક્ષુથી ય પરમાણુઓ. (૨) સ્પશે કે હવામાનથી પારખી શકાય એવા પરમાણુઓ. (૩) સ્વાદેન્દ્રિયથી ઓળખી શકાય તેવા પરમાણુઓ. (૪) ધ્રાણેન્દ્રિયથી જાણી શકાય તેવા પરમાણુઓ.
કોઈ પણ પ્રકારના પરમાણુઓમાંથી અવાજ નીકળતું નથી અર્થાત્ અવાજ કર કે કાઢ એ પરમાણુઓને ગુણ જ નથી એવી કણાદની માન્યતા હોવાથી કણેન્દ્રિયથી ફેય પરમાણુઓ ન હોય એ સ્પષ્ટ મત કણદે વ્યક્ત કર્યો છે. સર્વ પ્રકારના નાદ આકાશમાં એક પ્રકારનાં સંઘર્ષણથી થાય છે એવું કણાદનું દ્રઢ મંતવ્ય છે.
આ ચાર પ્રકારના પરમાણુઓ રૂપી સત્ય દ્રામાં પાંચ દ્રવ્ય ઉમેરીને પ્રમાણભૂત ગણાતાં કેટલાંક હિન્દુ શાસ્ત્રો વિશ્વમાં ૮ સ હોવાનું નિદર્શન કરે છે. ચાર પ્રકારના પરમાણુઓ ઉપરાંત નિમ્ન પાંચ દ્રવ્યનો હિન્દુ ધર્મશાસ્ત્રોમાં સત્ય દ્રવ્ય તરીકે સ્વીકાર થાય છે –
(૧) આકાશ (સૂક્ષ્મવાયુ ). (૨) સમય. (૩) દિફ (વસ્તુઓને અવગાહક શક્તિ).
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૦૬
(૪) ચિત્ત.
(૫) આત્મા.
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કણાદે આ નવે તત્ત્વા ( સત્ય દ્રવ્યે ) ના સ્વીકાર કર્યાં છે. કપીલ ઋષિએ માત્ર એ તત્ત્વાના જ સ્વીકાર કર્યાં છે. તેમનાં માનેલાં પ્રકૃતિ અને પુરૂષરૂપ બે તત્ત્વા ૯ તત્ત્વાથી વિભિન્ન છે. પ્રકૃતિ એટલે ભૌતિક પદાર્થા અને નૈસિર્ણાંક બળાતું આદિ કારણ, જીવન કે ચેતનાની આદિ શક્તિ તે પુરૂષ. ચેગમતમાં પણ આકાશ અને પ્રાણુ એ એ તત્ત્વાના જ સ્વીકાર કરેલા હાઇને, કપિલને સિદ્ધાન્ત અને ચેગમત તત્ત્વાની સંખ્યાની દ્રષ્ટિએ મળતા આવે છે.
વિશ્વમાં કેટલા પ્રકારના પરમાણુઓ, દ્રવ્યે અને ખળાનુ અસ્તિત્વ છે, એનાં જ્ઞાન માત્રથી ઘણા મનુષ્યને સ ંતેષ નથી થતા. અદ્વૈતમતવાદની મહત્ત્વાકાંક્ષા પિરપૂર્ણ થાય એ ઉદ્દેશથી પરમાણુએ આદિમાં એકતાનું અન્વેષણ એ આવા મનુષ્યાનું પ્રધાન ધ્યેય હાય છે. બુદ્ધિ સ્થૂલ દ્રષ્ટિએ કાર્ય કરતી હોય ત્યારે નવ તત્ત્વાની માન્યતાથી મનુષ્યને પ્રાયઃ સતેષ થાય છે. નવ તત્ત્વાની પેલી મેર જવું એ સ્થૂલ ખુદ્ધિ માટે અશક્ય પણ થઈ પડે છે. બુદ્ધિ સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિએ કાર્ય કરતી થાય, અધ્યાત્મ દ્રષ્ટિએ વિશેષ પ્રગતિ થાય તે માન્ય તત્ત્વાની સંખ્યામાં ઘટાડો થવાના ઘણા જ સંભવ રહે છે. આ રીતે માન્ય તત્ત્વાની સંખ્યામાં ક્રમશઃ ઘટાડા થતાં છેવટે પ્રકૃતિ અને પુરૂષરૂપ એ તત્ત્વાનુ અભિગમન થાય છે. સાંખ્યમતવાદીએ આ એ જ તત્ત્વને સ્વીકાર કરે છે. સ્થળ બુદ્ધિથી વસ્તુઓની નિરીક્ષા થાય ત્યાં સુધી અદ્વૈતમતવાદની પ્રાપ્તિ શકય નથી. સ્થૂલ દ્રણને દ્રષ્ટા અને દ્રશ્ય વસ્તુમાં વિભેદ્ય લાગે છે. સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટાને દ્રશ્ય વસ્તુ અને દ્રષ્ટામાં કશેય ભેદ જણાતા નથી. કણાદ, કપીલ ઋષિ અને પતંજલી જેએ અનુક્રમે વૈશેષિક, સાંખ્ય અને ચેગ સિદ્ધાન્તાના સ્થાપકે હતા તેમણે વિશ્વનું નિરૂપણ સ્થૂલ દ્રષ્ટિથી કર્યું છે એમ સામાન્ય રીતે કહી શકાય. અદ્વૈતમતવાદમાં તેવું નથી. અદ્વૈતમતવાદમાં સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિનું જ પ્રાધાન્ય છે. આથી અદ્વૈતને સિદ્ધાન્ત હિન્દુઓના અધ્યાત્મ શાસ્ત્રોમાં અગ્રસ્થાને છે.
આ સૉંચ ધર્મ સિદ્ધાન્તના સંબંધમાં સમ તત્ત્વજ્ઞાએ પ્રશંસાના જ ઉર્દૂગાર કાઢ્યા છે. સર આલીવર લેાજે અદ્વૈતમતવાદની મુક્તકંઠે પ્રશંસા કરતાં જણાવ્યુ' છે કેઃ—
“અદ્વૈતમતવાદ એ સર્વ તત્ત્વજ્ઞાનાનુ` ધ્યેય છે. અદ્વૈતની સિદ્ધિ ગમે તેટલી
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
૧૦૭ દુષ્કર હોય છતાયે તરવજ્ઞાનનું શ્રેય એક્તા (અતિ ) છે એ નિર્વિવાદ રીતે સત્ય છે. અદ્વૈતનું અન્વેષણ કરવાને બદલે જે તત્ત્વજ્ઞાની વિશ્વમાં વિવિધ તો છે એમ માની એ તેના વિચારમાં નિમમ રહે તેને એ પરસ્પર વિભિન્ન તોથી કે તેમનાં જ્ઞાનથી જરાએ સુખ નહિ થાય. તેનાં ચિત્તનું સમાધાન અશક્ય થઈ પડશે. આવા તત્ત્વજ્ઞાનીઓ પિતાનાં મંતવ્યમાં આખરે પરાસ્ત થાય એ નિઃશંક છે. અદ્વૈતમતવાદ સિવાય બીજા કેઈ પણ અસત્ય મંતવ્યથી કોઈ પણ તત્ત્વજ્ઞાનીની પ્રતિષ્ઠા ચિરકાલ નભી શકતી નથી એમ અનુભવથી સિદ્ધ થયું છે.”—( Life and matter)
આત્માનાં સત્ય જ્ઞાન નિમિત્તે બુદ્ધિનું સ્વરૂપ સૂક્ષમ બને અને બુદ્ધિથી આંતર નિરીક્ષણ જ થયા કરે તે એકતાની સિદ્ધિ શક્ય છે, એમ અતમતવાદીઓ માને છે. વેદાન્ત આંતર નિરીક્ષણને પ્રધાન સ્થાન આપે છે. આથી વેદાન્તની દ્રષ્ટિએ વિશ્વનું સ્વરૂપ કેવું છે તે ખાસ વિચારણીય થઈ પડે છે.
| વેદાન્ત ઇન્દ્રિયોથી પરાધીન રહેવું એ ઈષ્ટ નથી એમ સ્પષ્ટ રીતે પિકાર કરે છે. ઇંદ્રિયને પરાધીન રહીને પરતંત્ર્ય ભેગવવું એ વેદાન્તને માન્ય નથી. ઇન્દ્રિયને આશ્રય લઈને પરાયત્ત દશાને અનુભવ કર્યા કરે એ સામે વેદાને પડકાર કર્યો છે. પરિસ્થિતિમાં પરિવર્તનથી ઇંદ્રિયેની કાર્યશક્તિમાં પરિવર્તન થાય છે અને એ રીતે ઇઢિયે વિશ્વસનીય કે આશ્રયને પાત્ર નથી એ વેદાન્તને સ્પષ્ટ મત છે. ઇંદ્રિયને કારણે રજજુમાં સર્પને, વૃક્ષના થડમાં મનુષ્યનો અને છાયામાં ભૂતને ભાસ થાય છે. ઇંદ્રિયેની શક્તિનું મિથ્યાત્વ આથી પ્રતીત થાય છે. વેદાન્તને ઇંદ્રિયરૂપ બાહ્ય સાધનમાં લેશ પણ શ્રદ્ધા નથી. ઇંદ્રિયેનું કાર્ય વેદાન્તને એક પ્રકારની પ્રતારણારૂપ લાગે છે.
વસ્તુની નિરીક્ષા જેવી રીતે કરવામાં આવે તે રીતે વસ્તુનું સ્વરૂપ જણાય છે. વસ્તુની નિરીક્ષા અનુસાર વસ્તુના સંબંધમાં અનુમાન થાય છે, અન્વીક્ષણ કાર્ય અને અનુમાન ઇંદ્ધિ અને ચિત્તની સ્થિતિ ઉપર આધાર રાખે છે. દા. ત. જે મનુષ્યને કમળે થયો હોય તે બધી વસ્તુઓ પીળી જ દેખે છે. વસ્તુ શું છે ? એટલે એનું આંતર સ્વરૂપ શું છે તેનું જ્ઞાન નથી થતું. વસ્તુના સંબંધમાં અમુક ભાવોનો અનુભવ મનુષ્યને પ્રાયઃ થાય છે. એ ભાવે અન્ડીક્ષણનાં કાર્ય માટે એક અપરિપકવ સાધનરૂપ છે. અવીક્ષણ અર્થાત્ વિશ્વનું અસ્તિત્વ આ રીતે ઇન્દ્રિયોનાં કાર્ય ઉપર નિર્ભર રહે
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. છે. બીજી રીતે કહીએ તો ચેતનાની ભિન્ન ભિન્ન સ્થિતિ ઉપર અન્વીક્ષણને આધાર છે એમ પણ દ્રઢપણે માની શકાય. મહાન તત્વચિંતક બકલી એ આ સંબંધમાં જણાવ્યું છે કે –
વિચારો, મનોવિકારો આદિનું અસ્તિત્વ ચિત્તની બહાર ન હોઈ શકે એમ સર્વ કેઈમાને છે. ઇદ્રિના જુદા જુદા ભાવ પણ ચિત્તથી પર ન હોઈ શકે એ સ્પષ્ટ વાત છે. ચેતન પ્રાણીનાં અસ્તિત્વનું રહસ્ય પ્રાપ્ત કરનારને વિચારો આદિની ચિત્તમાં અંતભૂતતાને સહજ ખ્યાલ આવી શકે એમ હું માનું છું. કઈ વસ્તુનું અસ્તિત્વ હોય એટલે એ વસ્તુ જડ હોય તે દેખી શકાય છે. તે સંબંધી મનુષ્યના ચિત્તમાં અનેક પ્રકારના ભાવો આવે છે અનેક વસ્તુઓ આપણે નિરખીએ છીએ, અનેકનો સ્પર્શ કરીએ છીએ. અને અને કની વાસ પણ લઈએ છીએ. આ સર્વે વસ્તુઓ જે આપણે જોઈએ છીએ કે જેને આપણે સ્પર્શ કરીએ છીએ તે વસ્તુતઃ એક પ્રકારના ભાવ કે વિચારરૂપ નથી તે બીજું શું છે? કોઈ પણ વસ્તુ એવી નથી જેને અન્વેક્ષણ કાર્ય નિમિત્તે વિચારથી વિભેદ પાડી શકાય. વસ્તુનાં નિરીક્ષણ આદિમાં વસ્તુને ભાવ જરૂર હોય છે. નિરીક્ષણ આદિમાં વસ્તુને ભાવ અસંભાવ્ય નથી. વસ્તુ અને તેના ભાવને વિચ્છેદ કલ્પનાતીત થઈ પડે છે.”—(Principles of Human Knowledge. )
અન્વીક્ષણ કાર્ય અર્થાત્ દ્રબ્રિગમ્ય વિશ્વનું જ્ઞાન આ રીતે ઇંદ્રિયોની કાર્યશક્તિ ઉપર નિર્ભર છે એમ સુપ્રતીત થાય છે. ચિત્તની જ્ઞાનશક્તિને અભાવે અન્વીક્ષણ કાર્ય શક્ય નથી જગતનું અસ્તિત્વ નિરીક્ષણમાં જ હોવાથી જગત્ એક સ્વપ સમાન છે. જે વસ્તુનું અસ્તિત્વ પરકીય નિરીક્ષણ ઉપર નિર્ભર હોય તે સત્ય વસ્તુ ન હોઈ શકે એવો વેદાન્તને સ્પષ્ટ મત છે. વિશ્વ આ રીતે સ્વાયત્ત માની શકાય નહિ. આથી તેનું વાસ્તવિક અસ્તિત્વ કપી શકે નહિ. ચેતના (અવક્ષણ શક્તિ) એ જ ખરી શક્તિ છે. ચેતનાથી જ સર્વ વસ્તુઓનું યથાર્થ જ્ઞાન થઈ શકે છે. ચેતનાનું અસ્તિત્વ સ્વયં સિદ્ધ છે. વિશ્વ નામ અને રૂપયુક્ત એક પ્રકારની માયા છે એમ વેદાન્ત માને છે. વેદાન્તને અખિલ વિશ્વ સાવ ભ્રમરૂપ લાગે છે. ભૌતિક પદાર્થ એટલે કાલ્પનિક વિશ્વનું કાલ્પનિક દ્રવ્ય એમ વેદાન્તની દ્રષ્ટિએ કહી શકાય. આ કા૫નિક દ્રવ્યનું અસ્તિત્વ છાનાં ચિત્તથી પર ન હોઈ શકે. ચાલુ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ રા, સુશીલ ].
જૈન રાજાનું ક્ષાત્રતેજ રાકૂટ અને તેમને સમય ” એ નામનું એક પુસ્તક શ્રી એ. એસ અલકરે, બહુ સંશોધનને પરિણામે પ્રકટ કર્યું છે. કેટલાક રાષ્ટ્રકુટીય રાજા એએ જૈન ધર્મનું શરણ લીધું હતું અને રાજા જૈન ધર્મ અંગીકાર કરે એટલે એનું ક્ષાત્રતેજ નાશ પામે એ પ્રકારને લોકાપવાદ સર્વથા નિમૅલ છે એમ એ રાજાઓએ પિતાની યુદ્ધતસરતાથી પૂરવાર કરી આપ્યું હતું. શ્રી અલકરના પુસ્તકના વાંચનથી એક મધ્યસ્થને પણ જૈન રાજાઓના ક્ષાત્રતેજની પ્રતીતિ થયા વિના ન રહે. ‘કેસરી ” પત્રના સમાલોચકે, પોતાની આ પુસ્તક સંબંધી સમીક્ષામાં પણ એ જ અસર વર્ણવી છે;
જૈન ધર્મની સાથે અહિંસાને પ્રચાર થઈ રહ્યો હતો અને સમાજમાંથી “ યુદ્ધની ઇર્ષા લુપ્ત થતી હતી, પણ દક્ષિણ દેશમાં એની બહુ અસર નથી “ દેખાતી. ઉત્તર હિંદમાં અને કાઠિયાવાડમાં પણ જ્યારે યુદ્ધવિમુખતા પ્રવર્તતી હતી ત્યારે દક્ષિણની પ્રજા, પિતાના રાજાની સાથે યુદ્ધના મેદાનમાં જઈ, શત્રુને પિતાનું શોર્ય બતાવવા ખડે પગે તૈયાર રહેતી. પહેલે અમે“ઘવર્ષ તથા બીજો નરસિંહ, પાકા જૈન ધમી હતા, છતાં એમણે સેંકડો લડાઈ
ઓમાં તલવારનું પાણી બતાવ્યું હતું. બૌદ્ધધર્મ કરતાં જૈનધર્મમાં જે કે * અહિંસા ઉપર વધુ ભાર મૂકવામાં આવ્યું છે, તો પણ બૌદ્ધો સિંધમાં
મહમદ કાસીમ આગળ જ્યારે નમી જતા જણાય છે ત્યાર જૈને ‘અણનમ રહે છે.”
-- કેસરી : ૨૦ મી ઓગસ્ટ ૩૩] અહિંસાના પાલનથી ક્ષાત્રતેજ કટાઈ જાય એ એક ભ્રાંતિ છે. અહિંસા અથવા જૈન ધર્મના પ્રભાવને આગળ વધતો રોકવાનો એ એક છળ છે. અમેઘવર્ષ
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. તથા નરસિંહ જેવા રાષ્ટ્રકુટીય રાજાઓએ સમરાંગણમાં જઈ જે વીરત્વ દાખવ્યું છે તે જ તેના ઉજજવલ પૂરાવા આપણી આગળ રજુ કરે છે.
રાષ્ટ્રકુટીય જૈન રાજાઓના સમયની પરિસ્થિતિ બીજી રીતે પણ ઘણી સુખમય હતી. સમાલોચક કહે છે તેમ એ દયાળુ રાજાઓ, પ્રજા પાસેથી ઓછામાં ઓછા કર લેતા. પ્રજાને એ કર ભારરૂપ ન થાય તેટલા માટે ત્રણ-ત્રણ હપતા પાડતા અને એકંદરે ખેડુતની પાસેથી માત્ર એક-પંચમાંશ મહેસુલ વસુલ કરતા. નોકરોને નિયમિતપણે પગાર મળતા. રાજા ઉપર મંત્રીઓની બુદ્ધિને અંકુશ રહેતો. ગામડાઓમાં ગ્રામપંચાયતો ચાલતી રાજા કે મંત્રી એમાં દરમ્યાનગીરી કરી શકતા નહીં. પ્રજા સુખી અને શુરવીર હતી.
રાષ્ટ્રકૂટના સમયમાં યજ્ઞયાગનું પ્રાબલ્ય છેક નરમ પડયું. જૈન સંસ્કૃતિના વિજયનું અને વેદિક અધિકારવાદના પરાભવનું એ એક મોટું ચિન્હ લેખાય. યજ્ઞવાદના સ્થાને ભકિતમાગનો ઉદય એ જ વખતે થતો દેખાય છે. કાળ વીતતો ગમે તેમ એ ભકિતવાદની અતિશયતાના જૈન શાસનને પણ છાંટા ઉડ્યા.
શુદ્ધિકરણના પાયા પણ આ જૈન નૃપતિઓ-રાષ્ટ્રના સમયમાં રોપાયા. દેવલ-સ્મૃતિ, કે જે શુદ્ધિકરણના પ્રમાણભૂત ગણાય છે તે આ સમયમાં અસ્તિત્વમાં આવી. જોરજુલમથી જે કોઈને મુસલમાન ઘર્મમાં વટલાવવામાં આવ્યો હોય તો તે વીસ વરસની અંદર પાછા હિંદુ થઈ શકે એવું વિધાન એ ઋતિકારે નિરૂપ્યું. મોટે ભાગે, મુસલમાનોએ જે સ્ત્રીઓને વટલાવી હતી તેમણે ફરી હિંદુધર્મને આશ્રય લીધે.
એકંદરે, રાષ્ટ્રકૂટ બીજા રાજવંશે, જેવા કે ચાલુક્ય, પ્રતિહાર આંધ્ર વિગેરે કરતા વધુ પ્રબળ હોય એમ લાગે છે. રાષ્ટ્રકૂટેએ લગભગ બસો-સવા બસે વરસ સુધી દક્ષિણમાં એકાધિપત્ય વર્તાવ્યું. ત્રણ-ત્રણ વાર એમણે વિંધ્યાચળને ઓળંગી શત્રુના હેમાં તરણું લેવરાવ્યું. રાષ્ટ્રકૂટવંશના જૈન રાજાઓએ એક યા બીજી રીતે, જૈનત્વની સાથે ક્ષાત્રતેજ કેવું સંકળાયેલું રહે છે તે ઇતિહાસના અક્ષરોમાં આલેખ્યું.
શ્રી નબાકીચાર્યની મુનિભક્તિ વૈષ્ણવ સંપ્રદાયની નિમા-શાખાના પ્રવર્તક તરિકે શ્રી નિંબાર્કાચાર્ય બહુ વિખ્યાત છે. નડાનપણમાં તેઓ ભાસ્કરાચાર્ય નામે ઓળખાતા. તેઓ વૃંદાવનની પાસે એક ધ્રુવ નામના પહાડ ઉપર આશ્રમમાં રહેતા. એમને સમય લગભગ બારમી સદીના મનાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રતિષ્ઠિ’ખ.
૧૧૩
એ
વખતમાં વૈષ્ણવ અને જૈન-નિગ્રંથ સાધુ પરસ્પરમાં કેટલી ઉદારતા તથા સદ્ભાવ દાખઞતા તે આ નિંબાર્કાચાર્યના એક જીવન— પ્રસંગ ઉપરથી પૂરવાર થાય છે. વૈષ્ણુવા અને જૈને વચ્ચે એ વખતે ઠીક ઠીક સંઘષણ જામ્યું હતુ-જૈનેને પેાતાના કેટલાંક મહત્ત્વનાં સ્થાન ખાલી કરવાને વખત આવી લાગ્યા હતા, છતાં ખૂબી એ છે કે ખરેખરા તપસ્વીએ અને પ્રવર્ત્ત કે એક-બીજા પ્રત્યે મિત્રભાવ બતાવવામાં કેાઈ જાતની કૃપણુતા બતાવતા ન્હાતા.
એમ કહેવાય છે કે એક દિવસે એક જૈન મુનિ વિહરતાં–વિહરતાં શ્રી નિંબાર્કાચાર્ય ના આશ્રમ પાસે આવી પહોંચ્યા. સૂર્યાસ્તને હજી વાર હતી. જૈન સુનિ અને વૈષ્ણવ આચાર્ય, શાંતિથી શાસ્ત્રવિચાર કરવા બેઠા.
ચર્ચામાં એટલા બધા વખત નીકળી ગયા કે સૂર્યાસ્ત થવા આવ્યે. શ્રી નિંબાર્કાચાયને પણ લાગ્યુ કે પેાતાને ત્યાં આવા સંયમી સાધુ પધારે અને એમનુ ચેાગ્ય આતિથ્ય ન થાય તે પેાતાની સેવાપરાયણતા લજવાય.
“મહારાજ” શ્રી નિબાર્કાચાયે ચર્ચાને મુલતવી રાખી જૈન મુનિને સંબોધી કહેવા માંડ્યું : “આપના આહાર-પાણી માટે શી જોગવાઇ કરૂ ?'
‘એવી કઈ જ ખટપટ કરવાની જરૂર નથી, જ્ઞાનચર્ચા ચાલતી હાય ત્યાં આહાર-પાણી ભૂલી જવાય એ સ્વાભાવિક છે. અને જ્ઞાન પાતે જ શુ આત્માના આહાર નથી ? ” જૈન મુનિએ જવાબ આપ્યા.
ગમે તેમ પણ આહાર તેા લેવા જ પડશે એવા આગ્રહ થતાં, મુનિ રાજે આથમતા સૂર્ય તરફ દષ્ટિપાત કરી સૂચવ્યું કે જૈન મુનિએ સૂર્યાસ્ત પછી આહાર લઈ શકતા નથી . સૂર્યાસ્ત બાદ એમનાથી પાણી પણ પી શકાય નહીં. શ્રી નિંબાર્કાચાર્ય મુંઝાયા. સૂર્ય પણ જાણે કે પેાતાના અશ્વોને વેગ પૂર્વક દોડાવી રહ્યો હાય એમ લાગ્યું, હવે શું થાય ? પોતાના આવેલા જૈન મુનિ આહાર વિના ભૂખ્યા-તરસ્યા પડી રહે ?
આશ્રમે
વિચાર કરવાને પણ પૂરા અવસર ન હતા. ખરેખરે કસોટીનેા સમય આવેલા જોઇ, એમ કહેવાય છે કે શ્રી નિંબાર્કાચાર્યે પેાતાની યોગવિદ્યાને ઉપયાગ કર્યાં-નીચે ઉતરતા જતાં સૂર્યને પશ્ચિમ દિશામાં એમને એમ થંભાવી દીધે.
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪)
માનવ જીવનની વિશાળતા, 스스스스스스스스 , 스스스스스스스스스기
અનુર–અભ્યાસી. માનવજીવન અનેખું છે, અલભ્ય છે, દેવદુર્લભ છે, સર્વ શ્રેષ્ઠ છે. એ વાત ઘણે ભાગે સઘળા બુદ્ધિમાન લોકો કહે છે, સાંભળે છે અને ધર્મશાસ્ત્રોમાં વાંચે છે. માનવજીવન જ એક એવું અમૂલ્ય રત્ન છે કે જેના દ્વારા આપણે સઘળાં પરમ દુર્લભ પદાર્થ પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ. મનુષ્યને સર્વાગપૂર્ણતા, વ્યવહારકુશળતા તથા બીજા અત્યંત જરૂરી ઉપકરણો સિવાય એક એવી અલૌકિક મહાન શક્તિ આપવામાં આવી છે કે જે દ્વારા તે માનવજીવનને જ વિશાળ બનાવતાં બનાવતાં અખિલ વિશ્વવિધાયકને પણ વશ કરી શકે છે. એ મહાન શક્તિ માનવદેહ ધારીઓ સિવાય બીજાના ભાગ્યમાં નથી. ઈશ્વરકૃપાથી જે મળે તે શક્તિનો સદુપયેગ કરવાનું આવડી જાય છે, તે છેવટે આનંદસ્વરૂપ બની જાય છે અને જગના દ્વોથી, માર્મિક વિદન બાધામાંથી હંમેશને માટે સર્વથા વિમુક્ત થઈ જાય છે.
મન, બુદ્ધિ તથા ઇન્દ્રિયોને સન્માગે ચલાવવા માટે જેઓમાં આત્મબળ છે, જેઓ જ્ઞાનપૂર્વક પોતાનું સર્વસ્વ પ્રભુચરણમાં ન્યોછાવર કરીને ભગવચ્છરણ ગતિનું દઢ અવલંબન ગ્રહણ કરે છે, જેઓ પ્રભુપ્રેમાસવના મીઠા તથા મસ્તાન રસનું પેટ ભરીને પાન કરે છે, જેઓ આત્મસ્વરૂપ તથા પર
આપ જ્યાં સુધી આહાર-પાણી ન પતાવે ત્યાં સુધી આ સૂર્ય રાહ જેતે ઉભું રહેશે. શ્રી નિંબાર્કાચાર્યે કહ્યું. મુનિરાજ આહાર-પાણી વહારી લાવ્યા અને વાપરી પણ લીધું. સૂર્યને પિતાના અસ્તાચળે જવાની અનુમતિ મળી.
સૂર્ય જે સ્થળે થંભી રહ્યો તે સ્થળે એક લીબડાનું ઝાડ હતું– લીંબડાના ઝાડની ટોચે જ સૂયે વિશ્રામ કર્યો. એને લીધે એમનું નામ, તે દિવસથી, નિંબાર્ક અથવા નિબાદિત્ય પડયું.
નિબાર્ક નામની સાથે એક વૈષ્ણવ આચાર્યની જૈન મુનિભક્તિ ચિરમરણીય બની રહી.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માનવ જીવનની વિશાળતા.
૧૧૩
નશ્વર પદાર્થોં ઉપરથી
માત્મ સ્વરૂપ યથાર્થ રીતે જાણે છે, બાહ્ય જગતના જેનુ ચિત્ત ઊઠી ગયુ છે તથા આંતરિક આનંદ અનુભવવા માટે પૂરેપૂરા લાયક હાય છે, તે જ ભાગ્યશાળી ભક્ત શ્રેષ્ઠ પુરૂષ વર્ણનાતીત, દિવ્ય, અલોકિક આનન્દને સાક્ષાત્ ભાક્તા અને છે.
ભાઈએ, એકાન્તમાં બેસીને શાંત ચિત્તે તમારા જીવનના યથાર્થ ધ્યેયના વિચાર તે કરે; આંતરિક શોધ તેા કરેા; જરા જુએ તે ખરા તમારા હૃદયમંદિરમાં કેવી કેવી અનેાખી વસ્તુઓ ભરી છે. પ્રેમ, ભક્તિ, શ્રદ્ધા, વિશ્વાસ, શીલ, સ ંતેષ વગેરે દૈવી ગુણેાના કેવા અનેખે ખજાને છે? અજ્ઞાનના ગાંઢ અંધકારમાં છૂપાઈ રહેલા પ્રભાકરને જાણુવાની કોશીશ તા કરા. એમ કરવાથી તમને કર્તવ્યાકતવ્યનું શુદ્ધ જ્ઞાન થશે. અજ્ઞાનની, દુઃ ખાની, સંકટોની ગાઢ ઘટાએ છિન્નભિન્ન થઇ જશે. હયભવનના ખૂણે ખૂણે પ્રકાશ ફ્રી વળશે. મનીય દુર્ગુણુ દળને સરદાર પેાતાના સૈનિકા સાથે હારીને ભાગી જશે. તમારી જીવનધારાનું અનુચિત વહન પલટાઇ જશે. શરીરમાં સાચા જીવનના સંચાર થશે. સદ્ગુણ્ણાના વિકાસ થશે, છેવટે સત્ય શ્રદ્ધાના પ્રભાવથી પરમ તેજસ્વી, જ્ઞાનના ભંડાર, આનન્દના સાગર આત્માને તેમ જ અન્તર્યામી પરમાત્માના સાક્ષાત્ દર્શન પ્રાપ્ત કરીને કૃતાર્થ બની જશે.
આજકાલ માનવજીવનની વિશાળતા ખરાબ રીતે નષ્ટ થઇ રહી છે. સંસા૨માં સ્વાર્થનું આધિપત્ય છે. સ્વાર્થના સામ્રાજ્યમાં સાધુપુરૂષોને તથા સુંદર સદ્ગુણાને ગુજારી જ નથી. આજે તે સ્વાર્થની સત્તા જ સ્વતંત્રરૂપે પેાતાની ધાક જમાવી બેઠી છે. આજના સમયમાં, આજના જગતમાં, આજના વાતાવરણમાં તથા આજના મહુદાકાશમાં સ્વાર્થ લહરીને ઘાર ઝણકાર થઈ રહ્યો છે. સ્વા ના ભયાનક નાદજ અણુઅણુમાં વ્યાપ્ત થઇ રહેલા છે તેનું તાંડવ મચી રહ્યું છે. પરમ પવિત્ર ઈશ્વરીય અશા આત્મા) સ્વાર્થના ગાઢ અંધકારમાં ઢંકાઇ ગયા છે. મિત્રા ! કયાં સુધી આ પ્રમાણે સડ્યા કરશેા ? માનવજીવનની મહાન શક્તિને ઉપયેાગમાં કેમ નથી લાવતા ? યાદ રાખેા કે એ શક્તિ માનવદેહ સિવાય ખીજે કયાંય ક્દી પણ તમને સહાય નહિ કરી શકે. જીએ, સ્વાર્થ તમારા જીવનક્ષેત્રને સકુચિત બનાવી રહેલ છે. સ્વાર્થમય નીચ પ્રવૃત્તિ તમને નીચે ધકેલી રહેલ છે. સ્વાથ તમારી માનવતાના વિનાશ કરી રહેલ છે. માનવજીવન સાર્થક કરવું હોય, રાક્ષસને બદલે દેવ બનવું હાય, સ્વગતું સામ્રાજ્ય પ્રાપ્ત કરવુ' હાય. તેા સ્વાર્થા ધતાના પરિત્યાગ કરી દે.
સર્વથા
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. હૃદયને ભક્તિભાવનાથી ભરી દો, સંકુચિત વિચારોની સૃષ્ટિને સંહાર કરે અને લાગી જાઓ સંપૂર્ણ ભાવથી સર્વેશ્વરના પરમ શુભ નામસ્મરણમાં.
જગત્ અંધકારમાં પડેલું છે, જગતની નજર સામે મહાન અંધકાર છવાઈ રહેલ છે, જગના મનુષ્ય પોતાની મહાનતા ભૂલી જઈને અંધકારમાં ખરાબ રીતે ગેળાં ખાય છે. તેઓ પાંચભૌતિક દેહને જ સર્વસ્વ (આત્મા) માની બેઠેલ છે, સ્વાર્થરૂપ તસ્કરે તેઓનું જ્ઞાન હરી લીધું છે, તેઓની બુદ્ધિ સ્વાર્થના આક્રમણથી અટકી ગયેલી છે, ઈન્દ્રિયે વિષયે તરફ દેડી રહેલ છે, મન પણ કાબૂમાં નથી. માટે ભાગે સર્વ લોકો સાંસારિક સુખની તૃષ્ણ-જાળમાં ફસાઈ ગયા છે, શરીરની નશ્વરતાનું જ્ઞાન ભૂલાઈ ગયું છે, માયિક વિકારાના સંસર્ગથી પોતાની જાતને વિકારી સમજી રહેલ છે; પરંતુ યાદ રાખો; તમે નિવિકારી છો, આત્મા ઇશ્વરને અંશ છે, તેનામાં કદી પણ કેઈ પ્રકારની વિકૃતિ પેદા નથી થઈ શકતી. શરીર જ આત્માને વિકારી બનાવી રહેલ છે. મન, બુદ્ધિ તથા વિષયલેલુપ ઇન્દ્રિયે વિકારી જગતની રચના કરે છે તથા આત્માને પોતાની જાળમાં ફસાવવાની ચેષ્ટાઓ કરે છે, પરંતુ આત્મા પિતાના સ્વરૂપને સારી રીતે જાણી લે છે ત્યારે તે માયાજાલને તોડી-ફેડીને વિમુક્ત થઈ જાય છે, પિતાના નિત્યનિકેતન પ્રભુધામની પ્રાપ્તિ માટે અત્યંત ઉત્કંઠાવાળે બને છે, સત્વર ભગવછરણ થઈ જાય છે અને માનવજીવનને સાર્થક કરીને જગમાં મહાન આદર્શ ઉપસ્થિત કરે છે.
આત્માનું વિશાળ ક્ષેત્ર માનવજીવન આજકાલ કેટલું સંકુચિત થઈ ગયું છે? મનુષ્ય જીવનની એ અપરિમિત વિશાલતા (જીવનમર્યાદા) આજકાલ કેટલી અલપ જણાય છે ? તે સૌને સમ્રાટ આત્મા આજકાલ કેવા બંધનમાં બંધાઈ ને કારાવાસની અસહ્ય વેદનાઓ ભેગવી રહેલ છે ? આશ્ચર્ય તે એ છે કે આવી દર્દભરી સ્થિતિમાં પણ તે પિતાને સુખી સમજી રહેલ છે. માનવજીવનની એ અલ્પતા આત્માને જન્મ-મરણના બંધનમાં વારંવાર જકડીને તેના ક્ષેત્રને વધારે ને વધારે સંકુચિત કરી રહેલ છે. અત્યારે તે એ સંસારમાં એક ફસાઈ રહેલો છે કે તેને એ દુઃખેથી છૂટકારો પામવાનું પણ નથી સુઝતું, જગત મારૂં, આ શરીર મારૂં, આ સગાસંબંધી મારા, આ ધન, જન, ઘર, પરિવાર મારાએવા મારા-તારાના ફેરામાં પોતાના સર્વસ્વથી એ હાથ ધોઈ બેઠેલ છે. ભગવત્યેક મારો લેક છે, પ્રભુપાર્ષદ મારા પરિવારના લેક છે, ભગવસ્ત્રાપ્તિ મારૂં દયેય છે, ભગવકિંકરતા મારૂં કર્તવ્ય છે, એ પ્રકારનું શુદ્ધ જ્ઞાન તો આજકાલ આત્મા ભૂલી ગયેલ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ
સંઘાડામાં.......... ઐય.
કે સુંદર શબદ ! એમાં રહસ્ય પણ તેવું જ. એના વડે જ કાર્યસિદ્ધિ છતાં હૃદયના સાચા ભાવ સિવાય એ ન સંધાય. માન્યતા પર મુસ્તાક રહેનાર ભાગ્યે જ એ સાધી શકે. નમતું મૂકવાની વૃત્તિ વગર એના દર્શન દુર્લભ !
- શ્રી આત્મારામજી મહારાજના સંઘાડામાં ઐકય થાય એ જૈન સમાજની પ્રત્યેક વ્યક્તિ ચાહે અને તેમાં પણ શતાબ્દિ પ્રસંગે થાય એ તે સેનું ને
અફસોસની વાત છે કે જેઓને એટલું પણ જ્ઞાન નથી, જેઓ આ પ્રકારના બંધનેથી જકડાઈ રહેલા છે, જેઓ એક ઘડી પણ પ્રભુસ્મરણ નિશ્ચિત થઈને નથી કરી શકતા, જેઓ પિતાનું કશું પણ શ્રેય નથી સાધી શકતા તે લેકે દેશનું શું ભલું કરવાના ? સમાજનું શું હિત કરવાના ? ભવાટવીમાં ભૂલા પડેલા મુસાફરોને શું સન્માર્ગ બતાવી શકવાના ? તેઓ પતે જ રખડતા ફરે છે.
દેશના પ્રાણપુરૂષે ! સ્વાર્થની મર્યાદિત સીમા ઓળંગીને માનવજીવનની વિશાળતાનો અનુભવ કરો અને કૂદી પડે રણક્ષેત્રમાં, ઈશ્વરને નામે દેશ, સમાજ, ધર્મની ખાતર હસતે મોઢે પોતાની–સેવાની પુષ્પાંજલિ ચઢાવે. એનાથી તમારું નામ અમર થઈ જશે. તમારો સંસાર બદલાઈ જશે. તમને ચારે તરફ શાંતિ તથા આનંદની લહરીઓ જણાશે. યાદ રાખો, જે પિતે સુધરે છે તે જ બીજાને સુધારી શકે છે, જે પોતે પિતાનું કલ્યાણ કરે છે તે જ બીજાનું કલ્યાણ કરી શકે છે. જેઓ પિતાને ઈશ્વરના કૃપાપાત્ર માને છે. જેઓને પ્રભુચરણની કૃપાને પૂરેપૂરો દઢ આધાર છે. તેઓ જ સાંસારિક જીને ભગવાનની કૃપાનું આશ્વાસન આપીને તેઓને ભગવન્મય બનાવી શકે છે. જો તમે પ્રભુનું શરણ ગ્રહી લેશે, તેનામાં જ શ્રદ્ધા રાખશે, તે તેની અપ્રતિમ શનિવડે તમારી સાથે ઘણાને ઉદ્ધાર કરી શકશે. તમે અમર થઇ જશે, તમારું નામ અમર થશે, તમારી કીતિ અમર થશે, તમે સંસારમાં આદર્શપુરૂષ ગણાશે અને તમારા જીવનને આદર્શ માનીને જે લેકે તમારું અનુગમન કરશે તેઓ પણ અમરપદ પ્રાપ્ત કરશે.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સુગંધ મળ્યા જેવું ગણાય તેથી તે એ સંબંધી લખાય છે અને બેલાય છે. એટલે જ એ સંબંધમાં આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજીના પાયધૂની પર આવેલ શ્રી આદીશ્વરજીની ધર્મશાળામાં ગત કારતક વદ ૭ ને રવિવારની જૈનોની જાહેર સભામાં પ્રમુખસ્થાનેથી ઉશ્ચરાયેલા ઉદ્ગારો પ્રાસંગિક છે એટલું જ નહિં પણ સામા પક્ષે તેમ જ જૈને આગેવાનોએ મનન કરવા ગ્ય છે.
શતાબ્દિ સફળ કેમ બનાવી શકાય ?” એ વિષયને ઉપસંહાર કરતાં તેઓશ્રીએ જણાવ્યું કે ગુરૂદેવના શિષ્યમાં એક્તા સાધવાની વાત જે અહીં કહેવામાં આવી છે એ સંબંધમાં મેં પૂર્વે શ્રી ગોડીજી મહારાજના તેમ જ કેટના ઉપાશ્રયમાં કહેલું હોવા છતાં આજે મુંબઈ છોડતાં પહેલાં એક વાર વધુ કહું છું. હું સંપને ચાહનારો છું. એ સંબંધમાં મારા હૃદયમાં કેવા ભાવ છે એ તે જ્ઞાની ભગવાન જ જાણી શકે, છતાં એટલું તે વિના સંકોચે કહી શકું કે અત્યારસુધીના મારા જીવનમાં મારાથી બનતા પ્રયત્ન મેં જ્યાં જયાં વિહાર કર્યો છે ત્યાં ત્યાં જામેલા કલેશે મીટાવી સંપ કરાવ્યું છે. મારા નિમિત્તથી કુસંપ જમે એવું કાર્ય થવા દીધું નથી, એ વાત તો હજુ ગઈ કાલની છે કે સંઘાડામાં એકય થાય એટલા સારૂં હું અમદાવાદમાં વયમાં તેમ જ દીક્ષાપર્યાયમાં વૃદ્ધ હોવા છતાં ઊઠીને સામે વિદ્યાશાળાના ઉપાશ્રયે મળવા ગયો હતો, પણ પરિણામ કંઈ ન આવી શકયું. એ ઉપરથી સહ જ અનુમાની શકાશે કે સંપ માટે માત્ર એક પક્ષની તાલાવેલી કામ નથી આવી શકતી ઉભયની એ માટે તમન્ના જોઈએ છે. હું સંઘને એક વાર પુનઃ જણાવું છું કે જેમ તમારા શ્રાવકના ઝઘડા મેં પતાવી આપ્યા છે તેમ તમે અમારા સાધુઓના ઝઘડા પતાવી આપો, કારણ કે શ્રાવકો અને સાધુઓને સંબંધ નાના-મોટા ભાઈઓ જેવો છે. સંઘના દશ પ્રતિષ્ઠિત ગ્રહો ધારે તે એ વાત અશક્ય નથી જ. અલબત્ત એની પાછળ પ્રયાસ કરવો જોઈએ. એ સંબંધમાં મારા તરફથી કબૂલાત આપું છું કે સંઘના દશ પ્રતિષ્ઠિત ગ્રહસ્થ જે નિર્ણય કરી લાવે તે મારે કબૂલ છે. આ મારો સહીસાથને કોરો ચેક સમજે. અગર હું વિહારમાં હોઉં તે પાટણમાં પૂજ્ય કાન્તિવિજયજી મહારાજ છે તે જે કરે તે મારે કબૂલ છે. અત્યારસુધી હું તેમને મારા વડિલ તરિકે માનતે આવ્યો છું. તેઓશ્રી આત્મારામજી મહારાજના હસ્તદીક્ષિત શિષ્ય છે અને તેમના દ્વારા આ કાર્ય સધાય તો શતાબ્દિને પ્રસંગ વધુ શેભે. પણ આ સાથે એક વાતની યાદ આપું. ઉભય પક્ષનું સાંભળી ન્યાય
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સઘાડામાં એકય.
૧૧૭
નિષ્પક્ષ હૃદયના અને સમાજમાં
તેાલનાર જે દશ ગ્રહસ્થા નિમાય તે જેમના ભાર પડતા હેાય તેવા હોય તેા જ કામ થશે. મારી કે સામાની શરમમાં તણાયા વગર પેને જે સાચું જણાય તે વિના સંકોચે કહી શકે તેવા હશે તેા જ કાર્યસિદ્ધિ થશે; નહિ તે! મારા મુંબઈના આગલા ચામાસા વેળા પોંદર સભ્યોની સુલેહસમિતિ નિમાયેલી ને પાછળથી રડી ઊઠેલી તેના જેવુ થશે. એ સમિતિ મારી પાસે શ્રી ગોડીજીના ઉપાશ્રયમાં આવી એક વાત કહી ગઇ તે વાત લાલબાગમાં ન કહી શકી. અરે ! પંદરમાંથી તેર સભ્યાને બહાર રાખી માત્ર એ જ મહારાજ પાસે ગયા અને કઇ કર્યાં વગર પાછા આવ્યા. એટલે રાગી આગેવાનેનું આ કામ નથી. તટસ્થ વૃત્તિવાળા ને દૃઢ મનોબળવાળા આગેવાનેનું આ કામ છે. અહીં જ સ ઘસત્તાને પા કામ આવે છે. સ ઘે નિયુક્ત કરેલા પ્રતિષ્ઠાસંપન્ન ગ્રહસ્થાના નિર્ણયને માન આપવામાં સાધુએને નાનમ ન જ હોય; એમાં તે સંઘનું ગૌરવ સમાયેલું છે. એ જ સંત્રસત્તા કહેવાય છે. આ જે સ્થિતિ પ્રવર્તે છે તે એ સત્તાની છિન્નભિન્નતાને આભારી છે. સ ઘે જાગૃત બની આ કાર્ય હાથ ધરવા જેવું છે. નિરાશ થવાની જરૂર નથી. આજે તટસ્થવૃત્તિના ગૃહસ્થા અમદાવાદ આદિ સ્થળેથી મળવા દુર્લભ નથી. માત્ર પ્રયાસની જરૂર છે. વાતેથી ન મળે. આ હૃદયસ્પશી નિવેદનમાં જે ભાવ સમાયેલા છેએ વિચારણીય છે. સંધના મુખી ધારે તા સંઘાડાનું ઐકય શકય છે. એ પૂર્વે જેમ શ્રીવલ્લભસૂરિએ પોતાની સ્થિતિ સ્પષ્ટ કરી છે તેમ શ્રી દાનસૂરિએ કરવી ઘટે. હૃદયની નિર્મળતા વિનાં એ વાત શકય નથી.
આત્મા
મને તેા વિનયપ્રધાન જૈનધમમાં આટલે સુધી જવાની જરૂર પણ નથી જણાતી. સંઘાડામાં શ્રી કાન્તિવિજયજી જેવા વૃદ્ધ મહારાજ બેઠા હોય ત્યાં સુધી બીજી લપમાં પડવાની શી જરૂર ? એમને નિર્ણય એ છેવટના ગણવે જોઇએ. વૃદ્ધના બહુમાન એ તે જૈનશાસનમાં મુદ્રાલેખ છે. ખૂદ રામજી મહારાજે આચાર્ય પદવી પ્રાપ્ત કર્યા બાદ શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજના તેમ જ શ્રી સુખસાગરજી મહારાજના મેળાપ થતાં આ જાતના વિનય દાખવ્યાના દાખલા મોજુદ છે. એ ન બને તેા ઉપરની રીતિ અખત્યાર કરવામાં વાંધા ન જ હાઇ શકે. મુનિ સંમેલને દ્વાર ઉઘાડી દીધા છે તે આ પ્રસગને વધાવી લેવા એ સમજીનુ કર્તવ્ય છે.
ચાફસી.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્મારામજી શતાબ. EXટર અને મુંબઈની જૈન સમાજ -2
કારતક સુદ ૧૪ ને શનિવારના રોજ સવારે ૯ વાગ્યે શ્રી ગોડીજીના ઉપાશ્રયમાં મુંબઈ જૈન સ્વયંસેવક મંડળના આશ્રય હેઠળ શતાબ્દિ અને મુંબઈને જૈનસમાજ એ વિષય ઉપર વિવેચન અર્થે એક સભા મળી હતી. પ્રમુખસ્થાને પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજશ્રી ૧૦૦૮ શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી બિરાજ્યા હતા. નિયત કરેલા સમય પૂર્વે વ્યાખ્યાન હોલ શ્રોતાઓથી ચીકાર ભરાઈ ગયે હતો. શરૂઆતમાં શ્રીયુત્ મેતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીઆએ બેલતાં જણાવ્યું કે શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના જિનાલયમાં પ્રતિષ્ઠાને અંગે પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજને અત્રે પધારવા અને વિજ્ઞપ્તિ કરી હતી. જેનો તેઓશ્રીએ સ્વીકાર કર્યો હતો તેને અંગે મુંબઈને ખૂબ લાભ મળે છે. તેમજ મહાત્માઓનું તે એ કતવ્ય જ છે કે તેઓ તે વરસાદની માફક સર્વત્ર વરસે જ. તેમાં આપણે આભાર માનીએ તો તે વ્યવહારની ખાતર ભલે ઠીક હ, પરંતુ વાસ્તવમાં જોઈએ તો તેમને સ્વભાવ જ વરસવાનો છે એટલે તેઓ તે વરસાદની જેમ જરૂર વરસે જ તેમાં આભારની જરૂર રહેતી નથી. શતાબ્દિને અંગે પણ મારે તમને જણાવવું જોઈએ કે પૂજ્ય આત્મારામજી મહારાજે સમસ્ત વિશ્વમાં જૈનોને જાહેર કર્યા છે, એ કઈંક જે તે ઉપકાર નથી. એટલે તેમની શતાબ્દિ પ્રસંગે આપણી ફરજ છે કે આપણે દરેક રીતે તે કાર્ય માં ફાળે આપીને શતાબ્દિને યશસ્વી બનાવીએ. વળી પૂજ્ય આચાર્યશ્રીને પણ મારી વિનંતિ છે કે શતાબ્દિને મુંબઈમાં જ ઉજવવાનું રાખે તે અનેક રીતે લાભદાયી છે. વળી અત્યારે જે સૂત્ર વંચાઈ રહ્યું છે તેને ખરો સમય અને સમજવા જે ભાગ તે હજા હવે જ આવવાને છે. એટલે આપણે સૌ મહારાજશ્રીને વિનવીએ છીએ કે તેઓ ગમે તેમ કરીને પણ મૌન એકાદશી સુધી તે અત્રે સ્થિરતા કરે છે. દરમ્યાનમાં શતાબ્દિ કયાં ઉજવવી તેનો પણ નિર્ણય થઈ જ જશે. જો કે તેઓશ્રીની દલીલ પણું વિચારવા જેવી તે છે જ કે શ્રી પ્રવત કજી મહારાજ આવડી વૃદ્ધવ મુંબઈ તો આવી શકે તેમ છે જ નહિ એટલે તેમની હાજરીમાં ઉજવાય તો ઠીક અને તે સિવાય અન્ય સાધુ સાધ્વીઓ પણ પાટણમાં ઉજવાય તે
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મુંબઈ–વર્તમાન સમાચાર-(શતાબ્દિ સંબંધી) ૧૧૯ સારા પ્રમાણમાં આવી શકે. આ બન્ને વાતમાં તથ્ય તો છે જ, પરંતુ લાભાલાભની દૃષ્ટિએ જોઈને નિર્ણય કરવા વિનંતિ છે. ત્યારબાદ શેઠ અમૃતલાલ કાલીદાસે બોલતાં જણાવ્યું કે શ્રી મેતીચંદભાઈના કહેવા મુજબ અત્યારે વંચાતું સુંદર સૂત્રને પૂર્ણ કર્યા પહેલા આપણે મહારાજશ્રીને અત્રેથી જવા દેવા ન જ જોઈએ. જે તેઓ પૂર્ણ રીતે વરસ્યા વિના જાય તે આપણી ખેતી અધુરી જ રહી જશે, માટે હવે ગમે તેમ કરીને પણ વધુ નહી તે શ્રી મતીચંદભાઈના કહેવા મુજબ મૌન એકાદશી સુધી તે જરૂર સ્થિરતા કરે જ. મહારાજશ્રીએ પૂવે કહ્યું છે તે પ્રમાણે મુંબઈના નધણી આતા સંઘને માટે એક બે દિવસમાં નિર્ણય કરે મુશ્કેલ છે એટલા માટે પણ વધુ સમયની જરૂર છે. હમણાં જ મેં એક અંગ્રેજી ચોપડી વાંચી છે તેમાં પહેલું જ સૂત્ર એ છે કે સભ્યતા બતાવવામાં એક પાઈનું પણ ખર્ચ થતું નથી. આ સૂત્ર સોનેરી છે. બીજા કોઈ માણસ આ પવિત્ર કાર્યમાં ગુસ્સો કરે તે પણ આપણે તો સભ્યતા ન જ છોડવી એ ઉત્તમ છે. ત્યારબાદ પાટણના એક ભાઈએ બેલતાં જણાવ્યું હતું કે–પાટણને સંઘ આ સંબંધી વિચાર કરી રહ્યો છે. હું જાણું છું ત્યાં સુધી એક અઠવાડીયામાં કંઈ પણ નિર્ણય થઈ જશે, માટે મહારાજશ્રીને મારી વિજ્ઞાપ્તિ છે કે ત્યાં સુધીમાં ચક્કસ નિર્ણય ન થાય તે ઠીક. ત્યારબાદ મુનિરાજશ્રી ચરણવિજયજીએ બેલતાં જણાવ્યું કે આ કાર્ય અરસપરસના સહકારથી જ પાર ઉતરશે. એકલા કંઈ પણ બની શકતું નથી. પ્રેરણા કરવી એ અમારી ફરજ છે. શતાબ્દિ સર્વ રીતે ઉજવળ બને એ ધગશ તમારા હૃદયમાં જાગૃત જ રહેવી જોઈએ. આ પુણ્ય પ્રસંગ ગયા પછી જે લાભ નહીં ત્ય તો પશ્ચાત્તાપ જ થશે. દરેક નવીન વસ્તુ પૂર્ણ થયા પછી જ તેની કિંમત અંકાય છે. જયંતિ ઉજવવાની પ્રથા જ્યારે નીકળી ત્યારે ખૂબ ઉહાપોહ થયે હતું પરંતુ આજે અનેક જયંતિઓ પ્રચલિત થઈ છે. વળી વિદન વિનાના કાર્યની ખરી કિંમત પણ આંકી શકાતી નથી, તેથી જ કહેવાયું છે કે શ્રેયાંસ બહવિદનાનિ. પૂજ્ય મહારાજ સાહેબ ઉપર પણ સત્ય ધર્મની પ્રરૂપણ કરતાં ખૂબ વિદને આવ્યા હતા, છતાં જે સત્ય હોય છે તે સૂર્ય જેવું પ્રકાશિત જ હોય છે. શતાબ્દિ માટે ગમે તેટલું વિરૂદ્ધ વાતાવરણ ઉત્પન્ન થાય તો પણ ગભરાયા વિના કર્તવ્ય સમજીને આગળ ને આગળ વધજે શતાબ્દિ તે નિમિત્ત માત્ર છે. એથી લાભ તે જૈન સમાજને જ થવાને છે. વળી પંચકી લકડી અને એકકા બજની કહેતી આ કાર્યમાં ફલિતાર્થ થાય છે. આ સંબંધી ખૂબ કહેવાઈ ગયું
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. છે અને હજુ પણ કાર્ય પૂર્ણ નહીં થાય ત્યાં સુધી કહેવાશે જ. શતાબ્દિ એ અમારા પ્રાણ છે. એને સફળ કર્યા પછી જ અમને અને તમને સૌને શાંતિ. શ્રીમદ્ આત્મારામજી મહારાજ જે આ સદીમાં ન થયા હોત તે અત્યારે આ વિશાળ સાધુ સમુદાય છે તે ન જ હોત, એમ કહેવામાં અતિશયોક્તિ નથી જ. ત્યારબાદ આચાર્ય મહારાજે બોલતાં જણાવ્યું કે શતાબ્દિ કયાં ઉજવાશે તેને અતિમ નિર્ણય હજુ થયે નથી, પરંતુ સૌથી આનંદની વાત તો એ જ છે કે સર્વ કેઈ શતાબ્દિના કાર્યને અપનાવે છે. બાકી જે મુંબઈને ખરે આગ્રહ હશે તે હું પ્રવર્તકજી મહારાજની આજ્ઞા મંગાવીશ. દરમ્યાનમાં સભામાંથી એક અવાજ આવ્યું કે શ્રી કાંતિવિજ્યજી મહારાજ પાટણમાં જ ઉજવવાની વાતને પકડી રાખે તે ? જવાબમાં શ્રી આચાર્ય મહારાજે કહ્યું કે તે નિઃશંકપણે પાટણમાં જ ઉજવાશે. પરંતુ ખરી વાત એ છે કે તમે શ્રી કાંતિવિજ્યજી મહારાજને તેમના ખરા સ્વરૂપમાં ઓળખ્યા જ નથી. તેઓશ્રીની ઉદારતા અને ગાંભીર્યતા અપરિમિત છે. બીજે સ્થાને વધારે લાભ જેવે તે તેઓ પોતાને લાભ પણ જતો કરે તેમ છે. વળી તમે મને અત્રે સ્થિરતા વધારવા કહ્યું છે પરંતુ તેમ તો બની શકશે નહીં. મારું ધ્યેય તે પાટણ તરફ હેઈને મારે તુરત જ વિહાર તે કરે જોઈએ જ. બાકી જો તમે પ્રવર્તક મહારાજની આજ્ઞા લઈ આવશો તો હું અરધે રસ્તેથી પાછો ફરીશ, અને તમારી સૌની સન્મુખ આવીશ. હાલ તુરત તે મુંબઈના પરામાંજ હું હોઈશ જયાં સુધી અગાસથી આગળ ન જવાય ત્યાં સુધી મુંબઈમાં જ ગણી શકાય. કેમકે આ અગાસી જાય ન્હાસી. એ કહેણ મુજબ અગાસી ન પહોંચાય ત્યાં સુધી તમારી વચ્ચે જ છું તેમ સમજજે અને ત્યાંથી આગળ વિહાર થશે, પણ જો તમે સૌ નિર્ણય કરીને અને પ્રર્વતકજી મહારાજની મુંબઈમાં શતાબ્દિ ઉજવવાની આજ્ઞા લઈ આવશે તો હું સુરત પહોંચ્યો હઈશ તે પણ અહીં પાછો આવીશ તે ચિક્કસ માનજે. પાટણમાં તે સંઘપતિ પણ છે અને અહીં તે મારવાડી, અમદાવાદી, સુરતી, કરછી એમ દરેકના આગેવાન મુખીઓને મનાવવા પડશે તેમ છતાં વાટાઘાટ કરીને અને નફા-નુકસાનને વિચાર કરીને નિર્ણય ઉપર આવે એટલે સૌ સારા વાના થઈ રહેશે; ત્યારબાદ સર્વ મંગલ બેલીને સભા વિસર્જન થઈ હતી.
રાજપાળ મા વહોરા
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વૈશાલી
લિચ્છવિએની રાજધાની
વિશાલપૂરી–વૈશાલી, લિચ્છવિઓની રાજધાની હતી. શક્તિશાલી વજીસંઘનું રાજશાસનનું મધ્યબિંદુ હતું, એ વિષે ઐતિહાસિકામાં મુદ્લ મતભેદ નથી. ઇ. સ. પૂર્વેના પાંચમા સૈકાનેા બૌદ્ધ તેમજ જૈન ઇતિહાસ આ નગરી સાથે વણાઇ ગયા છે.
વૈશાલી અને મહાવીર
જૈન ધર્મના છેલ્લા તીર્થંકર, વૈશાલીવાસી સજ્ઞ ભગવાન મહાવીરના સંબંધમાં સૂત્રકૃત્તાંગ કહે છે કે
एवम् से उदाहु अनुत्तरमणि अनुत्तरदंशी अनुत्तर ज्ञानदंशनधरे भरहा नायपुत्ते भगवम् सालिये वियाहिये ( व्याख्यातवान् ) इति वेमि "
એ જ વાત જરા જુદા રૂપમાં ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં પણ છે. એમાં ભગવાન મહાવીરને પૈસાલિયે અથવા વૈશાલિકના નામે ઓળખાવ્યા છે. ભગવતીના ટીકાકાર શ્રી અભયદેવ પણુ એમના ૨....૧....૧૨....૨ ભાષ્યમાં વૈશાલિકના અર્થે શ્રીમહાવીરસ્વામી અને વિશાલાના અ મહાવીરસ્વામીની માતા કરે છે. બૌદ્ધ તેમજ. જૈન ગ્રંથાના વાંચનથી એટલું સ્પષ્ટ જણાય છે કે વૈશાલીના એક પરામાં-કુંડગ્રામમાં ભગવાન મહાવીરના જન્મ થયેા હતેા. મહાવીરની માતા ત્રિશલા, લિચ્છવીરાજ ચેટકની મ્હેન હતી. જૈન કલ્પસૂત્રમાં એ સંબંધ બહુ સારી રીતે ખતાન્યેા છે. ભગવાન મહાવીર વિદેહ હતા–વિદેહવાસી હતા, વિદેહદત્તાના પુત્ર હતા અને ત્રીસ વરસ સુધી વિદેહમાં જ વસ્યા હતા. દીક્ષા અંગીકાર કર્યાં પછી પણ શ્રી મહાવીરસ્વામી પેાતાની માતૃભૂમિને છેક ભૂલી ગયા નથી. કલ્પસૂત્ર કહે છે તેમ ૪૨ ચામાસા પૈકી ભગવાને ઓછામાં ઓછા ૧૨ ચામાસા તે વૈશાલીમાં જ કર્યાં હતા.
ખુદેવ અને વૈશા
ભગવાન મહાવીરની જેમ બુદ્ધદેવ પણ વૈશાલી સાથે ઘણા સારા
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સંબંધ ધરાવતા. ધર્મપ્રચાર અર્થે બહાર નીકળ્યા ત્યારે પહેલવહેલા એમણે વૈશાલીની પસંદગી કરી હતી. અંબાલીની આમ્રકુંજ અથવા મહાવનની કૂટાગારશાલામાં એમણે ઘણીવાર ધર્મોપદેશ કર્યો હતો. તેઓ લિચ્છવિ અને વજજીઓના ચારિત્રની મધુરતા ઉપર મુગ્ધ બન્યા હતા, એમ કહીએ તે પણ કઈ ખોટું નહીં. બુદ્ધદેવ લિચ્છવીઓ પ્રત્યે મમતાની નજરથી નીહાળતા.
મગધરાજ અજાતશત્રુના યુદ્ધમંત્રી સાથે એક વાર બુદ્ધદેવને જે વાર્તાલાપ થયો હતો તે ઉપરથી બુદ્ધદેવ પોતે લિચ્છવિઓના ચારિત્ર્ય વિષે કે ઉચ્ચ અભિપ્રાય ધરાવતા હોવા જોઈએ તેની કલ્પના થઈ શકે છે. લિચ્છવિઓના સાત ખાસ ગુણ એમણે એ વખતે વર્ણવેલા અને યુદ્ધમંત્રીને કહેલું કે જ્યાં સુધી લિચ્છવિઓમાં એ ગુણ છે ત્યાં સુધી એમની સ્વતંત્રતા કઈ ખૂંચવી શકશે નહીં. વૈશાલીવાસીઓનાં નિર્દોષ, નિષ્કલંક જીવનનું વર્ણન કરી બુદ્ધદેવે મગધરાજને વૈશાલી સામે યુદ્ધ જાહેર કરવાની સાફ ના સંભળાવી હતી. લિચ્છવિઓ એ વખતે ખરેખર શક્તિશાળી અને સગુણાનુરાગી હતા, એટલે જ તેઓ બુદ્ધદેવની પ્રીતિ તથા ભક્તિ મેળવી શક્યા હતા.
પિતાને નિર્વાણુને સમય નજીક આવ્યું છે, એમ જાણી ગૌતમબુદ્ધ પિત, વૈશાલીવાસીઓને દર્શન આપવા અહીં આવ્યા હતા. લેકે પણ એમના પ્રતિ એવું જ સન્માન દર્શાવતા.
મહાપરિનિવણ સૂન્નતમાં કહ્યું છે કે –“ બુદ્ધદેવ જ્યારે વૈશાલીની અંદર ફરી, શિક્ષાનું કામ પતાવી પાછા ફરતા હતા ત્યારે હાથીની જેમ વખતોવખત વૈશાલી સામે જોઈ રહેતા.”
-બવા જોજિતમ્ વેલાસ્ટિયમ્ વત્તાવા–' અને આનંદને સંબોધીને એમણે કહેલું પણ ખરું કે “હે આનંદ, તથાગત આ છેલ્લીવાર વૈશાલીને
જોઈ લે છે.”
વૈશાલીની બીજી મહાસંગીતિ. બૌદ્ધ સાધુઓમાં, ગૌતમબુદ્ધના નિર્વાણ પછી જ્યારે શિથિલાચાર પ્રવે, સાધુ-જીવનના કેટલાક નિયમને ભંગ થવા માંડે, આહાર અને દ્રવ્યસંગ્રહના વિષયમાં સ્વેચ્છાચાર દેખાવા લાગે ત્યારે બૌદ્ધ સંપ્રદાયના સાધુઓની બીજી મહાસંગીતિ આ વૈશાલીમાં જ મળી હતી. એ વખતે કેટલાક સાધુઓએ, શાસ્ત્રીય નિયમના મનફાવતા અર્થે કર્યા હતા.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વૈશાલી-લિચ્છવીઓની રાજધાની
૧૨૩ રામાયણ અને વૈશાલી. બુદ્ધ વર્ણવેલી વૈશાલી સંબંધી દંતકથા ઉપરથી વૈશાલીની સ્થાપના લિછવિઓને આભારી હતી અને વૈશાલી એક વિરાટ નગરી હતી એ બે વાતે બરાબર સિદ્ધ થાય છે. બહુ વિશાળ હોવાથી જ એનું નામ વૈશાલી પડયું હતું. રામાયણના બાળકાંડમાં વાલ્મિકીએ વૈશાલીની ઉત્પત્તિ જુદી રીતે વર્ણવી છે. એ કહે છે કે ઈવાકુથી અલખુષાને ગર્ભ રહ્યો, તે પુત્રરૂપે અવતર્યો. એનું નામ વિશાલ રાખવામાં આવ્યું. એણે જ આ નગરી સ્થાપી. એના નામથી નગરીનું નામ વૈશાલી પડયું. વિષ્ણુપુરાણના મતે ઈફવાકુવંશીય તૃણબિંદુથી અલંબુષાને ગર્ભ રહ્યો હતો અને વિશાલ નામને પુત્ર પ્રસ હતે.
રામાયણમાં એક બીજે પ્રસંગ છે. રાજર્ષિ જનકની રાજધાની-મિથિલામાં જવા સારૂ વિશ્વામિત્ર પ્રવાસ કરી રહ્યા છે. એમની સાથે રામ-લક્ષમણ પણ છે. વચમાં ગંગા નદી આવે છે. ગંગા ઉતરી ઉત્તર કિનારે પહોંચે છે ત્યારે તેઓ વૈશાલી નગરી જુએ છે, પણ વૈશાલી બરાબર ગંગાના કિનારા ઉપર જ હતી એ એને અર્થ નથી નીકળતે.
उत्तरम् तीरमासाद्य संपूज्यर्षिगणम् ततः गंगाकूले निविष्टास्ते विशालाम् ददृसुः पुरिम्
( અ. ૪૫ : શ્લ. ૯ ) એમ બને કે એમણે ઉત્તર-કિનારે ઉભા રહી, આઘે આઘે ઉભેલી નગરીની અટ્ટાલિકાઓ અથવા મંદિરના શિખરે નીરખ્યાં હોય. રામાયણમાં આ નગરીનું વર્ણન કરતાં એને ચાર-પાંચ વિશેષણથી વધાવી છે? - વિરાં નારી ગ્રાન્ રિવ્યામુ સ્વમાન્ તા...” ( અ. ૪૫, શ્લે. ૧૦-૧૧ ) એ એક “ઉત્તમ નગરી ” હતી, રમ્ય હતી, દિવ્ય હતી, સ્વર્ગની ઉપમાને યોગ્ય હતી.
મુનિ વિશ્વામિત્રે આ સ્થાનનું માહાતમ્ય સૂચવવા એક લાંબી કથા કહી છે. ટૂંકામાં એની મતલબ એ છે કે દેવરાજ ઈન્દ્ર અહીં એક હજાર વરસ રહ્યા હતા. ઈવાકુવંશીય નરપતિ સુમતિ એ સમયે અહીં રાજ્ય કરતે. મહામતિ ઈક્વાકુની કૃપાથી, એમના આશીર્વાદથી વૈશાલીના બધા રાજા
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સર્વે વૈજ્ઞાત્તિવા કૃપા –દીઘયુષી, નીરોગી, સમૃદ્ધિશાળી, બળવાન અને ધર્મપરાયણ બનતા.
વૈશાલી સંબંધી બીજી પણ જે જે કથાઓ પ્રચારમાં આવી હતી તે ઉપરથી આ શહેર એક જમાનામાં ઘણું વિશાળ, વિસ્તૃત હોય એવી ખાત્રી થાય છે. ઈસ્વીસનના સાતમા સૈકામાં ઈંનચ્યાંગે એ નગરીના નાશ પામતા બચી ગયેલા જે અવશે જોયા હતા તે ઉપરથી પણ બહુ વિશાળ હોવાના કારણે વૈશાલી નામ પડ્યું હોય એ બાબત કેઈ પ્રકારની શંકા નથી રહેતી.
હ્યુનચ્યાંગનું વર્ણન. હ્યુનચ્યાંગ લખે છે કે “પ્રાચીન વૈશાલી નગરી ૬૦-૭૦ લી વિસ્તૃત અને ગઢના અંદરના ભાગની પરિધિ ૪-૫ લી.ની હતી. ” અર્થાત્ બુદ્ધ ત્રણ ગઢવાળી જે વૈશાલીનું વર્ણન કર્યું છે તે જ હ્યુનચ્યાંગની “ પ્રાસાદનગરી ” હોવી જોઈએ. પરાંઓની સાથે સમગ્ર નગરને હિસાબ કરીએ તે એને ઘેરા ઓછામાં ઓછા વીસ માઈલને થાય.
બુદ્ધષના વર્ણનની સાથે એકપન્ન જાતકની અક્કથાનો મેળ મળે છે. એમાં લખ્યું છે કે વૈશાલી નગરીને ફરતા એક પછી એક એવા ત્રણ ગઢ હતા. દરેક ગઢની વચ્ચે એક “ગાબૂત” ને આંતરે હતે. ત્રણે ઠેકાણે ગેપુરવાળા ત્રણ તેરણ અને રહેવાને સારૂ મકાને હતાઃ “સાત્તિ નામ गाबूत गाबूतन्तरे तीहि पाकारेहि परिखित्तम् तीषु ठानेसु गोपुरट्टा लोकयुकृम्-" લેમહંસ જાતકની અકથામાં પણ ત્રણ ગઢને ઉલ્લેખ છે.
દુલ્મ અને ઉવસગદસાઓ. ટીબેટી દુભમાં વૈશાલીના ત્રણ પરાનું આ પ્રમાણે વિવરણ છે. વૈશાલીને ત્રણ પરા હતા, પહેલા પરામાં સેનાના મીનારાવાળા સાત હજાર ઘર હતાં. બીજા પરામાં રૂપાના મીનારાવાળા ચૌદ હજાર ઘર હતાં. ત્રીજા પરામાં ત્રાંબાના મીનારાવાળા એકવીસ હજાર ઘર હતાં. પ્રતિષ્ઠાના પ્રમાણમાં અનુક્રમે ધનવાન, સામાન્ય અને ગરીબ માણસે, પહેલા-બીજાત્રીજા પરામાં રહેતાં. ”
ઉવાસગદસાઓનું છે. હર્બલે જે સંપાદન કર્યું છે તેમાં તે એક સ્થળે કહે છે કે ઉપરોક્ત ત્રણ પરા ઘણું કરીને વૈશાલી, કુડપુર અને વાણિય ગામના નામે ઓળખાતા હશે. (ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
, inખn ગા: પાસી
Dાર અને રાષnલ્લો આ
vim),
ધારણા કાર પર વાળો છે
1
71
-
-
-
- -
-
-
૧ ગુજરાતના મંત્રી તેજપાળને વિજય–ગોધરા, પાવાગઢ અને ચાંપાનેરના અપ્રકટ ઇતિહાસ સાથે. લેખક–પંડિત લાલચંદ્ર ભગવાનદાસ ગાંધી.
શ્રી જૈન ધર્માલ્યુદય ગ્રંથમાળાના ત્રીજા પુષ્પ તરિકે આ ગ્રંથ પંડિત લાલચંદભાઈએ સંશોધક અને એતિહાસિક દૃષ્ટિએ લખ્યો છે. “પ્રાસ્તાવિક ” ( શરૂઆતના ૪૬ પાનામાં જ તે વખતનો ઈતિહાસ આલેખ્યો છે અને પછી શ્રી તેજપાળનું ચરિત્ર. બંનેની વસ્તુસંકલના એવી ગોઠવાયેલ છે કે જેના ઐતિહાસિક સાહિત્યમાં એક અભિવૃદ્ધિ કરી છે અને ગુજરાતના જૈનેતર ઈતિહાસ લેખકને અમુક અંશે સાધન બનાવી આપ્યું છે. ગ્રંથ લઘુ છતાં ઇતિહાસના જિજ્ઞાસુઓને પઠન કરવા જેવો છે. | કિંમત આઠ આના. મળવાનું સ્થળ-પ્રકાશક અભયચંદ ભગવાનદાસ ગાંધી, હેરીસરેડ-ભાવનગર,
૨ શ્રી ચતુર્વિશ જિન આરતિ તથા મંગળ દીપક – બનાવનાર દુર્લભજી ગુલાબચંદ વળા. પ્રકટકર્તા ગિરધરલાલ રતનજી વળા. કિંમત દોઢ આનો.
ચોવીશ તીર્થકર ભગવાનની આરતિ આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવી છે.
૩ ઉપદેશ રત્નમાળા અને પ્રકીર્ણ ઉપદેશ-સંપાદક અનુયોગાચાર્ય માનવિ જયજી ગણી. કિંમત વાંચન-મનન- સદુપયેગ, શ્રી વૃદ્ધમાન સત્યનીતિ હર્ષસૂરિ જૈન ગ્રંથમાળાના ચોથા પુષ્પ તરીકે પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે. આ ગ્રંથમાં શ્રી પદ્માજિનેશ્વરસૂરિ રચિત ઉપદેશરત્નમાળા તથા શ્રી મુનિસુંદરસુરીશ્વરજી રચિત પ્રકીર્ણ ઉપદેશ બંને મૂળ સાથે ભાષાંતર આપવામાં આવેલ છે. બંને ગ્રંથ લધુ છતાં વાંચવા, વિચારવા, મનન કરવા જેવા છે. પ્રયત્ન ધન્યવાદને પાત્ર છે. પ્રસિદ્ધકર્તા–શાહ હીરાચંદ મયાચંદઆલંદી ( જીલ્લો-પુના. )
રિપે. ૧ શેઠ મોતીશાની પાલીતાણાની ટુંક તથા પેઢી-ચેરીટેબલ ટ્રસ્ટને સં. ૧૯૯૦ નો હિસાબ સરવૈયું ટ્રસ્ટીઓએ યોગ્યરીતે વહીવટ કરેલ છે. દરેક હકીકત જમેઉધાર, આવક જાવકના આંકડાઓ બરાબર આપેલા છે.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
૧૨૬
એ સ્વીકાર-વર્તમાન સમાચાર ૨ શ્રી મહુવા યુવક મંડળને રિપોર્ટ– . ૧૯૮૭ થી સં. ૧૯૯૦ સુધીનો કેળવણી, આરોગ્ય અને વાંચનાલય એ ત્રણ કાર્યો તેની કમીટીએ હાથ ધરેલા છે, જે ધીમી પ્રગતિએ કાર્ય કર્યું જાય છે. આવક-જાવક, હિસાબ, રિપોર્ટ વાંચવા યોગ્ય લાગેલ છે. ભવિષ્યમાં ઉન્નતિ ઈરછીએ છીએ.
૩ શ્રી લેડીવિલીંગડન અશક્તાશ્રમ સુરત-અને તેના અંગે ચાલતા દવાખાનાને સને ૧૯૩૪ ની સાલને રિપોર્ટ તથા હિસાબ. પ્રકટ કર્તા કમીટીની મંજુરીથી શેઠ દલીચંદ વીરચંદ શ્રોફ પ્રેસીડેન્ટ. અનુકંપા બુદ્ધિથી કરવામાં આવતે આ સંસ્થાને વહિવટ રિપોર્ટ વાંચતા કાર્યવાહી અનુમોદન કરવા જેવી જણાય છે. અપંગ અને અશક્ત તેમજ નિરાધાર અનેક મનુષ્યોની સેવા આ ખાતાની કમીટી કરી પુણ્ય ઉપાર્જન કરે છે. તેનો લંબા
થી આપવામાં આવેલ રિપોર્ટ યોગ્ય વહીવટ સુચવે છે. આ ખાતું દરેક રીતે મદદને પાત્ર છે. મોટા શહેરમાં આવા ખાતાની ખાસ જરૂર અમે જોઈએ છીએ.
વર્તમાન સમાચાર,
છબી ખુલ્લી મૂકી. | ભાવનગર-વડવાના જેન ઉપાશ્રયમાં, વરતેજવાળા ભાવસાર સાકરલાલ ગાંડાલાલ તરફથી તૈયાર કરાવેલ સ્વ. ઉપાધ્યાયજી શ્રીમદ્ વીરવિજયજી મહારાજનો ઓઈલ પેઈન્ટીંગ ફેટો ખુલ્લે મૂકવાની શુભ ક્રિયા કાર્તિક વદી આઠમના રોજ સવારમાં નવ વાગે, મોટા સમારોહ સાથે પં. શ્રી ભક્તિવિજયજી મ. ને હાથે કરવામાં આવી હતી. ઉપાશ્રયને અંદરથી અને બહારથી ધ્વજાપતાકાથી શણગાર્યો હતે. ગુરૂભક્તિ પરાયણ પ્રેક્ષકવર્ગથી ઉપાશ્રયનો નીચેનો તેમજ ઉપરનો ભાગ ખીચોખીચ ભરાયો હતો. પંન્યાસજી ભક્તિવિજયજી મ. મંગળવિજયજી મ. અને રવિવિજયજી મહારાજાદિ મુનિમંડળ તેમજ સાધ્વી. જીઓની હાજરી પણ મેળાવડાને શોભાવી રહી હતી. શરૂઆતમાં પંન્યાસજીએ શ્રીમના ગુણાનુવાદ કર્યા પછી નાનચંદ તારાચંદ શાહે સ્વર્ગસ્થ મ. ના ભાવપૂર્ણ જીવન ઉપર પ્રકાશ પાડયો હતો. બાદ કુંવરજીભાઈએ પ્રાસંગિક વિવેચન કરતાં જણાવ્યું કે અત્યારે શ્રી. બુટેરાયજી મ. અને શ્રી. આત્મારામજી મહારાજને એટલે બહોળો સમુદાય છે કે કોઈ તેમની બરાબરી ન કરી શકે, પરંતુ જે થોડા દુઃખદ મતભેદ છે તે જે ઉ. વીરવિજયજી મહારાજ જેવા મહાત્મા હૈયાત હોય તો આ સ્થિતિ થવા ન પામત. જો કે તેવા મહાપુરૂષ પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ હાલ વિદ્યમાન છે, પરંતુ તેઓ બહુ જ વૃદ્ધ થયા છે વિગેરે. શાસ્ત્રી રેવાશંકરભાઈએ સુંદર શબ્દોમાં સ્વર્ગસ્થની પ્રશંસા કરી હતી. ત્યારબાદ ઉપાધ્યાયજી મહારાજનો ફોટો ખુલે મૂકાયો હતો. બાદ વડવાના સંઘ તરફથી શ્રીફળની પ્રભાવના કરવામાં આવી હતી. બપોરના પંચકલ્યાણક પૂજા પણ તે જ સ્થળે-ઉપાશ્રયમાં ભાવસાર દેવચંદ કાનજી તરફથી ભણાવી હતી,
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઘણી થાડી નકલે છે. જલદી મંગાવે...
| શ્રી કમગ્રંથ. (૪) મૂળ. છેલ્લામાં છેલ્લી ઢબે તૈયાર કરેલ શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિકત સ્વપજ્ઞ ટીકા યુકત ચારકમગ્રંથ કે જે આગળ બહાર પાડેલ આવૃત્તિઓમાં રહેલ અશુદ્ધિઓનું તેમજ આખા ગ્રંથનું (અગાઉ છપાયેલ કેઈ આવૃત્તિઓને નહિ, પરંતુ બે તાડપત્રીય પ્રાચીન પ્રતા અને ત્રણ પ્રાચીન કાગળની પ્રતોનો ઉપયોગ કરી એનું સંશોધન ઘણીજ પ્રમાણિક રીતે કર્યું છે. કાળજીપૂર્વક સંશાધન મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજે તેમજ તેમના વિદ્વાન શિષ્ય સાક્ષરોત્તમ મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે આ ગ્રંથને સુધારવા તથા સંપાદનને લગતાં કાર્યમાં કિંમતી હિસ્સો આપવાથી જ આ શુદ્ધ અને સુંદર કમ ગ્રંથના અભ્યાસીઓ માટે અતિ ઉપયોગી અને ઉપકારક આ ગ્રંથ અમે પ્રગટ કરી શકયા છીએ.
સ્થળે સ્થળે પેરેગ્રાફ પાડીને વિષયોને છુટા પાડેલા છે અને દરેક સ્થળે પ્રમાણ તરીકે અનેક શાસ્ત્રીય પાડે, તે કયા ગ્રંથો માંહેના છે તેના પણ નામ, તેના ટીપ્પણો આપેલા છે. છેવટે છ પરિશિષ્ટોમાં પ્રથમ ટીકાકારે પ્રમાણ તરીકે ઉદ્ધરેલ શાસ્ત્રીય પાઠ, ગાથાઓ અને લેક વગેરે અકારાદિક્રમ પ્રમાણે આપેલ છે. બીજા અને ત્રીજામાં ટીકામાં આવતા ગ્રંથા અને ગ્રંથકારોના નામોનો ક્રમ ચેથા કર્મગ્રંથમાં અને ટીકામાં આવતા પારિભાષિક શબ્દને કા, પાંચમાં ટીકામાં આવતાં પિંડ પ્રકૃતિસુચક શબ્દોનો કાષ અને છેલ્લામાં વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ થતાં શ્વેતામ્બર-દિગમ્બર સંપ્રદાયના કર્મવિષયિક સમગ્ર સાહિત્યની નોંધ આપવામાં આવી છે.
| ઉંચા એન્ટ્રીક કાગળ ઉપર નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં સુંદર શાસ્ત્રીય ટાઈપથી છપાવી સુંદર બાઈડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. આ ગ્રંથને અંગે સૂળેલ આર્થિક સ્ફાય થયેલ ખચમાંથી બાદ કરી માત્ર રૂા. ૨-૦ -૦ બે રૂપીયા (પટેજ જુદુ') કિંમત રાખ +ામાં આવેલ છે.
શ્રી ભવબાહુસ્વામીવરચિત -
श्री बृहत् कल्पसूत्रम्(મૂળ, ભાગ્ય, ટીકા સહિત પુસ્તક ૧ ૯ પીઠિકા.)
અતિમાન્ય આ છેદસૂત્રને પ્રથમ ભાગ પ્રાચીન ભંડારાની અનેક લિખિત પ્રતા સાથે રાખી અથાગ પરિશ્રમ લઈ મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ અને મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સંશોધન કરી તૈયાર કરેલ છે. નિરંતર ઉપગી ધાર્મિક રીતરિવાજોની પરિપાટી અને પરંપરા વિસરાતી જાય છે તેવા કાળમાં આ પ્રકાશન કેવુ આવકારદાયક થઈ પડે છે તે તેનાં વાચકે સમજી શકે તેવું છે. આ સૂત્રના પ્રકાશનના પ્રારંભમાં તેની ઉપયોગિતા શું છે ? છેદસૂત્ર માટે જૈન સમાજની શું માન્યતા છે ? તે માટે મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મડારાજે પ્રાસંગિક નિવેદન સર્વ કઈ સમજી શકે તે માટે ગુજરાતી ભાષામાં વિદ્વત્તાપૂર્ણ આપેલ છે. પ્રસ્તાવના વિગેરે સવે કોઇ સમજી શકે માટે ગુજરાતીમાં આપેલ છે. કિંમત રૂા. ૪-૦-૦ પાસ્ટેજ બાર આના.
લખો.-શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર.
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. B, 481. અમારૂં પ્રકાશન ખાતુ છપાયેલા ગ્રંથા. (મૂળ. ) 1 શ્રી વસુદેવહુડિ પ્રથમ ભાગ. રૂા. 3-8-0 2 શ્રી વસુદેવહિંડિ પ્રથમ ભાગ દ્રિતિય અંશ. રૂા. 3-8-0 3 શ્રી બહુતકલ્પસૂત્ર પ્રથમ ભાગ. રૂા. 4-0-0 4 શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિરચિત ટીકા ચાર કર્મગ્રંથ (શુદ્ધ ) રૂ!. 2-0-0 | છપાતાં ગ્રંથ. 5 શ્રા વસુદેવ હિડિ ત્રીજો ભાગ. 7 પાંચમે છઠ્ઠો કર્મગ્રંથ. 6 શ્રી બૃહત્ક૯પસૂત્ર બીજો ભાગ. 8 શ્રી ગુણચંદ્રસૂરિ કૃત શ્રી મહાવીર ચરિત્ર. ભાષાંતર | ગુજરાતી ગ્રંથ. 1 શ્રી શત્રુંજય તીર્થનો પંદરમો ઉદ્ધાર. ( તૈયાર છે. ) રૂા. 0-2-0 2 શ્રી સામાયક સૂત્ર. મૂળ ભાવાર્થ વિશેષાર્થ સહિત. રૂા. 0-2-6 3 શ્રી દેવસિરાઈ પ્રતિક્રમણ છે, રૂા. 0-10-0 4 શ્રી પંચ પ્રતિમણ સુત્ર ,, ,, (શ્રી જૈન એજયુકેશનમાંડે જૈન પાઠશાળાઓ માટે મંજુર કરેલ). રૂા. 1-4-0 5 શ્રી શત્રુંજય તીથ વર્તમાન ઉદ્ધાર અને કમશાહ રૂા. 1-4-0 શ્રી જેન આત્માનદ શતાબ્દિ સિરિઝ. | ( 2 થમાળા ) તરફથી પ્રકાશિત થયેલા અને થતાં પુસ્તકે. 1 શ્રી વીતરાગ મહાદેવ સ્તોત્ર મૂળ. 02-0 2 પ્રાકૃત વ્યાકરણ ( અષ્ટમાયાય સૂત્રપાઠ ). 0-4-0 3 શ્રી વીતરાગ-મહાદેવ સ્તોત્ર મૂળ સાથે ભાષાંતર. 0-40 4 શ્રી વિજયાનંદસરીશ્વરજી (શ્રી આત્મારામજી મહારાજ ) નું જીવનચરિત્ર 0-8-0 છપાતાં ગ્રંથા. 6 ચરિત્રપૂજા, પંરાતી પૂજા, શ્રી પંચપરમેષ્ઠી પૂજા ( ગુજરાતી અક્ષરમાં ) 17 શ્રી નવમરણાદિ સ્તોત્ર સન્દાહ, 8 શ્રી ત્રિષષ્ઠિલાકા પુરૂષ ચરિત્ર ( મૂળ દશ પવ) પ્રત તથા | બુકાકારે. (નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં ) 9 ધાતુપારાયણ. 10 શ્રીવૈરાગ્ય ક૯પલતા (શ્રી યશોવિજયજીકૃત ) આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યું.-ભાવનગર. For Private And Personal Use Only