Book Title: Agam 26 Mahapratyakhyan Sutra Hindi Anuwad
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034693/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmaladaMsaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH pUjya Ananda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo namaH Agama-26 mahApratyAkhyAna AgamasUtra hindI anuvAda anuvAdaka evaM sampAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] Agama hindI-anuvAda-zreNI puSpa-26 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra - 3, 'mahApratyAkhyAna' krama 1 2 3 AgamasUtra - 26- 'mahApratyAkhyAna' payannAsUtra - 3- hindI anuvAda viSaya maMgala vosirAnA aura khAmaNA nindA-gardA ityAdi kahAM kyA dekhe ? pRSTha krama 05 05 05 4 5 6 bhAvanA viSaya muni dIparatnasAgara kRt "(mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra - hindI anuvAda" sUtra pRSTha 06 mithyAttvatyAga,AlocanA, prAyazcitta 06 vividha dharmopadeza ityAdi 07 Page 2 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra-3, 'mahApratyAkhyAna' sUtra 45 Agama vargIkaraNa sUtra krama krama Agama kA nAma Agama kA nAma sUtra 01 | AcAra aMgasUtra-1 25 | AturapratyAkhyAna payannAsUtra-2 02 sUtrakRt aMgasUtra-2 26 03 sthAna aMgasUtra-3 27 | mahApratyAkhyAna bhaktaparijJA | taMdulavaicArika saMstAraka payannAsUtra-3 payannAsUtra-4 payannAsUtra-5 04 samavAya aMgasUtra-4 28 05 aMgasUtra-5 29 payannAsUtra-6 bhagavatI jJAtAdharmakathA 06 / aMgasUtra-6 payannAsUtra-7 upAsakadazA aMgasUtra-7 payannAsUtra-7 aMtakRt dazA 09 anuttaropapAtikadazA aMgasUtra-8 aMgasUtra-9 30.1 | gacchAcAra 30.2 candravedhyaka 31 | gaNividyA devendrastava vIrastava payannAsUtra-8 payannAsUtra-9 32 / 10 praznavyAkaraNadazA aMgasUtra-10 33 aMgasUtra-11 34 | nizItha 11 vipAkazruta 12 aupapAtika payannAsUtra-10 chedasUtra-1 chedasUtra-2 upAMgasUtra-1 bRhatkalpa vyavahAra rAjaprazciya upAMgasUtra-2 chedasUtra-3 14 jIvAjIvAbhigama upAgasUtra-3 37 upAMgasUtra-4 upAMgasUtra-5 upAMgasUtra-6 chedasUtra-4 chedasUtra-5 chedasUtra-6 40 upAMgasUtra-7 15 prajJApanA 16 sUryaprajJapti 17 candraprajJapti | jaMbUdvIpaprajJapti 19 nirayAvalikA kalpavataMsikA 21 | puSpikA | puSpacUlikA 23 vRSNidazA dazAzrutaskandha 38 jItakalpa 39 mahAnizItha Avazyaka 41.1 oghaniyukti 41.2 | piMDaniyukti 42 | dazavaikAlika 43 uttarAdhyayana 44 nandI anuyogadvAra mUlasUtra-1 mUlasUtra-2 mUlasUtra-2 upAgasUtra-8 upAMgasUtra-9 upAMgasUtra-10 upAMgasUtra-11 upAMgasUtra-12 payannAsUtra-1 mUlasUtra-3 mUlasUtra-4 cUlikAsUtra-1 cUlikAsUtra-2 | catuHzaraNa muni dIparatnasAgara kRt "(mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra-hindI anuvAda" Page 3 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra - 3, 'mahApratyAkhyAna' kra 1 4 muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya sAhitya nAma mUla Agama sAhitya: 5 - 1- AgamasuttANi mUlaM print -2- AgamasuttANi-mUlaM Net 10 2 Agama anuvAda sAhitya: -3- AgamamaJjUSA (mUla prata) -4- khAgamasUtra saTIka guTharAtI anuvAha -5- AgamasUtra hindI anuvAda print 3 Agama vivecana sAhitya: -1- AgamasUtra gujarAtI anuvAda | -2- AgamasUtra hindI anuvAda Net -3- AagamSootra English Trans. - 1- AgamasUtra saTIkaM -2- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-1 -3- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-2 4- Agama cUrNi sAhitya 5- savRttika AgamasUtrANi - 1 | -6- savRttika AgamasUtrANi - 2 -7- sacUrNika AgamasuttANi Agama koSa sAhitya: 1- Agama saddakoso -2- Agama kahAkoso 1-3- Agama-sAgara-koSaH -4- Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) Agama anukrama sAhitya: -1 Agama viSayAnubha- (bhUja) - 2- Agama viSayAnukrama (saTIkaM) -3- Agama sUtra - gAthA anukrama bUksa krama 147 6 [49] [45] [53] 165 [47] [47] [11] [48] [12] 171 Agama sAhitya sAhitya nAma 11 [05] 12 [04] 09 02 04 03 Agama anya sAhitya: -1- Agama thAnuyoga -2- Agama saMbaMdhI sAhitya - 3 - RSibhASita sUtrANi 4- Agamiya sUktAvalI Agama sAhitya- kula pustaka anya sAhitya: 1 [46] 2 [51] 3 vyAkaraNa sAhitya [09] 4 vyAkhyAna sAhitya [09] 5 jinabhakti sAhitya [40] 6 vidhi sAhityaArAdhanA sAhitya [08] 7 [08] 14 8 paricaya sAhitya 9 pUjana sAhitya [04] 10 tIrthaM42 saMkSipta harzana [01] praDIe sAhitya tattvAbhyAsa sAhityasUtrAbhyAsa sAhitya dIparatnasAgaranA laghuzodhanibaMdha Agama sivAyanuM sAhitya kUla pustaka sUtra 1- Agama sAhitya (kula pustaka) 2-Agametara sAhitya (kula dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana muni dIparatnasAgaranuM sAhitya [Dula pustaka 516] | muni hIyaratnasAgaranuM khAgama sAhitya 2 muni dIparatnasAgaranuM anya sAhitya [hula pustas 85] 3 muni hIparatnasAgara saMkalita 'tattvArthasUtra' nI viziSTa DVD amArA prakAzano kula 601 + viziSTa DVD muni dIparatnasAgara kRt "(mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra - hindI anuvAda" Dula pAnA 1,35,500 28866 Page 4 10 06 02 01 01 516 13 06 05 04 09 04 03 04 02 25 05 05 85 tenA huna [98,300 ] tenA hula pAnA [09, 270] tenAhula pAnA [27,930] 51 08 60 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra-3, 'mahApratyAkhyAna' sUtra 26 mahApratyAkhyAna payannAsUtra-3- hindI anuvAda sUtra-1 aba maiM utkRSTa gativAle tIrthaMkara ko, sarva jina ko, siddha ko aura saMyata (sAdhu) ko namaskAra karatA huuN| sUtra -2 sarva duHkha rahita aise siddha ko aura arihaMta ko namaskAra ho, jinezvara bhagavAna ne prarUpita kie hue tattvoM, sabhI kI maiM zraddhA karatA hU~ aura pApa ke yoga kA paccakkhANa karatA huuN| sUtra-3 jo kucha bhI bUrA AcaraNa mujha se huA ho una saba kI maiM sacce bhAva se nindA karatA hU~, aura mana, vacana, kAyA ina tIna prakAra se sarva AgAra rahita sAmAyika aba maiM karatA huuN| sUtra-4 bAhya upadhi (vastrAdika), abhyaMtara upadhi (krodhAdika), zarIra Adi, bhojana sahita sabhI ko mana, vacana, kAyA se tyAga karatA huuN| sUtra-5 rAga kA baMdha, dveSa, harSa, dInatA, Akulapana, bhaya, zoka, rati aura mada ko maiM vosirAtA huuN| sUtra-6 roSa dvArA, kadAgraha dvArA, akRtaghnatA dvArA aura asat dhyAna dvArA jo kucha bhI maiM avinayapana se bolA hU~ to trividhe trividhe maiM usako khamAtA huuN| sUtra -7 sarva jIva ko khamAtA hU~ / sarva jIva mujhe kSamA karo, Azrava ko vosirAte hue maiM samAdhi (zubha) dhyAna ko maiM AraMbha karatA huuN| sUtra-8 jo nindane yogya ho use maiM nindatA hU~, jo guru kI sAkSI se nindane ko yogya ho usakI maiM gardA karatA hU~ aura jinezvarane jo niSedha kiyA hai usa sarva kI maiM AlocanA kara sUtra-9 upadhI, zarIra, caturvidha AhAra aura sarva dravya ke bAremeM mamatA ina sabhI ko jAna kara maiM tyAga karatA huuN| sUtra-10 nirmamatva ke lie udyamavaMta huA maiM mamatA kA samasta taraha se tyAga karatA hU~ / eka mujhe AtmA kA hI Alambana hai; zeSa sabhI ko maiM vosirAtA (tyAga karatA) huuN| sUtra-11 merA jo jJAna hai vo merA AtmA hai, AtmA hI merA darzana aura cAritra hai, AtmA hI paccakkhANa hai / AtmA hI merA saMyama aura AtmA hI merA yoga hai| muni dIparatnasAgara kRt "(mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra-hindI anuvAda" Page 5 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra-3, 'mahApratyAkhyAna' sUtra - 12 mUlaguNa aura uttaraguNa kI maiMne pramAda se ArAdhana na ki ho to una saba anArAdhaka bhAva kI aba maiM nindA karatA hU~ aura AgAmI kAla ke lie honevAle una anArAdhana bhAva se maiM vApasa lauTatA huuN| sUtra - 13 ___ maiM akelA hU~, merA koI nahIM hai, aura maiM bhI kisI kA nahIM hU~ aise adIna cittavAlA AtmA ko zikSIta kareM sUtra-14 jIva akelA utpanna hotA hai aura akelA hI naSTa hotA hai / akele ko hI mRtyu ko prApta karatA hai aura akelA hI jIva karmaraja rahita hokara mokSa pAtA hai (mukta hotA hai / ) sUtra-15 akelA hI karma karatA hai, usa ke phala ko bhI akele hI bhugatAna karatA hai, akelA hI utpanna hotA hai aura akelA hI maratA hai aura paraloka meM utpanna bhI akelA hI hotA hai| sUtra-16 jJAna, darzana, lakSaNavaMta akelA hI merA AtmA zAzvata hai; bAkI ke mere bAhya bhAva sarva saMyogarUpa haiN| sUtra-17 jisa kI jaDa saMyoga hai aise duHkha kI paramparA jIva pAtA hai una ke lie sarva saMyoga sambandha ko trividhe vosirAtA (tyAga karatA) huuN| sUtra - 18 asaMyama, ajJAna, mithyAtva aura jIva evaM ajIva ke lie jo mamatva hai usakI maiM nindA karatA hU~ aura guru kI sAkSI se gardA karatA huuN| sUtra-19 mithyAtva ko acche tarIke se pahacAnatA huuN| isalie sarva asatya vacana ko aura sarvathA se mamatA kA maiM tyAga karatA hU~ aura sarva ko khamAtA huuN| sUtra - 20 jo-jo sthAna para mere kie gae aparAdha ko jinezvara bhagavAna jAnate haiM, sabhI taraha se upasthita haA maiM usa aparAdha kI AlocanA karatA huuN| sUtra - 21 utpanna yAni vartamAnakAla kI, anutpanna yAni bhAvi kI mAyA, dUsarI bAra na karU~, isa taraha se Alocana, niMdana aura gardA dvArA una kA maiM tyAga karatA huuN| sUtra - 22 jaise bolatA huA baccA kArya aura akArya sabakucha saralatA se kaha de vaise mAyA aura mada dvArA rahita puruSa sarva pApa kI AlocanA karatA hai| sUtra - 23 jisa taraha ghI dvArA siMcana kiyA gayA agni jalatA hai vaise sarala honevAle mAnava ko AlocanA zuddha hotI hai aura zuddha honevAle meM dharma sthira rahatA hai aura phira parama nirvANa yAni mokSa pAtA hai| muni dIparatnasAgara kRt "(mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra-hindI anuvAda" Page 6 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra-3, 'mahApratyAkhyAna' sUtrasUtra - 24 zalya rahita mAnava siddhi nahIM pA sakatA, usI taraha pAparUpa maila rakhanevAle (vItarAga) ke zAsana meM kahA hai; isalie sarva zalya uddharaNa kara ke kleza rahita huA aisA jIva siddhi pAtA hai| sUtra - 25 bahuta kucha bhI bhAva zalya guru ke pAsa AlocanA kara ke niHzalya ho kara saMthArA (anazana) kA Adara kare to vo ArAdhaka hotA hai| sUtra - 26 vo thor3A bhI bhAvazalya guru pAsa Alocana na kare to atijJAnavaMta hone ke bAvajUda bhI ArAdhaka nahIM hotA sUtra - 27 bUrI taraha istamAla kiyA gayA zastra, viSa, duSprayukta vaitAla, duSprayukta yaMtra aura pramAda se kopita sA~pa vaisA kAma nahIM karatA / (jaisA kAma bhAva zalya se yukta honevAlA karatA hai|) sUtra- 28,29 jisa vajaha se aMtakAla meM nahIM uddharela bhAvazalya durlabha bodhIpana aura ananta saMsArIpana kahatA hai- usa vajaha se gArava rahita jIva punarbhava samAna latA kI jar3a samAna eka jaise mithyAdarzana zalya, mAyA zalya aura niyANa zalya kA uddharaNa karanA caahie| sUtra - 30 jisa taraha boja kA vahana karanevAlA mAnava boja utArakara halakA hotA hai vaise pApa karanevAlA mAnava AlocanA aura nindA karake bahota halakA hotA hai| sUtra- 31, 32 mArga ko jAnanevAlA guru usa kA jo prAyazcitta kahatA hai usa anavasthA ke (ayogya) avasara ke DaravAle mAnava ko vaise hI anusaraNa karanA cAhie- usake lie jo kucha bhI akArya kiyA ho una sabako chipAe binA dasa doSa rahita jaise huA ho vaise hI kahanA cAhie / sUtra- 33, 34 sabhI jIva kA Arambha, sarva asatyavacana, sarva adattAdAna, sarva maithuna, sarva parigraha kA maiM tyAga karatA hU~ / sarva azana aura pAnAdika caturvidha AhAra aura jo (bAhya pAtrAdi) upadhi aura kaSAyAdi abhyaMtara upadhi una sabako trividhe vosirAtA huuN| sUtra-35 jaMgala meM, duSkAla meM yA bar3I bImArI hone se jo vrata kA pAlana kiyA hai aura na tUTA ho vaha zuddhavrata pAlana samajhanA caahie| sUtra-36 rAga karake, dveSa karake yA phira pariNAma se jo-paccakkhANa dUSita na kiyA ho vaha sacamuca bhAva vizuddha paccakkhANa jAnanA caahie| sUtra - 37 isa ananta saMsAra ke lie naI naI mA~ kA dUdha jIvane pIyA hai vo sAgara ke pAnI se bhI jyAdA hotA hai| muni dIparatnasAgara kRt "(mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra-hindI anuvAda" Page 7 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra-3, 'mahApratyAkhyAna' sUtra - 38 una-una jAtimeM bAra-bAra maiMne bahuta rudana kiyA usa netra ke A~sU kA pAnI bhI samudra ke pAnI se jyAdA hotA hai aisA samajhanA / sUtra sUtra 39 aisA koI bhI bAla ke agra bhAga jitanA pradeza nahIM hai ki jahA~ saMsArameM bhramaNa karanevAlA jIva paidA nahIM huA aura marA nahIM / sUtra - 40 loka ke lie vAkaImeM corAzI lAkha jIvayoni hai / usameM hara eka yonimeM jIva ananta bAra utpanna huA hai sUtra- 41 urdhvaloka ke lie, adholoka ke lie aura tiryagloka ke lie maiMne kaI bAla maraNa prApta kiye haiM isalie aba una maraNa ko yAda karate hue maiM aba paMr3ita maraNa marU~gA / sUtra - 42 merI mAtA, merA pitA, merA bhAI, merI bahana, merA putra, merI putrI, una saba ko yAda karate hue (mamatva chor3a ke) meM paMr3ita mauta marU~gA / sUtra - 43 saMsAra meM rahe kaI yonimeM nivAsa karanevAle mAtA, pitA aura bandhu dvArA pUrA loka bharA hai, vo terA trANa aura zaraNa nahIM hai / sUtra 44 . jIva akele karma karatA hai, aura akele hI bUre kie hue pApakarma ke phala ko bhugatatA hai, tathA akele hI isa jarAmaraNavAle caturgati samAna gahana vanameM bhramaNa karatA hai| sUtra - 45-48 naraka meM janma aura maraNa ye donoM hI udvega karavAnevAle haiM, tathA naraka meM kaIM vedanAeM haiM; tiryaMcI gatimeM bhI udvega ko karanevAle janma aura maraNa hai, yA phira kaIM vedanAeM hotI haiM; mAnava kI gati meM janma aura maraNa hai yA phira vedanAeM haiM;... devaloka meM janma, maraNa udvega karanevAle haiM aura devaloka se cyavana hotA hai ina sabako yAda karate hue maiM aba paMr3ita maraNa marU~gA / sUtra 49 eka paMr3ita maraNa kaIM seMkar3oM janma ko (maraNa ko) chedatA hai / ArAdhaka AtmA ko usa maraNa se maranA cAhie ki jisa maraNa se maranevAlA zubha maraNavAlA hotA hai (bhavabhramaNa ghaTAnevAlA hotA hai / ) sUtra - 50 jo jinezvara bhagavAna ne kahA huA zubha maraNa - yAni paMr3ita maraNa hai, use zuddha aura zalya rahita aisA maiM pAdapopagama anazana le kara kaba mRtyu ko pAUMgA ? sUtra - 51 sarva bhava saMsAra ke lie pariNAma ke avasara dvArA cAra prakAra ke pudgala maiMne bA~dhe haiM aura ATha prakAra ke (jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ityAdi) karma kA samudAya maiMne bA~dhA hai| muni dIparatnasAgara kRt " (mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra - hindI anuvAda" Page 8 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra-3, 'mahApratyAkhyAna' sUtra -52 saMsAracakra ke lie una sarva pudgala maiMne kaIM bAra AhArarUpa meM lekara parINamAe to bhI tRpta na huA / sUtra-53 AhAra ke nimitta maiM sarva narakaloka ke lie kaI bAra utpanna huA aura sarva mleccha jAti meM utpanna huA hU~ sUtra-54 AhAra ke nimitta se matsya bhayAnaka naraka meM jAte haiN| isalie sacitta AhAra mana dvArA bhI prArthe sUtra- 55 tRNa aura kASTha dvArA jaise agni yA hajAroM nadiyA~ dvArA jaise lavaNasamudra tRpta nahIM hotA vaise yaha jIva kAmabhoga dvArA tRpta nahIM hotaa| sUtra - 56 tRNa aura kASTha dvArA jaise agni yA hajAroM nadiyoM dvArA jaise lavaNasamudra tRpta nahIM hotA vaise yaha jIva dravya dvArA tRpta nahIM hotaa| sUtra-57 tRNa aura kASTha dvArA jaise agni yA hajAroM nadiyoM dvArA jaise lavaNasamudra tRpta nahIM hotA vaise jIva bhojana vidhi dvArA tRpta nahIM hotaa| sUtra -58 var3avAnala jaise aura duHkha se pAra pAe aise aparimita gaMdha mAlya se yaha jIva tRpta nahIM ho sktaa| sUtra-59 avidagdha (mUrakha) aisA yaha jIva atIta kAla ke lie aura anAgata kAla ke lie zabda, rUpa, rasa, gaMdha aura sparza kara ke tRpta nahIM huA aura hogA bhI nhiiN| sUtra - 60 devakuru, uttarakuru meM utpanna honevAle kalpavRkSa se mile sukha se aura mAnava, vidyAdhara aura deva ke lie utpanna hue sukha dvArA yaha jIva tRpta na ho skaa| sUtra-61 khAne yA pIne ke dvArA yaha AtmA bacAyA nahIM jA sakatA; yadi durgati meM na jAe to nizcaya se bacAyA huA kahA jAtA hai| sUtra-62 devendra aura cakravartIpana ke rAjya evam uttama bhoga anantIbAra pAe lekina unake dvArA maiM tRpta na ho skaa| sUtra-63 dUdha, dahIM aura IkSu ke rasa samAna svAdiSTa bar3e samudra meM bhI kaIM bAra maiM utpanna huA to bhI zItala jala dvArA merI tRSNA na chIpa skii| sUtra - 64 mana, vacana aura kAyA ina tInoM prakAra se kAmabhoga ke viSaya sukha ke atula sukha ko maiMne kaIM bAra anubhava kiyA to bhI sukha kI taSNA kA zamana nahIM haa| muni dIparatnasAgara kRt "(mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra-hindI anuvAda" Page 9 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra - 3, 'mahApratyAkhyAna' sUtra - 65 kisI prArthanA maiMne rAga-dveSa ko vaza ho kara pratibaMdha se kara ke kaI prakAra se kI ho usa kI maiM nindA karatA hU~ aura guru kI sAkSI meM garhatA hU~ / sUtra - 66 mohajAla ko toDake, ATha karma kI zRMkhalA ko cheda kara aura janma-maraNa samAna arahaTTa ko toDa ke tUM saMsAra se mukta ho jaaegaa| sUtra - 67 pA~ca mahAvrata ko trividhe trividhe Aropa ke mana, vacana aura kAyaguptivAlA sAvadha ho kara maraNa ko Adare / sUtra 68-70 krodha, mAna, mAyA, lobha, prema aura dveSa kA tyAga karake apramatta aisA maiM evaM... kalaha, abhyAkhyAna, cADI aura para kI nindA kA tyAga karatA huA aura tIna guptivAlA maiM evaM ;- pA~ca indriya ko saMvara kara aura kAma ke pA~ca (zabda Adi) guNa ko rUMdhakara deva guru kI atiAzAtanA se DaranevAlA maiM mahAvrata kI rakSA karatA hU~ / sUtra 71, 72 -- sUtra -- ... kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA aura Artta raudra dhyAna ko varjana karatA huA guptivAlA aura usake sahita- ... tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA evaM zukladhyAna ko Adarate hue aura usake sahita paMcamahAvrata kI rakSA karatA huuN| sUtra - 73 mana dvArA, mana satyapana se, vacana satyapana se aura kartavya satyapana se una tInoM prakAra se satya rUpa se pravartanevAlA aura jAnanevAlA maiM paMca mahAvrata kI rakSA karatA hU~ / sUtra 74 sAta bhayarahita, cAra kaSAya rokakara, ATha mada sthAnaka rahita honevAlA maiM paMcamahAvrata kI rakSA karatA hU~ / sUtra - 75 tIna gupti, pA~ca samiti, paccIsa bhAvanAeM, jJAna aura darzana ko AdaratA huA aura una ke sahita maiM paMcamahAvrata kI rakSA karatA huuN| sUtra 76 isI prakAra se tIna daMr3a se virakta, trikaraNa zuddha, tIna zalya se rahita aura trividhe apramatta aisA maiM paMcamahAvrata kI rakSA karatA hU~ / sUtra - 77 sarva saMga ko samyak tarIke se jAnatA hU~ / mAyA zalya, niyANa zalya aura mithyAtva zalya rUpa tIna zalya ko trividhe tyAga kara ke, tIna guptiyA~ aura pA~ca samiti mujhe rakSaNa aura zaraNa rUpa ho / sUtra- 78, 79 jisa taraha samudra kA cakravAla kSobha hotA hai taba sAgara ke lie ratna se bhare jahAja ko kRta karaNa aura buddhimAna jahAja cAlaka rakSA karate haiM vaise guNa samAna ratna dvArA bharA, pariSaha samAna kallola dvArA kSobhAyamAna hone ko zuru huA tapa samAna jahAja ko upadeza samAna AlambanavAlA dhIra puruSa ArAdhana karate haiM (pAra pahu~cAtA hai) / muni dIparatnasAgara kRt " (mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra - hindI anuvAda" Page 10 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra-3, 'mahApratyAkhyAna' sUtrasUtra-80 yadi isa prakAra se AtmA ke lie vrata kA bhAra vahana karanevAlA, zarIra ke lie nirapekSa aura pahAr3a kI guphAmeM rahe hue vo satpuruSa apane artha kI sAdhanA karate haiN| sUtra - 81, 82 yadi pahAr3a kI guphA, pahAr3a kI karAr3a aura viSama sthAnakameM rahe, dhIraja dvArA ati sajjita rahe vo supuruSa apane artha ko sAdhate haiM / - to kisa lie sAdhu ko sahAya denevAle aise anyoanya saMgraha ke bala dvArA yAni vaiyAvacca karane ke dvArA paraloka ke artha se apane artha kI sAdhanA nahIM kara sakate kyA ? sUtra-83 alpa, madhura aura kAna ko acchA laganevAlA, isa vItarAga kA vacana sunate hue jIva sAdhu ke bIca apanA artha sAdhane ke lie vAkaI samartha ho sakate haiN| sUtra-84 dhIra puruSa ne prarUpita kiyA huA, satpuruSa ne sevana kiyA huA aura ati muzkila aise apane artha ko zIlAtala upara rahA huA jo puruSa sAdhanA karatA hai vaha dhanya hai| sUtra-85 pahale jisane apane AtmA kA nigraha nahIM kiyA ho, usako indriyA~ pIr3A detI hai, parISaha na sahane ke kAraNa mRtyukAla meM sukha kA tyAga karate hue bhayabhIta hote haiN| sUtra-86 pahale jisane saMyama yoga kA pAlana na kiyA ho, maraNakAla ke lie samAdhi kI IcchA rakhatA ho aura viSaya meM lIna rahA huA AtmA parISaha sahana karane ko samartha nahIM ho sktaa| sUtra - 87 pahale jisane saMyama yoga kA pAlana kiyA ho, maraNa ke kAla meM samAdhi kI IcchA rakhatA ho aura viSaya sukha se AtmA ko viramIta kiyA ho vo puruSa parISaha ko sahana karane ko samartha ho sakatA hai| sUtra-88 pahale saMyama yoga kI ArAdhanA kI ho, use niyANA rahita buddhi se socakara, kaSAya tyAga kara ke, sajja ho kara maraNa ko aMgIkAra karatA hai| sUtra-89 jina jIva ne samyak prakAra se tapa kiyA ho vaha jIva apane kliSTa pApakarmoM ko jalAne samartha ho sakate haiM sUtra-90 eka paMr3ita maraNa kA Adara kara ke vo asaMbhrAMta supuruSa jalda se ananta maraNa kA anta kreNge| sUtra - 91 eka paMDita maraNa! aura usa ke kaise Alambana kahe haiM ? una saba ko jAna kara AcArya dUsare kisa kI prazaMsA karegA? sUtra - 92 pAdapopagama anazana, dhyAna, bhAvanAeM Alambana haiM, vaha jAna kara (AcArya) paMr3itamaraNa kI prazaMsA karate haiM muni dIparatnasAgara kRt "(mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra-hindI anuvAda" Page 11 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra - 3, 'mahApratyAkhyAna' sUtra - 93 indriya kI sukhazAtA meM Akula, viSama parISaha ko sahane ke lie paravaza huA ho aura jisane saMyama kA pAlana nahIM kiyA aisA kliba (kAyara) mAnava ArAdhanA ke samaya ghabarA jAtA hai / sUtra sUtra - 94 lajjA, gArava aura bahuzruta ke mada dvArA jo loga apanA pApa guru ko nahIM kahate vo ArAdhaka nahIM bnte| sUtra - 95 duSkara kriyA karanevAlA ho, mArga ko pahacAne, kIrti pAe aura apane pApa chipAe binA usa kI nindA kare isa ke lie ArAdhanA zreya-kalyANakAraka kahI hai / sUtra 96 tRNa kA saMdhArA yA prAzuka bhUmi usa kI (vizuddhi kI vajaha nahIM hai lekina jo manuSya kI AtmA vizuddha ho vahI saccA saMdhArA kahA jAtA hai| sUtra 97 jinavacana kA anusaraNa karanevAlI zubhadhyAna aura zubhayoga meM lIna aisI merI mati ho; jaise vaha deza kAla meM paMr3ita huI AtmA deha tyAga karatA hai| sUtra 98 jinavara vacana se rahita aura kriyA ke lie AlasI koi muni jaba pramAdI bana jAe taba indriya samAna cora (usa ke) tapa saMyama ko naSTa karate haiN| sUtra 99 jina vacana kA anusaraNa karanevAlI mativAlA puruSa jisa samaya saMvara meM lIna ho kara usa samaya baMTola ke sahita agni ke samAna mUla aura DAlI sahita karma ko jalAne meM samartha hote haiM / sUtra - 100 jaise vAyu sahita agni hare vanakhaMDa ke per3a ko jalA detI hai, vaise puruSAkAra (udyama) sahita mAnava jJAna dvArA karma kA kSaya karate haiN| sUtra 201 ajJAnI kaIM karor3a sAlameM jo karmakSaya karate haiM ve karma ko tIna guptimeM gupta jJAnI puruSa eka zvAsameM kSaya kara detA hai / sUtra - 102 vAkaI meM maraNa nIkaTa Ane ke bAvajUda bAraha prakAra kA zrutaskaMdha ( dvAdazAMgI) saba taraha se dRDha evaM samartha aise cittavAle mAnava se bhI cintavana nahIM kiyA jA sakatA hai| sUtra - 103-105 vItarAgazAsanameM eka bhI pada ke lie jo saMvega kiyA jAtA hai, vo usa kA jJAna hai, jisa se vairAgya pA sakate haiM / ..... vItarAga ke zAsana meM eka bhI pada ke lie jo saMvega kiyA jAtA hai, usa se vaha mAnava mohajAla kA adhyAtmayoga dvArA chedana karate haiN| ....... vItarAga ke zAsana meM eka bhI pada ke lie jo saMvega karatA hai, vaha puruSa hamezA vairAga pAtA hai| isalie samAdhi maraNa se use maranA caahie| muni dIparatnasAgara kRt "(mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra - hindI anuvAda" Page 12 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra-3, 'mahApratyAkhyAna' sUtrasUtra-106 jisa se vairAga ho vo, vaha kArya sarva Adara ke sAtha karanA cAhie / jisa se saMvegI jIva saMsAra se mukta hotA hai aura asaMvegI jIva ko ananta saMsAra kA paribhramaNa karanA par3atA hai| sUtra - 107 ___jinezvara bhagavAnane prakAzita kiyA yaha dharma maiM samyak tarIke se trividhe zraddhA karatA huuN| (kyoMki) yaha trasa aura sthAvara jIva ke hita meM hai aura mokSa rUpI nagara kA sIdhA rAstA hai| sUtra- 108, 109 maiM zramaNa hU~, sarva artha kA saMyamI hU~, jinezvara bhagavAna ne jo jo niSedha kiyA hai vo sarva evaM-upadhi, zarIra aura caturvidha AhAra ko mana, vacana aura kAyA dvArA maiM bhAva se vosirAtA (tyAga karatA) huuN| sUtra-110 __ mana dvArA jo cintavana ke lAyaka nahIM hai vaha sarva maiM trividha se vosirAtA (tyAga karatA) huuN| sUtra-111,112 asaMyama se viramanA, upadhi kA viveka karaNa, (tyAga karanA) upazama, ayogya vyApAra se viramanA, kSamA, nirlobhatA aura viveka- isa paccakkhANa ko bImArI se pIr3ita mAnava ApattimeM bhAva dvArA aMgIkAra karatA haA aura bolate hue samAdhi pAtA hai| sUtra-113 usa nimitta ke lie yadi koi mAnava paccakkhANa kara ke kAla kare to yaha eka pada dvArA bhI paccakkhANa karavAnA caahie| sUtra - 114-119 mujhe arihaMta, siddha, sAdhu, zruta aura dharma maMgalarUpa haiM, usa kA zaraNa pAyA huA maiM sAvadha (pApakarma) ko vosirAtA huuN| arihaMta-siddha-AcArya-upAdhyAya aura sAdhu mere lie maMgalarUpa haiM aura arihaMtAdi pA~coM mere deva svarUpa haiM, una arihaMtAdi pA~coM kI stuti kara ke maiM mere apane pApa ko vosirAtA huuN| sUtra-120 siddhoM kA, arihaMtoM kA aura kevalI kA bhAva se sahArA le kara yA phira madhya ke kisI bhI eka pada dvArA ArAdhaka ho sakate haiN| sUtra- 121,122 aura phira jinheM vedanA utpanna huI hai aise sAdhu hRdaya se kucha cintavana kare aura kucha Alambana karake vo muni duHkha ko saha le| vedanA paidA ho taba yaha kaisI vedanA? aisA mAna kara sahana kare, aura kucha Alambana kara ke usa duHkha ke bAre meM soce sUtra-123 pramAda meM rahanevAle maiMne naraka meM utkRSTa pIr3A ananta bAra pAI hai| sUtra-124 abodhipana pAkara maiMne yaha kAma kiyA aura yaha purAnA karma maiMne anantIbAra pAyA hai| muni dIparatnasAgara kRt "(mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra-hindI anuvAda" Page 13 Page 13 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra-3, 'mahApratyAkhyAna' sUtrasUtra-125 usa duHkha ke vipAka dvArA vahA~ vahA~ vedanA pAte hue phira bhI aciMtya jIva kabhI pahele ajIva nahIM huA hai sUtra - 126 apratibaddha vihAra, vidvAna manuSya dvArA prazaMsA prApta aura mahApuruSa ne sevana kiyA haA vaisA jinabhASita jAna kara apratibaddha maraNa aMgIkAra kara le| sUtra-127 jaise aMtima kAla meM aMtima tIrthaMkara bhagavAna ne udAra upadeza diyA vaise maiM nizcaya mArgavAlA apratibaddha maraNa aMgIkAra karatA huuN| sUtra-128-130 battIsa bheda se yoga saMgraha ke bala dvArA saMyama vyApAra sthira kara ke aura bAraha bheda se tapa samAna snehapAna karake- saMsAra rUpI raMga bhUmikA meM dhIraja samAna bala aura udyama samAna bakhtara ko pahanakara sajja huA tU moha samAna mala kA vadha kara ke ArAdhanA samAna jaya patAkA kA haraNa kara le (prApta kara) | aura phira saMthArA meM rahe sAdhu purAne karma kA kSaya karate haiN| nae karma ko nahIM bA~dhate karma vyAkulatA samAna velar3I kA chedana karate haiN| sUtra-131 ArAdhanA ke lie sAvadhAna aisA suvihita sAdhu samyak prakAra se kAla karake utkRSTa tIna bhava kA atikramaNa karake nirvANa ko (mokSa) prApta kre| sUtra-132 uttama puruSa ne kahA huA, satpuruSa ne sevana kiyA haA, bahota kaThIna anazana kara ke nirvighnarUpa se jaya patAkA prApta kre| sUtra-133 he dhIra ! jisa taraha vo deza kAla ke lie subhaTa jayapatAkA kA haraNa karatA hai usI taraha se sUtrArtha kA anusaraNa karate hue aura saMtoSa rUpI nizcala sannAha pahanakara sajja honevAlA tuma jayapatAkA ko hara le / sUtra-134 cAra kaSAya, tIna gArava, pA~ca indriya kA samUha aura parisaha samAna phauja kA vadha kara ke ArAdhanA samAna jaya patAkA ko hara le| sUtra-135 he AtmA ! yadi tU apAra saMsAra samAna mahodadhi ke pAra hone kI IcchA ko rakhatA ho to maiM dIrghakAla taka jindA rahU~ yA zIghra mara jAUM aisA nizcaya karake kucha bhI mata socanA / sUtra - 136 yadi sarva pApakarma ko vAkaI meM nistAra ke lie IcchatA hai to jinavacana, jJAna, darzana, cAritra aura bhAva ke lie udyamavaMta hone ke lie jAgRta ho jaa| sUtra - 137 darzana, jJAna, cAritra, tapa aise ArAdhanA cAra bheda se hotI hai, aura phira vo ArAdhanA utkRSTa, madhyama, jaghanya aise tIna bheda se hotI hai| muni dIparatnasAgara kRt "(mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra-hindI anuvAda" Page 14 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra Agama sUtra 26, payannAsUtra-3, 'mahApratyAkhyAna' sUtra-138 paMDita puruSa cAra bhedavAlI utkRSTa ArAdhanA kA ArAdhana kara ke karma raja rahita hokara usI bhava meM siddhi prApta karatA hai, tathAsUtra - 139 cAra bheda yukta jaghanya ArAdhanA kA ArAdhana karake sAta yA ATha bhava saMsAra meM bhramaNa karake mukti pAtA hai sUtra - 140 mujhe sarva jIva ke lie samatA hai, mujhe kisI ke sAtha vaira nahIM hai / maiM sarva jIvoM ko kSamA karatA hU~ aura sarva jIvoM se kSamA cAhatA hU~ / sUtra-141 dhIra ko bhI maranA hai aura kAyara ko bhI yakInana maranA hai| donoM ko maranA to hai phira dhIrarUpa se maranA jyAdA uttama hai| sUtra-142 suvihita sAdhu yaha paccakkhANa samyak prakAra se pAlana karake vaimAnika deva hotA hai yA phira siddhi prApta karatA hai| (26) mahApratyAkhyAna-prakIrNaka-3 kA muni dIparatnasAgarakRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt "(mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra-hindI anuvAda" Page 15 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 26, payannAsUtra-3, 'mahApratyAkhyAna' sUtra namo namo nimmaladaMsaNassa pUjyapAla zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo nama: 26 XXXXXXXXXXXXXXXXXXXX mahApratyAkhyAna AgamasUtra hindI anuvAda [anuvAdaka evaM saMpAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI ' [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] vebasAITa:- (1) (2) deepratnasagar.in bhelA Dresa:- jainmunideepratnasagar@gmail.com bhojA 09825967397 muni dIparatnasAgara kRt "(mahApratyAkhyAna)" AgamasUtra-hindI anuvAda" Page 16