Atmanand Prakash Pustak 024 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531280/1

Page #1

Reg. No. B. 431 20DOGDOGOD-06DOD966 श्रीमहिनयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः ।
श्री
.00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000
आत्मानन्द प्रकाश
000000000000000000000000000000000000000000000000000000000004
900900900900900999999
॥ स्त्रग्धरावृत्तम् ॥ जैना रक्षन्तु धर्म विमलमतियुतास्स्यतरागादिदोषा
जैनान् धर्मश्च पातु प्रशिथिलप्रपलकोधशत्रूनुदारान् ।। जैजैकत्साहशीलैः प्रिय निजविषयैरस्तु भद्रं स्वभूमेर् ।
'आत्मानन्द' प्रकाशो वितरतु च सुखं श्री निनाशापरेभ्यः॥१॥ पु० २४ मुं बीर सं. २४५३. माघ आत्म सं. ३१ र अक ७ मो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા.
વિષય
વિષય १ मधीन हाय! ... ७२ नसभाक्त. न रेन भनी भूभाया.
४ भानवी शिवक्षा ... (૭ ૫ પરિશ્રમ અને કાર્ય.
पृष्ट ૧૮૩ ૭ શ્રી શત્રુ'જય સંબંધી પ્રચારકાર્ય ૧૯૮ ૧૮૪ ૮ શ્રી જૈન શ્વેતાંબર ઓર્ડ અને १८७ लाखनी परिस्थिति. .. १४२a led सने वतमान सभायार. २०३ १८३ १० सालार वीर भने सभासायना. २०४
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખચ ૪ આના.
ભાવનગર આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં વાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ કાપ્યું. ७७७७७७७७७७७७७

Page #2

ઐતિહાસિક સાહિત્યના રસોને ખાસ તક.
જન એતિહાસિક ગૂર્જર કાવ્યસંચય. શ્રીમાન પ્રવર્તકજી મહારાજ શ્રી કાન્તિવિજયજી જૈન ઐતિહાસિક ગ્રંથમાળાનું આ સાતમું પુષ્પ છે, કે જેમાં જુદા જુદા એકત્રીજા મહાપુરૂષે સંબંધી તેત્રીસ કાવ્યાના સંચય છે, તેના સંગ્રાહક અને સંપાદક શ્રીમાન જિનવિજયજી આચાર્ય” ગુજરાત પૂરાતત્ત્વ મદિર છે. કાવ્યની રચનાકાળ ચોદમા સૈકાથી પ્રાર’ની વીસમા સૈકાના પ્રથમ ચરણ સુધી છે. આ સંગ્રહથી આ છ સૈકાના અંતર્ગત સૈકાઓનું ગુજરાતી ભાષાનું સ્વરૂપ, ધાર્મિક, સમાજ અને રાજકીય વ્યવસ્થા, રીતરીવાજો, આચારવિચાર અને તે સમયના લાકાની ગતિનું લક્ષ્યબિંદુ એ દરેકને લગતી માહિતી મળી શકે છે. કાવ્યા તે તે વ્યક્તિ મહાશયાના રંગથી રંગાયેલ હોઈ તેમાંથી અદ્દભૂત કલ્પના, ચમત્કારિક બનાવો અને વિધવિધ રસાના અાસ્વાદ મળે છે. આ કાવ્યના છેવટે રાસસારવિભાગ ગઘમાં નાટ આપી આ ઈતિહાસિક ગ્રંથને વધારે સરલ બનાવ્યા છે. વિદ્વાનોની સર્વોત્તમ સાહિત્ય પ્રસાદી આમાં છે. વિશેષ લખવા કરતાં વાંચવા ભલામણ કરીએ છીએ. | કિંમત ૨-૧૨-૦ પાસ્ટેજ જુદું. શ્રી જૈન આત્માનદ સભા-ભાવનગર.
‘૬ આત્મવિશુદ્ધિ ગ્રંથ.'' જેમાં શુદ્ધ આત્માનું સ્વરૂપ, શુદ્ધ આત્માનું આરાધન, આત્મપ્રાપ્તિનાં સાધના, વિકાથી થતુ દુ:ખ, જીવને પશ્ચાતાપ વગેરે અનેક વિષયોથી ભરપૂર સાદી સરલ ગુજરાતી ભાષામાં કોઈ પણ મનુષ્ય સમજી શકે તેવી રીતે આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયકેશરસૂરિજીએ લખેલા આ ગ્રંથ છે. જેના પડાપાઠનથી વાચકને આત્માનંદ થતાં, કમેને નાશ કરવાની પ્રબળ ઇચછા થતાં માક્ષને નજીક લાવી મુકે છે. આત્મસ્વરૂપના ઈમેક મનુષ્યને આ ગ્રંથ મનનપૂર્વક વાંચતાં પોતાના જન્મ સફળ થયા માની તેટલા વખત તો ચોક્કસ શાંતરસવૈરાગ્યરસમાં મગ્ન થાય છે. શેઠ ઝવેરભાઈ ભાઈચંદ સીરીઝના ત્રીજા પુષ્પ તરીકે પ્રગટ થયેલા છે. પાકે પંકિંમત ૭-૮-પાસ્ટેજ જુદુ'.
વસુદેવ હિંડી મૂળ–નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં, ઉંચા ઇંગ્લીશ લેઝર પેપર ઉપર શાસ્ત્રી સુદર ટાઈપમાં છપાય છે. તે સંબંધી વિશેષ માહતી હવે પછી આપીશુ.
| શ્રી પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર અર્થ સહિત, મૂળ, ભાવાર્થ, વિશેષાર્થ, નોટ વગેરે. તદ્દન શિક્ષણની પદ્ધતિએ નવી શેઢીથી અર્થ વગેરે સહિત રચના, બાળક, બાળકીઓ જલદીથી મૂળ તથા અર્થ સરલ રીતે શીખી શકે તેવી રીતે તૈયાર કરી છપાવેલ છે. શાળાઓ માટે ખાસ ઉપાગી. વધારે લખવા કરતાં મંગાવી ખાત્રી કરોકિં. રૂ. ૧-૧૨-૦ સુલ કિંમત પટેજ જુદ.
. શ્રી ધમ"બિન્દુ ગ્રંથ મૂળ તથા ભાષાંતર સાથે બીજી આવૃત્તિ શાહ હવાઇ મગનલાલ માધવજી આ સભાના પ્રમુખશ્રીની સીરીઝ તરીકે માં 2 ય તેયાર,
થઈ ગયા છે. બાઈડીંગ થાય છે. આવતા માસમાં મહાર પડશો.

Page #3

--૦
૩૫ શ્રી તેમનાથ ચરિક.
૦-૮-૩
આ સભા તરફથી બહાર પડેલ ઉત્તમોત્તમ ગુજરાતી પુસ્તકા. ૧ શ્રી જૈન તત્વાદ ( શાસ્ત્રી) પ-૦–૦ ૨૬ અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
૦-૪-૦ ૨ નવતત્વને સુંદર બોધ ૦-૧૦-૦ ૨૭ ગુરુગુણ છત્રીશી
૦-૮-૦ - ૩ જીવવિચાર વૃત્તિ
૦-૬-૦ ૨૮ શ્રી શત્રુંજય તીર્થ સ્તવનાવલી ૦-૫-૦ ૪ ટેન ધર્મ વિષયક પ્રશ્નોત્તર ૦–૮–૦ ૨૯ જ્ઞાનામૃત કાવ્યર્કજ ( જ્ઞાનસાર ૫ જૈનતત્વસાર મૂળ તથા ભાષાંતર ૦-૬-૦
- અછુક ગદ્ય, પદ્ય, અનુવાદ સહિત ) ૦-૧ર-૦ ૬ દંડક વિચાર વૃત્તિ મૂળ. અવચૂરિ ૦-૮-છે કે ૦ થી ઉપદેશ સપ્તતિકા ૭ નયમાર્ગદર્શક ૦-૧૨-૯ ૩૧ સ બાધ સિત્તરી
૧-૦-૦ ૮ હંસવિતાદ ( શાસ્ત્રી ). ૦-૧૨-૦
૩૨ ગુણમાલા ( પંચપરમેષ્ઠિના ૧૦૮ ગુણનું ૯ કુમાર વિહાર શતક, મૂળ અવચૂરિ
- વર્ણન અનેક કથાઓ સહિત ) ૧-૮-૦ ' અને ભાષાંતર સાથે (શાસ્ત્રી) ૧-૮-૦ ૧૦ પ્રકરણ સંગ્રહ
૩૩ સુમુખપાદિ કથા.
૧-૦- ૦ e -૪૦ ૩૪ આદર્શ સ્ત્રી રત્ના
૧-૮-૦ ૧૧ નવ્વાણુ પ્રકારી પૂજા અર્થ સહિતુ ૦-૮-૦
૨-૦-૦ ૧૨ આત્મવલ્લભ સ્તવનાવલી ૧૩ મોક્ષપદ સોપાન
૦-૧ર-૦
૩ ૬ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભા, ૧ લા.૨-૦-૦ ૧૪ પ્રશ્નોત્તર પુષ્પમાલા ( શાસ્ત્રી ) ૦-૧૪-૦
૩૭ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભા. ૨ ૨-૮-૦
- ૩-૦- 3 ૧૫ શ્રાવક ક૯પતરૂ
૦-૬-૦ ૩૮ શ્રી દાન પ્રદીપ ૧૬ આત્મપ્રઓધુ ગ્રંથ ( શાસ્ત્રી ). ૨-૮-૦ ૩૯ શ્રી નવપદજી પૂજા અર્થ ફૂટનાઢ ૧૭ આત્મવલ્લભ પૂજા સંગ્રહ ૧-૮-૦
સહિત
૧-૪-૦ ૧૮ જંબુસ્વામી ચરિત્ર
૪૦ શ્રી કાવ્ય સુધાકર
૨-૮-6 ૧૯ જૈન ગ્રંથ ગાઈડ (ગુજરાતી) ૧-૦૦ ૪૧ શ્રી ધર્મરત્ન પ્રકરણ
૧-૦-૦ ૨૦ તરત્ન મહોદધિ ભાગ ૧-૨
૪ર શ્રી આચારાપદેશ ( રેશમી પાકું તમામ તપ વિધિ સાથે ૧-૦-૦ | e કપડાનું બાઈડીંગ)
૦-૮-0 ૨૧ સમ્યકત્વ સ્તવ
૧–૪–૦
૪૩ કુમારપાળ પ્રતિબધ. છપાય છે. ૨૨ ચુપકમાળા ચરિત્ર
૦-૮-૦
૪૪ ધર્મ બિન્દુ (આવતી બીજી ) , ૨૩ શ્રી સમ્યક્ત્વ કૌમુદી
૧–૦=૦ ૪૫ શ્રી પંચપ્રતિક્રમણ અર્થ સહિત ૧-૧૨-૦ ૨૪ પ્રકરણે પુષ્પમાલા બીજું ૦-૮-૦ | ૪૬ શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર
છપાય છે. ર ૫ અનુગાર સૂત્ર
૦-૮-૦ + ૪૭ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર
પરચુરણ પુસ્તકા, તત્વનિષ્ણુ અપ્રાસાદ ૧૦-૦-૦ | સજઝાયમાળા ભાગ ૧ લા
૨-૦૦ પ્રમેયરનકાલ
૦-૮-૦ - ૪ ભાગ ૨ જે
૨-૦-૦ સ્ટેનભાનું
૦-૮-૦ 8 ભાગ ૩ જો
૨-૦૦ વિશેષનિર્ણય
orl-o
ભાગ ૪ થા
૨- ૦-૦ વિમલવિનાદ ૦-૧૦-૦ સમ્યકત્વદર્શન પૂજા
૦-૧-૦ સજન મિત્ર ૪-૦–૦ ચૌદ રાજલોકે પૂજા
૦-૧-૦ અભય કુમારચરિત્ર ભાગ ૧ લા ૨-૪. ૦ | નવપદજી મડલ
૦-૪-૦. - ભાગ ૨ જે. ૩-૦-૦ ) નવપદજી સત્ર -
૦-રઉપરનાં પુસ્તકા સિવાય શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા, શા. મેઘજી હીરજી બુકસેલર, શ્રાવક ભીમસી માણેક, સલાત અમૃતલાલ અમરચંદ વિગેરેનાં પુસ્તકા પણ અમારે ત્યાંથી મળી શકશે. નફા જ્ઞાનખાતામાં જાય છે. જેથી મંગાવનારને પણ લાભું છે.
' લખેઃ શ્રી જૈન આમાનદ સભા-ભાવનગર,

Page #4

નીચેના ગ્રંથો છપાય છે.
૧ કુમારપાળ પ્રતિબોધ-ઇતિહાસ અને ઉપદેશની દષ્ટિએ અનેક કથાઓ
સહિત-શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજે કુમારપાળ રાજાને જે ઉપદેશ દષ્ટાંતકથાઓ સહિત આપી જૈન રાજા બનાવેલ છે, તે અન્યૂધમી વાંચતાં પણ જૈન બની જાય છે તો જૈનધમી તે વાંચતાં પરમ જૈન અને તેમાં શુ નવાઈ ? ૬૦ કારમ શુમારે ૫૦૦ પાના રાયલ માટી સાઈઝ=શેઠ નાગરદાસભાઈ
પુરૂષોતમદાસ રાણપુર નિવાસીની સહાયવડે તેમની સીરીઝ તરીકે૨ થી ધમબિ૬ ગ્રંથ શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજ કૃત મૂળ તથા ભાષાંતર
સાથે. આપણી શ્રી જેન કોન્ફરન્સની એજ્યુકેશનબાર્ડ પાઠશાળાઓના અને
ભ્યાસક્રમ તરીકે દાખલ કરેલ છે. દરેક જૈન તેના અભ્યાસી હાજ જોઇએ. ૩ શ્રી પેથડે કુમાર ચરિત્ર—અવૉચીન ઇતિહાસીક ગ્રંથ ઉત્તમ ચરિત્ર મૂળ
- આ સભાએ છપાવેલ છે આ તેનું ભાષાંતર છે. ૪ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર-વિવિધ ઉપદેશ અને ચમત્કારિક અનેક કથાઓ
સહિત ( ખાસ વાંચવા લાયક ) . ૫ શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર-અવૉચીન બાવીશ મહાન ( આચાર્યોશ્રી) પુરૂષોના
ચરિત્ર ( ઈતિહાસિક ગ્રંથ ). ૬ આત્મવિશુદ્ધિ
છપાઈ તૈયાર થયેલ અપૂર્વ ગ્ર"થ.
“ Tહતના વિનિશ્ચર ?? પ્રસ્તુત ગ્રંથના કર્તા ન્યાયાચાર્ય મહોપાધ્યાય શ્રીમાન યાવિજયજી મહારાજ છે. ગુરૂ - તત્ત્વના સ્વરૂપના સંગ્રહ વાંચકાને એકજ ઠેકાણે મળી શકે એવા ઉદ્દેશથી તેઓશ્રીએ જૈનાગમાનું દોહન કરી પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં તેવા સ ગ્રહને રોચક અને સરલ છતાં પ્રૌઢમાષ. માં વર્ણ વેલે છે જેને ખ્યાલ વિદ્વાન વાચકૅાને ચના નિરીક્ષણથી આવી શકશે.
ને સંસ્કૃત ભાષાને નહી જાણનાર સાધારણુ વાચકા પણ પ્રસ્તુત ગ્રંથ માટેની પોતાનો જિજ્ઞાસા પૂર્ણ કરી શકે તે માટે ગ્રંથની આદિમાં સંપાદકે ગ્રંથના તેમજ તેના કતોના પરિચય કરાવી ગ્રંથના તાત્ત્વિક સાર તથા વિષયાનુક્રમ આદિ ગુજરાતી ભાષામાં આપેલ છે. અને અંતમાં ઉપયોગી પરિશિષ્ટો તથા ઉપાધ્યાયજીના અજ્ઞાત બે અપૂર્વ પ્રથાનો ઉમેરો કરવામાં આવ્યા છે. - ખપી મુનિમહારાજે તેમજ ગૃહસ્થાએ મંગાવવા સાવધાન રહેવું. દરેક લાભ લઈ શકે તે માટે કિંમત અડધી રાખવામાં આવી છે. કિંમત રૂા ૩-૦-૦ ટપાલ ખચ જુદું પડશે અમારે ત્યાંથી મળી શકશે.

Page #5

O-S...OM શ્રી આOAD 3 આમાનન્દ પ્રકાશ.
થીરF । तत्पुनर्द्विविधं कर्म कुशलरूपमकुशलरूपं च। यत्तत्र कुशलरूपं तत्पुण्यं धर्मश्चोच्यते । यत्पुनरकुशलरूपं तत्पापम धर्मश्चाभिधीयते । पुण्योदयजनितः सुखानुभवः पापोदय संपाद्यो दुःखानुभवः । तयोरेव पुण्य पापयोरनंतभेदभिन्न तारतम्येन संपद्यते खन्वेषोऽधममध्यमोत्तमाद्यनन्तभेदवर्तितया ? विचित्ररूपः संसारविस्तार इति ।।
उपमिति भवप्रपंचा कथा. જજજ(OYYYYYYYOજજજ જજ પુરારિક છું. { થી સંકર રરૂ. માઇ, ગરમસંવત રૂ. } સંવ ૭ મો.
૩ |
बदली न होय ! બદલી નહીં કઈ કરે (૨). હર્ષ શેક ન કર બ્રાત!, સુખદુ:ખ ફરતા ફરે.
બદલી. પૂર્વકૃત આધારે પ્રકટે, વર્તમાન સંગ; અનુકૂળ પ્રતિકૂળ મળે તે, સમ્યગ સહવા ખરે.
બદલી. સુખ મળે તે પુન્ય ઝરણ છે, વહેતું રાખો ખાસ આગામી ફલ અભિનવ મળશે, ધરે દષ્ટિ સૃષ્ટિપરે.
બદલી. દુ:ખ અનુભવતા દઢતા રાખો; લાવી હૃદય વિવેક પુનાધ ન થાએ જેથી, જે અનુકૂળ આગે કરે.
બદલી. ચાર ગતિમાં માનવ મનહર, સાક્ષી સમથે શાસ્ત્ર; સમજ સહિત જીવનનકાની, સફર તે પાર કરે. સહાયક થાવું પ્રાણ પરત્વે, ફરજ બજાવા કાજ; સદ્ આચારે જીવન શુદ્ધિ, ઇચ્છિત સ્થાન વરે.
બદલી. વેલચંદ ધનજી.
બદલી.

Page #6

૧૮૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
છે જન સખાવત. છે
(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૬૧ થી શરૂ). Hી જ ન કોમની સખાવતના વિષય પ્રત્યે દષ્ટિપાત કરતાં એવું ખાસ
માલુમ પડે કે જાણે કે જેનોમાં કુદરતી ગુણ હોય તેમ, જે ગમે તે કિ છે - માંગે અને ગમે તે લઈ કાર્ય કરવાનું હોય, તેને કુલ નહિં તો કુલની B કી પાંખડી પણ મળ્યા વિના રહેતી નથી, કારણકે જેનોની સખાવતો
ઉપર કોઈ પણ જાતનો અંકુશ હોતો નથી, પરંતુ આથી જે મરો થાય છે તે શરમવાળા અને આબરૂવાળાને છે, તેઓને તેજ કારણે જોઈતી મદદ મળતી નથી; કાંકે તેઓ હાથ લાંબો કરવાને માટે અચકાય છે અને આબરૂને હાલી ગણીને બેસી, નસીબને આધીન રહી પિતાનું નિભાવી લે છે. હાલના જમાનામાં તો જાહેરમાં કીર્તિને નામે શરમ અથવા દાક્ષિણ્યતાથી અહીંતહીં ગમે તે ઠેકાણેથી સખાવ. તને પૈસો મેળવી શકાય છે. પ્રાયે કરીને આપણું સખાવતી બંધારણ વગર વિચાર અને ગમે તે ખાતું ગમે ત્યાં ને ગમે તેને આપે છે; એથી કાંઈ સચવાતું નથી, કોઈને પૂછતું નથી ને ખરું કામ પણ થતું નથી. આવી રીતે કેમ ઉદ્યોગી થઈ નથી. કેમના આગેવાન ખેરખાંઓ અનેક રસ્તાઓ સખાવતે માટે રજુ કર્યા કરે છે અને અનેક જાતની ચળવળ યા લખાણેથી કોમને દેખાડી આપે છે કે સખાવતને અગાઉની રીત મુજબનો માર્ગ બદલી સખાવતના મજબૂત બંધારણવાળા ખાતાની જરૂરીઆત દર્શાવનાર એક મંડળ કરો અને એકજ મંડળ મારફતે સઘળે. કારેબાર ચલાવવામાં આવે તો અનેક વ્યક્તિઓને ઇન્સાફ મળે અને લાયક અને યોગ્ય માણસને ખરી મદદ મળી શકે. તે ઉપરાંત એકજ મંડળ સખાવતનું સઘળું કાર્ય કરે તો તેઓને કોમ પણ પૂછી શકે અને વિગતે અને કારણે પણ તેઓ તરફથી મળી શકે. અત્યારે મોટાઈ અને હું પણું એજ જૈન કે મને પાછળ નાખે છે. જે કોમ શ્રીમંત ગણાય છે તે હવે પૈસારહિત થતી જાય છે; તેટલાજ સારૂ ભવિષ્યની જેનપ્રજાને ઉપયોગી થઈ પડે તેવા જ્ઞાનના સાધનો : ઉભા કરવાની જરૂરીઆત છે. ઉપર દર્શાવવામાં આવેલ એકત્ર મંડળની જે હયાતી હોય તો આવી જાતના મદદ માગનારાઓને તે તરફ મેકલાય કે જેથી કરી વ્યવસ્થાપકે તેને માટે ઘટતું કરે; જેકે આવી જાતનો પ્રયત્ન કરે તે કંટાળાભરેલું અને ફુરસદ મેળવનારા માટેનું છે, પણ કેમની બહેતરીને માટે આવી જાતનો શ્રમ લેવાની જરૂરીઆત છે. તેટલાજ માટે જૈનમની જુદી જુદી જાતની સખાવતો માટે જોખમદારી ધરાવનાર એક સારા બંધારણવાળા મંડળની ખાસ જરૂરીઆત છે; કારણકે કોમનો પૈસે

Page #7

જેને સખાવત.
૧૮૫ જુદે જુદે ઠેકાણે વીખરાઈ જાય છે તે આવા એકત્ર મંડલની હયાતીથી અને તેની મારફતે ઉપાય હાથ ધરવાથી હાલના કરતાં વધારે સારું પરિણામ લાવી શકાશે. કેટલેક ઠેકાણે અનુભવીએ પણ સખાવતી રીતભાતથી જે કીર્તિ મેળવાય છે તે નુકશાનકારક હોવાથી અફસેસનાજ ઉદ્ગારો કાઢતા હોય છે. અગાઉના વખતના સખાવત કરનારાઓ કે જેને આપણે હમેશાં યાદ કરીયે છીએ, તેઓએ જે રીતે સખાવત કરી છે તેનાં કાંઈક રૂડાં ફળ આજની પ્રજા મોટે ભાગે ભેગવે છે. અને આજકાલની વગર વિચારની, કાતિના લેભે થતી સખાવત તેને રંગઢંગ પ્રમાણે કાર્ય કરી રહી છે અને તેથી તે પૈસા બરબાદ કર્યા બરોબર નીવડે છે. માન, મરતબો અને પોતાના મમતથી કરેલી સખાવતમાં કે લાખ રૂપીયા ખર્ચાતા હોવાના દાખલાઓ જેવા સારૂ અગાઉનો ઇતિહાસ જોવાની જરૂર નથી, પણ ચાલુ સ્થિતિને અનુસરતા કામ માટે માંગણી અને આજીજી કરનારાઓને જોઈએ તે ટેકો મળતો નથી તે ખેદનો વિષય છે.
Archbishop Whately used to say “Though he had done many things which he ought not to have done and had left undone many things which he ought to have done but he could boldly say that he had never given a six pence to a begger without enquiry ”
' યાને “આચબીશપ જેટલી કહેતો હતો કે “પોતાને નહિ કરવા જેવી ઘણું બાબતે તે કરતો અને કરવા જેવી ઘણી બાબતે તે અધુરી મૂકો, છતાં ચાર આના જેવી નાની રકમ પણ એક ભીખારીને આપવા સારૂ પૂરતી તપાસ કર્યા સિવાય આપતો નહોતો.” આ ઉપરથી એમ સમજાય છે કે સખાવતનો ઝરે તો ચાલુજ હોવા છતાં તે રીતસરનો નહિ હોવાથી આજકાલ બેકારીને પોકાર
જ્યાં જોઈશું ત્યાં ચાલુ જ છે. અનેક રીતે પૈસા ખર્ચાય છે; પરંતુ ભાગ્યેજ શ્રાવકદ્વાર ખાતે કદાચ જુજ જેવી રકમ ખર્ચાતી હશે. અત્યારની સ્થિતિમાં એક પણ એવું મંડળ નથી કે નોકરી–ચાકરી વિના દુઃખી થતા આપણા ભાઈઓને રાહત આપી શકે. એકંદર દરદને ઇલાજ થઈ શકે છે, પરંતુ ગરીબાઈ ટાળવાનો ઇલાજ શોધવામાં આપણે કાંઈ કરી શકતા નથી. અત્યારે ગરીબાઈ ટાળવાન અને સ્વતંત્ર થવાને એકજ માર્ગ લેખકને દષ્ટિગોચર થાય છે તે કમી કેળવણી ઉપર મોટે છે. શરૂઆતમાં કેળવણીની જે કદર થતી હતી તે હાલમાં હરીફાઈને લીધે બંધ પડી છે અને વેપાર કે કામકાજના વહેવારમાં હાલની કેળવણી શું કરી શકી છે? એટલાજ માટે કોમી ગરીબાઈ ક્યા મૂળમાંથી જન્મ પામે છે તેના મૂળને પકડી ગરીબાઈ ઉત્પન્ન થતી અટકાવવી તે સારું છે. કેટલીક વખત એમ પણ બને છે કે એકત્ર બળથી જાહેર સખાવતથી ઉભા થએલ કમી ખાતાઓ પણ જોઈએ તેવા ઉત્તમ હોતા નથી. એક વિદ્વાન જણાવે છે કે “ The best Institutions of the community are not those that are the creation of united efforts;

Page #8

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
much less of the modern--piety hunters who like the sportive creature sometimes only chose their own tails round and round, but only those that are the sweet inspirations of the brimming, over flowing hearts of individual efforts."
કોઈપણ કેમની ઉત્તમોત્તમ સંસ્થાઓ સમષ્ટિના પ્રયત્નના ફળરૂપ નથી હોતી, પરંતુ વ્યક્તિઓના ખરેખરા હૃદયના મધુર ઉમળકાઓનાં ફળરૂપ હોય છે. ”
આપણે ઉંડો વિચાર કરીએ તો આપણી નજર આગળ અનેક સંસ્થાઓ હસ્તી ધરાવે છે પણ તેમાં દરેક ઠેકાણે અમુક વ્યક્તિગત પ્રયતન અને આત્મભેગનું શુભ પરિણામ જોઈશું; જાહેર જૈનપ્રાને નામે ચલાવવામાં આવતા મંડળ માતે હજુ સુધી કોઈ પણ આવા વ્યવહારીક કાર્યો આપણે જોઈ શકયા નથી, તેટલાજ સારૂ સખાવત કરનાર ગૃહસ્થ જાતે તપાસ કરી આસપાસનું જ્ઞાન લે, દુનિયાના દાખલા ને કામો જુએ અને દુરંદેશીથી જે સખાવત કરે તે આજે કોમની કાંઈક ફરિયાદ ઓછી થાય. આજે રસખાવતને નામે કોમમાં એક નહિ પણ અનેક મંડળે રાહબરી કરવાનો દાવો કરી રહેલ છે અને વખત કવખત કોમને પૈસે ખેંચી જાય છે અને વાહવાહ પિકારે છે, પણ આવા છૂટાછવાયા પિસા ખેંચાઈ જવાથી કોમને જોઈએ તે લાભ થતું નથી અને બીજાં કામે કરતાં મંડળના પોતાના લાભ પ્રથમ જોવાય છે અને અહીંતહીંથી નાણું એકઠું કરી કોમના શુભ કામમાં ખલેલ પહોંચાડે છે અને વારેઘડીએ કોમ પાસેથી નાણુની ચાલુ માંગણી કરતાં જ રહે છે. ખરું કાર્ય કરવાનું હોય તેમાં કાંઈ પણ ઉપાય થતો નથી, હુન્નર ઉદ્યોગની કેળવણી ઉપર ધ્યાન કોણ આપે છે? જમાનામાં હરીફાઈની કોમો સાથે કેવી રીતે ટક્કર ઝીલી શકાય? ઉંચી કેળવણીની હિમાયત કરવાથી અથવા હિમાયતી થવાની શરૂઆત કરવા પછી અત્યારે કેમે
ક્યા લાભ મેળવ્યા ? અત્યારે કોમના બંધારણ અને કોમની આબાદીમાં કર્યો વર્ગ આજે પોતાના પગ ઉપર ઉભા છે કે જેના ઉપર કોમ ઈતબાર રાખી શકે ? કેમની આવી સ્થિતિ છતાં બહારની જાહેર પ્રજા સમક્ષ શ્રીમંતાઈ ઓછી દેખાતી નથી; જોકે અંદરખાને તેથી ઉલટું જ થાય છે. જે કેમમાં હુન્નર ઉદ્યોગની કેળવણી તરફ લક્ષ આપવામાં આવે અને કરકસરના ગુણને અખત્યાર કરવામાં આવે; બીનફેક્ટના દેખાદેખીના ખરચોને સલામ કરવામાં આવે તેમજ પોતાની સ્થિતિ ના પ્રમાણમાં ખર્ચ રાખવામાં અને પિતાના કુટુંબને નિભાવી લેવામાં આવે તો આશા રાખવામાં આવે છે કે ભાગ્યેજ ગરીબાઈનો ડંખ લાગશે. એટલાજ માટે હુન્નર ઉદ્યોગની કેળવણી તરફ લક્ષ ખેંચાય તેજ હાલની કામની સ્થિતિમાં સુધારો થઈ શકે.
ચાલુ.

Page #9

૧૮૭
જૈન ધર્મની ખૂબી. જૈન ધર્મની ખૂબીયો.
(લે. વાડીલાલ મહેકમલાલ શાહ બી. એ. (ઓનર્સ)
| જ | ગતના સર્વ ધર્મોમાં, કોઈ વધુમાં વધુ પુરાતન ધર્મ માલુમ પડતો પર ન હોય તે તે શાશ્વત જેન ધર્મ જ છે. જે કોઈ ધર્મમાં ઉંડામાં ઉંડી,
શ્રેષ્ઠ અને સત્યને સર્વાંશે મળતી ફીલસુફી શોધવી હોય તો તે જેને :
ધર્મમાંથી જ શોધી શકાય. જે કોઈ ધર્મમાં અત્યારની વૈજ્ઞાનીક
શોધખોળના બધા પુરાવા મળતા હોય તો તે આજ ધર્મમાં. જેના ધર્મમાં અનેક વિષયને લગતાં ગ્રન્થ વિદ્યમાન છે. અધ્યાત્મયોગ, નવતત્ત્વ, કર્મ, જીવાદી દ્રવ્યોનું રહસ્ય, વિગેરેને લગતાં ગ્રન્થ સેંકડોની સંખ્યામાં લખાયેલા છે. કેટલાક ગ્રન્થ વર્તન અને ચારિત્રને લગતાં પણ છે. આ રીતે ગ્રન્થોની ખામી નથી.
જૈન ધર્મ એટલે શું? જેને કેણ છે? શું અત્યારે ફક્ત જૈન નામ ધરાવતા મનુષ્યો માત્ર જૈન કહી શકાય ? જેનો વાસ્તવિક અર્થ એમ થાય કે, જેણે રાગદ્વેષ રૂપી મહાન શત્રુઓને પરાજય કર્યો છે તેવી મહાન વ્યક્તિઓને અનુસરનારા મનુષ્યો જ જેન કહી શકાય. પછી ભલે તે નામથી જૈને ન કહેવાતા હોય અગર તે કેસરનો તીલક ન કરતાં હોય. જેને ધર્મ કઈ ન્યારો જ છે. જેમાં નયાગમવાદરૂપી સ્થભે વિદ્યમાન છે અને તેમાં તત્ત્વાદિકનું રહસ્ય ઘણી કુશળતાથી સમજાવવામાં આવ્યું છે. એવા અતિ ગહન ધર્મની ખૂબી પણ અતિ ગહન જ હોય એમાં જરાએ સંશય નથી. ખૂબી એટલે શું ? જેમ મનુષ્ય પોતાની જાતિના બીજાઓની અંદર ઉત્કૃષ્ટ થવા અગર તે બધાની આગળ આવવા માગતા હોય તે તેને માટે તેની પાસે કેટલાક મહાન ગુણે તેવાજ જોઈએ. તે પ્રમાણે જૈન ધર્મ જે ઉત્કૃષ્ટ મના હોય તેનામાં પણ મહાન ગુણે અથવા ઉત્તમ લક્ષ્યો હોવા જ જોઈયે. આ લક્ષ્ય અથવા ગુણોને ખૂબી કહી શકાય.
' વિષય પરત્વેની સામાન્ય સ્વરૂપની આટલી ઝાંખી કર્યા પછી વસ્તુમાં ઉંડા ઉતરવું સહેલું થઈ પડશે. જેને ધર્મની ખૂબી કઈ કઈ છે? તેનામાં કયા ઉચ્ચમાં ઉચ્ચ આદર્શ છે ? આદર્શોની કાંઈ ખામી નથી, લક્ષ્ય અથવા ગુણ પણે બધા ગણવા જઈએ તો પાનાના પાના લખાય તોયે પાર ન આવે, માટે તેમાંના કેટલાકની ઉપરજ પીંછી ફેરવી આપણે સંતોષ માનીશું.
* શ્રી બાળમીત્ર મંડળ તરફથી લખાયેલ ઇનામી નીબંધ

Page #10

૧૮૮
શ્રી આત્માનંદપ્રકાશ. જૈન ધર્મની પ્રથમ ખૂબી તેની ફિલસુફી છે. દુનિયામાં ઘણાએ મતમતાંતરો છે. દાખલા તરીકે વેદાન્ત, સાંખ્ય, ખ્રીસ્તી, બોદ્ધ વિગેરે. આપણે આ દરેક મતની ફિલસુફીને જૈનમતની ફિલસુફી જોડે સરખાવીશું તો જેન ફીલસુફીમાં ઘણું જ નવું જણાઈ આવશે એક યુરોપીયન વિદ્વાને એટલે સુધી કબુલ કર્યું છે કે, જે કોઈ પણ ધર્મ સારામાં સારી અને સુગમ રીતે, ફીલસુફી સમજાવતો હોય તે તે જૈન ધર્મ જ છે. જૈનધર્મના જેવી અતિ ઉંડી, ગહન અને સાથે સાથે સરળ રીલસુફી કોઈ ધર્મમાં મળવી ઘણી સુશ્કેલ છે.
“જીનવરમાં સઘળાં દર્શન છે, દર્શને જનવર ભજનારે,”
સાગરમાં સઘળી તટીના સહી, તટીનામાં સાગર ભજનારે.” લગભગ સઘળાં ધમેં જ્યારે એકાન્તવાદી છે ત્યારે આપણે ધર્મ અનેકાન્તવાદી છે. આપણું શાસ્ત્રોમાં, કઈ પણ વસ્તુઓને જેવાને સાત પ્રકારો આપેલા છે જે પ્રકારેને નયના નામથી ઓળખીયે છીયે. એ સાત નય તે નગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, જુસૂત્ર, શબ્દ, એવંભૂત, સમભીરૂ એ પ્રકારે છે. આપણે વસ્તુના દરેક ધર્મોને નય અને પ્રમાણ દ્વારા તપાસીયે છીયે. વળી જીવોની ઉત્પત્તિ, અવન અને તેના માર્ગની સારામાં સારી ઉલ્લેખના પણ જેન ધર્મે જ કરી છે. જીવની વિગ્રહવાળી અને અવિગ્રહવાળી ગતિ, તેના અવનનો સમય વિગેરે પણ ઘણી ઝીણું રીતે સમજાવ્યો છે. જીવાજીવાદી નવતત્ત્વોને પણ ઘણીજ સરળ અને કુશળ રીતે ઓળખાવવામાં આવ્યા છે. આત્મા સંબંધી જ્ઞાન તો આવું કોઈ ધર્મમાં નથી અપાયું. આત્માનું અમરત્વ, તેને કર્મ સાથેન અનાદિ સંબંધ, બંધ મેક્ષ વિગેરે પ્રકરણને ઘણેજ સચોટ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યું છે. એક વિદ્વાન લખે છે કે–
જૈન સાહિત્યનો જે પુરેપુરો અભ્યાસ કરવામાં આવે તો તેમાંથી એવા આશ્ચર્ય જનક અને ખરાં પરિણામ બહાર આવે કે જેની રૂએ હિંદની “લીટરરી કોનાલોજી” ના ઘણું અઘરા અને ગુંચવાડા ભરેલા સવાલોને નિવેડે એકદમ લાવી શકાય.” આત્માના જૈન શાસ્ત્ર ત્રણ વિભાગ પાડે છે, બહિરાત્મા, અંતરાત્મા, અને પરમાત્મા. આ ત્રણે પ્રકારના આત્માના સ્વરૂપ શ્રીમદ્ આનંદઘનજીએ શ્રી સુમતિજીનના સ્તવનમાં ઘણી જ સુંદર રીતે સમજાવ્યા છે.
“ આતમ બુદ્ધે કાયાદીકે ગ્રહ્યો, બહીરાતમ અઘરૂપ સુજ્ઞાની; કાયાદીકને હા સાખી ધર રહ્યો, અંતર આતમરૂપ સુગ્યાની. જ્ઞાનાનંદે હો પૂરણ પાવને, વરજીત સકળ ઉપાધી;
અતદ્રીય ગુણ ગણ મણી આગરું, ઈમ પરમાતમ સાધ સુગ્યાની.” સ્પર્શ, રસ, ગધ, વર્ણ અને રૂપના પરમાણુઓના સ્કલ્પના બનેલા શરીરને આત્મા માનો તે ગંભીર ભૂલ છે. જે મનુષ્ય આત્માને પુદગલથી ભિન્ન માને છે,

Page #11

જેનધની ખૂબીઓ.
૧૮૯
તે પુદ્ગલમાં કદાપિ રાચે નહીં, આત્મા તે નિત્ય છે, અમર છે-કદાપિ ક્ષીણુ થતા નથી.
વળી તેજ મહાત્મા, પ્રકૃતી અને પુરૂષના સંબંધ દર્શાવતા કહે છે કે:~~~ “ કનકપલવત્ પયડી પુરૂષ તણીરે, જોડી અનાદી સ્વભાવ; અન્ય સંજોગી જીહા લગી આતમા રે, સંસારી કહેવાય. યુજન કરણે હા અ ંતર તુજ પડ્યો રે, ગુણુ કરણે કરી ભગ; ગ્રન્થ ઉકતે કરી પડીત જન કહ્યો રે, અ ંતર ભૃગ સુસંગ.
:>
આપણા ઘણા સ્તવનામાં આ પ્રમાણે પ્રીલસુીના દર્શન કરાવવામાં આવ્યા છે. જૈન ધર્મની આ ખૂંખીનું વધુ વર્ણન કરવું તે પિષ્ટપેષણ કરવા જેવુ હાઇ અહીંયાથીજ વિરમવું ચેાગ્ય ગણાશે.
અત્યાર સુધી આપણે જૈનદર્શનની ીલસુફી બીજાની જોડે સરખાવી અને તેની શ્રેષ્ઠતા સિદ્ધ કરી ખતાવી. હવે આપણે તેના બીજા લક્ષ્ય તરફ નજર કરીયે.
સંયમ અને જૈનદર્શનના સંબંધ, એકસીજન અને મનુષ્યના સબંધ જેવા છે. સયમ વિનાનુ જૈનદર્શન અને જૈનદર્શનમાં બતાવ્યા પ્રમાણેના સયમ સિવાયના બીજો સંયમ એ બન્ને વસ્તુત: નકામા છે. સયમ એટલે શું ? ઇન્દ્રિચાના નિગ્રહ કરવા તેને સંયમ કહેવાય. ઇન્દ્રિયાના નિગ્રહનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમ જાવવા માટે જૈનશાસ્ત્રમાં એક આખુ` સૂત્ર રચવામાં આવ્યુ છે. દરેક જૈનને પચિં ક્રિય સંવર@ા ’ તે કંઠસ્થ હશેજ. પંચેન્દ્રિયની સહેજ ઓળખ કરાવવી તે આ ઠેકાણે આવશ્યક ગણાશે. પહેલી સ્પર્શેન્દ્રિય જેના વિષય સ્પર્શ કરવાના, બીજી ઇન્દ્રિયનું નામ રસનેન્દ્રિય, જેના વિષય જીભ અને તેના વિષયભૂત રસને આળખવાના, ત્રીજી ઘ્રાણેન્દ્રિય એટલે નાસીકા જેને વિષય સુ ંઘવાના, ચેાથી ચક્ષુન્દ્રિય, જેના વિષય જોવાના અને પાંચમી શ્રોત્રેન્દ્રિય જેને વિષય સાંભળવાના છે. આવી રીતે પાંચ ઇન્દ્રિયા અને તેમનું સ્વરૂપ શાસ્ત્રમાં સમજાવવામાં આવ્યું છે. સયમ એટલે આ પાંચે ઇન્દ્રિયાના નિગ્રહ કરવા. સંયમના ગુણ દરેકમાં વ્યક્તિભેદે દેશત: અથવા અંશત: હાવા જ જોઇએ. એક કવિએ ઇન્દ્રિયાને અશ્વની, શરીરને રથની, અને સારથિને જીવની ઉપમા આપી છે. જીવરૂપી સારથિ જો ઇન્દ્રિયરૂપી અશ્વ ઉપર ખરાખર કાબુ ન રાખે, તેા ભયંકર પરિણામ આવે. ઇન્દ્રિયાના નિગ્રહ વિના કાંઇ પણ અર્થ પ્રાપ્ત કરી શકાય નહી. દરેક દર્શનમાં ઇન્દ્રિય દમન વિષે કાંઇકને કાંઇક કહેવામાં આવ્યુ છે એજ આ વસ્તુની મહત્વતાના પુરા ખ્યાલ આપે છે; સંયમ વિનાના આત્માને પતિત થતા જરાએ વાર લાગતી નથી. આ પ્રમાણે સંયમની ઘણીજ આવશ્યકતા છે. સયમ એ જૈન ધર્મની બીજી મ્હાટી ખૂબી છે.
આ બન્ને ગુQાની માફ્ક અહિંસાના ગુણુ પણ આપણું લક્ષ વધુ ખેંચે છે.

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જૈનમાર્ગમાં પગલે પગલે અહીંસાની ઉલેખના કરવામાં આવી છે. બલકે એમ પણ કહી શકાય કે જૈનમાર્ગ અહિંસામય છે. જેનમાર્ગ એટલે અહિંસા, જો કે ઈપણ ધર્મ અહીંસા તરફ ખાસ વજન મુકતો હોય તો તે જૈન ધર્મ જ છે. અહીંસા એટલે દરેક જીવનું પાલન કરવું અને કેઈપણ જીવની વિરાધના ન કરવી, પછી ભલે તે એકેન્દ્રિય હોય કે પંચેન્દ્રિય. દરેક પ્રાણી તરફ સમભાવ રાખવો. પછી ભલે તે આપણે મીત્ર હોય યા વેરી હોય. ધર્મને નામે અનેક જીવોનો નાશ કરીને પિતાનો ધર્મ ફેલાવો એવી કેટલાક પંડ્યાની માન્યતા છે. જેનધર્મ તે સત્ય પ્રકાશથી એમ કહે છે કે અન્ય ધર્મ ઉપર દ્વેષ ચિતવે નહીં, અન્ય ધર્મ પાલનારીઓને મારવા અગર દુ:ખી કરવા નહી, અને મનથી પણ તેમનું ભૂંડું ચિંતવવું નહીં, ” આ સ્થાને કહેવું જરૂરનું છે કે એક ખરાબમાં ખરાબ જૈન સારામાં સારા જૈનેતર કરતાં વધારે અહિંસા પાળતો હશે. “વિશ્વવલ્લભ શ્રી વીરદેવના ત્યાગમાર્ગને ચમત્કાર એ છે કે તેનો સ્વીકાર કરનારાઓ તરફથી અનાયાસે વિશ્વ માર્ગને નિર્ભયતા પ્રાપ્ત થાય છે. આપણે તે હજી ઘણા દેશે અને કોને જૈન માર્ગ એટલે અહિંસા માર્ગને અનુસરતા કરવા બાકી છે, માટે આપણે તે અહિંસાને જરાએ વિસારે મુકવી જોઈએ નહીં આપણા મુનિરાજે એક દેશથી બીજે દેશ વિચરી શકે નહી, પરંતુ આપણા પંડિત સમૂહને તે આપણે બહાર મોકલવા જ જોઈએ. આપણે એકલા શ્રાવક મટીને જૈન થવું જોઈએ. આપણે અહિસાનો ઉપદેશ ફકત સાંભળવાનું નથી પણ આચરણમાં મુકવાનો છે. અહિંસા આપણા આત્માની સાથે એક થવી જોઈએ. આપણને એટલી તો મગરૂરી હોવી જ જોઈએ કે, જ્યારે એક પણ વ્યકિત અહિંસારૂપી અમૃત સરોવરમાં સ્નાન કર્યા શિવાય ન રહે. અહિંસા જૈનધર્મની મોટામાં મોટી ખૂબી યાને આદર્શ છે. અને હિંસા માટે આટલું સ્પષ્ટીકરણ પુરતું થઈ પડશે.
શ્રી વિરપ્રણીત ધર્મની ચોથી ખૂબી “સત્ય” છે. એક વિદ્વાને જેનોની વ્યાખ્યા આપતાં કહ્યું છે કે જૈન એટલે “અહિંસા સત્ય અને સંયમના અભિલાષી.” અઢાર પાપસ્થાનકની અંદર અસત્યને અગ્રસ્થાન આપવામાં આવ્યું છે, તે ઉપરથી સત્યની જેનધર્મમાં વિશીષ્ટતા સ્પષ્ટ રીતે જોઈ શકાશે. સત્ય બોલવામાં કોને ઉપસર્ગો નથી નડયા. કેટલાએ દાખલાઓ આપણને શાસ્ત્રમાંથી મળી આવે છે કે જેમાં સાધુ યાને શ્રાવકોને સત્ય બોલતાં રાજાઓના મહાન દંડ યાને તેમના તરફથી ક્રૂરતાની બીક રહેતી. આપણે એમ પણ જાણીએ છીએ કે તેઓએ તેમના ઉપર થતા બધાએ ઉપસર્ગો સત્ય બોલવાથી હણ્યા છે. જેનમાર્ગ કે જે એકલી વાચામાં પણ (વાયુકાયના જીવ હણાય તેથી) પાપ માનનારે છે તે અસત્ય વાણીમાં કેટલું પાપ માનતે હશે તેને ખ્યાલ સુજ્ઞજન પિતે કરી લેશે, સત્યવાણી ઘણે ભાગે કટુ હોય છે. કારણ હંમેશા તેનાથી સ્વાથી જનોની સ્વાર્થતાને હાનિ પહોંચે છે. કયારે

Page #13

જેનધર્મની ખૂબી.
૧૯૧ સત્યવાણુથી લોકો પહેલાં સંતોષ પામે છે? સત્ય વચનના ફાયદા હમેશાં પછી જ માલુમ પડે છે માટે સત્ય બોલવામાં કેપ, ઉપસર્ગોથી ડરવું જોઈએ નહી, સારું કાર્ય કરતાં ડરવું એ કાયરતાનું લક્ષણ છે. સત્ય, હિત, મીત, ભાષા બેલવી એ જે સુકાર્ય હોવાથી તે સુકાર્ય પણ કોઈ પણ ભેગે દરેક વ્યકિતએ કરવું જોઈએ.
આ બધાની સાથે જેનધર્મમાં દયા, ક્ષમા અને શુરતાના પણ પાઠ શીખવવામાં આવ્યા છે. ક્ષમા અને દયાના ઉદાહરણ માટે મહાવીર સ્વામી અને શા ળાને દાખલ પુરતો છે. પ્રભુએ દીક્ષા ગ્રહણ કર્યા પછી કુમાર નામના ગામમાં કાયોત્સર્ગ કરો શરૂ કર્યો, તે વખતે કોઈ એક ગોવાળ ત્યાં ઢોર ચરાવતે આવે. પ્રભુ પાસે આવી તેમની પાસે તેના ઢોરો મુકી કામ પ્રસંગે આગળ ગયે, ફરી આવીને જુવે તો ઢોરે નહી. છેવટે એણે નિશ્ચય કર્યો કે ઢોરોને પ્રભુએજ સંતાડેલા હોવા જોઈએ એવો નિશ્ચય થતાંજ ઢોરને પ્રભુ પાસેથી લેવાને ગાવાળીએ પ્રભુને ઘણું જ દુ:ખ દીધું–જેવું કે કાનમાં ખીલા ઠોકવા, પગ ઉપર ખીર રાંધવી વિગેરે. તે વખતે ઇંદ્ર આવીને પ્રભુને વિનંતી કરી કે “હજી બાર વર્ષ સુધી આપને ઉપાસની પરંપરા થવાની છે, જે આપ કૃપા કરી રજા આપો તે હું તેનું નિવારણ કરવા માટે આપની સાથે રહી સેવકનું કાર્ય કરૂં” પ્રભુએ ઉત્તર આપો કે “તીર્થકરો પારકાની સહાયની કદાપિ અપેક્ષા રાખતા નથી.” પ્રભુએ ગોવાળીઆના સઘળા ઉપસર્ગો સહન ક્યાં અને છેવટે ગોવાળને ક્ષમા પણ આપી, અને આ રીતે પોતાની દયા બતાવી. સર્વ ધર્મોનું મૂળ દયા છે. જ્યાં દયા નથી ત્યાં ધર્મ નથી. જે ભવ્ય મનુ
ના હૃદયમાં દયા હોય તે અન્ય ઉપર ક્રોધ કરે નહી, તેમ અન્યની નિંદા કરતો પણ અચકાય. દયાની પરિપૂર્ણતાએ પહોંચવાથી આત્મા પરમાત્માને પ્રાપ્ત કરે છે.
- શૂરવીરતા માટે પણ ચરમ તીર્થકર ભગવાન મહાવીર ઓછા મશહુર નથી, બાલ્યાવસ્થાની અંદર આમલકી કીડા વખતે ઝાડની ડાળીએ વીંટળાઈ રહેલા ભેરીંગ ફણીધરને ઉપાડીને ફેંકી દેવામાં, વળી તેજ ક્રીડા કરતી વખતે, દેવ તેમની બહાદુરીની પરીક્ષા કરવા આવેલા અને તે વખતે પ્રભુને પિતાના સ્કંધ ઉપર બેસારી જયારે રૂપ વિકુવા માંડયું ત્યારે પ્રભુએ અવધિજ્ઞાનથી જાણી, મુખીના એકજ પ્રહારથી તેને અસલ સ્વરૂપમાં લાવી દેવામાં, પ્રભુએ જનતાને શૂરવીરતાના અજબ દાખલાઓ બોધ માટે આપ્યા છે. આવા તો ઘણા દાખલા જૈન કથાઓમાંથી મળી આવશે.
જૈન માર્ગ જે આદર્શો આપીને સફળતા માનતો હોત તો કદિપણ તેની આટલી બધી ઉચ્ચ કેટીમાં ગણના ન થાત. તે આદર્શો આપે છે અને સાથે સાથે, એ આદર્શોને વર્તનમાં મૂકનાર કૃતાર્થ જીના અક્ષરશ: સાચા દાખાલાઓ પણ આપે છે. કયે જૈન બાળક, કલીકાલ સર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્ય, કુમારપાળ, હીરવિજય. સૂરિ, વિમલમંત્રી, ઢંઢણકુમાર, મેતાર્યમુનિ વગેરે મહાન પુરૂષના દાખલાઓથી

Page #14

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
માહીતગાર નહીં હોય? જૈન ધર્મ આવા મહાન પુરૂના ચરિત્રને લઈને જ દુનિ યાના ચારે ખુણામાં પ્રશંસાને પાત્ર થાય છે. જૈન ધર્મ જીવ અને શરીરને ભિન્ન બતાવે છે; એટલું જ નહી, પણ જીવ ને શરીરનું સત્ય સ્વરૂપ પણ યથાર્થ રીતે સમજાવે છે અને જીવ અને શરીરને બીન પણે માનતા જીવો અક્ષય પદવી પામ્યા તેના વૃતાંત્તો પણ પુરા પાડે છે. કોઈ મનુષ્ય પોતાની અલ.Characte) ઉંચ્ચ આદર્શો પ્રમાણે ઘડવા ધારે, તે તે જૈન ધર્મના આધારે સહેલાઈથી કરી શકે છે. કયા ધમેં ગુણકાના ઘરમાં રહી ગુણકાનેજ બેધવાનો દાખલો આપે છે? કયા ધમે એક પળવારમાં હજારો રાણુઓ સહિત મહાન સમૃદ્ધિવાન રાજાધિરાજાઓને સંસારની અસારતા જણાતા રયમ લેતા બતાવ્યા છે ? કયા ધર્મના સાધુઓ આપણું શાસન રક્ષક સાધુ સાધ્વી માફી અખંડ પંચ મહાવ્રત સતિ સંયમ પાળે છે ? રામાયણ કે મહાભારત તપાસે, કુરાન અને બૌદ્ધના ગ્રંથે જુઓ; પરંતુ કોઈ જગ્યાએ આ અડગ સંયમ તો નહી જ મળે. એક ઇતિહાસ કર્તા કહે છે કે “અત્યારે લગભગ આખી દુનિયા માંસાહારી થઈ ગઈ છે, અને જે કઈ પણ ધર્મ તે ફરી શાકાહારી બનાવી શકે તો તે ફક્ત જૈનધર્મ જ છે.” હું તે નથી માનતો કે એની જોડી અત્યારના પ્રચલિત કોઈ પણ ધર્મમાંથી મળી શકે. જ્યારે બીજા ધર્મોના ઉંડા રહસ્યમાં ઉતરીયે છીયે ત્યારે ચોકખું માલુમ પડે છે કે તેમના સઘળા આદર્શ સિદ્ધાંતોનું મૂળ જૈનધર્મ જ છે. જેન ધર્મ પૂર્ણિમાના ચંદ્રની માફક તારાઓના તેજને નિસ્તેજ કરી દુનિયા ઉપર પોતાની સંપૂર્ણ સત્તા પાડી રહ્યો છે. દુનિયાને રંજાડી રહ્યો છે, અને ભથ્થોને બોધ આપી રહ્યો છે. આવા મહાન ધર્મની ખૂબીઓ પણ મહાન હોય એમાં શંકા શી ! !
૭૦% 9%9 ? * માનવી શિવઘેલા ” .
મહા મેંઘે મીઠો ધર્મ ધાર, માનવી શિવધેલા ! થાવા આત્મા તણું કલ્યાણ, માનવી શિવઘેલા ! અણુમેલો માનવ ભવ જાણ, માનવી શિવધેલા ! માટે આવેલી પળ રૂડી સાધ, માનવી શિવધેલા ! પુરૂષાર્થ કહ્યા શાસ્ત્રમાં ચાર, માનવી શિવધેલા ! કામ અર્થને ધર્મ મોક્ષ માન, માનવી શિવધેલા ! ધર્મ ધાર્યાથી અન્ય ત્રય સધાય, માનવી શિવઘેલા ! અવલંબન તું તેનું સ્વીકાર, માનવી શિવધેલા ! જનધર્મનાં ચાર પ્રકાર, માનવી શિવઘેલા ! દાન, શિળ, તપ, ભાવના ચાર, માનવી શિવઘેલા ! .
૩

Page #15

૫
૪
"
માનવી શિવધેલા-પરિશ્રમ અને કાય.
મૂકી મૅનની મલિનતાને પામ, માનવી શિવધેલા ! પાળ પ્રીતથી તત્વ સિદ્ધાન્ત, માનવી શિવઘેલા ! મહા મંત્ર અહિંસા નિત જાપ, માનવી શિવઘેલા ! રાગ દ્વેષને કષાય ચાર ટાળ, માનવી શિવઘેલા ! જ્ઞાન, દરશન, ચારિત્ર પદ પામ, માનવી શિવઘેલા ! માટે મહિમા તે રત્નનેા મનાય, માનવી શિવઘેલા ! તત્વ ધ્રુવ ગુરૂ ધર્મ ઉર સ્થાપ, માનવી શિવઘેલા .! ગ્રહી ગુણ દૃ ણુ દૂર કાઢ, માનવી શિવઘેલા ! શુદ્ધ થઇ કર શુદ્ધ નિજ આત્મ માનવી શિવઘેલા ! જીન આજ્ઞા શિરે સદા ચઢાય, માનવી શિવઘેલા ! ક્ષણભંગુર આ કાયા પીછાણ, માનવી શિવઘેલા ! વહી જાશે સેાનેરી તક સાધ, માનવી શિવઘેલા ! પીલે વીરની સુધા ભરી વાણ, માનવી શિંવઘેલા ! ભાગ ભિતિને ભવના ભાર, માનવી શિઘેલા ! -મણીલાલ માણેકચંદ મહુધાવાલા, શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય.
રચનારઃ—
רי
પરિશ્રમ અને કાય.—
૧૯૩
( ગતાંક પૃષ્ટ ૧૭૦ થી શરૂ ) વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહુ.
કામા બકવાદ કરવાની અપેક્ષાએ કાંઈને કાંઈ કામ કરવુ' એજ સારૂ છે. ડા. જોન્સને કહ્યું છે કે—“ વાતેા પૃથ્વીની કન્યાએ સમાન છે પર ંતુ કાર્ય સ્વર્ગના પુત્ર સમાન છે. ” આપણે જે કાંઇ કાર્ય કરીએ તેમાં આપણી સર્વ શકિત વાપરવી જોઇએ; જો આપણે આપણી કિતઓના ઉપયાગ નહિ કરીએ તા અવશ્ય તેના નાશ થઇ જશે. માત્ર શિતઓનેાજ નાશ થશે એટલુ જ નહિ પણ આપણા નાશ થઈ જશે. એક વિદ્વાને કહ્યું છે કે “ આ સંસાર ભીખ માગનારાઓ માટે નથી, પરંતુ તેઓને માટે છે કે જેઓ લડે છે, ઝગડા કરે છે અને વિજય પ્રાપ્ત કરે છે. ”
પુરેપુરા પરિશ્રમ કર્યા વગર તેનુ ફળ પ્રાપ્ત કરવાની ઇચ્છા કરવી તે મેટી મૂર્ખાઇ છે. સ ંસારમાં પ્રત્યેક વસ્તુની કાંઈને કાંઇ કિંમત હાય છેજ, તે કિં મત આપ્યા

Page #16

૧૯૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વગર તે વસ્તુની પ્રાપ્તિ અશક્ય છે. કદાચ કોઈ રીતે વગર મૂલ્ય, વગર પરિશ્રમે તે વસ્તુ આપણે પ્રાપ્ત કરીએ તો પણ આપણે તેને કદાપિ રક્ષિત નહિ રાખી શકીએ. આપણે તેની કદર નહીં કરીએ અને આપણે તેને જલ્દી ખોઈ બેસવાના; પરંતુ આપણે પુરેપુરો પરિશ્રમ કરીને તે વસ્તુ પ્રાપ્ત કરશું, મૂલ્ય આપીને કઈ વસ્તુ લેશું તો જરૂર આપણે તેને સારી રીતે ઉપયોગ કરી શકશું. કોઈ માણસને તેના પૂર્વજોનું ઉપાર્જિત ઘણું ધન મળી જાય, તો પણ તેના રક્ષણને અર્થે તેને પરિશ્રમ કરવોજ પડે, નહિ તો તે સઘળું દ્રવ્ય વહેલું મોડું નષ્ટ થઈ જવાનું. એ ઉપરાંત એ ધન પ્રાપ્ત પછી તેણે એમ પણ સમજવું જોઈએ કે એ ધનને સંગ્રહ કરવામાં મારા પૂર્વજોને ઘણોજ પરિશ્રમ પડયે હશે અને તેઓના પરિશ્રમનું ફલજ મને મળ્યું છે. એવી સ્થિતિમાં તેને માટે એજ ૬ચિત છે કે તેણે પરિશ્રમ પૂર્વક એ ધનનું રક્ષણ કરવું જોઈએ અને તેની વૃદ્ધિ કરવી જોઈએ જેથી ભવિષ્યમાં તે વડે બીજાનું કલ્યાણ થઈ શકે.
પરિશ્રમનું મહત્વ એટલું બધું છે કે સંસારમાં સઘળાં કાર્યોમાં તેની થોડી ઘણું આવશ્યકતા પડે છે. જે આપણે કેવળ શારીરિક સુખ જ ઈચ્છીએ, તો તેને માટે પણ આપણે કોઈ પણ પ્રકારનો યત્ન કરવાની આવશ્યકતા છેજ. કાય જેટલું મોટું હોય છે, તેના પ્રમાણમાં તેને માટે અધિક પરિશ્રમની આવશ્યકતા છે. પરિ. શ્રમ જેટલો વધારે કરવામાં આવે છે તેનું ફળ પણ તેટલું જ વધારે અને સરસ આવે છે. જે મનુષ્ય સુખી થવા ઈચ્છે છે તેણે હમેશાં પરિશ્રમ કરવા જોઈએ. એક વિદ્વાને તે શ્રમને બુદ્ધિથી પણ શ્રેષ્ઠ ગણ્યો છે, અને જ્યારે આપણે જોઈએ છીએ કે સાધારણ બુદ્ધિવાળા લોકો પણ પરિશ્રમ કરીને ઘણું જ મહત્વ પ્રાપ્ત કરી લે છે અને મોટા મોટા બુદ્ધિમાન લેકે આળસુ બનવાથી જ્યાં ને ત્યાં રહે છે ત્યારે ઉક્ત સિદ્ધાંતની સત્યતામાં કશો સંદેહ નથી લાગતો. જે બુદ્ધિમાન મનુષ્ય સંસારમાં ઉન્નતિ સાધી હોય છે તેને પણ તે ઉન્નતિને અર્થે થોડો ઘણો શારીરિક પરિશ્રમ કરે પડે હોય છે. જે લોકો એમ સમજે છે કે બુદ્ધિમાન લોકો શારીરિક પરિશ્રમ એ છે કરે છે, અને બેઠા બેઠા જ બુદ્ધિને આધારે જ સુખચેન ભોગવી રહ્યાં છે તેઓ ભૂલ કરે છે. જે મેટા મોટા રાજકર્મચારી પુરૂષે આરામ ખુરશી પરજ પડયા રહે તો કાંતો તેઓને પિતાના પદ ઉપરથી અલગ કરવામાં આવે અને કાંતે તેઓ રાજ્યનેજ નાશ કરે. મુગલ સામ્રાજય સ્થાપિત કરવા માટે અકબરને શું ઓછો શારીરિક પરિશ્રમ કરવો પડયે હતું ? બાલાજી વિશ્વનાથ અને નાનાફડનવીસ વિગેરે જે આળસુ હતા તે પેશ્વાઓના દરબારમાં તેઓને કોણ પૂછત? મોટા મોટા આપણાં શાસ્ત્રીય ગ્રંથો જોઈને પણ આપણે ચકિત થઈ જઈએ છીએ. શું તે ગ્રંથોના લેખકોએ કેવળ બુદ્ધિબળથી જ કામ લીધું હતું ? “સિદ્ધાંત કૌમુદી” લખવામાં ભટ્ટજી દીક્ષિતને શું ઓછો પરિશ્રમ પડી હશે ? “કાવ્ય પ્રકાશ” શું સહજમાં

Page #17

પરિશ્રમ અને કાર્ય.
૧૯૫ લખાઈ ગયું હશે? તે લખવા માટે તે વખતના સર્વ કાવ્યોનું અવલોકન કરવાનું અને અલંકારોને વર્ગ નિશ્ચય કરીને તેના લક્ષણ નિર્ધારિત કરવાનું કામ શું સહજ છે ? આર્યભટ્ટ, વરાહ મિહિર, અને ભાસ્કરાચાર્યે શું પડયા પડ્યાજ - તિષ શાસ્ત્રના આવા મોટા ગ્રંથો લખી નાંખ્યા હશે ? આધુનિક જ્યોતિષીઓએ અત્યંત પરિશ્રમ કરીને જે મહાન યંત્ર બનાવ્યા છે તેની ભાસ્કરાચાર્યના સમયમાં કોઈને ક૯પના પણ નહોતી પરંતુ તેમણે જે સિદ્ધાંત નિશ્ચિત કર્યા છે તે હજુ પણ બરાબર ઠીક ઉતરે છે. એ કાર્ય કોઈ સાધારણ પરિશ્રમથી શક્ય નથી. જે ગીતા રહસ્યની જેવો કઈ ગ્રંથ શોધી કાઢવામાં ઘણાજ પરિશ્રમની આવશ્યક્તા છે તે ગ્રંથ-રત્ન લખવા માટે લે. તિલક મહારાજને ઘણે ભાગે ત્રીસ વર્ષ સુધી પરિશ્રમ કરવો પડ્યો હતો. ડો. જગદીશચંદ્ર બોઝ ગાદી તકીયા ઉપર પડયા પડયા આવા જબરજસ્ત વૈજ્ઞાનિક નથી થયા. વૈજ્ઞાનિક પરિક્ષાઓ પસાર કરવા માટે તેમને વર્ષોસુધી દિવસ રાત પરિશ્રમ કરે પડે છે. સુપ્રસિદ્ધ અંગ્રેજ વૈયાકરણી કોલેટે-અત્યંત દરિદ્રાવસ્થામાં મહાન કઠિનતાએ સહન કરીને રાત્રિઓ સુધી જાગીને પોતાનું વ્યાકરણ બનાવ્યું હતું. એ વખતે તેઓ હમેશનાં કેવળ આનાની નોકરી કરતા હતા. દિવસે તેમને પિતાના શેઠનું કામ કરવું પડતું હતું અને રાત્રે બેસીને તેઓ વાંચતા લખતા હતા. ધનાભાવને લઈને તેઓ તેલની બત્તી પણ ખરીદી શકયા નહોતા. સગડીના કેલસાના ઝગમગતા પ્રકાશની મદદથી તેને વાંચવું લખવું પડતું હતું, પિતાની ઘેર દરિદ્રતા અને ઘોર પરિશ્રમનું હૃદયવેધક વર્ણન કરીને તે પોતે પૂછે છે કે “જ્યારે હું આવી સખ્ત મુશ્કેલીઓ સહન કરીને પણ આટલું કષ્ટ સાધ્ય કાર્ય કરી શકો છું ત્યારે શું સંસારમાં એવો એક પણ યુવક છે કે જે પોતાનું કામ ન કરી શકવા માટે કઈ ન્હાનું બતાવી શકે ?
કે બેટની પાસે ધન નહોતું, પરંતુ તેનામાં સાહસ અને બળ હતા. તેને કામ કરવાની ઈચ્છા હતી અને તે પરિશ્રમનું મહત્વ સમજતા હતા, ત્યારે જ તે આટલું મોટું કામ કરી શક્યા. સુગ્ય અને સમર્થ લોકો કદિપણ પિતાની પરિસ્થિતિઓની અથવા સાધનની દરકાર કરતા નથી; તેઓ સારી રીતે જાણે છે કે દ્રઢપ્રતિજ્ઞ મનુષ્ય સાધનોના અભાવે પણ કામ કરી શકે છે. પોતાની સામે પડનારી પ્રત્યેક વસ્તુને તેઓ પોતાની કાર્યસિદ્ધિનું સાધન બનાવે છે. તેઓનાં મુખમાંથી કદિપણુ કેઈ હાનું નીકળતું જ નથી. ન્હાનાં તો તેઓ બતાવે છે કે જેનામાં ગ્યતા બિસ્કુલ હોતી નથી. જેમાં સામર્થ્યનો અભાવ હોય છે. એક વિદ્વાનનો એવો મત છે કે આજકાલના લોકોનો એક મોટો દોષ એ છે કે તેઓ ધનનું મહત્વ જરૂર કરતાં વધારે સમજે છે અને પોતાના બળ અથવા પરિશ્રમનું મહત્વ ઓછું સમજે છે. અને ઘણા ખરા લેકની દુરવસ્થાનું

Page #18

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જ મુખ્ય કારણ એજ છે. જે મનુષ્યને પોતાનાં બળને વિશ્વાસ હોય છે, જે પૂર્ણ પરિશ્રમ કરે છે તે સઘળી સ્થિતિમાં કામ કરી શકે છેજ.
એમર્સને એક સ્થળે લખ્યું છે. “ પ્રકૃતિ મનુષ્યને કહે છે કે તમને કામને બદલો મળે કે ન મળે, તો પણ હમેશાં કામ કરતા રહો. તમે હમેશાં કામ કરતા રહેશે તો તેને બદલે તમને અવશ્ય મળશેજ. તમારું કામ ઉંચા પ્રકારનું હોય કે હલકા પ્રકારનું, તમે ખેતી કરતા હો કે કવિતા કરતા હો, તે તમે સાચી દાનતથી કરો, મન પરોવીને કરે. એવી રીતે કરો કે તેનાથી તમને સંતોષ થઈ જાય, એનાથી તમારું માનસિક સમાધાન થશે. અને એજ સૌથી મોટો બદલો છે. તમે વારંવાર વિફલ-મનોરથ થાઓ તો પણ તેની જરાપણ પરવા ન કરો. અમુક કાર્ય સિદ્ધ થાય એજ સારી રીતે કાર્ય કરવાને બદલે છે. ”
કોઈપણ કાર્ય કરવામાં કદિપણ અનાવશ્યક શીવ્રતા ન કરવી જોઈએ. કેમકે જે કાર્યમાં અનાવશ્યક શીઘ્રતા કરવામાં આવે છે તે કદિપણ સારું થતું નથી,
માં અનેક દોષ આવી જાય છે. કેટલાકે એમ સમજે છે કે ઉતાવળ કરવાથી સમયને બચાવ થાય છે, એ સમજણ ભૂલ ભરેલી છે. ઘણે ભાગે તો ઉતાવળથી કરેલું કાર્ય બગડે છે અને વધારે સમય લગાડીને ફરીવાર કરવું પડે છે, અને પરિશ્રમ પણ અમાણે લેવો પડે છે, જે કાર્યમાં અનાવશ્યક શીવ્રતા અથવા ઉતાવળ નથી કરવામાં આવતી તે કાર્ય સારી રીતે પુરૂ થાય છે. એક મહાત્માને ઉપદેશ છે કે “ તમારી યાત્રા રામાપ્ત કરવામાં ચિત્ત લગાડે, ઉતાવળા થઈને તેના અન્તની ચિંતામાં ન પડી જાઓ, એ રીતે તમને આસપાસના પ્રદેશની શેભાઓ જેવાનો અને અનુભવ પ્રાપ્ત કરવાનો પણ અવસર મળશે અને તમે ઉતાવળના દુષ્પરિણામથી પણ બચી જશે. એ રીતે આગળ વધતાં વધતાં કેટલાક સમય પછી જ્યારે તમે પાછું ફરી જશે ત્યારે તમે કેટલે રસ્તો કાપે છે એ જોઈ આશ્ચર્ય થશે. જો તમે હમેશાં માત્ર ત્રણ માઈલ ચાલે તો એક વરસમાં હજાર માઈલથી પણ વધારે યાત્રા પુરી કરી શકે.”
દરેક મનુષ્યને માટે ઉચિત છે કે તેણે જે કાર્ય શરૂ કર્યું હોય તેની અંદર પુરેપુરું ધ્યાન આપવું અને પોતાની સઘળી શક્તિઓ જેડી દેવી. અધ્યવસાય પૂર્વક કેઇપણ કામમાં લાગી રહેવું એજ સફળ થવાનું સૈથી ઉત્તમ અને મહાન સાધન છે એટલું જ નહિ પણ તેજ જીવનનો મુખ્યમંત્ર છે. એટલા માટે આપણે જે કાર્ય કરવું તે પૂર્ણ રૂપેજ કરવું. જે કાર્યમાં આપણે આપણું તન, મન અને ધન લગાવીએ તેજ પુરેપુરું અને સારું થાય છે અને તેનાથી જ આપણને પુરૂ સુખ મળે છે.
કોઈપણ એક કાર્યમાં લાગીને તેમાં પારંગત થવું એ ઘણાં કાર્યોમાં લાગીને કોઈપણ ન કરવું એ કરતાં વધારે સારું છે. જે માણસ જે કામમાં જેટલો વધારે

Page #19

પરિશ્રમ અને કા.
૧૯૭
દત્તચિત્ત બને છે, તે તે કામમાં તેટલીજ સફળતા પ્રાપ્ત કરે છે. પ્રસિદ્ધ અંગ્રેજ નવલકથાકાર ડિકન્સે કહ્યું છે કે “જે જે કામ મેં હાથમાં લીધુ તેને મેં બહુ ધ્યાનપૂર્વક અને સારી રીતે કર્યું. મારી સમજમાં કામ કરવાના સાથી સરસ નિયમ એ છે કે જે કાર્ય માં માણસ પોતાની સઘળી કેિતુના ઉપયાગ ન કરી શકે એમ હાય તે કામ તેણે હાથમાં ન જ લેવું.” પ્રત્યેક મનુષ્યે પોતાને માટે પહેલ વહેલુ કોઈ કાર્ય સારી રીતે વિચાર કરીને અને નિશ્ચય કરીને હાથમાં લેવુ જોઇએ, પેતાના જીવનના ઉદ્દેશ સ્થિર કરી લેવા જોઇએ, અને ત્યારપછીજ તેમાં પેાતાની બધી શિક્ત વાપરવી જોઇએ. આજકાલ લોકોના માટેા ભાગ દુ:ખી અને અચાલ્ય જણાય છે, તેનુ મુખ્ય કારણ એ છે કે હરેક માણસ દરેક કામ કરવા ઇચ્છે છે. સ્કૂલ તથા કોલેજોમાંથી સારા સારા પ્રખર વિદ્રાના નહિ નીકળવાનું પણ મુખ્ય કારણ એ જણાય છે કે પ્રત્યેક વિદ્યાથીને અનેક વિષયાનુ અધ્યયન કરવું પડે છે. તેની શક્તિ એટલા બધા વિષયામાં રોકાઇ જાય છે કે તેને કાઇ વિષયનું સારૂ જ્ઞાન થઇ શકતું નથી. પ્રારંભની શાળાઆમાં જ નાના નાના બાળકોને અનેક વિષયા શીખવા પડે છે. એક બાળક આટલા બધા વિષયેા એક સાથે કેવી રીતે સમજી શકે ? પરિણામ એ આવે છે કે બાળક કેઇ એક વિષયનુ પણ સારૂ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. એજ સ્થિતિ સ`સારમાં સર્વ કાર્યની છે. કાઇ એક કાને માટે મનાયેળના અભાવ જ આજકાલના લેાકેાના મહાન દોષ છે. આપણું મન સર્વ વિષેયામાં અહિંતહિં ભટકતુ ફરે છે; પરંતુ કોઈ વિષય ઉપરઢતાપૂર્વક જામતુ નથી. આમ થવાથી સઘળી શક્તિનો નાશ થઇ જાય છે અને આપણે કશુ કાય કરી શકતા નથી.
કોઇ પણ વિષયના મહાન્ જ્ઞાતા, વિદ્વાન અથવા કર્તાને જોઇએ તેા તેની અંદર પ્રધાનગુણુ આપણને એ જણાશે કે તેણે પેાતાના કાર્ય માં પેાતાની સઘળી શક્તિ લગાવી દીધી હાય છે. કાઇ મહાન નૈયાયિક અથવા વૈયાકરણને જોઇએ તે આપણને જણાશે કે તેણે પોતાના સઘળા સમય ન્યાય અથવા વ્યાકરણના જ અધ્યયનમાં વ્યતીત કર્યો છે. કોઇ મહાન ગવૈયાને અથવા પહેલવાનને જોઇએ તે તેણે જીંદગીભર ગાવામાં અથવા કુસ્તી કરવામાં જ બધા સમય ગાળ્યેા છે એમ આપણને જણાશે. તાત્પર્ય એ છે કે જે કામ આપણે કરવા ઇચ્છતા હોઇએ તે કામમાં આપણે દિનરાત મડ્યા રહેવુ જોઇએ.
જે કાર્ય આપણે હાથમાં લઇએ તે આપણે આપણુ કત્ત બ્ય સમજીને કરવુ જોઈએ અને તેમાં આપણું મન સારી રીતે લગાવવુ જોઇએ. એ વગર કોઇ પણ કાર્ય કઢિ સારી રીતે થઇ શકતુ નથી. જો કેાઇ કામમાં આપણને કાંઇ મુશ્કેલી લાગે તે આપણે તેનાથી ગભરાવું ન જોઇએ અને તેમાં ખરાખર માંડ્યા રહેવુ જોઇએ. જો આપણે કાઇ કાર્ય ઘણા ઉત્સાહપૂર્વક આજ શરૂ કરીએ અને પાંચ

Page #20

૧૯૯
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
દશ દિવસ પછી આપણા પહેલાંના ઉત્સાહ શિથિલ પડી જાય તે! એ કાર્ય નુ પરિણામ શું આવશે ? કંઇ પણ નહિ. કેવળ સમય અને શક્તિનો નાશ થશે; પર તુ જે આપણે હમેશાં શાંતચિત્તથી માર્ગમાં આવનારી મુશ્કેલીયા દૂર કરવાના ઉપાય વિચાર્યા કરશું તે અવશ્ય આપણેા માર્ગ સુગમ બની જશે. એક અંગ્રેજી કહેવતને એવા અર્થ છે કે જે કામ આપણે કરવા ઇચ્છતા હેાઇએ તેને માટે કાઇ ને કાઇ ઉપાય મળી આવે છેજ. એ ઉપાય હમેશાં શાંતચિત્ત રહેવાથી જ મળી આવે છે. ગભરાવાથી અથવા હુતાશ થવાથી નહિ. કઠિનતાએ અને વિધ્નાથી ગભરાવુ અને હતાશ થઇને કાઈ કાર્ય અધવચ તજી દેવું એ કાયરતા, દુઃ લતા અને અકર્મણ્યતાનુ લક્ષણુ છે. જે મનુષ્યને પોતાની શક્તિમાં વિશ્વાસ હોય છે અને જે મનુષ્ય પેાતાની પ્રતિજ્ઞાને દઢતાથી વળગી રહે છે તેના ઉદ્દેશ અવશ્ય સિદ્ધ થાય છે. મુશ્કેલીએ તેને કાંઇ પણ નથી કરી શકતી. ઇતિહાસ પણ આપણને એજ એધ આપે છે કે સંસારનું પ્રત્યેક મહાન કાર્ય હૃઢ નિશ્ચયથી જ થાય છે.
સ પૂ.
શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કૉન્ફરન્સ.
શ્રી શત્રુ ંજય પ્રચારકાર્ય સમિતિના ૧૯૨૬ ડીસેમ્બર સુધીના રિપોટર આ સમિતિના સેક્રેટરી શ્રીયુત્ ખાબુ કીર્તિપ્રસાદજી તરફથી ઉક્ત સમિતિના સભ્યેા તરફથી કરવામાં આવેલ પ્રવાસ તથા પ્રચારકાર્ય સંબધી રિપેટ પેાતાના તા. ૧૨-૧-૨૭ ના જા. નં. ૨૬ વાળા પત્ર સાથે મેકલ્યા છે. જેની નોંધ આ નીચે પ્રકટ કરીએ છીએ.
બાબુ કીતિપ્રસાદજી જૈન સમાના શ્રી આત્માન ંદ મહાસભાના પ્રસંગે ગયા હતા; તેમજ જીરામાં એક સભા કરવામાં આવી હતી. હસ્તિનાપુરના મેળા પ્રસ ંગે યાત્રાત્યાગ માટે ખાસ ઠરાવેા કરવામાં આવ્યા; તેમજ તે પ્રસ ંગે શ્રી શત્રુજય વ્રૂમ સેવક મંડળ કાયમ કરવામાં આવ્યું હતું. જેના પ્રમુખ લાલા ગાપીચં દજી વકીલ–અખાલા અને લાલા મગતરામજી સરાફ સેક્રેટરી નીમાયા છે. તેઓએ સ્વયંસેવકની નામાવિલ શરૂ કરી છે. દીલ્હીમાં તા. ૫-૬ ડીસેમ્બરના દિવસેાસાં ગુરૂકુલની સર્વ સાધારણ સભા પ્રસગે યોગ્ય પ્રચારકાર્ય કરવામાં આવ્યું. શ્રી આણુંદજી કલ્યાણજીની પેઢીને શત્રુજય સબંધી યાગ્ય કરવા પત્ર લખવામાં આવ્યા તથા પંજાખમાં જગ્યાએ જગ્યાએ શત્રુજય સાહિત્ય પહોંચાડવામાં આવ્યું.
શ્રીયુત્ મણીલાલ કાઢારી પંજાબના પ્રવાસ પછી કાઠીયાવાડમાં યાત્રાત્યાગ માટે પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા અને તે સફળ પણ થયા. ત્યારબાદ હસ્તિનાપુરના

Page #21

શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કેન્ફરન્સ પ્રચાર કાર્ય. મેળા પ્રસંગે તેમનાં વ્યાખ્યાને અસરકારક થયાં હતાં. બાબુ કીર્તિપ્રસાદજી તથા રા. મણીલાલ કોઠારીના પ્રયાસથી પંજાબ આજે જાગૃત છે.
શ્રીયુત દયાલચંદજી જેહરી હસ્તિનાપુરના મેળા પ્રસંગે આવ્યા હતા આગરા લખન તથા આસપાસ તે માટે યોગ્ય પ્રચાર કરી રહ્યા છે.
રા. શ્રીકૃત પોપટલાલ રામચંદ દક્ષિણમાં પ્રવાસ કરી રહ્યા છે અને ગામેગામ યાચિત ઠરાવો કરે છે. ત્યાં સારી જાગૃતિ છે.
રા. મણીલાલ ખુશાલચંદ ખાસ કરીને ગુજરાતનાં નાનાં નાનાં ગામડાંએમાં ફર્યા કરે છે. તેમનો તથા ભાઈ રાજકરણ ભાઈને પ્રવાસ પાલણપુર આસપાસના ગામોમાં ડીસા કેમ્પ આસપાસ તથા ઢીમા, કરબાણ, સાચેર, ધાનેરા, આકળ વિગેરે જગ્યાએ જઈ આવ્યા હતા. ગામડાની વસ્તુસ્થિતિ તેઓ નેંધી લે છે અને જૈન સમાજનું સુંદર દિગ્દર્શન તેઓ કરી રહ્યા છે.
શ્રીયુત હીરાલાલ સુરાણું મારવાડમાં સેજત, સાદડી, શીવગંજ, પીવાણુંદી તથા પુરારી, આમલનેર, મુરતીજાપુર, સાંગલી, અમરાવતી, હીંગણઘાટ મનમાડ અને હૈદ્રાબાદ તથા મારવાડ આસપાસના ગામોમાં, ખાનદેશના ગામોમાં તથા દક્ષિણના ગામોમાં જોરશોરથી પ્રવાસ ને પ્રચાર કરી રહ્યા છે. તેમણે મારવાડનાં ગામેગામમાં શ્રી સંઘોને ઠરાવ મોકલાવ્યા છે અને ખૂબ પ્રવાસ કરી રહ્યા છે.
આ સમિતિના કાર્યની પરિસ્થિતિ ઉપરની હકીકતથી જાણવામાં આવશે. આ ફંડમાં અત્યાર સુધીમાં આવેલી વસુલોત હવે પછી પ્રકટ કરવામાં આવશે. જેઓ તરફથી રકમ મોકલી આપવામાં ન આવી હોય તેમણે નીચેને શીરનામે મોકલી આપવી.
લીસેવ, ૨૦, પાયધૂનીમુંબઇ ૩ )
મકનજી જે. મહેતા
મેહનલાલ ભગવાનદાસ ઝવેરી તા. ૧૮-૧-૨૭
ઓ રેસીડેન્ટ જનરલ સેક્રેટરીઓ.

Page #22

૨૦૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. = = = = === = = હુ શ્રી જૈન શ્વેતાંબર એજ્યુકેશન બોર્ડ,
ક"
છે અને છે
લેખકઃ ૨. માવજી દામજી શાહ | તેની હાલની પરિસ્થિતિ.
મુંબઈ.
–
| ગુમારે ઓગણીસેક વર્ષ પૂર્વે જ્યારે જેન વેતાંબર કોન્ફરંસનું સાતમું અધિવેશન પુના મુકામે મળ્યું હતું, ત્યારે ઉપર્યુક્ત ઑર્ડ અસ્તિત્વમાં આવ્યું હતું, એ બિના જૈન જનતાની લક્ષ હાર ભાગ્યેજ હશે.
એમાં તો લગારે સંશય નથી કે, બૌડ જેવી જેન કેળવણી વિષયક સંસ્થાની જેન કમને જરૂર હતી. અને તેથી તેની સ્થાપના થતાં જૈન સમાજને બેશક, ઘણે દરજજે લાભ જ થયો છે.
બેડને ઉદ્દેશ મુખ્યત્વે જૈન સમાજમાં ધાર્મિક શિક્ષણને પ્રસાર કરવાનો છે, અને એ ઉદ્દેશ અનુસાર આજસુધીમાં તેણે પ્રગતિ કરેલી તો ન ગણાય; પરંતુ ગતિ તો અવશ્ય કરેલી છે એમ કહ્યા વગર રહેવું એ ન્યાયસંગત ન ગણાય.
બોર્ડની સ્થાપનાનું વર્ષ ઇ. સ. ૧૯૦૮ એટલે એ હિસાબે દરેક વર્ષના ડિસેંબર માસમાં પરીક્ષા લેવાતાં આજ સુધીમાં તેની સંખ્યા ઓગણીશની થઈ છે. એક પણ અપવાદ વગર કહી શકાય કે, ડિસેંબર માસની જે તારીખે પરીક્ષા માટે ઠરાવેલી હોય છે, બરાબર તેજ તારીખે આજસુધી પરીક્ષા લેવરાવવાની નિયમિતતા જાળવી છે, અને તેની નિયમિતતા જાળવી દાખલો બેસાડવા બદલ બૅડેના વ્યવસ્થાપકોને બેશક ધન્યવાદ ઘટે છે.
બૅડના ધારાધોરણ, અભ્યાસક્રમ, પરીક્ષા લેવરાવવાનાં મથકોનાં નામ અને ઈનામની યોજના વગેરેનો જેમાં સમાવેશ થાય છે, તેનું એક પેમ્ફલેટ પૂર્વે બોર્ડ તરફથી બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું, તેમાં એમ જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું કે, પરીક્ષા લેવાયા પછી દોઢ મહીને પરિણામ જાહેર કરવામાં આવશે અને અઢી મહીને ઈનામે તેમજ સર્ટિફીકેટ હેચી આપવામાં આવશે.
અહિં મારે જણાવવું જોઈએ કે, સદહું પેમ્ફલેટમાં પરીક્ષાનું પરિણામ જાહેર કરવાની તેમજ ઇનામ અને સર્ટિફિકેટ વહેંચી આપવાની જે મુદત ઠરાવી છે તેનું પાલન થયેલું હોય તેવું છેલ્લાં આઠ-દશ વર્ષથી મુદ્દલ જાણવામાં–જોવામાં નથી. ઉપર પ્રમાણે બેંડું સમયપાલન નથી કરી શકયું–શકતું જાણી તેને કયા હિતેચ્છુ દિલગીર થયા વગર રહેશે? મારે જણાવવું જોઈએ કે, કાંતો પરિણામ જા

Page #23

શ્રી જૈન શ્વેતાંબર એજ્યુકેશન બોર્ડની પરિસ્થિતિ. ૨૦૧ હેર કરવાની અને ઈનામ વગેરે વહેંચી આપવાની જે મુદત ઠરાવી છે બરાબર તેજ મુદતે પરિણામ જાહેર થવું જોઈએ અને ઈનામે પણ વહેંચાવી દેવા જોઈએ.
બોર્ડ પોતે કરેલાં ધારા ધોરણનું પાલન કરવા અસમર્થ હોય તો જેવા ધારાનું તે પાલન કરી શકતું હોય તેવા નવેસરથી તેણે ઘડવા જોઈએ, કરેલા નિયમોનું પાલન નહિ કરવાથી જે દોષમાં તે સપડાય છે તે દોષથી તેને જરૂર બચાવી લેવું જોઈએ.
પરિણામ જાહેર કરવામાં મોડું થવાનાં કારણેમાં એક કારણ એ હોય તો તે સંભવિત છે કે, પરીક્ષકો તરફથી ઉત્તરપત્રક તપાસાઈને મોડાં આવે છે, અને એમ થવાથી પરિણામ પણ મોડું બહાર પડે છે. આ કારણ હોય તો તે બેશક, સાચું છે, છતાં પેપરો બરાબર સમયસર તપાસાવીને-મંગાવી લઈને યુનીવર્સિટીઓ તરફથી ઠરાવેલી તારીખેજ જેમ પરિણામ હાર પડે છે તેમ બોર્ડ પણ ધારે. તે કરી શકે છે. યુનિવર્સિટીની નિયમિતતા બોર્ડ લક્ષમાં રાખવાની ખાસ જરૂર છે. આવી નિયમિતતા જળવાય તે માટે મારે નમ્ર અભિપ્રાય એ છે કે દર ઉત્તરપત્રક દીઠ પરીક્ષકોને ઓછામાં ઓછું ચાર કે આઠ આનાનું લવાજમ આપવાનું જણાવી ઉત્તરપત્રકો વખતસર મોકલી આપવાનાં કાર્ય માટે હાલ છે તેથી વધુ સાવધાન–જવાબદાર બનાવવા જોઈએ. અનિયમિતપણે અને પોતાની જ કુરસદે એક માનદ પરીક્ષક કામ આપે તેના કરતાં નિયમિતપણે પણ મહેનતાણું લઈને મુદતસર કામ આપે એ વધુ ઈચ્છવાયેગ્ય ગણાવું જોઈએ. આથી હું સ્પષ્ટપણે કહેવા માગું છું કે પેપર વખતસર તપાસાવી મંગાવી લેવાના કામ માટે જેઓ લેવા માગે તેમને લવાજમ આપવાનું ધોરણ પણ દાખલ કરવાની જરૂર છે.
- આ પિપરે મોડામાં મોડાં, ઑર્ડ તરફથી જાનેવારીના પહેલાં અઠવાડીયામાં પરીક્ષાને પહોંચી જવાં જોઈએ. આ પેપર લગભગ એક માસ જેટલી મુદતમાં તપાસી લઈને ફેબ્રુઆરીનાં પહેલાં અઠવાડીયામાં બોર્ડને પુન: સુપ્રત કરી દેવાં જોઈએ. આ જવાબદારી માનદ કે લવાજમ લઈ પિપર તપાસી આપનાર પરીક્ષક ઉપર મૂકાવી જોઈએ.
બેડના હાલના અભ્યાસક્રમ પ્રમાણે દર વર્ષે પરીક્ષામાં બેસવા છતાં દસ કે બાર વર્ષની મુદતમાં પણ જેમાં જેનતત્વજ્ઞાન સમાવેશ પામે તેવા સમગ્ર વિષયેનો અભ્યાસ પૂરો કરાવી શકાતો નથી ! આ ખામી વર્તમાન અભ્યાસક્રમની છે.
અભ્યાસક્રમ એવો જ જોઈએ કે, પાંચ કે વધુ તે સાત વર્ષ પર્યત લાગલગાટ બૅડેની કમર પરીક્ષાઓ આપવાથી જૈન તત્વજ્ઞાનના સમસ્ત વિષ. યેનું જ્ઞાન અભ્યાસકને મળી જવું જોઈએ, અને ત્યાર પછી કનૈનાત કવિ નૈનતાવેત્તા કે નિત્તામાંથી કઇ પદવી બોર્ડ અર્પણ કરવી જોઈએ, એવા જૈન તત્ત્વ

Page #24

૨૦૨
શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ.
વેત્તાઓને વધુ અભ્યાસ માટે જૈન ગ્રંથા શીખવવાના માર્ગ કંઇ અંધ પડતા નથી. ઉપર પ્રમાણે નવેસરથી અભ્યાસક્રમ ગોઠવવાના વિચાર ખૉર્ડની કમિટી કરે,−નિહું ય કરે અને તેના અમલ પણ કરે એ વાતને કદાચ વર્ષ લાગી જાય એ દેખીતુ' છે.
ૐ આજ સુધીમાં તેનાં જૂદાં જૂદાં ધેારણેા માટે જે પુસ્તકા મજૂર કર્યાં છે, તેમાંનાં કેટલાંક તે હાલમાં મળતાં પણ નથી ! વસ્તુસ્થિતિ જ્યારે આમ છે ત્યારે ઑડે મંજૂર કરેલાં પણ નહિં મળતાં એવાં પુસ્તક છપાવી પૂરાં પાડવાનું કાર્ય પણ કરવાની જરૂર છે.
લેખક એવા દાખલાએ પુરા પાડી શકે છે કે પુસ્તકે નહિ મળવાનાં સખએજ સ્ત્રી અને પુરૂષ વિદ્યાથી આ પૈકી કેટલાકે પરીક્ષામાં નિહ બેસી શકવા માટે દીલગીરી દેખાડેલી છે !
ૉડ ના નવા અભ્યાસક્રમ જ્યાંસુધી ન ગાઠવી શકાય ત્યાંસુધી હાલ જૂના અભ્યાસક્રમ છે તેજ રાખવા યાગ્ય છે; છતાં નવા અભ્યાસક્રમ ચેાજતી વખતે આ વાત લક્ષમાં રાખવાની ખાસ જરૂર છે કે કરાંએ માટે એ અને પુરૂષો માટે ત્રણ સ્વતંત્ર પાઠ્ય પુસ્તકેા રચવાની જરૂર છે, તેજ મુજબ છેકરીએ માટે એ અને સ્ત્રીઓ માટે ત્રણ પાહ્ય પુસ્તક રચવાની જરૂર છે. આ ગણત્રી મુજબ મોર્ડના સમગ્ર અભ્યાસક્રમ આ દશ પુસ્તકામાં સમાવેશ પામે છે. આ પુસ્તક વિદ્વાન્ વર્ગ પાસે તૈયાર કરાવીને ખૉર્ડ ગુજરાતી ભાષામાંજ નહિ પણ મરાઠી અને હિંદી ભાષામાં તેનાં ભાષાંતર કરાવીને તૈયાર રાખવાની જરૂર છે.
હાલ ફકત ગુજરાત-કાઠીયાવાડનાં મળીને સેન્ટરો-પરીક્ષાં લેવરાવવાનાં મથક ૩૫ થી ૪૦ જેટલાંજ છે. પણ ઉપર પ્રમાણે યેાજના થતાં દક્ષીણુ અને ઉત્તર હિંદુસ્થાનનાં લગભગ ૧૦૦ સેન્ટર ઉમેરતાં ( ૧૫૦ ) દાસે સેન્ટરો થાય તેમ મનાય છે. અને તેમ થતાં આ પરીક્ષાના લાભ વધુ સારી સ ંખ્યામાં લેવાય એ પણ ખનવા યેાગ્ય છે.
ગુજરાત, કાઠીયાવાડ, દક્ષિણ અને ઉત્તર હિ ંદુસ્થાનમાં ચાલતી જૈનશાળાએ, કન્યાશાળા, શ્રાવિકાશાળાઓ અને રાત્રિશાળાએને પણ તમારા નિયુકત કરેલાજ ધાર્મિક અભ્યાસક્રમ ચલાવવાના લાભ સમજાવેા-ફ્રજ પણ પાડા, આમ થતાં ઉમેદવારોની સંખ્યામાં આપોઆપ માટે વધારે થશે અને ધાર્મિક શિક્ષણના પ્રસાર કરવાના બૉર્ડના જે ઉદ્દેશ છે તે ઘણે અ ંશે સફળ થશે.
હાલ ખૉર્ડ તરફથી લેવાતી પરીક્ષાનુ પરિણામ પ્રકટ કરવામાં અને સિટીકેટ વગેરે વ્હેંચી દેવાના કામેામાં અનિયમિતપણાનુ જે સામ્રાજ્ય પ્રવતી રહ્યું છે, તેને તે મોડે કલ'કરૂપ ગણીને સદંતર દૂર કરવા કેાશીષ કરવી ઘટે છે.

Page #25

પ્રકીર્ણ અને વર્તમાન સમાચાર.
૨૦૩ ઉપર પ્રમાણે બૉર્ડના વિકાસ માટે જે જે મુદ્દાઓ રજુ કર્યા છે તે તરફ બૉ. ર્ડના વ્યવસ્થાપક શાંત ચિત્તે જરૂર વિચાર કરશે. મારી તેમને વિનંતિ પણ છે કે આ મુદ્દાઓ વિચારતાં રખે તેઓમાં એ ખ્યાલ ભરાઈ જવા પામે કે, આ મુદ્દાઓ કોણ સૂચવે છે? મુદ્દાઓ ગમે તે વ્યકિત સુચવતી હોય, પણ તે વાસ્તવિક છે કે નહિ ? તે ખરા છે કે ખોટા ? એ વિષેજ પક્ષપાતરહિત નજરે જોવાનું વ્યવસ્થાપકોએ વિચારવું જોઈએ. આમ જે તે વિચાર કરશે તે હું માનું છું કે બૉર્ડ પિતાની હાલની પક્ષાઘાતની જે દુર્દશા અનુભવી રહેલ છે તેમાંથી સત્વર મુક્તિ મેળવી પૂર્ણ તંદુરસ્ત બનશે.
પ્રકીર્ણ અને વર્તમાન સમાચાર
હૈ૦૭૦૦૦eeeSeSeeSeSoછછછછછછછછછછણ ત્રણ સૈકા પહેલાનો જેન ઈતિહાસ તપાસતાં વસ્તુપાળ તેજપાળ જેવા મહાન જૈનનરરત્નોએ તીર્થની યાત્રા નિમિતે સંઘ કાઢી અગણીત દ્રવ્ય ખર્ચ જે સેવા કરી છે તે વાંચતાં અપૂર્વ હર્ષ થાય છે. વર્તમાન કાળમાં જેમ તે વખત જેટલું દ્રવ્ય નથી તેમ તેવા ભક્તિ કરનારા મનુણો પણ નથી. છતાં પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયનેમીસુરીશ્વરજીના ઉપદેશથી પાટણ નિવાસી બંધુ શેઠ નગીનદાસભાઇ વગેરે બંધુઓએ શ્રી પાટણથી કચ્છ દેશના તીર્થોની યાત્રા નિમિત્તે કાઢેલે સંધ, અત્યારના દેશકાળ પ્રમાણે આગલી સદીની કંઈક ઝાંખી કરાવે છે. આ સંધમાં નજરે જોનારના જણાવવા પ્રમાણે સુમારે ૪૦૦) સાધુ સાધ્વીના ઠાણું અને ત્રણ હજાર શ્રાવક શ્રાવિકાને સમુદાય સાથે હોઈ તીર્થયાત્રાનો લાભ લે છે, સંઘવી નગીનદાસભાઈ વગેરે બંધુઓની સંધ સેવાનો ઉત્સાહ, ઉદારતા, દેવ, ગુરૂ, સંઘ અને તીર્થની સેવા માટે પૈસા ખરચવાનો હિસાબ નથી, જે એક અપૂર્વ પ્રસંગ છે. આ સંધ પિશ સુદી ૧ના પાટણથી પ્રયાણ કરી શ્રી સંખેશ્વરજી, ઉપરીયાળા તીર્થની યાત્રા કરતાં કરતાં પણ વદી ૪ ના રોજ ધાંગધ્રા શહેરમાં આવતાં રાજ્ય તરફથી સામેવા, પ્રીતિભોજન વિગેરેથી તેમજ ત્યાંના સંઘથી પણ તેજ સત્કાર આ સંધનો કરવામાં આવ્યો હતો, જેથી તીર્થયાત્રા નિમિત્તે નીકળેલા આ સંધને રાજ્ય જે સત્કાર કર્યો તે માટે હર્ષ જાહેર કરવા સંઘવી નગીનદાસ વગેરે બંધુઓએ તે શ્રી સંધની વતી ધ્રાંગધ્રાના નેકનામદાર રાજસાહેબ [ દરબારશ્રી ને માનપત્ર આપ્યું હતું, જેનો યોગ્ય જવાબ નામદાર રાજસાહેબે આપતાં ત્યાંના નામદાર દીવાન સાહેબે રાજસાહેબની આજ્ઞાથી સાત દિવસ ધાંગધ્રા રાજ્યમાં જીવહિંસા કેઈ કરે નહીં તેવો ધારો કરી સંઘવી નગીનદાસભાઈને જેમ અપૂર્વ માન આપ્યું છે તેમ જીવદયાનો ધ્વજ રાજ્ય તેટલા દિવસ આ નિમિતે ફરકાવ્યો છે. સાંભળવા પ્રમાણે અમદાવાદનિવાસી સદ્દગુણલંકૃત ધર્મધુરંધર શેઠ માણેકલાલભાઈ મનસુખ ભાઈ ભગુભાઈ પણ શ્રી સંઘના દર્શન કરવા ધ્રાંગધ્રા તે વખતે પધાર્યા હતા. તેઓશ્રીએ પણ ધ્રાંગધ્રાના રાજસાહેબ પાસે પાંચ દિવસ વધારે જીવદયા પળાવવા નમ્રતાપૂર્વક માંગણી કરતાં, આ નરરત્નની માંગણીને રાજ્ય સત્કાર કરી બાર દિવસ જીવહિંસા આખા રાજ્યમાં કોઈ કરે નહિ તે પ્રતિબંધ કરેલ છે. આવા પુણ્યશાળી નરોની હાજરીથી પણ તેવા કાર્યમાં વૃદ્ધિ થાય છે. શ્રી સંધના કરેલા સત્કાર અને બાર દિવસ અમારી ટહ માટે કરેલા કાયદા માટે ધાંગધ્રાના રાજ

Page #26

૨૦૪
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ.
સાહેબ અને ત્યાંના નામદાર દીવાન સાહેબને ધન્યવાદ ઘટે છે. સંઘવી નગીનદાસભાઈ વગેરે ધર્મબંધુઓની દેવ, ગુરૂ, ધર્મ, સંઘ અને તીર્થભક્તિ માટે આવા શુભ કાર્યોની અનુમોદના કરતા તેઓને ધન્યવાદ આપીએ છીએ.
સાભાર સ્વીકાર અને સમાલોચના.
૧ પંચપ્રતિક્રમણ ચંદ્રિકા–શ્રી જેન લેકાગચ્છના શ્રી નરપતિચંદ્રાચાર્યજીની આજ્ઞાથી પ્રકટકર્તા શાહ બુલાખીદાસ ઝાલચંદ–બાલાપુર. કિંમત અમૂલ્ય. આ ગ્રંથમાં સામાયિક, દેવસી, રાઈપ્રતિક્રમણ વગેરે મૂળસૂત્ર સાથે સંસ્કૃત અવસૂરિ અને ગુજરાતી ભાષામાં અર્થ અને વિધિ વગેરે આપવામાં આવે છે જેથી તે ગછના અભ્યાસી બંધુઓને શિખવા માટે સરલતા કરી આ પેલ છે પ્રચાર કરવાના હેતુથી કિંમત નહિં રાખેલ હોવાથી પ્રકટકર્તાને ધન્યવાદ ઘટે છે.
૨ અહિંસા દર્પણ–લેખક મુનિ શ્રી હેતમુનિજી મહારાજ, પ્રકાશક-શ્રીયુત બાબુધનપતસિંહજી મેનેજર તીર્થ રાજગૃહી–લેખક મુનિ મહારાજે રામાયણ અને મહાભારત જેવા જેનેતર પ્રમાણભૂત ગ્રંથમાંથી અનેક પ્રમાણે આપી જૈન શાસ્ત્ર શૈલીથી આ હિંદિભાષામાં લખેલ લઘુગ્રંથ મનન કરવા લાયક છે. કિંમત અમૂલ્ય.
સ્તવનાવલી–આ ગ્રંથમાં આવેલા સ્તવનોના કર્તા ઉપરોક્ત મુનિરાજ છે. પ્રકટકર્તા ઉપરોક્ત સંસ્થા છે. સ્તવનો થોડા છતાં રચના સારી છે. કિંમત અમૂલ્ય. ૪ અઠાણું બેલકાબાસઠ્ઠીયા.
હરિભાષા પ પાંચ સમિતિ ત્રણ ગુપ્તિ થાકડા. | હિદિ ભાષામાં.
શેઠ ભેરદાનજી જેઠમલજી શેઠીયા બીકાનેર આ ગ્રંથના પ્રકટ કર્તા છે. શેડીયા જેને ગ્રંથમાળાના ૬૫-૬૬ નંબરના આ ગ્રંથમાં, પ્રકરણમાં જે ધર્મનું તત્ત્વજ્ઞાન શિખવવામાં આવે છે તેનું દોહન આવા આવા લઘુગ્રંથોમાં ઉપરોક્ત શેઠશ્રી પ્રકટ કરે છે. સાથે અર્થ આપવામાં આવતા હોવાથી દરેક દ્વાર, શબ્દો વગેરે સરલતાથી શિખનાર સમજી શકે છે. શેઠશ્રીના આ પ્રયત્ન ધન્યવાને પાત્ર છે. કિંમત સવા આનો તથા પિણ આને તદન નહિ જેવી છે.
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર (મૂળ) આર્ટ પેપર ઉપર સુંદર ટાઈપથી છાપેલ. પ્રકાશક-અગરચંદ ભેરુદાન શેઠીયાનો આ પ્રયત્ન પ્રશંસાપાત્ર છે.
રીપોટે. પન્યાસજી શ્રી મુક્તિવિમળાજી જૈન પાઠશાળા તથા શ્રાવિકાશાળાને સં. ૧૯૮૧ ના કારતક સુદ ૧ થી સંવત ૧૯૮૨ આસો વદી ૦)) સુધીનો રીપોર્ટ. આ પાઠશાળામાં મેમ્બરો કરવાનું ધોરણ અને કમીટી દ્વારા વહીવટ ચલાવવામાં આવે છે. શુમારે ૬૦) વિદ્યાર્થી તથા ૫૦ શ્રાવીકાએ ધાર્મિક શિક્ષણનો લાભ મેળવે છે. અભ્યાસપત્રક જતાં ધાર્મિક શિક્ષણનો લાભ ઠીક લેવાય છે તેમજ હિસાબ અને વહિવટ પણ રીપોર્ટ વાંચતાં ચોખવટવાળા માલુમ પડે છે. અમે તેમની ઉન્નતિ ઇચ્છીએ છીએ.

Page #27

સાભાર સ્વીકાર અને સમાલાચના.
૨૦૫
૨ શ્રી કાઠીયાવાડ હિન્દુ અનાથઆશ્રમના ત્રિવાર્ષિક રીપોટ—ગુજરાતમાં જેમ નડીયાદમાં છે તેમ કાઠીયાવાડમાં વઢવાણ કમ્પમાં આ હિંદુ અનાથઆશ્રમ છે અને આ તેને સ. ૧૯૮૦-૮૧-૮૨ ત્રણ વર્ષના રીપોર્ટ છે. કાઠીયાવાડ જેવા વીશલાખની વસ્તીવાળા દેશમાં આવા આવા અનાથ આશ્રમની જે જરૂર હતી, તે આ આશ્રમથી પુરી પડી છે; તેટલું જ નહિં પર ંતુ તેના ખતિલા અને દયાળુ કાય વાહકાની શુભ લાગણીથી તે અનેક ( શુમારે ૬૦) અનાથ બાળકાને પાળી પોષી અનેક આશિર્વાદો મેળવે છે, આ સંસ્થાના વહિવટ ચાખવટ અને કરકસરવાળા હેાવા છતાં અનાથ બાળકાનુ પોષણ કરવામાં તૂટો પડે છે. સ્વતંત્ર મકાનની પણ જરૂરીઆત છે. તે માટે પ ંદરહજાર રૂપૈયાની જેવી રકમ કાઠીયાવાડ નિવાસી એક બધુ પણ આપી બાળકાને આશિર્વાદ લઇ શકે તેમ છે. આવા લાખોની વસ્તીવાળા દેશમાંથી આવા એક અનાથઆશ્રમને ખર્ચમાં પણ તૂટા પડે તે આશ્ચર્ય છે. આ ખાતાને દયાવાન કોઇ પણ એ યથાશક્તિ મદદ દરવર્ષે કે એક સારી રકમ એકીવખતે આપી કે દરવર્ષે થાડી ઘેાડી રકમ આપી અનાથ બાળકાના આશિર્વાદ લેવાની જરૂર છે. વ્યવસ્થાપૂર્વક ચાલતી આ સંસ્થાને દરેક પ્રકારની મદદ આપી કાઇ પણ કાઠીયાવાડી બધુએ પેાતાના દેશને મગરૂર કરવા જરૂરી છે. અમે આ સંસ્થાની આબાદી ઇચ્છીયે છીયે. રૂા. ૨૫૦) મકાન ફંડમાં આપનારનુ એક ઓરડા ઉપર નામ આપવામાં આવશે. માટે તે લાલ શ્રામાએ લેવા જેવા છે. પ્રમુખ શ્રી મેહનલાલ જીવણલાલ બેરીસ્ટર તથા સેક્રેટરી ડો. મનસુખલાલ તારાચંદ શાહ તથા શેઠ કસ્તુરચંદ રણછોડભાઇ તથા કમીટીના મેમ્બરાના પ્રયત્ન ધન્યવાદને પાત્ર છે.
શ્રી આત્માનંદ જૈન શ્વેતાંબર પાઠશાળા તથા કન્યાશાળા રતલામના સ. ૧૯૬૫ થી સ. ૧૯૮૩ કારતક માસ સુધીને રીપોર્ટ. આ સંસ્થામાં કાઇ પણ ગચ્છના સાથેમળી વ્યવહારિક તેમજ ધાર્મિક શિક્ષણુ પાતપાતાના ગચ્છ આમ્નાય પ્રમાણે લઇ શકે છે. વળી જૈનેતરને પણુ દાખલ કરવામાં આવે છે. આવી હૃદયની વિશાળતા આ સ ંસ્થાની જોઇ તેના વહીવટ કર્તાને ધન્યવાદ આપવામાં આવે છે. વહીવટ વ્યવસ્થાપૂર્વક થતા હાઇ રીપેર્ટમાં આપવામાં આવેલ હિસાબ આપવામાં આવનાર ગૃહસ્થના પૈસાને સદ્દવ્યય થાય છે તેમ બતાવે છે. અમે તેની ઉન્નતિ ઇચ્છીયે છીયે.
શે શ્રી રિષભદેવજી કેશરીમલ જૈન શ્વેતામ્બર પેઢી રતલામને પચમ વાર્ષિક રીપોટ શ્રીમાન આચાર્યશ્રી સાગરાનદ સૂરિજીના ઉપદેશથી આ પેઢીનુ સ્થાપન કરેલ છે. તેમના ઉદ્દેશ પ્રમાણે ધમ ગ્રંથો સંગ્રહ, જિર્ણોદ્ધાર વગેરે કાર્યો ઉત્સાહ પૂર્વક તેના કાર્યવાહકા કરે છે. કાર્યાવાહી યાગ્ય રીતે ચલાવવામાં આવે છે. હિસાબ ચેખવટવાળા છે.
શ્રી વૃદ્ધિચંદજી જૈન વિદ્યાશાળા ભાવનગરના સાત વર્ષના રિપોર્ટ —અમાને સમાલાચના માટે મળેલ છે. સ.૧૯૭૬થી ૧૯૮૨ આ શાળાને વહીવટ શ્રીસંધની નીમેલી કમિટી હસ્તક ચાલતા હાવાથી તેના હિસાબ ખર્ચ વગેરે યાગ્ય અને ચાખવાવાળાજ છે અને હોયજ તે વિષે સ તાષ લેવા જેવું છે. પરંતુ આવા મેટા શહેરમાં સેકડા વિદ્યર્થીએ જેમાં લાભ લે છે તે શાળાના રીપોર્ટ સાત વર્ષે પ્રગટ થાય તે અમાને આશ્ચર્ય લાગે છે. મ્હેસાણા પાઠશાળાએ એક વખત પોતાના રીપોર્ટમાં ઉપજ ખર્ચીના હિસાબ સરવૈયા સાથે ખાવીશ વર્ષમાં કેટલા ભાઈએ એ કેટલુ કેવા પ્રકારનુ શિક્ષણ મેળવ્યુ તેવુ સરવૈયુ આપ્યુ હતુ, તેમ આ પાઠશાળાની કમીટીએ

Page #28

विज्ञप्ति. g૪મજૂચ જૈનાચાર્શ્વ, સર્ષ મુનિનાદાન, જાળીની મહત્તાન સૌ જાણવા ifથશાસે માત્ર નિજૅન હૈ જિદ-માંકવા કાન નન (શ્વે) છાજય (बोडिंक) जैन (प्रवे०) बाडि खोलके निराश्रितों को साश्रय देने, पशुशाला आदि स्थापित करने के लिए एक स्थाई फंड कायम किया है और इस फंडके। लिए एक लॉटरी थी पारमार्थिक कार्य सहायक फंड लॉटरीके नामसे पांच लाख रुपयेकी खोलनेकी प्रतापगढके श्रीमान् दरबार साहबसे मजूरी ली है। एक टिकिट एक रुपयेका होगा और दो लाख रुपये ईनाममें दिये जायेंगे खर्च की रकम काटकर बाकी बची हुई रकम इस फंडमें रक्खी नाकर उपरोक कार्य किये जावेगे इसकी व्यवस्थाके लिए यहाँ के व बहारके मेम्बरान की एक कमेटी कायम की गई है। अब इस परमोपयोगी व पारमार्थिक कार्यमें आपकी सहायताकी पूर्ण आवश्यक्ता है। अगर अपने पूर्ण रूपसे सहायता की तो आशा है कि आपके समानका आवश्यक व परमोपयोगी कार्य अवश्य सफल होगा। विशेष हाल जानने के लिए निम्न लिखित पते पर पत्र-व्यवहार किनीए।
શ્રી હિતૈષી-પત્નીન્દ્ર ઘીયા,
- પ્રતાપગઢ-(રાન9તાના). * શ્રી આચારાપદેશ ગ્રંથ, * આચાર એ પ્રથમ ધર્મ છે, તે શું છે તે આ ગ્રંથમાં બતાવેલ છે. રાત્રિના ચતુર્થ પહોરે (બ્રાહામુહુત વખતે) શ્રાવકે જાગ્રત થઈ શું ચિંતવવું? ત્યાંથી માંડીને આખા દિવસની તમામ વ્યવહારિક તેમજ ધાર્મિક કેરણી કેવા આશયથી તથા કેવી વિધિથી શ કરવી ? રાત્રિએ શયનકાળ સુધી માં, મન, વચન, કાયાની શુદ્ધિપૂર્વક ધમ આજ્ઞાઓના પાલન તરીકેનું આચાર વિધાન કેવું હોવું જોઈએ ? વગેરે અનેક ગૃહેશ્ય ઉપયોગી જીવનમાં પ્રતિદિન આચરવા ચાગ્ય સરલ, હિતકાર ચાજના આ ગ્રંથમાં બતાવેલ છે. શ્રાવકધર્મને માટે શરૂઆતથી પ્રથમ શિક્ષારૂપ આ ગ્રંથ. હાઈ એક ઉત્તમ કૃતિ છે. કેઈ પણ જૈન નામ ધરાવનાર વ્યક્તિ પાસે તેના પઠન પાઠન માટે આ ગ્રંથ અવશ્ય હોવા જોઈએ. કિં મત મુદલ રૂા ૦૮-૦ માત્ર આઠ આના પાસ્ટેજ જુદું.
- ૮ શ્રી ધર્મરત્ન પ્રકરણ. ” સર્વ ધર્મ સ્થાનની ભૂમિકારૂપ એકવીશ શ્રાવકના ગુણનું વર્ણન, ભાવશ્રાવકના લક્ષણા, ભાવ સાધુના લક્ષણા, સ્વરૂપ અને ધર્મ રનનું' અનંતર, પર' પર ફળ, અનેક વિવિધ અઠ્ઠાવીશ કથાઓ સહિત આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. પ્રથમથી છેવટ સુધીના તમામ વિષયો ઉપદેશરૂપી મધુર રસથી ભરપુર હાઈ તે વાંચતા વાચક જાણે અમૃત રસનું પાન કરતા હોય તેમ સ્વાભાવિક જણાય છે. વધારે વિવેચન કરતાં તે વાંચવાની ખાસ ભલામણ કરવામાં આવે છે. કિંમત રૂા ૧-૦-૦ પાસ્ટેજ જુદુ.

Page #29
આધુનિક સંસ્કૃતિ. " આજની સંસ્કૃતિ કૈાશલ્યપ્રધાન છે. જ્ઞાનનું ક્ષેત્ર વધારવું, તે દ્વારા કૈશલ્ય મેળવવું, સત્તા હાથ કરવી, તે ટકાવવી, વધારવી અને અંતે અમદ ભાગ ભેગવવા એજ એની ઝંખના દેખાય છે. જયારે જ્ઞાન પુરેપુરૂં. વધશે, એને અંગે હદયને વિકાસ થશે, કૈશલ્ય પરોપકારી થશે, સત્તા છે સેવામાં વપરાશે અને સાર્વત્રિક ઉત્કર્ષ થી અદેખાઈને બદલે પ્રસન્નતા અનુભવાશે ત્યારે નવી સંસ્કૃતિ પ્રવર્તાશે. એ દિશામાં કેટલાક લોકોના પ્રયત્ન ચાલે છે, પણ એમને નથી સમજી શકતા વિજિગીષ લાકે; અને દુ:ખની વાત કે નથી સમજી શકતા જિજીવિષ લેાકે. એ બંનેની પકડ છાડવવા મથનાર માણસે બંનેને અકારા લાગે છે. ?" | 88 જીવન રહસ્યની ક૯૫ના પરત્વે ત્રણ મુખ્ય સંસ્કૃતિઓ દુનિયામાં જ અધિકાર ભોગવે છે. આર્ય સંસ્કૃતિ, ઇસ્લામી અને ખ્રિસ્તી. આ ત્રણે સંસ્કૃતિઓનું શુદ્ધ સ્વરૂપ જોતાં એમની વચ્ચેના ભેદ સ્પષ્ટ તરી આવે છે; કે છતાં એમની વચ્ચે વિરાધ શા માટે હોય એનું કારણ જડતું નથી. માણસ જ્યાંસુધી કહે છે કે મારી વાત સાચી છે, સારી છે, ત્યાંસુધી એ રસ્તાપર છે.” 'પણ. જ્યારે એ કહેવા બેસે કે- મારાથી જે જૂદા પડે છે તેમની વાત કડી ' જ છે. ત્યારે એ દ્રોહ કરવા પ્રવૃત્ત થાય છે. અજ્ઞાન જેટલું અભિમાના બીજે ક્યાં હોય ? સંકુચિત હૃદયમાં જેટલી કઠોરતા હોય છે તેટલી પણ બીજે કયાં હોય ? સ્વાર્થ માં આત્મઘાતી ખાઉધરાપણ હોય છે તેટલુ’ બીજે કયાં હોય ? '' 8 આ બધુ કેમ ટાળી શકાય ? મહાપ્રજાઓની દ્રષ્ટિમાં પરિવર્તન થવું જોઈએ. એમની જીવન વિષેની કલ્પના શુદ્ધ થવી જોઈએ. એકબીજાને સમજવા જેટલો સમભાવ એમનામાં અવિવા જોઈએ. કોઇનાથી ડરીએ નહિ અને કોઈને ડરાવીએ નહિ એવું દ્વિવિધ અભય આવવું જોઇએ. અને કેળવણી સાથે સમભાવ અને સંતોષના આનદ માણસે એકવાર ચાખવા જોઈએ. સંતોષ એ શબ્દ ભલે માળે લાગતો હોય, એમાં ભલે પરાક્રમ ન ઈ: દેખાતું હોય, પણ અંતે એમાં જ પુરૂષાર્થ અને શ્રેય છે. " | For Private And Personal Use Only