Atmanand Prakash Pustak 023 Ank 11

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531272/1

Page #1

Reg. No. B. 431
G
श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः
आत्मानन्द प्रकाश,
વિષય १. श्री गु३-देव-स्मरणु ૨. એકજ પ્રભુ વીર.
3 सांसारिड लवन,
श्री
॥ स्रग्धरावृत्तम् ॥
• सर्वान् पश्यन्तु बन्धूनिव जगति जना भेदबुद्धिं विहाय स्थाने पात्रे च कर्त्तुं वितरणमसकृचास्तु बुद्धिर्धनस्य ॥ दीने नम्रा भवन्तु प्रखरधनवतामग्रगण्या हि शश्वद् ।
6
'आत्मानन्द प्रकाश' विदधतु हृदये श्रीजिनः श्रावकानाम् ॥
पु० २३ मुं
वीर सं. २४५२. ज्येष्ठ आत्म सं. ३१ अंक ११.मो.
प्रकाशक- श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા,
५४
૨૫૫
૨૫૬
૨૫૬
४ विश्वरचना प्रमध...
२६१
૫ જૈન ઐતિહાસિક શિક્ષણા... ૨૬૭
વિષય
길브
૬ ધર્મરત્નને યાગ્ય કાણુ હાઇ શકે?૨૭૧
७ सांसारि योगियो...
२७३. २७६-२७८
८ वर्तमान सभायार...
૯ ગ્રંથાવલાકન અને સાભાર
स्वीधर.
२७८
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખર્ચ ૪ આના.
ભાવનગર—આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચદ સલ્લુભાઇએ છાપ્યું

Page #2

અમારા સુરા ગ્રાહુકાને ખુશખબર. ચાલતા આત્માનંદ પ્રકાશ પુરુ ૨૩ તથા હવે પછીના પુરતક ૨૪ માં અને વર્ષની ચાલુ નિયમ પ્રમાણે બે વર્ષની ભેટની બુક શ્રી ધુમ રત્નપ્રકણ જેમાં શ્રાવકના ઉત્તમોત્તમ એકવીશ. ગુણનું
તેલ છે. તે ગ્રં ( ખાસ શ્રાવક ઉપયોગી હોવાથી ) માનવતા ગ્રાહકોને ભેટ તરીકે આપવાની આ સભાએ (સાહિત્ય પ્રચારના ઉત્તમ હતુને લઈ ) ઉદારતા બતાવી છે. અમારા ગ્રાહકોને દર વર્ષે ઉત્તરોત્તર ઉચ્ચ કોટીની પ્રથા ભેટ આપવામાં આવે છે તે ગ્રાહકોની ધ્યાનમાંજ છે. વી. પી. ના ખર્ચ તથા મહેનતનો પણ બે વર્ષ ની સાથે ભેટ આપવાથી ગ્રાહકોને લાભ થાય તે હેતુ છે. 2 ની ઉપયોગીતા માટે વધારે લખવા કરતાં વાચકવર્ગ વાંચીનેજ જાણી શકશે. અશડિ માસથી ગ્રાહકૈાને લવાજમ વસુલ કરવા વી. પી. રવાના કરવામાં આવશે. મહેરબાની કરી દરેક ગ્રાહક સ્વીકારી લેશે એમ વિનતિ છે. ગ્રાહકે સિવાયના બંધુઓને રૂા. ૧-૦ -૦ થી તે બુક મળી શકશે. .
વાંચનાર પ્રેમી બધુઓ માટે ખાસ નવા વાંચવા યોગ્ય ઉત્તમ ગ્રંથા. ૧ પંચપરમેષ્ટી ગુણમાળા. ૧-૮-૦ ૧૦ સ ાધાસત્તરી-જૈનતત્ત્વજ્ઞાનના ૨ સુમુખનુપાદિ કથા. ૧-૦-૦ અપૂર્વ પ્રથ.
૧-૦-૦ ૩ શ્રી નેમનાથ ચરિત્ર
૨-૦-૦ ૧૧ શ્રી ઉપદેશ સમિકા આતહાસિક ૪ શ્રીસુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભાગ ૧લા. ૨-૦૦ કથા ગ્રંથ..
૧-૦-૦ ૫ શ્રીસુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર બીજો ભાગ. ૨–૮–૦ ૧૨ શ્રીવિવિધ પૂજા સંગ્રહ. / ૧-૮-૦ ૬ આત્મ પ્રબોધ.
૨-૮-૦ ૧૩ આદર્શ જૈન સ્ત્રીરત્નો. ૧-૦-૦ ૭ શ્રાદ્ધગુણ વિવરણ શ્રાવકાપાગી. ૧-૮-૦ ૧૪ શ્રી દાન પ્રદીપ–દાનનું અદ્ભુત ૮ શ્રી જ મુસ્વામી ચરિત્ર આદર્શા. ૦-૮-૦ કથાએ સાત વર્ણન. ૩- ૭૭ ૯ શ્રીચું પકમાલા સતી અદ્દ "ચરિત્ર -૮-૦ ૧૫ નવપદ પૂજા અર્થ સહિત ૧-૪-૦
૧૬ કાવ્ય સુધાકર
૨-૮-6
છપાઇ તૈયાર થયેલ અપૂર્વ ગ્રંથ.
6 ગુસંતરર વિનિશ્ચય . ?? પ્રસ્તુત ગ્રંથના કર્તા ન્યાયાચાર્ય મહોપાધ્યાય શ્રીમાન યશોવિજયજી મહારાજ છે. ગુરૂતત્ત્વના રવરૂપના સંગ્રહ વાંચકાને એકજ ઠેકાણે મળી શકે એવા ઉદ્દેશથી તેઓશ્રીએ જેનાગનું દોહન કરી પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં તેવા સંગ્રહને રોચક અને સરલ છતાં પ્રૌઢભાષામાં વર્ણવેલ છે. જેના
ખ્યાલ વિદ્વાન વાચકોને ગ્રંથના નિરીક્ષણથી આવી શકશે. તે સંસ્કૃત ભાષાને નહી જાણનાર સાધારણ વાચકા પણ પ્રસ્તુત ગ્રંથ માટેની શૈતાની જિજ્ઞાસા પૂર્ણ કરી શકે તે માટે ગ્રંથની આદિમાં સંપાદકે ગ્રંથના તેમજ તેના કતના પરિચય કરાવી ગ્રંથના તાત્વિક સાર તથા વિષયાનુક્રમ આદિ ગુજરાતી ભાષામાં આપેલ છે. અને અંતમાં ઉપયોગી પરિશિષ્ટો તથા ઉપાધ્યાયજીના અજ્ઞાત બે અપૂર્વ પ્રથાનો ઉમેરો કરવામાં આવ્યા છે. - ખપી મુનિમહારાજે તેમજ ગૃહરાએ મંગાવવા સાવધાન રહેવું. દરેક લાભ લઈ શકે તે માટે કિંમત અડધી રાખવામાં આવી છે. કિંમત રૂા. ૩-૦-૦ ટપાલ ખર્ચ જુદુ પડશે. અમારે ત્યાંથી મળી શકશે.

Page #3
ONLOOD આમાનન્દ પ્રકાશ, // वंदे वीरम् // का अरई ? के आणंदे ? इत्थं पि अग्गहे चरे, सव्वं हास परिचज आलीणगुत्तो परिव्बए / पुरिसा ! तुममेव तुम मित्तं किं बहियामित्तमिच्छसि ?।जं जाणिज्जा उच्चालइयं तं जाणिज्जा दूरालइयं, जं जाणिज्जा दूरालइयं तं जाणिज्जा उच्चालइयं / / पुरिसा ! अत्ताणमेव अभिनिगिज्झ, एवं दुक्खा पमुच्चसि / पुरिसा! सचमेव समभिजाणाहि, सच्चस्साणाए उवट्ठिए से मेहावी मारं तरइ / सहिओ धम्ममायाय सेयं समणुपस्सइ // आचाराङ्गसूत्रम् / MONOM पुस्तक 23 मुं. 9 वीर संवत् 2452. ज्येष्ठ, आत्मसंवत् 31. / अंक ११मो. BHIMIREMOHRIRASINITION OIL AAA - - - ___ " श्री गुरु-देव-स्मरण. " - ગુરૂ વણ કૅન સુણાવેરે, એ અમીઝરણા ઉદ્દગાર-ગુરૂ 4 सुमन थापेरे, तत्१३थि टावरे. .... .....ये આતમરામ આરામ એ આતમ, પ્રાણુ સકલ વિશ્રામ; આનંદ વિજ્ય અપર “વિજયાનંદ,” સૂરિપદ સૂચન નામ. ભારત ભૂષણ ભવ્ય બગીચે, રેલી રસ માદ્વાદ; નવ પલવ ફલ ફાલિત કિધ, મુનિર્વાદ આપે યાદ, આર્ય ભાવના આય ક્ષેત્રમાં, ભૂલાણી જબ ભ્રાત ! જીવન અર્થે કહી દેશે, વીર તણે વિખ્યાત. ગુરૂ ગુરૂ ગુરૂ For Private And Personal Use Only

Page #4

-~--
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
-~ જોઇ શુકલ સપ્તમી દીન સુંદર, સ્વર્ગારોહણ જાણ; આજ જયતિ મહોત્સવ તેને, કરતા પ્રકટે નાણ. ગાવે ગુણ ગુરૂદેવ તણું મળી, આંતમાનંદ સમાજ; ધ્યાતા ધ્યાને ધ્યેય મીલાવે, શિવ મંદિર પથ સાજ. ગુરૂ૦
- વેલચંદ ધનજી.
ગુરૂવ.
એકજ પ્રભુ વીર.
છે . એક જગતમાં વીર, અરે મેં નયણે નિરખ્યા; એક જગતમાં વીર, પ્રભુ મેં પ્રેમે પરખ્યા; એક જગતમાં વીર, ધીર અતિ એ જાણું એક જગતમાં વીર, મહા શુરવીર વખાણું, દેવ મનુષ તિર્યંચના, ઉપસર્ગો વેશ્યા અતિ; પ્રેમે પ્રણમું એ પ્રભુ, “મહાવીર” શાસનપતિ.
ભાઈ-ઝવેર છગનલાલ–સુરવાડા, --- સાંસારિક જીવન.
વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહબાલ્યાવસ્થા સમાપ્ત થયા પછી જ્યારે યુવાવસ્થા આવે છે અને યુવક સંસારમાં પ્રવેશ કરે છે ત્યારે તેને માટે કુમાર્ગમાં ફસાવાની વધારે સંભાવના હોય છે. એ સંભાવનાનું મુખ્ય કારણ એ છે કે તે વખતે યુવકો ઉપરથી માતાપિતાને અધિકાર ઘણે અંશે ઘટવા લાગે છે, તેને ઘણે સમય ઘરની બહાર જાય છે અને તે સંગતિમાં પડી જાય છે. હવે એના શેષ જીવન સુધરવાને અથવા બગડવાને તેની સંગતિ સારી અથવા ખરાબ હોવા પર જ આધાર રહેલું છેજે સંગતિ સારી હોય તે સુધરે છે અને આગળ ઉપર સંસારમાં કોઈ કાર્ય કરી શકે છે. અને જે સંગતિ ખરાબ હોય છે તે તેની પાયમાલી થવામાં જરા પણ સંદેહ રહેતા નથી. તે સમયે બાલ્યાવસ્થાના સારા સંસ્કારોનું પણ કાંઈ વિશેષ ફળ દેખાતું નથી અને તે ખરાબ સંગતિના પ્રભાવમાં પડી જાય છે. ઘણે ભાગે એવું જોવામાં આવે

Page #5

સાંસારિક જીવન.
૨૫૭
છે કે જે યુવક પેાતાની ખાલ્યાવસ્થામાં ઘણેાજ સુશીલ, સાત્વિક અને વિનમ્ર હાય છે તે એકાદ બે વર્ષ ખરાબ સંગતિમાં રહેવાથી એવા અગડી જાય છે કે ફરી તેના સુધરવાની જરા પણ આશા રહેતી નથી.
બાળકાના સ ંબંધમાં તે એમ કહેવામાં આવે છે કે તે બહુજ અનુકરણપ્રિય હાય છે, પરંતુ યુવકે અને વૃદ્ધો પણ કાંઇ ઓછા અનુકરણપ્રિય નથી હાતા. તેએ પણ પેાતાના સેામતીએને જે કાંઇ કરતાં જુએ છે તે પાતે જ કરવા લાગી જાય છે. વાત એમ છે કે સંગતિમાં એટલે બધા પ્રભાવ રહેયેા છે કે તે બીજાના ચારિત્રના સંગઠનમાં અસર કર્યા વગર રહેતી જ નથી, પ્રત્યેક મનુષ્ય ઉપર તેના સેાખતીઓના આચાર વિચાર, રહેણીકરણી અને વાતચીત વિગેરેના ઘણા પ્રભાવ પડે છે. જે રીતે માપણાં શરીરના સંગઠનને આધાર આપણાં ભાજન ઉપર રહેલા છે તેવી જ રીતે આપણાં વિચાર અને વ્યવહાર આદિના સંગઠનના આધાર આપણી સંગતિ ઉપર રહેલા છે.
એક વિદ્વાન મહાશયે ઉદાહરણ અથવા આકર્શીને મનુષ્યના સૌથી મહાન શિક્ષક કહ્યો છે અને એ વાત વાસ્તવિક રીતે ઠીક પશુ છે. માટાઓના પ્રભાવ નાનાએ ઉપર તેા પડે છે જ, પર ંતુ નાના અને દુ લ પ્રકૃતિના લેાકેાના પશુ ખીજાએ ઉપર કાંઇ ને કાંઇ પ્રભાવ જરૂર પડે છે જ. એ પ્રભાવ કેવળ ખાળક તેમજ યુકે ઉપર જ નહિ, પરંતુ વૃદ્ધો પર પણ પડતા જોવામાં આવે છે. લેકે દેખાદેખીથી કાઇ કામ કરવા લાગી જાય છે અને સમય જતાં તે કામ કરવાનુ એના અભ્યાસમાં પરિણત થઈ જાય છે અને પછી એ અભ્યાસના પંજામાંથી છૂટવાનુ જેવુ તેવું કામ નથી. એક વખત પ્રસિદ્ધ તત્વવેત્તા પ્લેટાએ એક બાળકને ઠપકો આપ્યા. ત્યારે તેણે કહ્યુ કે “ આપ તે બહુ નાની ખાખત માટે મને ઠપકા આપે છે. એ વખતે પ્લેટાએ જવાબ આપ્યો કે “ ટેવ એ કાંઇ નાની સુની વસ્તુ નથી.
આજકાલ લેાકેા શિક્ષણના મહત્વની બહુ પ્રશંસા કરે છે એ ઠીક છે. પરં તુ સંગતિના મહત્વ ઉપર ઘણું જ એન્ડ્રુ ધ્યાન આપે છે. વસ્તુત: સંગતિનુ મહત્વ ઘણે ભાગે શિક્ષણથી પણ વધારે છે. સ્વ. ગોખલેજી જો જસ્ટીસ રાનડેની સેવામાં ટી કાળ પર્યંત ન રહ્યા હાત તે! તેએ કેવળ પેાતાનાં શિક્ષણુનાં બળે આટલી અખી દેશસેવા કરવા સમર્થ બન્યા હોત કે કેમ એ શ કાશીલ છે.
પ્રત્યેક મનુષ્ય વિચાર અથવા કાર્ય કરવામાં પરમ સ્વતંત્ર હોય છે; અને જો તે પેાતાની એ સ્વતંત્રતાના ડીક ઉપયોગ કરે તે સંગતિ કરવા માટે પણ સારા મિત્ર પસદ્ધ કરી શકે. પરંતુ ઘણે ભાગે એવું બને છે કે લોકો પોતાની દુ ળતાને લઈને પેાતાની એ સ્વતંત્રતા ગુમાવી બેસે છે અને સ યેાગવશાત તે જે લેાકા

Page #6

૨૫૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
નજરે પડે છે તેની સાથે ભળી જાય છે. એ વાત પણ ઠીક છે કે મનુષ્ય પોતે જે હોય છે તેવાની સાથે જ એને મેળ થાય છે. કેઈ સત્યનિષ્ઠ માણસને અસત્યવાદી અથવા ચેરની સાથે બેસવા ઉઠવાનું મન જ નહિ, પરંતુ એ વાત મધ્ય અથવા અંતિમ જીવનમાં વિશેષ રૂપે બને છે. યુવાવસ્થામાં જ્યારે સ્વભાવ અને પ્રવૃતિ આદિનું સંગઠન થતું હોય છે અને યુવકનાં હૃદય ઉપર કોઈ જાતના પુરા સંસ્કાર પડવામાં વિલંબ થાય છે ત્યારે સંગતિ ઘણે ભાગે નદી ના સંચાગના સિદ્ધાંત ઉપર જ થાય છે. યુવક સ્વતંત્રતાપૂર્વક લોકોની સાથે હળવા-મળવા લાગે છે અને અનુભવ આદિના અભાવને લઈને ખરાબ સંગતિમાં ફસાઈ જાય છે.
તાત્પર્ય એ છે કે યુવકને માટે મિત્રની પસંદગીનું કાર્ય ઘણું જ મહત્વપૂર્ણ અને કઠિન છે. મહત્વપૂર્ણ એટલા માટે કે તેના ઉપર તેનું ભવિષ્ય નિર્ભર રહેલું છે અને કઠિન એટલા માટે કે એ કામ એવે સમયે કરવું પડે છે કે જ્યારે અનુભવને બિલકુલ અભાવ હોય છે અને સંસારના ઉચ્ચ નીચનું કશું જ્ઞાન હેતું નથી. જે યુવાવસ્થામાં સંતાન ઉપર માતાપિતાનો કંઈક અંકુશ રહે અને તે પિતાની ઉત્તમ પ્રવૃતિ તથા શક્તિને પગ કરે તે જરૂર તેને ઘણી સારી સંગતિ મળી જાય. તે સમયે જે યુવક સારી સંગતિમાં પડી જાય છે તો તેનામાં સર્વ વાતે સારી જ આવે છે. ઘણા લોકો એવા હોય છે કે જેઓને જેનાં વેંત જ મનુષ્યમાં પ્રેમ અને શ્રદ્ધા જાગૃત થાય છે તેવાજ મનુષ્યની સંગતિ યુવકને સારા માર્ગે દોરે છે. પરંતુ કેટલાક એવા લોકો પણ હોય છે કે જેને જોતાં જ મનમાં વૃણુ અથવા ખરાબ ભાવેનો આવિર્ભાવ થાય છે. એવા લોકોની સંગતિથી મનુષ્યની પડતી થાય છે. હિતોપદેશમાં કહ્યું છે કે –
हीयते हि मतिस्तात हीनैः सह समागमात् ।
समैश्च समतामेति विशिष्टैश्व विशिष्टताम् ॥ અર્થાત હલકા લેકની સંગતિથી મનુષ્યની બુદ્ધિ ખરાબ થઈ જાય છે, સમાન સ્થિતિના લોકોની સાથે રહેવાથી સામાન રહે છે અને સારા લોકોની સાથે રહેવાથી સારી થઈ જાય છે. એટલા માટે જે લેકે પિતાને સુધારવા અને સંસારમાં ઉન્નતિ કરવા ચાહતા હોય તેઓનું સૌથી પ્રથમ કર્તવ્ય એ છે કે તેઓએ સારા લેકેની સંગતિ કરવી અને જેઓ પોતાની કરતાં અધિક વિદ્વાન, ધીમાન અને ગુણવાન હોય તેઓની સાથે જ રહેવું. કેવળ સારા લોકોની સંગતિથી જ પુરેપુરું કાર્ય થઈ શકતું નથી. તે સારા લોકોની સઘળી સારી બાબતો બરાબર ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ અને હંમેશાં તે અનુસાર વર્તવાને પ્રયત્ન કરે જોઈએ, તે વગર તેઓના સગુણોને સંપૂર્ણ સંચાર અસંભવિત છે. એ તે સંદેહ

Page #7

સાંસારિક જીવન.
૨૫૯
વગરની વાત છે કે સજજનોની સંગતિથી મનુષ્યનું હમેશાં હિત જ થાય છે, પરંતુ તેમને પુરેપુરો લાભ લેવા માટે કંઈક પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. શ્રેષ્ઠ મનુષ્યના વિચારોની સહાયતાથી આપણે વિચારો શ્રેષ્ઠ બને છે અને તેઓનાં જ્ઞાનથી આપણું જ્ઞાન વધે છે. તેઓનાં અનુકરણથી આપણે પણ સદાચારી બનીએ છીએ અને ખરાબ વસ્તુઓ તરફ આપણાં મનમાં ધૃણા ઉત્પન્ન થાય છે. સજજન સંગ તિથી શા લાભ થાય છે તે સંબંધમાં કહ્યું છે કે –
जाडयं धियो हरति सिंचति वाचि सत्यं मानोन्नति दिशति पापमपाकरोति । चेतः प्रसादयति दिक्षु तनोति कीर्ति
सत्संगतिः कथम किं न करोति पुंसां ।। અર્થાત સત્સંગ બુદ્ધિની જડતાને દૂર કરે છે, સત્યભાગી બનાવે છે, માન વધારે છે, પાપોને દૂર કરે છે, મનની પ્રસન્નતા આપે છે, અને સર્વત્ર કીર્તિ ફેલાવે છે. સસંગતિ માણસને શું ફાયદો નથી કરતી ?
કેટલાક લેકે સારી અથવા નઠારી કઈ પ્રકારની સંગતિ કરવા કરતાં કેઈની સંગતિ ન કરવી એ સારૂં સમજે છે. આવા લોકોને નથી. સંસારનું જ્ઞાન થતું, તેમજ નથી તેઓમાં ગુણેનો સંચાર થઈ શકતો. આચાર તેમજ વિચારમાં દઢતા ત્યારે જ આવે છે કે જ્યારે મનુષ્યને સંસારના તડકા છાંયા જેવા પડે છે, ઠેકર ખાવી પડે છે, અને વિકટ પ્રસંગની સામે થવું પડે છે. એકાંતવાસીઓને એક એ પણ ગેરલાભ છે કે તેઓ ઘણે ભાગે દુ:ખમય જીવન ગાળે છે. ચાર માણસની સાથે રહેવાથી મનુષ્યનું ચિત્ત પ્રસન્ન અને પ્રફુલ્લ રહે છે અને તેના સુખમાં વધારો થાય છે. અને કદિ તેના પર કઈ જાતની આપત્તિ આવી પડે છે તે તે ચાર માણુઓની સંગતિને લઈને દિલાસો મેળવી શકે છે. પરંતુ એકાંતવાસી મનુષ્યને તે નથી સંગતિનું સુખ પ્રાપ્ત થતું, તેમજ નથી પિતાનાં દુ:ખને જે હલકે કરી શકતો.
સંગતિનું શુભ-પરિણામ જીવનની કાંઈ વિશેષ અવસ્થામાં જ થાય છે એટલું જ નહિ પણ તેનો ઉપયોગ સઘળી સ્થિતિઓમાં જ છે. જે બજારમાં બેચાર વેપારી સત્યનિષ્ઠ અને પ્રમાણિક હોય છે તે તેની દેખાદેખીથી અથવા ભય વા લજજાથી બીજા અનેક વેપારી સત્યનિષ્ઠ અને પ્રમાણિક બને છે. એકની દેખાદે ખીથી બીજામાં સદ્ગુણ અવશ્ય આવે છે જ. આ કથનની સત્યતા સિદ્ધ કરનારા અનેક દષ્ટાંતથી પુરાણ અને ઈતિહાસ ભરપૂર છે.
એક વિદ્વાનનું એવું મત છે કે સત્સંગીત જ સદાચાર શીખવાની સૈાથી

Page #8

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સરસ પાઠશાળા છે, અને સજજનનાં ચરિત્ર જ નીતિશાસ્ત્રનાં સથો સુંદર પુસ્તકે છે. મહાત્માઓનાં દર્શન માત્રથી જ મનુષ્યના હૃદયમાંથી દૂષિત વિચારે દૂર થાય છે, મેલ ધોવાઈ જાય છે. કોઈ મહાપુરૂષ, સાધુ અથવા સજજન પાસે જરાવાર બેસીએ છીએ ત્યારે આપણા વિચારો શુદ્ધ થઈ જાય છે, આપણું ચિત્ત પ્રફુલ્લતા. અનુભવે છે અને આપણામાં કે નવા બને સંચાર થઈ જાય છે. મહાપુરૂષેના ચિત્ર ટાંગવાને મુખ્ય હેતુ એ છે કે તેઓનાં દર્શન અથવા સ્મરણ માત્રથી જ મનુષ્યની પ્રવૃત્તિ સત્કાર્યો તરફ વળવા લાગે છે મનુષ્યના હૃદય ઉપર એક સજજનની કેમળ વાતને જેટલો સારે અને સચોટ પ્રભાવ પડે છે, તેટલો કેઈ રાજાના કઠોર દંડને પણ પડી શકતા નથી. કઠેર દંડનું પરિણામ વધારેમાં વધારે એટલું આવી શકે છે કે મનુષ્ય એટલું સમજે છે કે અમુક પ્રકારનું કાર્ય કરવું એ ખરાબ છે, પરંતુ શુભ કાર્યો તરફ પ્રવૃત્તિ કેવળ સજજનેના સદુપદેશથીજ થઈ શકે છે.
આ સ્થળે અમેરીકામાં બનેલી એક ઘટનાની નેંધ લેવી અનુચિત નહિ ગણાય. ન્યુયોર્કમાં એક માણસ રહેતું હતું જે અનેકવાર જેલમાં જઈ આવ્યો હતે. અનેક અપરાધોને લઈને તેને લગભગ પચીસ વર્ષ જેલમાં જ ગાળવા પડયા હતા. જે તે જેલમાંથી છૂટીને આવે કે તરતજ કાંઈને કાંઈ અપરાધ કરી બેસતા કે જેને લઈને તેને જેલમાં જવું પડતું હતું. ઘણા લોકોએ એને સુધારવા ઈછયું, પરંતુ પરિણામ કશું ન આવ્યું. ઘણીવાર તેને નોકરી મળેલી, પરંતુ લોકે તેના શેઠ પાસે એની વિષે ફરિયાદ કરતા જેથી તેને નોકરીમાંથી વારંવાર રદ કરવામાં આવતું હતું. એક વખત જેલમાંથી છુટયા બાદ તેને એક સાધ્વી સ્ત્રીની સાથે મેળાપ થઈ ગયે. તે સ્ત્રીએ તેને એમ પણ ન પૂછયું કે તેં શા શા અપરાધ કર્યા હતા અને તારે કેમ જેલમાં જવું પડયું હતું. તેના કરેલા દુષ્કર્મોને કશે પણ
ખ્યાલ કર્યા વગર તેણે તે માણસને એટલું જ કહ્યું કે “તમે તમારા સર્વ પાછલા દોષ તદ્દન ભૂલી જાઓ. તમારી શારીરિક અને માનસિક શક્તિઓને ઉપયોગ સંસારમાં સત્કર્મ કરવામાં કરો. અત્યાર સુધી તમે જે કાર્ય કર્યું છે તે તમારે માટે સારું થયું છે. કેમકે તમારામાં જે કાંઈ ત્રુટિઓ હતી તે વિપત્તિઓ સહન કરવાથી અને અનુભવ પ્રાપ્ત કરવાથી દૂર થઈ ગઈ છે. હવે તમે સવાંગપૂર્ણ મનુષ્ય થયા છે. તમે હમેશાં સુખી રહેવા ગ્ય અને સત્કર્મ કરવા ગ્ય બની ગયા છે. તમે કદિ પણ હવે તમારી જાતને અપરાધી ન માને અને કેઈને જોઈને કદિપણ લજજા ન પામે. તમે તમારી જાતને સર્વગુણ સંપન્ન, સશક્ત અને ઈશ્વરના અંશરૂપ ગણે, તમારી જાતને સુધારવાનો દઢ સંકલ્પ કરો. તમારામાં એક એવી શકિત રહેલી છે કે જે તમને જરૂર સત્કર્મો તરફ પ્રવૃત્ત કરશે અને તમને મહાત્મા બનાવી મૂકશે.” એ સાધ્વી સ્ત્રીના શબ્દોને તે અપરાધી ઉપર એટલો બધો સારે

Page #9

વિન્ધરચના પ્રમ.
૧
પ્રભાવ પડયે કે તે થે!ડા વખતમાંજ સદાચારી સજ્જન બની ગયા. તેના આચારવિચારમાં મહાન પરિવર્તન થઈ ગયુ અને તે શુભ કાર્યો કરવા પ્રવૃત્ત થઇ ગયા.
પચીસ પચીસ વર્ષની જેલયાત્રા અને મારપીટથી જે કામ ન થઇ શકયુ તે એક સાધ્વી સ્રોના ઘેાડા શબ્દોથી થયું. માનું મુખ્ય કારણ શું? એજ કે કઠેર દડના પ્રભાવ એના હૃદયને નહેતા સ્પી શકતા, પરંતુ સાધ્વી સ્ત્રીના સાચા શબ્દો તેના અ ંત:કરણમાં સચેટ લાગી ગયા. સાધુતા અને સત્યતાનું આવું જ સુંદર પરિણામ આવે છે. સાત્વિક અને સાધુ મનુષ્યેાના મુખથી નીકળેલા શબ્દોને પ્રભાવ હૃદયસ્પર્શી બને છે અને બીજામાં સાત્વિકતા અને સાધુતાના સ ંચાર -( ચાલુ, )
કરે છે.
--**--
વિશ્વરચના મધ
નિવેદન ૧૫ મુ. ( ગતાંક પૃષ્ટ ૨૩૯ થી શરૂ. )
જે ક્ષેત્રમાં ખેતી યુદ્ધ વ્યાપારાદિ ક્રિયા થાય છે તે ક્ષેત્ર કમ ભૂમિ એવા નામથી ઓળખાય છે. કર્મભૂમિના ક્ષેત્રોમાં ચડતી પડતીના પ્રસંગે બન્યા કરે છે. આ આપણા ભરતખંડ કર્મ ભૂમિનુ ક્ષેત્ર છે હવે તેની ઉત્પત્તિ-નષ્ટપ્રાયમાંથી ઉડ્ડય ક્યારે થયા તે આપણને જાણવાનુ ખાકી છે.
સ
સુદી ને વઢીની જેમ ઉત્સર્પિણી ( અવળી સર્પાકૃતિની પેઠે ચડતા કાળ ) ને મવસર્પિણી ( સવલી સાંકૃતિની પેઠે ઉતરતા કાલ) એ સર્પિણીના નામ આપ્યા છે તે ઉપરથી આપણે કાંઇ જાણી શકીશુ. ઉત્સર્પિણીકાલમાં આરંભમાં સુદી એકમના ચંદ્રની પેઠે મનુષ્ય પશુ પક્ષી વિગેરે ખીજ માત્ર ( ઘણાં જ થાડા પ્રમાણુમાં હાય છે ) મનુષ્ય ગુફાવાસ કરી માંસાહારથી જીવન યાત્રા કરે છે, સૂર્યની ગરમી મહાન પડે છે, અગ્નિની વૃષ્ટિ થાય છે, ભૂમિ પણ ધગધગતી અંગારા જેવી હાય છે ને ઠંડીકાળે ઠંડી પણ અસહ્ય હાય છે, રાગ શાકને ક્રોધાદિ તા મનુષ્યમાં વાસ કરીને રહેલાજ હાય છે, મનુષ્યનું મહુમાં બહુ મોટું શરીર બે હાથનું થાય છે કોઇ બહુ લાંબી જીંદગી ભેાગવે તે ૨૦ વમાં જ તેની હદ પુરી થાય છે. મા કાળ તે જગતના પ્રલયરૂપ હોય છે. આ પ્રમાણે દુખમ૬ખમનામના ૨૧૦૦૦ વર્ષના આરા દુખમય પરિપૂર્ણ થાય છે. ત્યારપછી તેટલા વર્ષના માપવાળા દુ:ખમ નામના આરાની શરૂઆત થાય છે આ કાળમાં ઉત્તમ પ્રકારના રસકસ દેનારા મેઘા વરસે છે, ગરમી ને ઠંડી થ્રુ ઘટે છે, વનસ્પતિ ફાલે છે ને વનસ્પતિના આહારથી મનુષ્યના શરીરમાં આરામ્યતા વધતાં શરીર પુષ્ટ, ઉંચુ ને લાંબા આયુષ્યવાળુ' મને

Page #10

ત્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. છે, ક્રમે સુખમિશ્રિત દુ:ખવાળો ૧ સાગરોપમ વર્ષ પ્રમાણને ત્રીજે આરે પ્રવતે છે. આ આરાના આરંભમાં શરીર ૭ હાથનું ને આયુષ્ય સો વર્ષનું હોય છે. પછી ક્રમે આયુષ્ય ને દેહમાન વધતાં જાય છે, સુખના સાધનો બને છે, ભૂમિ ઘણી જ સાલ ને ફળદ્રુપ બનતી જાય છે, તે સમયમાં નીતિમાં રાજ્યના બંધારણો બહુ સારાં હોય છે; પછી નવ સાગરોપમ સુધી ચાથી પાંચમો ને છઠ્ઠો ત્રણ આરા ચાલે છે આરાનો જેમ જેમ અધિક કાળ જાય છે તેમ તેમ સુખની વૃદ્ધિ થતી જાય છે, લોકો એટલાબધા નીતિવાળા હોય છે કે શાસન નાયક (રાજા વિગેરે) રાખવાની જરૂર પડતી નથી. ભાઈચારો, સંપ, પ્રેમ, નીતિ, હર્ષ, મન:સંયમ ઈત્યાદિ દરેક ગુણે દરેક મનુષ્યમાં નૈસર્ગિક રીતે વાસ કરી રહે છે, તેઓનું આયુષ્ય ઘણું જ મેટું હોય છે, તેઓને ઈચ્છિત વસ્તુની પ્રાપ્તિ કઃપવૃક્ષમાંથી થાય છે, ભૂમિ પણ ઘણું રસાલ હોવાને લીધે કલ્પવૃક્ષની પ્રાપ્તિ પણ ઘણી સુલભ હોય છે. આ પ્રમાણે આ છ આરાને ઉત્સપિણ એટલે ચડતે કાળ કહે છે. આ કાળના છેડામાં જગત દરેક રીતે પૂર્ણ ચંદ્ર પેઠે ખીલેલું ઉદયવાળું હોય છે. આ ફેરફાર દરેક (૧૦) કર્મ ભૂમિ ક્ષેત્રમાં એક સરખી રીતે થયા કરે છે! ત્યારપછી વદીની પેઠે અવસર્પિણું (પડતે કાળો કાળનો આરંભ થાય છે તેમાં ચંદ્રની કળાની જેમ દરેક રીતે જગતમાં હાનિ થતી જાય છે, ઉત્સર્પિણી કાલનું જે ચડતું માપ છે તેથી વિલોપ રીતે (ઉલટી રીતે ) અવસર્પિ (પડતા) કાળનું માપ જાણવું. અત્યારે પણ અવસર્પિણું કાળ ચાલે છે. આપણે ઈતિહાસ નીચે પ્રમાણે છે –
અવસર્પિણી કાળને ચાર સાગરોપમ પ્રમાણવાળો મુવ તુ નામને પહેલે આરો હોય છે, તે વખતના મનુષ્યોને ૩ ગાઉની ઉંચાઈ ને ૩ પોપમનું આયુષ્ય હોય છે, તેઓને વાંસાની કોડમાં ૨૫ પાંસળીઓ હોય છે, તેઓને સુધા બહુ જ ઓછી હોય છે, તે કાળે જન્મેલ બાળકને ૪૯ દિવસ માત્ર સાર સંભાળ કરવી પડે છે. ત્યારપછી ત્રણ પપમ પ્રમાણવાળ “સુખમ” નામે બીજે આરો થાય છે. આ આરામાં પણ મનુષ્ય યુગલિક રૂપે જન્મે છે, રહે છે ને મૃત્યુ પામે છે, તેમના દેહનું માપ બે ગાઉ ને આયુષ્ય બે પલ્યોપમ હોય છે, તેઓને પણ સુધા ઓછી હોય છે, તેઓના હાડ પણ બહુ મજબુત હોય છે, વાંસામાં ૧૨૮ પાંસળીઓ હોય છે, તેઓ ૬૪ દિવસ સુધી જ સંતાન પાલનની કાળજી રાખે છે, ક્રમે દરેક રીતે હાનિ પામતા ૨ સાગરોપમ પ્રમાણે ત્રીજો આરો થાય છે. તે કાળમાં આરંભમાં મનુષ્યો ૧ ગઉના ને એક પોપમ વર્ષાયુવાલા હોય છે, તેઓને વાંસામાં માત્ર ૬૪ પાંસળીઓ હોય છે, આહાર નિત્ય અપ પ્રમાણમાં લે છે ને ૭૯ દિવસ સુધી સંતાન પાલન કરે છે; પણ આ આરાને ત્રીજો ભાગ બાકી રહેતાં નીતિના બંધને શિથિલ થાય છે, કુસંપ આદિ પણ વધે છે, જેથી તે સર્વને મર્યાદામાં રાખનાર રાજ વિગેરેની સ્થાપના થાય છે ને દંડ વિગેરે મુકરર કરવામાં

Page #11

૨૬૩
વિશ્વરચના પ્રબંધ. આવે છે. આ ચાલુ અવસર્પિણીના ત્રીજા આરાના અંતમાં નીચે પ્રમાણે રાજાઓ થયા છે. વિમલવાહન, ચક્ષુષ્માન, યશસ્વાન, અભિચંદ્ર, પ્રશ્રેણી, મરૂદેવનાભી, રૂષભદેવ. એમ ઉત્તરોતર ૭ રાજાઓ થયા હતા, પણ તે વખતે મનુષ્યો સરલ હૃદયના હોવાથી નિષેધવાચક શબ્દમાં બેલતાંજ અનીતિથી અટકતા હતા. કમે શબ્દ ઘરગથુ થઈ જવાથી “હું” એ શબ્દમાત્ર દંડરૂપે મનાતા હતા. પરંતુ લોકોના હૃદયની સરળતા ઘટતી ગઈ ને હકારનો બોજ ન પડવાથી ધિક્કાર ( ધીક્ક )* શબ્દ બેલારૂપ દંડની જરૂર પડી હતી.
ઉપર પ્રમાણે નીતિનાં મૂલ શોષાતાં પૃથ્વી પણ અલ્પ રસવાળી બનવા લાગી, કલ્પવૃક્ષ ઘટવા લાગ્યા, ઈષ્ટવસ્તુ પ્રાપ્તિના અભાવે જનસમૂહમાં કુસંપ પ્રસર્યો. જેની શાંતિ કરવાને માટે બુદ્ધિશાળી રાજાની ચુંટણીમાં ઈવાકુ કુલભૂષણ નાભિ રાજાના પુત્ર રૂષભદેવ ભગવાન ચુંટાયા અને નાભિરાજાયે પણ યુગલીઆઓના પ્રેમથી ને સ્વ પુત્રના બુદ્ધિચાતુર્યથી આકર્ષાઈ જનસમૂહને નિતિમાગે ટકાવી રાખવાનું, નીતિમાગે ચલાવવાનું સુકાન (આધિપત્ય) રૂષભદેવ કુમારને સેપ્યું. ને રૂષભદેવ ભગવાને પણ પિતાની પ્રજાને અન્ન ગ્રહણ, અન્ન પાચન, વિગેરે કિયાએ કુંભકાર આદિની શિ૮૫ કળાઓ શીખવ્યાં. આ રાજાના કાળમાં વિનિતા નગરી બનાવવામાં આવી ને તે પર રૂષભદેવ કુમારને તખતનશીન કરવામાં આવ્યા. રૂષભદેવજીએ ઘણાકાળ સુધી રાજ્ય ભેગવી મનુષ્યોને મનુષ્યપણાને દરેક આચાર વ્યવહાર શીખવીને આ સંસારસાગરનો ત્યાગ કર્યો, આત્મસાધન માટે ઉદ્યત થઈ આત્મ સાક્ષાત્કાર કર્યો. તેઓ અરિહંત થયા. (રાગદ્વેષરહિત જ્ઞાનીઓના રાજા) તેમનું દેહમાન ૫૦૦ ધનુષ્યનું હતું, ૪ લાખ પૂર્વ વર્ષનું આયુષ્ય હતું, તેમણે કલાધર્મો વિગેરે પ્રસિદ્ધિમાં મુકયા હતાં તેમજ સંસાર દર્શન, સંસ્થાન દર્શન, તત્વાવબોધ, વિદ્યા પ્રબોધ નામે ચાર વેદની નીરૂપણ કરી હતી. પોતાના પ્રયત્નથી મેળવેલ રાજ્ય આદિમાં મમત્વને ત્યાગ કરનાર મહાત્માઓને સહશ: ધન્યવાદ ઘટે છે. આ મહાત્માને અભાવ થયા પછી તુરત જગતમાં ત્રીજા આરાની પૂર્ણાહુતિ થઈ હતી ( પુરાણમાં રૂષભદેવ ભગવાન થઈ ગયાને સ્વયંભુ મવંતરકાળ જણાવે છે). ત્યારપછી એક પાપમથી ઓછા વર્ષ પ્રમાણવાળે ચેાથે આરે જાણો. આ આરામાં રૂષભદેવ ભગવાનના પુત્ર + ૫૦ ભરત ચક્રવર્તિ
૧ અત્યારે તો ધિક્કાર શબ્દને પણ કોઈ ગણતું નથી તેથી કાયદા કાનુનના વિશાળ ગ્રંથો રચવા પડયા છે ને તેમાં કલમને પેટા કલમો વધતી જ જાય છે. દરેક ગામમાં કારટો નવી નવી સ્થપાતી જાય છે, ખરેખર આ શરમાવા જેવું છે. કાયદા અને લુચ્ચાઈ કુદકે અને ભુસકે વધ્યા જ જાય છે. આર્યાવર્તની આ દશા?
+ ૫૦ ટીપણી આ વખતે દરેકને પુત્રાદિકની સંખ્યા બહુ વિશાલ હતી જુઓ અત્યારે

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. પહેલે રાજા થયે. તેણે સમસ્ત ભારતવર્ષના છયે ખંડ ચકશસ્ત્રના બળે સાધવાથી ચક્રવર્તિ એવે નામે જગતમાં ગવાય છે. ચકવર્તિનું બળ ઘણું જ હોય છે જેના બળનું નીચે પ્રમાણે માપ થાય છે.
બાર આદમીઓના બલ સરખું એક બલદનું બલ. દશ બલદનું
એક ઘેાડે. * બાર ઘેડાનું , ,
એક ભેંસ. ,, પાંચસે સેંસેનું ,
એક હાથી. ,, ૫૦૦ હાથીનું
એક સિંહ. , ૨૦૦ સીંહ
એક અષ્ટાપદ છે ૫૦૦ અષ્ટાપદનું ,
એક બળદેવ. બે બલદેવનું
,
વાસુદેવ. નવ વાસુદેવના ,
ચકવતી. દશ લાખ ચક્રવર્તિના, ,
દેવ એક કરોડ દેવતાઓના ,
એક ઇં. ત્રણ કાલના ઈના છે ,
એક અરિહંત. » અત્યારે જેમ એંજીન વિગેરેમાં ૪૦૦ હેને પાવર વિગેરે માપ કરાય છે તેમ ઉપરોકત બળ માટેનું પ્રાચીન માપ સમજવું.
ભરત ચક્રવર્તિને બાહુબલી નામે નાનો ભાઈ હતો તેની તક્ષશિલામાં રાજ્ય ધાની સ્થપાઈ હતી મુસલમાન પ્રજાને આદિ વંશ પુરૂષ બાહુબળી સંભવે છે. વળી ભરતના પિત્ર મરીચથી ત્રદંડીમત પ્રસિદ્ધ થયે, તેને શિષ્ય પરિવ્રાજક કપીલ
પણ પરિવારમાં ઘણા મનુષ્યોની સંખ્યા હોવાનું મળી આવે છે એક અમેરીકનને પુત્ર પૌત્રાદિ મળી ૯૫ મનુષ્યને પરિવાર છે ( હિંદિ જૈન બંધુ ૧-૨)
ઇ. સ. ની ૧૭ મી સદીમાં એક સ્કેટલાંડના વણકરે એક છીથી ૬૨ છોકરાને જન્મ આ હતો જેમાંથી ૪૬ જીવતાં રહ્યાં હતાં. - કેનેડાવાસી ૬૯ વર્ષના લેવી બ્રેકશને ત્રણ સ્ત્રીથી (૬-૨૪-૧૧ ) ૪૧ છોકરાં થયાં છે જેની વંશાવળીના અત્યારે ૨૦૦ ફળ છે.
કલકેનવલનાં એક વેપારીને ૩૬ છોકરાં છે. ચેસ્ટરની મીસીસ મેરી જેનસને ૩૩ છોકરાં છે. મીસીસ એમાહેરને સતાવીશ બાલકે છે.
( વીર C/o. ૩ નં. ૨૫ પૃ. ૮૨૮ )

Page #13

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
૨૬૫
નામે થયો હતો તેને શિષ્ય આસુરીને શિષ્ય નામી પરિવ્રાજકની પછી ઘણુ કાળે તેઓના ધર્મના મુદ્દાઓ લેકેને વિસમરણ થવાના ભયથી ગ્રંથ રૂપે કોઈએ ગઠવ્યા હશે. પણ તેમના મૂળ ગ્રંથમાંથી જ બીજા ધર્મોની હયાતીમાં તે ધર્મ પેદા થવાનું જણાવનાર પાઠો મળી આવે છે.
ભરત ચકી પછી તેની ગાદીયે ક્રમે ૨ સુર્યપશા, (સુર્યવંશ) ૩ મહાયશા, ૪ અતિબલ, ૫ બલભદ્ર, ૬ કિતિવીર્ય, ૭ જયવીર્ય (સુત રજનેઈ) રાજાઓ થયા હતા ને બાહુબલીની ગાદીયે તેને પુત્ર ચંદ્રયશા બેઠે હતો, જેનાથી ચંદ્રવંશ ચાલ્યો પણ તે સર્વમાં કઈ ચક્રવતિ થયો નહતે; પણ ભરત ચક્રવર્તિ પછી કેટલેક કાળે બીજે સગર ચક્રવતિ નામે થયેલ છે એમ ઘણું ઘણું કાળના આંતરે એક સાથે છ ખંડનું અખંડ રાજ્ય ભેગવનારા ૧૨ ચકવતિઓ થયા છે.
બાર ચકવતિઓનું કેક નીચે પ્રમાણે છે.
નંબર.
નામ.
દેહમાન ધનુષ્ય પ્રમાણ.
આયુષ્ય.
૫૦૦
૮૪ લાખ પૂર્વ
ભરત સગર મદ્યવાન સનકુમાર શાન્તિ
x ૦
w ૮
w ૦
અર મહાપદ્ય હરિણ
૩ લાખ વર્ષ ૧ લાખ વર્ષ
૯પ૦૦૦ વર્ષ - ૮૪૦૦૦ વર્ષ ૩૦ હજાર વર્ષ ૧૦ હજાર વર્ષ ૩ હજાર વર્ષ
w ૦
૨ -
-
બદત્ત સુલુમ
વચમાં વચમાં ચક્રવર્તિઓના અભાવે છુટક છુટક નવ વાસુદેવ (અર્ધચક્રી) થયા છે. પ્રતિવાસુદેવે ભારત વર્ષના દક્ષિણના ત્રણ ખંડ સાધી તૈયાર રાખે છે ને વાસુદે પિતાના વડીલ બંધુની સહાયથી પ્રતિવાસુદેવને મારી તેનું રાજય ઝુંટાવી લઈ ત્રણે ખંડના ભકતા બને છે.

Page #14

ર૬૬
માનદ પ્રકાશ.
ત્રણે ખંડનું રા- વાસુદેવને સહા પ્રતિવાસુદેવને
જ્ય જીતી તૈયાર ય કત તેને મારી ત્રણે બં નંબર,
રાખનાર પ્રતિ મેટે ભાઈ ! ડને ભકતા |
વાસુદેવ બલદેવ વાસુદેવ
વાસુદેવનું વાસુદેવનું દેહમાન આયુષ્ય ધનુષ્ય માન
દ્વિપૃષ્ટ
૭૦ ૫૦
હયગ્રીવ તારક મેરક મધુકેરલ નીશ ભુ બળીષ્ટ પ્રહદ રાવણું જરાસંઘ
અચલ ત્રિપૃષ્ટ વિજય ભદ્ર
સ્વયંભુ સુભદ્ર (સુપ્રભ) પુરૂષોતમ સુદર્શન | પુરૂષસિંહ આનંદ
પુંડરિક નંદન રામ
લમણ કમલભદ્ર
૭૨ લાખ ૬૦ લાખ ૩૦ લાખ ૧૦ લાખ ૬૫ હજાર ૨૬ હજાર
આ દેલ્લા વાસુદેવથી ૮૪ લાખ વર્ષ પછી શ્રેણીક રાજા થયો છે.
આ ચોથા આરામાં ઘણા ભાગમાં સત્ય અહિંસક ધર્મોનેજ પ્રભાવ જામેલો હતે. નીતિનું આચરણ દરેક હદયમાં પવિત્રપણે વસતું હતું. જોકે પણ જ્ઞાન ધ્યાનમાં ને કળા કેશલ્યમાં ઉચ્ચ પ્રતિભાને ધારણ કરતા હતા. સ્મરણ શકિત ઘણી હોવાથી દરેક અધિકારો મુખપાકૅજ રહેતા હતા. શિ૯૫જ્ઞાન પણ અલોકિક હતું. અનુક્રમે ચોથા આરાના અંતમાં તે દરેક વસ્તુઓમાં હાનિ થવા લાગી. લોકોમાં ધૃષ્ટતાનું પ્રમાણ વધવા લાગ્યું સુખચેનમાંજ ધમની પ્રવૃત્તિ લેખાઈ, ને શુદ્ધ ધર્મમાંથી હિંસા પાઠથી રંગાયેલા નવા નવા ધર્મપાઠો નીકળ્યા. સરલ લેકોને ઠગાતા વાર લાગી નહિ. કાવત્રા બાજે ફાવવા લાગ્યા. વસ્તુતત્વની અન્યથા પ્રરૂપણા ચાલી ઘણા કાળે તે જુનો ધર્મ છે એમ લેખાતા તેમાં અસત્ય માર્ગનું રૂચિકર માર્ગનું શોધન કરી ધર્મની મર્યાદા બંધાઈ, પરંતુ નાખેલા મનમાનતા પાઠે તે કાયમ રહ્યા. જુઓ સત્યધર્મના મુદ્દાઓ સાથે મધ્યમપણે સરખાવતાં હિંસા, વાદના પાઠે પ્રત્યક્ષ તરી આવે છે, જે જોતાં તે ધર્મ (દુર્ગતિમાં પડનારાઓને અટકાવનાર) કહેતા હદય દુભાશે, આંચકાશે, જન સમૂહમાં પણ ત્રાસ થવા લાગે. કયાં કૌરવ પાંડના સિન્યની સંખ્યા ને કયાં હાલના હિંદુસ્થાનના મનુષ્યની સંખ્યા. લેકોની સ્મૃતિમાં પણ ફેરફાર થવા લાગે એટલે દરેક જરૂરી ને કઠણ વિષયોને લખી લેવાનું કામ શરૂ થયું. આપણે સમજી શકીયે છીએ કે અમુક વાત યાદ નહિં રહેતાં તેની નોંધ લેવી પડે છે, તેમ કેટલાક વિષય લખાણું. હાલના ગ્રંથ જે જે દેખાય છે તે સઘળા ચોથા આરાના અંતના છે એટલે પાંચ હજાર

Page #15

જેન એતિહાસિક શિક્ષણે.
૨૬૭
વર્ષનું તે કોઈક ભાગ્યેજ હશે. જે ગ્રંથે અત્યારે આપણને બહુ જરૂરના થઈ પડયા છે. આયુષ્યમાં પણ ફેરફાર થતે ગયે. બાઈબલના ઉત્પત્તિ પ્રકરણમાં પણ ૮૦૦ વર્ષના આયુષ્યથી માંડીને ક્રમે ક્રમે ઘટતાં આયુષ્યવાળી પેઢી ઉતારેલ છે. તેમ દેહમાનમાં પણ ઘણે ફેરફાર પડયે ને માણસના અધિકારવાળી ૭ર કે ૬૪ કળા જાણવાની શકિત પણ ઘટી ગઈ. વળી શિલ્પકળાદિને અધિકાર પણ ઘટી ગયા. પરંતુ વચમાં વચમાં થતાં સર્વજ્ઞ પુરૂએ ધર્મના સારા તત્વે મનુષ્યને ઠસાવ્યા હતા જેથી તે કાલ આપણા વર્તમાન કાળ કરતાં ઘણે સુંદર કાળ હતા, કારણકે તે વખતે અત્યારે જે જે કળાઓ છે તે કળાએ સંપૂર્ણપણે ખીલેલી હતી, વિજ્ઞાનવાદ બહુ સારી રીતે આગળ વધ્યું હતું, શિલ્પ કામ પણ અદ્ભુત હતું, બેબીલેનના ખંડિયર, લેપલેન્ડની શોધખોળોને મિસરની તકતી ઉપરથી પુરાણું સમયના ગૌરવની ખાત્રી થાય છે. (ધ૩૮) સ્વીટઝલડમાંથી ઘણુ જુના માટીના વાસણે હજુ મળી આવે છે (મૃગ) જે અત્યાર સુધી રહી શકયા છે તે તેના કરનારમાં કેટલી નિપુણતા હશે?
(ચાલુ)
જેન એતિહાસિક શિક્ષણે.
પ્રાચીન જૈન ધર્મના ઈતિહાસ ઉપરથી કેવું ઉચ્ચ શિક્ષણ મળે છે ? તે વાત હજુ જોઈએ તેટલી પ્રસિદ્ધ થવા પામી નથી. બુદ્ધિની વિશાળતાને અભાવે ઘણાંઓ પૂર્વાચાર્યોના ચરિત્રો વાંચી જાય છે, પણ તેમનું સમ્યફ પ્રકારે મનન કરતા નથી. ઇતિહાસના વિષયમાં કેઈ ચમત્કારિક પ્રસંગ આવે તો તેમને રમુજી અને મનહર લાગે છે, પણ તેની અંદર શિક્ષણના કેવા કેવા તત્વો રહેલા છે ? તેને ગંભીર વિચાર કરવામાં આવતું નથી. સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા
–એ સંઘના ચાર અંગેનો ઉત્કર્ષ કેવી રીતે થઈ શકે છે ? તે પ્રત્યેકના કર્તાની શુદ્ધ પદ્ધતિ શી છે ? અને તેમના કેવા વર્તન ઊચ્ચ ગણાય છે ? એ બધી બાબત આપણા પૂર્વાચાર્યોના ચરિત્રમાં પ્રસંગે પ્રસંગે દેખાય છે?
સાંપ્રતકાળે જ્યાં જ્યાં સંઘના ચાર અંગોમાંથી જેની જેની ન્યૂનતા દેખાય છે, તેનું કારણ શું છે? તેને જે વિચાર કરવામાં આવે તે સ્પષ્ટ રીતે માલમ પડશે કે, તેમની ભાવનાઓમાં કઈ પણ પ્રકારની ખામી હશે. તે ભાવનાઓની ખામી પૂર્વ પુરૂષના ઈતિહાસના શિક્ષણમાંથી થઈ શકે છે. આજકાલ અતિહાસિક શિક્ષણે સારી રીતે મળતા નથી, તેથી ચતુર્વિધ સંઘની આંતર સ્થિતિ જોઈએ તેવી સુધરી શક્તી નથી. જે અત્યારે કુસંપ, દ્વેષ, ઈર્ષ્યા, અને અભાવની

Page #16

ર૬૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ભાવનાઓ કેટલેક સ્થળે દેખાય છે, તેનું કારણ એતિહાસિક શિક્ષણ તરફ દુર્લક્ષ રાખવાનું છે. પૂર્વાચાયના ઇતિહાસ તરફ નજર કરતાં દેખાય છે કે, તેઓ શાસનની ઉન્નતિ કરવામાં અતિ આદર રાખતા હતા. જે જે સાધને અને ઉપાયથી શાસનની ઉન્નતિ સાધ્ય થાય, તેવા સાધનો અને ઉપાયે જવાને માટે તેઓ સદા ઉજમાળ રહેતા હતા. કદિ પણ શાસનની હીલણ કે નિંદા ન થવી જોઈએ અને શ્રી વીર પ્રભુએ સ્થાપેલા ચતુર્વિધ સંઘની મર્યાદા ન તેડાવી જોઈએ, એ ઉભય નિયમો સાચવવાને તેઓ ઘણું કાળજી રાખતા હતા.
પ્રાચીન પુરૂના ઈતિહાસમાંથી એવા ઉત્તમ શિક્ષણ મળી શકે છે. તેના માટે પ્રથમ આપણે અભયદેવ સૂરિને દાખલો લઈએ. એ મહાત્માએ પિતાના જીવનમાં કેવા કેવા કર્તવ્ય કરી બતાવ્યા છે ? તે સાથે તેમના સમયમાં ગૃહસ્થાએ પણ શું શું કરી બતાવ્યું છે તે પણ જાણવા જેવું છે. તેમાંથી વર્તમાન કાળની પ્રજાએ ઘણું શિક્ષણ લેવાનું છે.
વિક્રમના બારમા સૈકામાં મહાનુભાવ અભયદેવ સૂરિ આ ભારત વર્ષને અલંકૃત કરતા હતા. તેઓ ધારા નગરીના રહેવાસી હતા. તેમના પિતાનું નામ મહીધર અને માતાનું નામ વનદેવી હતું. મહાનુભાવ અભયદેવ સૂરિનું સંસારી નામ અભયકુમાર હતું. તેઓ બાલ્ય વયથી બુદ્ધિમાન અને આ સંસાર તરફ વિરક્ત રહેનારા હતા. તેમણે શ્રી વર્તમાન સૂરિના શિષ્ય જિનેશ્વર સૂરિની પાસે ધારા નગરીમાં જ દીક્ષા લીધી હતી. તેઓ પોતાની બુદ્ધિના બળમાં એટલા બધા ચડિઆતા હતા કે, તેમણે દીક્ષિત થયા પછી અલ્પ સમયમાં જ આગળને ઘણે અભ્યાસ કરી લીધું હતું. તે સાથે તેઓ ચારિત્રના સર્વ ગુણેથી વિભૂષિત બની ગયા હતા. તેમની આવી ઉચ્ચ સ્થિતિ જોઈ તેમના દાદા ગુરૂ શ્રી વર્તમાન સૂરિની સંમતિથી મહાત્મા જિનેશ્વર સૂરિએ તેમને આચાર્ય પદ આપ્યું હતું. આ સમયે તેમની વય માત્ર સેળ વર્ષની હતી.
જ્યારે તે મહાનુભાવને આચાર્ય પદ આપવાનું હતું, તે દરમ્યાન તેમના દાદા ગુરૂએ તેમની પરીક્ષા કરવાને કેટલાક પ્રશ્નો પુછયા હતા. તે મહાનુભાવે તે પ્રશ્નોના એવા પ્રત્યુત્તર આપ્યા હતા કે, જે ઉપરથી આપણને ઘણું શિક્ષણ મળી શકે તેમ છે. તેમના પ્રશ્નોના બધા ઉત્તરો હાલ ઉપલબ્ધ થતાં નથી, પરંતુ જે કાંઈ મળી શકયા છે, તે ઘણાં જ મનન કરવા ગ્ય છે.
મહાત્મા વદ્ધમાનસૂરિએ તે તરૂણ મુનિને પુછ્યું હતું કે, “આ સંસારમાં સંસારી જીવન અને મુનિજીવનના સમાન ત કયા છે ? ” આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં તે તરૂણ મહાત્માએ આ પ્રમાણે કહ્યું હતું. “મહાત્મન, આ જગતના પ્રાણીઓનું હિત કરવું, એજ તે ઉભય જીવનમાં સમાન તવ છે કારણ કે જગતના

Page #17

૨૬૯
જૈન ઐતિહાસિક શિક્ષણે. ને સહાયતા કરવી, તેમનું હિત કરવું, એ આપણું પિતાનું હિત કરવા જેવું છે, એટલા માટે જગતનું એટલે જગના પ્રાણુઓનું હિત કરવાને આપણે સદા પ્રયતા કર જોઈએ. એ માટે અતિ ઉચ સામર્થ્ય આપણામાં આવવું જોઈએ. આ જગત્ દુઃખથી ભરેલું છે, એ વાતને કાંઈ આપણુથી અસ્વીકાર થવાનું નથી, માટે તેમાંથી પાર પાડીને બીજાને સહાયતા કરવી એ શ્રેષ્ઠ ગુણથી આપણું સહાયતા બીજાને નહીં, પણ આપણને પિતાને જ થાય છે. આપણે પિતાએ ધર્મકાર્યમાં વાવું અને બીજાઓને વાળવા એ આપણું કર્તવ્ય છે, જગના જીવોને કોઈ પણ સત્કર્મમાં આપણે જેડીએ, અને આપણું ઊપદેશથી તેઓ જોડાય, તો તેમણે આપણને તે શુભ પ્રસંગ લાવી આપે તે ખુશી થવા જેવું છે.
જે પરહિત કરવું, એ તવ સંસારીપણામાં અને મુનિપણમાં ઘણે ભાગે સરખું છે. ઉભય પ્રકારના જીવનને ઉત્કર્ષ એ તવથી સાધી શકાય છે.” મહાનુભાવ અભયદેવસૂરિના મુખથી આ શબ્દો સાંભળી તેમના દાદા ગુરૂ વદ્ધમાનસૂરિ ઘણુજ પ્રસન્ન થયા હતા અને તેમણે ઘણું આનંદ સાથે તેમને આચાર્યપદ અધ્યું હતું. સાંપ્રતકાળે દરેક વ્યકિતએ મહાનુભાવ અભયદેવસૂરિના જીવન ચરિત્રમાંથી એ શિક્ષણ પ્રહણ કવું જોઈએ. વિશ્વના સમસ્ત પ્રાણીઓનું હિત કરવાની બુદ્ધિ કે જેને માટે આગમમાં સારી રીતે પ્રતિપાદન કરેલું છે, તે તરફ વર્તમાન કાળની જૈન પ્રજાએ અતિ આદરથી વર્તવું જોઈએ. એમ કરવાથી જે હાલ અનેક જાતના કલહ-કલેશો ઉભા થાય છે, તે થશે નહિં. ગચ્છ, મત અને સંઘેડાના પક્ષપાત ભરેલા ઝગડાઓ જાગ્રત થશે નહીં, કારણ કે સર્વ પ્રાણુનું હિત કરવાની બુદ્ધિ સમતાને જગાડશે અને સર્વત્ર શાંતિ પ્રસરશે.
મહાનુભાવ અભયદેવસૂરિના સમયમાં આ ભારત વર્ષ ઉપર દુકાળ પડે હતો. દુકાળથી પીડિત એવી જેન પ્રજા પિતાના ધાર્મિક કર્તવ્યમાં શિથિલ થઈ પડી હતી. દુકાળને અંગે બીજા અનેક જાતના અંતરાયે ઉભા થવાથી કેટલાક જૈન આગમેની ટીકાઓનો વિચ્છેદ થઈ ગયે હતા. આવા બારીક સમયમાં મહાનુભાવ અભયદેવ સૂરિ ઘણા ચિંતાતુર થયા હતા તે મહાત્મા તે સમયે જેને પ્રજાના ધાર્મિક જીવનની રક્ષા કરવાના અનેક ઉપાય જતા હતા, પરંતુ તે સમયના વિપરીત યોગથી તેમના ઉપાયે ચાલી શકતા નહીં. એક સમયે તે મહાત્મા મધ્યરાત્રે આ પ્રમાણે ચિંતા કરવા લાગ્યા–“ અરે ! શાસન દેવતા, આ સમયે આવી જૈન પ્રજાના ધર્મની રક્ષા કરો. દુષ્કાળ વગેરે ઉપદ્રવથી તે દુઃખી થાય છે, તેમના હદયની ઉચ્ચ ભાવનાઓ તુટી જાય છે, સદાચારી મનુષ્યોની સંખ્યા ઓછી થતી જાય છે, પ્રજાને મોટે ભાગ અનર્થના ખાડામાં પછડાઈ પડે છે માટે હું શાસનદેવ, આવા સમયમાં જૈન પ્રજાની રક્ષા કરો. જો આ કાળે ઉપેક્ષા કરવામાં આવશે તે શાસનની અવનતિ થઈ જશે. જ્યારે અમે મુનિઓ વિદ્યમાન છતાં શાસનને મેટી હાનિ

Page #18

૨૭૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. થાય તે પછી અમારું જીવન શા કામનું છે? અમારા મુનિએ આહંત પ્રજાના ધર્મજીવનને માટે સદા તત્પર રહે, અમારી સાથ્વીઓ પોતાના કર્તવ્યને બજાવી ધર્મજીવનનું પાલન કરે, અમારા શ્રાવકે પિતાના ગૃહસ્થ ધર્મને પાળી વીતરાગના ધર્મને સહાય કરનારા થાય અને અમારી શ્રાવિકાઓ તેમના સ્ત્રી કર્તવ્યની સંભાળ રાખી તેમના ગૃહધર્મને સુશોભિત કરે. અમારી આ ભાવના સિદ્ધ કરવાને શાસનદેવતા જાગ્રત થાઓ.”
આ પ્રમાણે ચિંતવતાં મહાત્મા અભયદેવ સૂરિ ધ્યાનમગ્ન થઈ ગયા હતા. જ્યારે તેઓ ધ્યાનમાં લીન થયા, ત્યારે તેમની એ પવિત્ર ભાવનાના બળથી શાસનદેવી તેજ સ્થળે પ્રગટ થયા અને તે શાસન માતાં આ પ્રમાણે છેલ્યા“આચાર્ય, તમારી ઉચ્ચ ભાવના જાણી હું પ્રસન્ન થઈ છું. મહાશય, તમારી આ ભાવના સફલ થશે. પરંતુ એક ખાસ સૂચના આપવાની કે, તમારા પૂર્વના આ ચાર્યોએ એકાદશ અંગાની ટીકાઓ રચી હતી તે કાળના દૂષણથી વિચ્છિન્ન થઈ ગઈ છે. માત્ર બેજ અંગેની ટીકા બાકી રહી છે. તે હવે તમે તે ટીકાઓ રચી ભારતવર્ષના જેન સંઘ ઉપર કૃપા કરે. તમારા હૃદયમાં જૈન સંઘની કલ્યાણ ભાવના ઘણી છે, અને તેની તરફ ભારે લાગણી છે.” શાસનદેવીના આ શબ્દો સાંભળી પ્રસન્ન થયેલા મહાનુભાવ અભયદેવ સૂરિએ આ પ્રમાણે કહ્યું હતું.
શાસનેશ્વરી, હું અ૮૫બુદ્ધિવાળો એવું ગહન કાર્ય કરવાને શી રીતે સમર્થ થાઉં? કારણ કે, જે કદાચ મારાથી ઉસૂત્રતા થઈ જાય તે માટે આપત્તિના મહાસાગરમાં મગ્ન થવું પડે. તે છતાં આપની આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરવું, એ પણ યુક્ત નથી.” શાસનદેવીએ કહ્યું “ સૂરિવર, આપને સમર્થ જાણીને જ મેં આ કાર્યની સૂચના કરેલી છે. તમે ખુશીથી તે કાર્યનો આરંભ કરો. તમારા ઉસૂત્ર થશે નહીં. કદી કે સ્થળે તમને શંકા રહેશે તો હું શ્રી સીમંધર સ્વામીને પુછી તમારી શંકાનું નિવારણ કરીશ. અને જ્યારે તમે મારું સ્મરણ કરશે, ત્યારે હું તમારી સમક્ષ હાજર થઈશ.” શાસન દેવતાના આ વચને ઉપરથી મહાનુ ભાવ અભયદેવ સૂરિએ આંબિલને તપ આદરી તે કાર્યનો આરંભ કર્યો હતે; જેમાં તે મહાનુભાવ અંતે વિજયી થયા હતા. ”
મહાનુભાવ અભયદેવ સૂરિનો આ પ્રસંગ કે શિક્ષણીય છે ? પિતાની આશ્રિત જેન પ્રજાની અને શાસનની અવનતિ થતી જોઈ તેમના હૃદયમાં કે ખેદ થયે હતું ? આ ઉપરથી વર્તમાનકાળની જેન પ્રજાએ ઉંચી જાતનું શિક્ષણ લેવાનું છે, પૂર્વના તે મહાત્મા મુનિઓની એ વૃત્તિને અ૫ અંશે પણ અનુસરવાની ભાવના કરવામાં આવશે, તે જે આજે અંદર અંદર જુદા ભાવ કવચિત દેખાતે હશે તેને તદન અભાવ થઈ જશે. શુદ્ધ આચરણ, મનવૃત્તિની નિર્મળતા, કષાયોનો ત્યાગ અને અબોધ વર્ગને ઉપદેશ આપવામાં

Page #19

ધર્મરત્નને યોગ્ય હોઈ શકે?
૨૭૧ સતત ઉદ્યોગ-એ ગુનો કેટલાક જૈન મુનિઓમાંથી કેટલાક અંશે જયારે વિયોગ થયેલો દેખાય છે; શાસનદેવની કૃપાથી ઉપરોકત ગુણેને સર્વ મહાત્માઓમાં સંચાર થાય એમ પ્રાર્થના કરીયે છીયે.
જેમને શાસનના રક્ષણ માટે પુરેપુરી ઈચ્છા હોય, અને અધ્યાત્મ ભાવની અપેક્ષા હોય તેમના પ્રત્યેક કર્મમાં પછી તે કાયિક હે, વાચિક છે કે માનસિક હો પણ તેમાં પુરેપુરી પવિત્રતા ભરેલી હોવી જોઈએ. મહાનુભાવ અભયદેવસૂરિ. માં જે કાંઈ દેખાયું હતું, તે તેજ હતું. તે મહાત્મા જે કાંઈ મેલવી શક્યા હતા, તે તેમની પવિત્ર ભાવનાનો પ્રભાવ હતા. તેમના ઈતિહાસમાંથી તે શિક્ષણ લેવાનું છે. ઉત્તમ ભાવના એ ક૯૫લતા છે. તેમાંથી જે જોઈએ તે સર્વ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે, એવો નિયમ છે અને તે અનાદિકાલથી ચાલતું આવ્યું છે. આપણે જે વસ્તુમાં પિતાના શુદ્ધ અંત:કરણની લીનતા કરી નાંખીએ, તેના વિના બીજી વસ્તુ આપણને પ્રાપ્ત થવી શક્ય નથી, ખરી શુદ્ધ ભાવના ઉપકૃત થવી, એ મહા કઠિન કર્મ છે. સંપ્રતિ કાલ તે સર્વને પતન કરતે જાય છે, પરંતુ તેમાંથી બચવાને માટે મુમુક્ષુ એ સર્વદા પ્રયત્ન કરવાની જરૂર છે.
જેમના ચારિત્રને અને જ્ઞાનનો પ્રભાવ સૂર્યના કિરણે સમાન દેદીપ્યમાન હોય છે, તેવા શ્રેષ્ઠ જૈન ગુરૂઓ તો શાસન ઉન્નતિ માટે બદધ પરિકર થવાની આવશ્યકતા છે. તેમણે મહાત્મા અભયદેવ સૂરિની જેમ તેવી દરકાર રાખવાને માટે સર્વથા સાવધાની રાખવી જોઈએ.
જ્યાં સુધી આવા ઐતિહાસિક દાખલાઓનું ખરેખરી રીતે મનન કરવામાં નહીં આવે, ત્યાં સુધી ખરેખરૂં શિક્ષણ પ્રાપ્ત થઈ શકે નહિં. તેથી આવા પ્રાચીન મહાત્માઓના જીવન વૃત્તાંત મનન પૂર્વક વાંચી તેમાંથી શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરી જૈન ધર્મની ઉન્નતિ કરવા સર્વ પ્રયનવાન થાય એવી પરમાત્માની પ્રાર્થના સાથે આ વિષય પૂર્ણ કરૂ છું.
ધર્મરતન યોગ્ય કેણુ હોઈ શકે?
(ગતાંક પૃષ્ટ ર૪૭ થી શરૂ.) હવે બીજા ગુણમાં પ્રશસ્ત રૂપવાળે એમ કહેલ છે. સંપૂર્ણ અંગે પાંગ વાળો પાંચ ઇંદ્રિવડે સુંદર અને સારા સંઘયણવાળે જે હેય તે રૂપવાન કહેવાય છે. તેવા પુરૂષ ધર્મને દીપાવી શકે છે. તેમજ ધર્મ પાળવામાં સમર્થ હોય

Page #20

૨૭૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. છે. મસ્તક છાતી, ઉદર, પીઠ, બે હાથ અને બે સાથળ એ આઠ અંગે અને આંગળીઓ વિગેરે ઉપાંગ અને બાકીના અંગે પાંગ કહેવાય છે. પાંચે ઈદ્રિય સુંદર, સારૂં સંઘયણ એટલે કે પ્રથમજ સંઘયણ હોવું જોઈએ તેવો નિયમ નથી. ભાવાર્થ એ છે કે તપ અને ચારિત્રની ક્રિયા કરી શકાય તેવા સામર્થ્ય સહિત હોવો જોઈએ. આવા મનુષ્યને ધર્મની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે. અને તેવા પુરૂષ
જ્યાં જ્યાં વિચરે ત્યાં ત્યાં જૈનધર્મની અત્યંત ઉન્નતિ થાય છે. આવું રૂપ પામવું તે પૂર્વે આચરેલ વ્રત નિયમનું ફળ છે, તેથીજ શાસ્ત્રકાર તેવાં સુંદર રૂપની પ્રશંસા કરે છે અને આવા પુરૂષ સદાચારમાં પ્રવર્તન કરવાથી ભવ્ય પ્રાણુઓને ધર્મને વિષે ગેરવ ઉત્પન્ન થતાં ધર્મની પ્રભાવના કરે છે તેઓ આવા ગુણ માટે ધર્મરત્નને એગ્ય છે.
ત્રીજે ગુણ સ્વભાવેજ સામ્ય પ્રકૃતિવાળે હોય તે (પ્રાયે પાપકર્મમાં પ્રવતું નથી. તેથી તે સુખે કરીને સેવવા લાયક થાય છે. અકૃત્રિમપણુએ કરીને ભયંકર આકૃતિ રહિત ( વિશ્વાસ કરી શકાય તેવા રૂપવાળે ) ગાળે દેવી વધ કર, ચેરી વગેરે પાપ કર્મમાં વ્યાપાર કરતા નથી તે આવી રીતે સેમ્યપ્રકૃતિવાળું પ્રાણી પિતાના અને પરકા ઉપકાર માટે થયો હોય છે. અને તેથી તેજ ધર્મ રત્નને એગ્ય છે.
ચોથે ગુણ લોકપ્રિય-પરની નિંદા વગેરે કરવી તેમજ વિશેષે કરીને ગુણ જનની નિંદા કરવી, સરલતાથી ધર્મ કરનારની હાંસી કરવી, લોકમાં પૂજ્ય ગણુતા હોય તેનું અપમાન કરવું, ઘણું મનુષ્ય સાથે વિરોધ કરનારને સંગ કરે. દેશાદિક આચારનું ઉલ્લંઘન કરવું, ઉદ્ધત વેષ રાખો, બીજાઓ જાણે તેમ કીર્તિ માટે પ્રગટ રીતે દાન કરવું, સહુને કષ્ટ પડે તે જોઈ આનંદ પામવો, તથા છતી શક્તિ છતાં સત્પરૂના દુ:ખને ઉપાય ન કરો આ વગેરે કાર્યો લેક વિરૂદ્ધ છે તેમજ રાજ્ય, ખેતરનું સ્વામીપણું, જકાત ઉઘરાવવાનું કામ આ ખર કર્મ. આવા પ્રકારનું કાર્ય વિરતિ ન હોય તે પણ ડાહ્યા પુરૂષે કરવું નહીં ! તે પરલોક વિરૂદ્ધ કાર્યો છે તેમજ સાત વ્યસન એ બંને વિરૂદ્ધ કાર્ય છે અને તે કરનાર મરણ પામી દુર્ગતિમાં જાય છે. આવા કાર્યોને ત્યાગ કરનાર પુરૂષ ઉત્તમ પુરૂષોને પ્રિય અને ધર્મને અધિકારી થાય છે. સુપાત્રાદિકને દાન આપવું, વિનય, સદાચારમાં પ્રવૃત્તિ વગેરેથી જે પરિપૂર્ણ હોય તેજ લેકપ્રિય થાય છે અને તેજ ધર્મરત્નને યોગ્ય છે.
- હવે પાંચમો અકુર નામનો ગુણ છે. આ મનુષ્ય કિલષ્ટ પરિણામવાળો હાઈ કલંક રહિત (શુદ્ધ) ધર્મનું આરાધન કરી શકતો નથી. કારણકે તે માણસ પરના છિદ્ર જોવામાં લંપટ અને મલિન મનવાળો હોવાથી, ધર્મનું

Page #21

સંસારી ગિઓ.
ર૭૩. અનુષ્ઠાન કરતાં છતાં પણ ધર્મના ફળને ભાગી થતું નથી. કિલષ્ટ પરિણામવાળાને તપ, ધૃત, કે દેવ પૂજા વિગેરે કાંઈ પણ રક્ષણ કરતું નથી. જેથી અક્રૂર મનુષ્ય લઘુકમી હોવાથી ધર્મરત્નને હોય છે.
પાપભીરુ માણસ આ લોક અને પરલોકના ભય (રાજાનો દંડ વગેરે આ લકને ભય અને નરક ગતિમાં જવું વગેરે પરલોકનો ભય) તેને મનમાં વિચાર કરે છે, અથયશના કલંકથી બી એ છે જેથી તે પાપભીરુ હોવાથી પાપમાં પ્રવર્તતા નથી. અનુરાગ અને એકાંત વડે પ્રેરીત એવો ઇંદ્રિયોનો સમૂહ ચપળ છતાં, જે વિદ્વાન મનુષ્ય યુક્તાયુક્તનો વિચાર કરે છે તેઓને ધન્ય છે. તે પુરૂષ વધ, મારણ, અભ્યાખ્યાન, અને પરધન વિનાશ કરવા વગેરે પાપકર્મ કે જે એકવાર કરવાથી પણ તેને સર્વથી જઘન્ય ઉદય દશ ગુણે થાય છે, આવાં આવાં શાસ્ત્રોના વચને દષ્ટાંત પૂર્વક સાંભળી દુર્ગતિના તેવા હેતુઓને અત્યંત ત્યાગ કરે છે જેથી તે છઠ્ઠા પાપભીરુ ગુણવાળ હોઈ ધર્મરત્નને અધિકારી થઈ શકે છે.
સાતમે ગુણ અશઠપણું-માયારહિત મનુષ્ય તે અન્યને છેતરતો નથી જેથી તે વિશ્વાસ કરવા લાયક એટલે પ્રતીતિનું સ્થાન થાય છે. માયાવી પુરૂષકપટ કરવાના સ્વભાવવાળો પુરૂષ જે કે કોઈ પણ અપરાધ કરતે નથી છતાં તે પિતાના દોષથી હણાયેલ હેવાથી અવિશ્વાસને લાયક થાય છે. જેવું ચિત્ત, તેવી વાણી, જેવી વાણી તેવીજ ક્રિયા આ ત્રણેમાં જેઓને વિપરિતપણું ન હોય તે પુરૂષોને ધન્ય છે. સર્વ લેક સ્વાર્થમાં પ્રવેલ હોવાથી તેવા પ્રકારને પુરૂષ અતિ દૂર્લભ છે કારણ કે ઘણા લોકોને ચમત્કાર પમાડે તેવા મનુષ્ય દુનીયામાં ઘણું છે, પરંતુ જેઓ પોતાના ચિત્તને રંજન કરે તેવા તે પૃથ્વી પર પાંચ છ જ હોય છે અને પુરૂષ ધર્મરત્નને લાયક છે.
(ચાલુ)
સંસારી ગિઓ.
એક બનારસના પ્રખ્યાત વિદ્વાને એક જૈન ગૃહસ્થને સંસારી યોગિના લક્ષણો બતાવ્યા છે, તે સર્વ જૈન સમાજને ઉપયોગી લાગવાથી આ સ્થળે આપવામાં આવે છે. આ બનારસના પ્રખ્યાત વિદ્વાન જૈન યશોવિજય પાઠશાળામાં નિયુક્ત હતા, ત્યારે મુનિઓના અભ્યાસને માટે તેણે જેને ગ્રંથનું સારું અવલે. કન કરેલું હતું. પોતે જ્ઞાતિએ બ્રાહ્મણ અને વેદધર્મને માનનારા છે, છતાં જેન દર્શનના અભ્યાસથી પ્રસન્ન થઈને તેમણે નિર્ણય કર્યો છે કે, વિરાગી ગિઓ થવાને માટે તે અન્ય દર્શનના સિદ્ધાંત ઉપગી છે, પણ સંસારી ગિઓ

Page #22

૨૭૪
ઓ આત્માનંદ પ્રકાશ
થવાને માટે તે માત્ર જૈનદનજ ઊપયાગી થઈ શકે છે. સંસાર–ગૃહાલાસમાં રહીને ચેાગીના જેવી વૃત્તિ રાખી શકાય તેવા સાધના જૈનધર્મની ભાવનામાં ભરપૂર છે. જૈનધર્મ માં જ્ઞાન, દર્શીન, અને ચારિત્રની ત્રિપુટીની યેાજનામાં જે રહસ્ય અને અદ્ભૂત ભાવના રહેલી છે, તેવી અલ્પ અંશે પશુ કેાઇ અન્ય દશનમાં ચેાજનામાં આવી નથી. વેદાંત માના ઊપદે નિવૃત્તિ માર્ગના સ્વરૂપને પ્રતિપાદન કરવામાં એટલા બધા વિસ્તારથી પ્રરૂપિત કર્યો છે, છતાં પણ તેએ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની ભાવનાની ત્રિપુટીના જેવું સામર્થ્ય બતાવી શકયા નથી; એમ મારે કહેવુ જોઇએ. ઉપર કહેલી ત્રિપુટીને અનુસરી પ્રથમ ગૃહધ ને અનુસરનારા ખરેખર સંસારી યાગિ બની શકે છે. વેદાંતમાં જ્યારે એક જનક વિદેહીનુ દષ્ટાંત આપ્યુ છે, ત્યારે જૈન દર્શનમાં તેવા હજારો જનક વિદેહી થઇ શક્યા છે અને થઇ શકે છે.
વેદાંત મતમાં જે ભાવનાપૂર્ણ વૈરાગ્યના યાગથીજ સાધી શકાય છે, તે ભાવના જૈન મતને એક સંસારી આત્મા સુગમતાથી સાધી શકે છે, તે સંસારી ચેાગી કેમ ન કહેવાય ? જૈન સ'સારી ચેાગી સર્વ વિનાશના ખીજ ૩૫ સશયને દૂર કરી શકે છે, તે સંશયનું ખીજ ઉત્પન્ન ન થવા પામે તેને માટે શકા, કખા દોષના મહા ત્યાગી થઈ જૈન સસારી યાગી જ્ઞાન અને શ્રદ્ધાને પુષ્ટ બનાવે, તેવા સાધના મેળવતા જાય છે. જૈન સંસારી યાગીની બુદ્ધિને વ્યાપાર એટલે બધા પ્રમળ હાય છે કે જેથી તે જૈન-આગમના સિદ્ધાંતે સાંભળ અને મનમાં ઠસાવી તેના ઉપર વિચાર કરી શકાના સમાધાનથી નિશ્ચય ઉપર આવી શકે છે.
કેટલાએક જૈન સંસારી ચેકિંગએ જ્ઞાનના સામાન્ય બળને મેળવી શક્યા હાય અને તેમનામાં બુદ્ધિના વ્યાપાર વગરની અંધશ્રદ્ધા હાય, તે પશુ હૃદય માત્રથી કરેલી સ્વાત્માણુમય દ્રવ્ય અને ભાવ પૂજા પણ તેમની વૃત્તિને શ્રદ્ધાના પ્રવાહમાં સ્થિર કરવાને પરમ સહાયરૂપ બને છે. તેમની તેમ ધશ્રદ્ધા પણ પર પરાએ ઊપયેાગવતી થઇ આવે છે. જૈન મતની ભાવનાની રચના એવી અદ્ભુત અને ઉચ્ચતાથી કરવામાં આવી છે કે તેના અનુયાયીઓના હૃદયમાં આદેશકારિત્વ વૃદ્ધમાન, અને ભક્તિભાવ વગેરે વિનયના પોષક લક્ષણા પ્રગટે છે, પછી તે ઉત્તરાત્તર વધતા જાય છે અને તેનાથી ઉદ્ધતાઇ, અહંતા અને ધૃષ્ટતા વગેરે દાષા દૂર થઇ જાય છે. જૈન ધર્મમાં સમ્યકત્વ અથવા એધિબીજના સ્વરૂપમાં જે રહસ્ય મુકવામાં આવ્યુ છે, તેવું રહસ્ય આજસુધી કોઇપણ દન મેળવી શકયું નથી. ખરૂ આર્યત્વ, ખરૂ' શ્રેષ્ઠત્વ અને ખરી આસતા માત્ર એક સમ્યકત્વના ચોગથી પ્રાપ્ત કરી શકાય છે, વેદાંતના શમ, દમ, ઉપરમ, તિતિક્ષા

Page #23

સસારી યાગિએ.
૨૭૫
અને શ્રદ્ધા–એ પાંચ અંગે કે જેને માટે તે મતના આચાર્યએ બુદ્ધિના વ્યય કરી તેમની ક સાધ્યતા સિદ્ધ કરવા ભારે પ્રયત્ન કરે છે, તે પાંચ અ ંગા જૈન સ’સારી ચે!ગીએ એકલા સમ્યકત્વની સાથે મેળવી શકે છે.
વેદાંત, દશ ન, વિવેક, વિરાગ અને શાદિ ષટ સપત્તિથી આત્માનુભવ આવવાના ક્રમ દર્શાવી તેની મંદર અનેક જાતની અશક્યતા જણાવે છે, ત્યારે જૈન મતને ઉપાસક જૈન સ`સારી યેાગી, ચૈાદ ગુણસ્થાનના આરોહણુના ક્રમને માર્ગ મેળવવાને માત્ર સમ્યકત્વના બળને શુદ્ધોપાસક બની ઉત્તરાત્તર વિશેષ અધિકારી બની શકે છે.
જે ક્ષુદ્રભાવથી વ્યવહારી પામો જ્યાં ને ત્યાં પેાતાની બુદ્ધિ અને શક્તિથી સર્વાંવાતનું માપ કરવા તત્પર થાય છે, એવી કુટેવા અન્યદ નીએના ત્યાગીઓમાં પણ દેખાય છે, પરંતુ જૈન સ ંસારી ચેાગીની મનેાવૃત્તિમાં તેવી કુટેવ કદિ પણુ ઉત્પન્ન થતી નથી. મા સંસારની અનર્થકારણી યાત્રામાં તે પ્રયાણ કરે છે અને વ્યવહારના અશુદ્ધ તત્વોની સાથે પણ તેને ચેાગ થઇ આવે છે, છતાં પણ તે સમ્યકત્વરૂપ ચમારી પદાર્થના હૃદયસ્પર્શથી તે પેાતાનુ યેાગિદ્ઘ સારી રીતે જાળવી શકે છે અને પેાતાના આત્માનું રક્ષણ કરી આ સ ંસારની કલેશ પરંપરાની જાળમાંથી મુક્ત થઈ શકે છે.
સમ્યકત્વ અને જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રરૂપ ત્રિપુટીના સ્વરૂપને જાણનારા જૈન સંસારી ચગી આ સંસારને નિર્મૂલ કરવાના હેતુથી, હૃદયની શુદ્ધ ભાવનાના પાઠ ભણી વિક્ષેપને વિસ્તારનારી વૃત્તિના માર્ગના અવરોધ કરી, દયાત ્વના અને જ્ઞાનતત્વના પરમ રહસ્યને સમજી, અનુક્રમે ઉચ્ચસ્થાનમાં આરૂઢ થઇ છેવટે માક્ષમાગ દશ ન કરી શકે છે. મા સંસારના અથવા આલાક તથા પરલેાકના જે જે ચાગ્ય વિષયા કે જે અહુતા અને મમતાના માલ બન રૂપ છે, તેમની નિ:સા રતા સંપૂર્ણ રીતે સમજવાથી તે યાગી પેાતાની ધારેલી ધારણામાં કદિપણું નિષ્ફળ થતા નથી. તેના હૃઢ અને તીવ્ર મનેાનિગ્રહની સામે કષાયના વિકારે! ક્ષણવાર પણ ટકી શકતા નથી, તેવા જૈન સ’સારી ચેગિઓએ જૈનધમ ની મઢુત્તા, દિવ્ય પ્રભાવ અને આર્યાવર્ત્ત માં તે ધની પૂર્ણ ઉપયોગિતા સિદ્ધ કરી આપી છે. તે મહાન્ પ્રભાવિક ભવી આત્માઓને જેટલું અભિનંદન આપીએ તેટલુ ઘેાડુ છે. તેઓ પૂર્ણ રીતે ધન્યવાદને પાત્ર છે.
---

Page #24

૨૯૬
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ,
વર્તમાન સમાચાર.
શહેર ીનેાલી જલા મેડમાં પ્રતિષ્ઠા તથા અંજનશલાકા મહાત્સવ.
ખીનેાલી શહેરમાં આચાય શ્રીમદ્વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજ બિરાજમાન છે. ગઇ જેઠ સુદ ૬ના રોજ લાલા મુસદ્દીલાલ અને શ્રીયદજીએ બનાવેલ નવીન જિનમદિરમાં શુભ લગ્ન શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુને બિરાજમાન કરવામાં આવેલ છે, સાથે નૂતન જિનબિંબેની અજન શલાકા પણ ઉક્ત આચાર્ય મહારાજના પવિત્ર હસ્તે કરવામાં આવેલ છે. તે વખતે તે દેશના તેમજ અન્ય સ્થળેથી ધણા જૈન બધુએ આ લાભ લેવા આવ્યા હતા. અઠ્ઠાઇ મહેાત્સવ, મહાસ્નાત્ર અને સ્વામીવાત્સલ્યેા વગેરે પશુ અનેક ધાર્મિક કાર્યાં થયા છે. અંજનશલાકા ત્યાં પ્રથમ થયેલ હાવાથી જૈનમાં અપૂર્વ ઉત્સાહ હતા. જે શુદ ૮ ના રાજ સ્વર્ગવાસી પ્રાતઃસ્મરણીય મહાત્મા શ્રી વિજયાનંદસૂરીશ્વર આત્મારામજી મહારાજની જયંતી પણ બહુજ ભકિતપૂર્વક ઉજવવામાં આવી હતી.
શ્રી જૈન આત્માનદ સભા ભાવનગરના ૩૦મા વાર્ષિક મહેાત્સવ અને ગુરૂયતી.
આ સભાને ત્રીશમું વર્ષ પુરૂ થઇ જેમ શુદ છના રાજ એકત્રીશમું વર્ષ એસતુ હોવાથી દર વર્ષ મુજબના કાર્યક્રમ અને ધારણ અનુસાર નીચે મુજબ ધાર્મિક કાર્યાં થયા હતા.
૧ જે શુક્ર છ ગુરૂવારના રોજ આ સભાના મકાન (આત્માન ંદભવન) તે ધ્વજા તારણ વગેરેથી શણગારી સવારના આઠ વાગે પ્રથમ પ્રાતઃસ્મરણીય શ્રી વિજયાન ંદસૂરી (આત્મારામજી) મહારાજની છષ્મી પધરાવી સભાસદાએ પૂજન કર્યું હતું. ત્યારબાદ~~ ૨ સભા મકાનમાં પ્રભુ પધરાવી આચાર્ય શ્રીમદ્વિજયવલ્લભસૂરિ મહારાજ કૃત શ્રી પંચ પરમેછીની પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી. ચતુર્વિધ સંઘે તેમાં ભાગ લીધેા હતા.
૩ અપેારના એક વાગે આ સભાના સ્વર્ગવાસી પેટ્રન વારા ડીસંગભાઇ ઝવેરચદ તરફથી સ્વામૌવાત્સલ્ય કરવામાં આવ્યું હતું.
૪ અપેારના અઢી વાગે દરવર્ષ મુજબ પ્રાતઃસ્મરણીય આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરીશ્વર ( આત્મારામજી ) મહારાજની જયંતી ખીજે દિવસે જે શુદ ૮ ના રાજ ઉજવવાની હેઠ ( દર વર્ષે શ્રી સિદ્ધક્ષેત્રે ઉજવવાનો ધારા છે પરંતુ સકારણ હાલ બંધ હાઇ ) શ્રી તાલધ્વજગિરિ [ તળાજા તીથૅ ] જયંતી ઉજવવા માટે રેલવેમાં શુમારે સાડ઼ સભાસદ બંધુઓ ગયા હતા. જ્યાં—
૫ જે શુદ ૮ના રાજ ડુંગર ઉપર નવીન શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના મંદિરમાં આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસુરિષ્કૃત શ્રી પચતીની પૂજા બહુજ આનંદ અને ઉત્સાહપૂર્વક ભણાવવામાં આવી હતી. અને સાંજના પાંચ વાગે ધર્મશાળામાં સ્વામીવાત્સલ્યે કરવામાં આવ્યું હતું. આ અને માંગલ્યકારી ગુરૂભકિતના કાર્યો આ સભાના માનવંતા સ્વવાસી સભાસદ બધું શેફ

Page #25

વર્તમાન સમાચાર,
ર૭૭
મોતીચંદ હેમરાજ ઝવેરી જામનગર નિવાસીની કાયમના માટેની બતાવેલ ઉદારતાથી તેિમની સહાય વડે થયા હતા એ રીતે વાર્ષિક મહોત્સવ તેમજ ગુરૂભક્તિ કરવામાં આવી હતી.
મુંબઈમાં મુનિ મહારાજાઓનું આવાગમન. પ્રાતઃસ્મરણીય શ્રીમદ્દ મૂળચંદજી મહારાજના સમુદાયના મુનિરાજ શ્રી ચારિત્રવિજયજી મહારાજ ( કરછી) કે જેમણે શ્રી યશોવિજયજી જેનગુરૂકુળ પાલીતાણું એ સંસ્થાને ભૂત પૂર્વે જન્મ આપ્યો હત; તેઓશ્રીના વિદ્વાન શિષ્યો મુનિરાજશ્રી દર્શનવિજયજી, મુનિશ્રી જ્ઞાનવિજયજી, મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજી એ ત્રણે મહાત્માઓએ લધુ વયમાં જ ન્યાય, વ્યાકરણ, જૈન ઈતિહાસ વગેરે સાહિત્યનો સારો અભ્યાસ કરેલ છે. વળી તેઓ ક્રિયાપાત્ર, સરલ, શાંત સ્વભાવી અને જૈન સિદ્ધાંતના પણ અભ્યાસી છે. તેઓશ્રી મુંબઈ શ્રી સંઘની વતી શ્રી ગોડીજી મહારાજના ઉપાશ્રયના ટ્રસ્ટીઓની વિનંતિથી ચાતુર્માસ કરવા તેમજ તેઓશ્રીના જ્ઞાન અને ઉપદેશનો લાભ મુંબઈની જેન પ્રજાને આપવા જેઠ સુદ ૧૦ના રોજ શ્રી ગોડીજી મહારાજના ઉપાશ્રયે પધાર્યા છે.
મુંબઈની પ્રજાએ સામૈયું ઉત્સાહપૂર્વક કરી ગુરૂભક્તિ પણ સારી રીતે કરી છે. હવે એ ત્રણે મુનિ મહારાજાઓનું ચાતુર્માસ પણ મુંબઈમાં થશે. આ મુનિ મહારાજાઓ પિતાની વિકતાજ્ઞાન ઉપદેશનો લાભ મુંબઇની જેનસમાજને આપશે સાથે તેઓશ્રીની ગુરુ મહારાજે સ્થાપેલી ઉપરોકત સંસ્થામાં જ અભ્યાસ કરી ચારિત્ર રત્ન પ્રાપ્ત કરેલ હોવાથી, શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળ પાલીતાણાની ઉછરતી અને ઉન્નતિ પામતી સંસ્થાને પણ ઉપદેશ દ્વારા વધારે આબાદ કરવા માટે પિતાની કૃપા દરશાવવી નહીં જ ભૂલે એમ ખાત્રી છે. તેવી જ રીતે આચાર્ય શ્રીમદ્દ વિજયવલ્લભસૂરી મહારાજના શિષ્ય મુનિરાજ શ્રી વિબુદ્ધવિજયજી તથા મુનિરાજ શ્રી વિચક્ષણવિજયજી મહારાજ શ્રી સંઘની વિનંતિથી પણ જેઠ સુદ ૩ ના રોજ લાલબાગ દેરાસરજીમાં પધારેલ છે. ચાતુર્માસ પણ ત્યાં થશે.
ભાવનગરમાં ચાતુર્માસ. સદ્દગત પ્રાતઃસ્મરણીય શ્રી વિજ્યકમળ સુરીશ્વરના વિદ્વાન શિષ્ય પંન્યાસજી મહારાજ શ્રી કેશરવિજયજી મહારાજ તથા પંન્યાસજી મહારાજ શ્રી દેવવિજયજી તથા પં. લાભ વિજયજી મહારાજ વગેરે દશ મુનિરાજે અત્રે પધાર્યા છે. દરરોજ સવારે આઠથી નવા એક કલાક પન્યાસજી મહારાજ શ્રી કેશરવિજયજી મહારાજ વ્યાખ્યાન વાંચે છે. વ્યાખ્યાન શેલી એટલી બધી સુંદર છે કે જેથી જેન અને જૈનેતર ઘણી મોટી સંખ્યામાં વ્યાખ્યાનનો લાભ લે છે. ઉક્ત મહાત્માશ્રીને વિહાર કરવાની ઈચ્છા છતાં જેન અને જૈનેતર અનેક મનુષ્યોની આગ્રહપૂર્વક વિનંતિ અત્રે ચાતુર્માસ કરાવી ઉપદેશનો લાભ લેવાની ઉત્કટ ઇચ્છા છે, જેથી ચાતુર્માસ અત્રે જ થવાનું નક્કી થયું છે.
૨ સગુણાનુરાગી મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજ્યજી મહારાજ અત્રે પધારતાં તેઓશ્રીને વિનંતિ કરતાં ઉક્ત મહાત્માનું પણ ચાતુર્માસ અત્રે નક્કી થયું છે.

Page #26

ર૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગ્રંથાવલોકન અને સાભાર સ્વિકાર.
ધર્મદીપિકા (વ્યાકરણમ) આ વ્યાકરણ ગ્રંથ ન્યાયવિશારદ ન્યાયતીર્થ ઉપાધ્યાય શ્રી મંગળવિજયજી મહારાજે રચ્યો છે. વ્યાકરણ જેવા શિક્ષણના ગ્રંથ રચવા તે સંસ્કૃતપ્રાકૃત ભાષાના સંપૂર્ણ જ્ઞાન અને વિદ્વતા વગર બની શકતું નથી. જૈન અને જૈનેતર અનેક વિદ્વાનોના તરફથી વ્યાકરણના અનેક ગ્રંથ પ્રકટ થયેલાં છે અને અત્યાર સુધી પાઠશાળાઓમાં પણ તે ચાલે છે, પરંતુ આ ધર્મ દીપિકા નામના વ્યાકરણની ગ્રંથશૈલી સરલ, ઉચિત અને સુગમ પદ્ધતિથી રચાયેલ હોવાથી સંસ્કૃત ભાષાના પ્રથમ અભ્યાસીઓના પઠન પાઠન માટે ઘણો જ ઉપયોગી અને આવકાર દાયક છે. આ ગ્રંથના પૂર્વાર્ધમાં પંચસંધિ છ લિંગ, લુખ્ખદમત પ્રક્રિયા, અવ્યય પ્રકરણ, સ્ત્રી પ્રત્યયઃ કારમાણિ, સમાસ વગેરેનો સમાવેશ કરવામાં આવેલો છે જ્યારે ઉતરાર્ધમાં દશ ગણ, ૧૭૦૦ ધાતુઓ, દશ પ્રક્રિયા, પૂર્વ ઉત્તર કૂદ વગેરે અનેક ઉપયોગી વિષયોનો સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. પૂર્વાર્ધમાં ૨૪૦ તેમજ ઉતરાર્ધમાં ૫૦૦ પૃષ્ટોમાં આ ગ્રંથ પૂર્ણ કરવામાં આવેલ છે. આ વ્યાકરણના ગ્રંથમાં આચાર્ય શ્રી વિજયધર્મ સૂરિ મહારાજની છબી આપી ગ્રંથકર્તા મહાત્માએ ગુરૂભક્તિ પણ દરશાવી છે. કિંમત રૂ. ૪-૦-૦ પ્રકટ કર્તા શ્રી યશોવિજય જૈન ગ્રંથમાળા–ભાવનગર.
નીચેના ગ્રંથો સાભાર સ્વીકારવામાં આવે છે.
૨ સીતા સમાચાર–પ્રકાશક શ્રી આત્માનંદ જેન ટ્રેક્ટ સોસાઇટી અંબાલા તરફથી. ૩ દાનપ્રકાશ રે મુનિ શ્રી ધર્મવિજયજી લાઈબ્રેરી મહુવા. ચાર આનાની ટીકીટ ૪ મૃગાંક ચરિત્ર છે
મોકલનારને ભેટ મળે છે. ૫ મહાન સંપ્રાત-શેઠ પુનમચંદજી કરમચંદજી કેપટાવાળા. પાટણ.
ખેદજનક મરણ. વડોદરા નિવાસી જાણીતા જૈન નરરત્ન વદ બાલુભાઈ મુળજીભાઈ શુમારે દશ બાર દિવસની ટુક માંદગી ભોગવી વૈશાખ વદી ૫ ના રોજ સમાધિ પૂર્વક સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. છેલ્લી ઘડી સુધી વ્રત, પચ્ચખાણ અને નિયમનું પાલન તેઓએ કર્યું હતું. વૈદકના ધંધામાં જેમ કુશળ હતા, તેમ દેવ, ગુરૂ અને ધર્મના ઉપાસક અને વ્યવહારમાં પ્રમાણિક અને વિનયી હતા. ધર્મના ધેરી અને શ્રદ્ધાવાળા હતા. જ્ઞાનમંદિરના મુખ્ય કાર્યવાહક હતા. દરમ્યાનમાં પિતાના પુત્રના લગ્ન પ્રસંગ હઈ ઉદ્યાપન તીર્થરચના વગેરે ધાર્મિક મહત્સવો વગેરે સાથે રાખેલ હોવાથી ઉદાર ભાવનાથી સારી રકમ ખરચી પોતાની ધાર્મિક ભાવના પણ બતાવી આપી હતી. ભવિતવ્યતા બળવાન છે ? તેમના સ્વર્ગવાસથી એક શ્રાવકરત્નની ખોટ પડી છે. તેઓ બહેળું કુટુંબ મુકી ગયા છે. અમે તેમના કુટુંબને દિલાસે આપવા સાથે તેમના આત્માને શાન્તિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઈચ્છીયે છીયે.

Page #27

શ્રી શત્રુંજય તીર્થ કેસ.
તા. ૨૧-૬-૨૬ ના રોજ નક્કી થયેલ મુદતે શ્રી આણુ મુકામે ધી એજન્ટ ટુ ધી ગવર્નર જનરલની સમક્ષ આપણા તરફથી મી. ચીમનલાલ સેતલવડ અને શુકલ એરીસ્ટ અને પાલીતાણા ઠાકોર સાહેબ તરફથી મી. ભુલાભાઈ ટી. દેશાઈ એડવોકેટ વકીલે હાજર હતા. સાડા ત્રણ કલાક બંને પક્ષકારાના વકીલાએ રજુઆત કરી હતી. અનેક ગામના પ્રતિનિધિ સાહેઓએ હાજરી આપી હતી. કેસ ફે સલા ઉપર રહેલ છે. પરમાત્માને પ્રાર્થના છે કે જલદીથી શાંતિ થાય.
- (છ) – - જાહેર ખબર,
શ્રી ગગાણી તીર્થમાં એક જૈનનું ઘ૨ હતું, પણ તેઓ હાલમાં બીજે રહેવા ગયેલ છે. કેટલાક વખતથી અમારા નામથી જીર્ણોદ્ધાર કરાવવા સારૂ પૈસા ઉઘરાવવામાં આવે છે; પરંતુ તેના વહીવટ બ્રાહ્મણ કરે છે અને હિસાબ માગતાં બતાવવામાં આવતા નથી. માટે હવેથી મજકુર ગં ગાણું તીર્થ ના જીર્ણોદ્ધારની ટીપ કરવાં આવે તો કાંઈપણ ૨કમ કોઈએ આપવી નહિ.
- લી. વકીલ કેશવલાલ પ્રેમચંદઅમદાવાદ,
શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર (ભાષાંતર).
ભાગ ૧ લે તથા ભાગ ૨ જે. - ( અનુવાદક:-આચાયમહારાજ શ્રી અજીતસાગરજી. ) પ્રભુના કલ્યાણકી અને દેવાએ તે વખતે કરેલ અપૂર્વ ભક્તિનું વિસ્તારપૂર્વક વર્ણ ન શ્રી સુપાર્શ્વનાથ પ્રભુને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી અનેક સ્થળે વિચરી ભવ્યજીવાને આપેલ ઉપદેશ, અનેક કથાઓ, શ્રાવક જનાને પાળવા લાયક વ્રતો અને તેના અતિચારો વિગેરેનું વર્ણન ઘણું જ વિશાળ રીતે આપેલ છે. આ કથાના ગ્રંથોમાં બુદ્ધિને મહિમાસ્વભાવનું વિવેચન, અદ્ભૂત તત્ત્વવાદનું વર્ણન, લૌકિક આચાર, વ્યવહાર, સામાજીક પ્રવૃત્તિ, રાજકીય પારસ્થિતિ, ધાર્મિક પ્રભાવ તથા નૈતિક જીવન વગેરે તત્ત્વનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. એકંદર આ ગ્રંથ માનવજીવનના માર્ગદર્શક, જૈન દર્શનના આચારવિચારનું ભાન કરાવનાર એક પ્રબળ સાધનરૂપ છે.
ઉંચા રેશમી કપડાંના પાકો બાઇડીંગના એક હજાર પાનાના આ બે ગ્રંથની કિંમત રૂા. ૪-૮-૦ પાસ્ટ બુચ જુદા.

Page #28
મનુષ્યની ખરી કિમત. છે. 88 મનુષ્યની ખરી કિંમત પૈસામાં નથી, જોકે પૈસાની શક્તિ લગભગ અનહદ છે. એમ કહેવાય છે કે પૈસાનો ઉપયોગ સર્વત્ર છે. પૈસાની ખાતર યુદ્ધ અથવા શાંતિ થાય છે, પૈસાને લીધે દરિદ્ર માણસ માજશેખ કરતા થાય છે, અને ભીખારી માન મેળવે છે. પૈસાની ખાતર સૈનિક દગા ખેાર થાય છે, વેપારી પિતાનું પ્રમાણિકપણ" ગુમાવે છે, વિદ્વાન પેતાનું જ્ઞાન વેચે છે, અને પતિ પાતાની પ્રિયાને આરામ, પોતાનાં બાળકે પ્રેમ અને પોતાનાં કુટુંબનું સુખ ગુમાવે છે, કોઈ પણ મનુષ્યની ખરી કિંમત તેની પાસે શું છે તેમાં નથી, પણ તે કેવો છે તેમાં છે. મૃત્યુ પછી પણ ટકી રહેનાર જે સદગુણ એજ મનુષ્યની ખરી કિંમત આંકે છે. મનુષ્યના જીરા ભયુકે અને અહંકાર, મનની સત્તા અને કીર્તિ એ તો ચાલ્યાં જવાનાં, માત્ર ચારિત્રજ રહેવાનુ; તે ચારિત્ર અવિનાશી છે. મનુષ્ય સ્વમાન જાળવે, સદ્દગુણી આચરણ કરે, સત્યનું પાલન કરે અને સહેદય આચરણ કરે તેજ તેની કિંમત છે. મનુષ્યના ચારિત્રમાં પ્રભુ છે પ્રત્યે પૂજ્યભાવ, સ્વમાન, ગમે તે ભાગે સત્યનું આચરણ અને આદર્શ પ્રત્યે (: વફાદારી એજ ઉમદા સદ્દગુણા છે. જે મનુષ્ય બીકણુ થઈને પોતાનું જીવન સ્વમાનને કલ ક લગાડીને અચાવે અને નૈતિક છૂટછાટ મૂકે તે જીવતા નથી, પણ મરેલા છે. ચાલાકી, છેતરવામાં કુશળતા, સારી વિદ્વતા, ચપળતા એ સર્વ ચારિત્રનાં ખરાં અંગ નથી, ચારિત્રનું ખરું અંગ તો સિદ્ધાંતમાં જરા પણ છુટછાટ નહિ મૂકતાં, નીતિને વળગી રહી, સર્વને અનુકુળ બનવાનું છે. જે કાંઈ ખરાબ છે તેને ન્યાયપુર:સર ગણાવવા માટે કોઈ પણ પ્રકારના સંચાગ અથવા કોઈપણ પ્રકારના ભય પૂરતા નથી. સાચું એ હમેશાં સાચું અને ખાટ' છે હમેશાં એ ટુ છે. સાચું કદિ ખાટું થઈ શકે નહિં અને છેટું એ ફેદિ સાચું થઈ શકે નહિ, ગમે તે ભાગે પણ આપણે સત્ય પરાયણ રહેવું જોઈએ, ગમે તે ભાગે આપણે આપણી ફરજ પ્રત્યે વફાદાર રહેવું જોઈએ. કલકિત આબરૂ કરતાં મરણ વધારે પસંદ કરવા જેવું છે. માવાજ મનુષ્યા કોઈ પણ જમાનામાં ખરેખરા વીર છે. પોતે જેને સત્ય માને તેને દરેક મનુષ્ય અડે. હિં મતથી વળગી રહેવું જોઈએ. પાતાના સિદ્ધાંતને દગો દેવા જોઈએ નહિ. પ્રભુનો ભય એ જ્ઞાનના આરંભ છે, પણ અત: કરણને માન આપી, વમાન જાળવી, પોતાનાં સિદ્ધાંતને અડગ હિ મતથી વળગી રહી એ એજ બાબત આપણ” જ ચારિત્ર પુરવાર કરે છે. * યુગ સીટીઝન” માંથી. ZSSSSSSSSSSSSSSSSS (c)(c)(c)(c)(c)(c)2. For Private And Personal Use Only