Book Title: Aetihasik Pariprekshya ma Namaskar Mangal
Author(s): M A Dhaky
Publisher: Z_Nirgranth_Aetihasik_Lekh_Samucchay_Part_1_002105.pdf and Nirgranth_Aetihasik_Lekh_Samucchay_Part_2
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249354/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pariprekSyamAM 'namaskAra-maMgala nirjhanya-darzananA zvetAMbara tema ja digaMbara saMpradAya(tathA te bannenA peTA phirakAo)ne maMgalarUpe "paMcaparameSThI-namaskAra" samAna rUpeNa mAnya hovA uparAMta tene upAsanAmAM prAphamadhyayugathI to sarvAdhika mahattva paNa sthapAyeluM che. prastuta maMgalano pakhaMDAgama(prAyaH IsvI 475-225)ne AdhAre pracalita digaMbara pATha (ane koI koI dAkhalAmAM to zvetAMbara paNa) A pramANe che : Namo arihaMtANaM / Namo siddhANaM / Namo AyariyANaM / Namo uvajjhAyANaM / Namo loe savvasAhUNaM / A "namaskAra-maMgala'nuM moDethI mAMtrika dRSTie mahattva sthapAvAthI tene "maMgala'ne badale "maMtrInuM abhidhAna prApta thayuM. tadatirikta emAM sIdhI rIte nahIM nIkaLI zakatA anekAneka ane tAttvika UMDANabharyA artho kADhavAmAM AvyA, ane hajI AvI rahyA che. prabhAvaka ane siddhidAtA-maMtrarUpe manAtuM A maMgala taLapadA jaina-gujarAtImAM nokAra' kahevAya che, je 'navakAra' zabda parathI nIpajayuM haze; paNa asalI Agamika nAmAbhidhAna, mULa ardhamAgadhI bhASA anusAra to, "namukkAra" (pAThAMtare vA prakArAntare namokkAra') che, jenuM saMskRta bhASAnuM zuddha rUpa "namaskAra che. uparyukta pAMca padomAM nIcenAM cAra pado niryuktikALe joDavAmAM AvatAM mULanuM "namaskAra maMgala', pachIno 'navakAra maMtra', navapadayukta bane che : eso paMca namukkAro savva pAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca savvesi paDhamaM havai maMgalam // paNa A vadhArAnA cAra pado to uparyukta paMca-namaskAranI kevaLa phala-prazastirUpe ja che; e mULa maMgalano pAThAMza nathI, ane e kAraNasara IsvIchaThThI sadIthI bahu prAcIna paNa nathI. vyAkhyAprajJami(vartamAna saMkalana prAyaH IsvI 3jI zatAbdI)nA graMthAraMbhe ke AvazyakasUtra Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 (saMkalana prAyaH IsvI 475-500)nA Adi namaskAra-maMgala rUpe maLatA pAThamAM A vizeSa cAra pado nathI. saMbhavataH Avazyakaniyukti prAyaH IsvI pa25)mAM tenA thayelA sarvaprathama praveza bAda tenA AdhAre jinabhadragaNi kSamAzramaNa kRta vizeSAvazyakabhASya(prAyaH IsvI 585)mAM eno sau prathama spaSTa rUpe, khAsa karIne tenI svopajJa vyAkhyAmAM, nirdeza thayelo jovA maLe che. digaMbaromAM e cAra mULa mahArASTra prAkRtamAM racAyelAM pado zaurasenI prAkRta anusAra maLe che. paMcanamaskAramAM ahato, siddha, AcArya, upAdhyAya ane lokamAM vicaramAna sarva sAdhu-saMtone kramavAra vaMdanA dIdhI che. nirdoSa evAM A padonA mUlArthamAM sIdhI rIte to koI maMtrAtmaktA ke taMtramUlakatAno bhAva ke sparza nathI. asalamAM A pAMca pada kevaLa sUtrAraMbhe (evaM dharmakAryamAM) mAMgalika vacana rUpe paThana karavA mATe racavAmAM AvelAM; paNa moDethI enI parama prabhAvakatA vizenI mAnyatAo pracAramAM AvI, ane pachIthI to tenA samarthanamAM mahimAparaka kathAo paNa ghaDI kADhavAmAM AvI : ane A "namaskAra-maMgala' e rIte navapadayukta "navakAra-maMtra'rUpe ghoSita thayuM, TharI cUkyuM, ane Aje to enA mahimAnI apAratA varNavatAM, emAM aneka gUDhArtho ane enA smaraNa-japanathI thatA pArAvAra lAbhanI vAto kathanAra aneka lekho-pustakonuM sarjana thaI cUkyuM che, thatuM rahyuM che. prAcIna kALe, ahaMtu vardhamAna pachInA samIpanA samayamAM, eTale ke nircantha AgamonI prathama vAcanA-pATaliputra vAcanA (prAyaH I. sa. pU. 300) samaye ke te pachInI keTalIka sadIo sudhI-A "namaskAra-maMgala'nI zuM sthiti rahI hatI te jotAM be vAta to prathama daSTie ja spaSTa banI rahe che : 1) namaskAra-maMgalamAM purAtana kALe prathamanuM kevaLa eka ja pada yA vikalpa prathamanAM be ja pado jJAta hatAM; 2) padonA keTalAka zabdonAM vartamAne pracalita mahArASTra prAkRta rUpathI asalI ardhamAgadhI rUpo bhinna hatAM : A be muddA prastuta maMgalanA itihAsamAM ghaNuM ja mahattva dharAvatA hoI kaMIka vistArathI te vize sAdhAra-sapramANa vicAra karIzuM. beeka dazakA pahelAM mahArASTramAM maLI AvelI pAsenI guphAomAMnI ekanA TUMkA zilAlekha(I. sa. pU. bIjI-pahelI sadI)mAM", ane mathurAnA zakakAlIna evaM kuSANakAlIna samayamAM (IsvIsananI dvitIya-tRtIya zatAbdInA AraMbhanA betraNa dazakomAM) kevaLa eka ja pada, pracalita paMcanamaskAranuM paheluM pada mAtra, maLe che . ane tyAM pATha che namo arahaMtAnuM (ke vikalpa no maradaMtAna). kaliMgasamrATa mahAmeghavAhana khAravelanA kumAragirinI hAthIguphAmAM chatamAM korela moTA prazastilekha(prAya I. sa. pU. 50)mAM be pado maLe che: namo arahaMtAnuM tathA tyAM te pachI tarata ja no save vidhAna ema karyuM che. pracalita pAThanA bAkInAM traNa pado e kALe to kyAMya paNa jovA maLatAM nathI. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pariprekSyamAM 'namaskAra-maMgala' vAstavamAM "paMcanamaskAra"no pUro pATha sau pahelAM vyAkhyAprajJapti(prAyaH IsvI rajI3jI zatAbdI)nA pramANamAM jUnI pratonA AdhAre nizcita karelA pAThanA maMgalamAM jovA maLe che : yathA : namo arahatANaM namo siddhANaM namo AyariyANaM namo uvajjhAyANaM namo loe savva sAhUNaM A pAThamAM arthanI dRSTie to nahIM paNa varNanI dRSTie eka vikAra Avyo che. ahIM jyAM ardhamAgadhI anusAra ane prAcInatama abhilekho pramANe "" hovuM joIe tyAM mahArASTrI. prAkRta anusAranuM '' thaI gayuM che. A pachI purANA "paDAvazyaka"nA, mULe pRthapha rUpe rahelA, chapAThonA saMkalana tema ja tadaMtargata kramekrame thayelAM umeraNothI IsvIsananA paMcama zatakanA AkharI caraNanA arasAmAM taiyAra thayela AvazyakasUtranA, purANI pratone AdhAre nizcita thayela pAThamAM paNa = ne sthAne chai ja jovA maLe che ane vizeSamAM tyAM namo mahaMta ne sthAne to rihaMta pATha thayo hovAnuM varatAya che. Ama mULano "arahaMta' zabda ahIM pahelI ja vAra, Aje to sarvatra pracalita, 'arihaMta' rUpe maLe che. te pachI turatanA kALamAM dAkSiNAtya (saMbhavataH mULe yApanIya, vartamAne digaMbara) paraMparAnA Agamatulya graMtha pakhaMDAgama(prAya IsvI 475-225)mAM pAMca padomAM namo ne sthAne amo jevuM savizeSa prAkRta rUpa maLe che, jevuM pachIthI zvetAMbara pakSe koTyAcAryanI vizeSAvazyaka bhASyavRtti(prAyaH IsvITa 725)mAM paNa banyuM che ane enAthI thoDAMka varSa pahelAM jinadAsagaNi mahattaranI anuyogadvArapUrNimAM paNa sUcita che: ane prathama padamAM prAcIna rUpa rihaMtAne sthAne AvazyakasUtramAM maLe che te ja pramANe rihaMtA' zabda maLe che. Ama mULanA padanuM namo arahaMtAnano advaitA-samo rihaMtA-no raheMtALamAM tabakkAvAra parivartita thayuM. Ane lIdhe A prathama padanA arthano viparyAsa paNa thayo. "araha' (ane tenAthI niSpanna bahuvacanamAM "ahA' [mAnArthe ane bahuvacanamAM 'arahaMta' zabda) mULa saMskRta "ahaMta' parathI banyA che, ane "aha" zabda vedakAlIna che. eno tyAM artha kevaLa "yogya vA 'supAtra' evo thato ane pachIthI "pUjaya', "AdaraNIya', "sammAnIya evo thato hato. baMddha sarakhI anya zramaNaparaMparAmAM paNa moDe sudhI e ja arthamAM, adhyAtma-zodhamAM AgaLa nIkaLI gayela dhyAnI munio-AcAryo mATe, vaparAto; paNa nircantha-darzanamAM to "ahaMta' zabdane "jina' (tapasvI ane indriyajatA hovAthI) ane "kevalI' (mULe dhyAnarata, AtmapravaNa, ekAkI muni) zabdano ni, ai, bhA. 1-2 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 paryAya gaNAvA atirikta teno artha IsvIsanI AraMbhanI sadIothI "sarvajJa-sarvadarzI" paNa thaI gayo; ne tenI sAthe ahaMtu "tIrtha eTale ke "dharmasaMpradAyanA sthApaka, "tIrthakara", hovAne kAraNe tenA paNa paryAya rUpe gaNAvA lAgyo; ne sAthe ja, guptakALathI, 'ane vizeSa vibhUtiothI vibhUSita-saMveSTita mAnavAmAM AvyA; jemake 34 atizaya, dezanA dete samaye divya samavasaraNanI devanirmita racanA, vibhUtionuM-aSTamahAprAtihAryonuM-prAkaTya, ityAdi. "aha"nuM mULa ardhamAgadhI "araha ane mAnArthe "arahA rUpa badalIne thayeluM 'arihA' (dakSiNAtya prAkRtamAM aruhA) ane temAMthI niSpanna bahuvacana "arihaMta' vastutayA guptakALa pUrvenAM nathI : e ja yugamAM thaI gayelA bauddha vyAkhyAtA aDhakathAkAra buddhaghoSe paNa teno bauddha sAhityamAM prathama ja vAra upayoga karyo che paNa eka vAra "arihaMta' zabda pracAramAM AvyA bAda AvazyakaniryuktikAra (prAyaH IsvI pa25), AvazyakasUtranA bhASyakAro (chaThThI sadI uttarArdha) tathA TIkAkAroe(8mIthI laI madhyakALa paryata) "araane 'haMta evo samAsa kalpI teno artha "ATha karma rUpI zatruone haNanAra evo karyo ! Ama mULa zabda "ahata nA rUpathI, tema ja tenA asalI AzayathI paNa, ghaNuM ghaNuM cheTuM paDI gayuM. have Ubho thato prazna e che ke prAcIna kALe zarUAtanAM be ja padomAM kuSANakALanA aMta pUrve vRddhi thaI pAMca pado banAvavAnuM kAraNa zuM haze ? nirgasthanA ISTadeva, saMsAramAM mahAmuni rUpe "aha" ane muktAtmA rUpe "siddha ne namaskAra karavA pUratI ja rahelI mULa vAta to samajAya tevI che. paNa AcArya' ane "upAdhyAyane namaskAra-maMgalamAM zA mATe samAviSTa karavAmAM AvyA ? cArimaMgalam-stotra IsvIsananA AraMbhamAM racAyelAM cAra padomAM "arihaMta', 'siddha', 'sAdhu', ane "kevaliprajJapta dharmane ja maMgala rUpa mAnyA che. "AcArya ane "upAdhyAya'no tyAM ullekha nathI. namaskAramaMtramAM A cattArimaMgalamu-stotranA sAdhu maMgalam padanA prabhAve "sAdhu" zabda namaskAramaMgalamAM praviSTa banyo haze. IsvIsanA AraMbhanA zatakomAM ziSyonA gurnAdi sAthenA vartAvamAM AvI gayela keTalAMka avAMcchanIya tattvo-udaMDatA, uzruMkhalatA, avajJA, tochaDApaNuM, ane ghamaMDa-kAraNabhUta haze ? uttarAdhyayanasUtranA tathA vyavahArasUtranAM keTalAMka sUtro jotAM AvI aTakaLa thaI zake. nApharamAnI, uddhata ane abhimAnI ziSyone kAraNe vinayabhaMganA prasaMgo, dAkhalAo jUnA kALe banyA haze, banatA haze; AthI eka taraphathI vinayapAlananA niyamomAM evI hakIkato sAme lAlabattI dharI detI gAthAo tema ja sAmAcArInA niyamomAM daMDAtmaka sUtro dAkhala karavAmAM AvyAM ane bIjI bAju "namaskAra" sarakhA vaMdanAtmaka "maMgala'nA mULe eka yA be padovALA saMghaTanamAM vardhana karI "aha" evuM "siddha pachI saMghanA mukhiyA rUpe, sAthe vAcanA denAra "AcArya'ne, ane sUrapATho zuddhoccAra tema ja pAThazuddhi sahita bhaNAvanAra Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pariprekSyamAM "namaskAra-maMgala 'upAdhyAyane, tema ja sAthe ja vizvamAM vicaramAna tamAma cAritryazIla) sAdhuone paNa samAvI levAmAM AvyA. namo arahaMtAnuM maMgala padanI prAcInatA pramANonA AdhAre IsvIsan pUrvenI bIjI zatAbdI sudhI jAya che ja; paNa e pada vizeSa prAcIna hovAno saMbhava che. jina vardhamAna mahAvIranI paraMparAmAM vikasela AgamonA prAcInatama staramAM "ahaMta' zabdano javalle ja prayoga thayo che; paNa pArzvanAthanI paripATInA prAcIna graMtha IsibhAsiyAI (vimapitAna) aMtargata to nircanthadarzananA na hoya tevA anya tIrthikonA mahApuruSone paNa AdarArthe bahuvacanamAM "arahA' kiMvA "ahaMto kahyA che je vAta "ahaMta' zabdanI pachInI nirjhanyamAnya vyAkhyAne anurUpa nathI. kaliMga dezanI guphAno upara kathita lekha, jemAM paMcaparameSThI-maMgalanA prathamanA be pada maLe che, tyAM e guphA "ahaMto mATe samrATa khAravele korAvI tevo paNa ullekha che. paNa pachInI mAnyatA anusAra, 'ahata zabdanI kevalI, sarvajJa-guru tIrthakara sarakhI svIkArAyela vyAkhyA pramANe ane zvetAMbara paraMparAmAM to saMbhavita nathI. jaMbusvAmIne carama kevalI gayA che ane mahAvIra pachI ahaMto saMbhavI zakatA ja nathI. mahAvIranI paraMparAnA munionI gaNa-zAkhAo-kulomAMthI koI kaliMganAM nagaro parathI niSpanna nathI thayAM; ane kaliMganAM nagaro saMbaMdhanA koI khAsa prAcIna ullekho paNa prAcInatama Agama-sAhityamAM nathI. Ama saMbhava che ke A kumAragirinI guphAo je nirgastha munio mATe korAvI te pArzvanAthanA saMpradAyanA hoya. kumAragirinI guphAthI paNa kadAca thoDI vizeSa prAcIna pAsenI leNa" eTale ke "layana kiMvA mAnavasarjita guphA to bhadaMta indrarakSite korAvyAnuM tyAMnA lekhamAM kathana che. mahAvIranA sarvathA aparigrahanA upadezanA prabhAvavALI uttaranI paraMparAmAM koI nirgastha muni pote "leNa korAve te vAta akalpa che. bhadaMta indrarakSita paNa pArzvanAthanI paraMparAmAM thaI gayA hovAno saMbhava che. kaMIka aMze bauddhone maLatI madhyamArgI caryA anusAra pArthApatyo pote ja rasa laI guphAo korAvavAnI chUTa letA hovAno saMbhava nakArI zakAya nahIM. namo arahaMtAnano ullekha karanAra Ama be prAcInatama zilAbhilekho pArzvanAthanI paraMparAnA hovAno saMbhava che. saMbhava e paNa che ke A (ane te pachInuM 'siddha' saMbaMdhInuM maMgalapada) prathama pArzvanAthanI paraMparAmAM udbhavyAM hoya ane te pachI te banne jina vardhamAna mahAvIranA saMghamAM svIkAravAmAM Avela pArzvaparipATInA aneka, pUrva nAmathI oLakhAtA varganA, siddhAto-graMthonI vastu sAthe pracalita thayAM hoya, ane temAM zaka-kuSANa kALa pachI vIravardhamAnanA saMpradAyamAM bAkInAM traNa pada umeravAmAM AvyAM hoya. punita 'namaskAra-maMgala" "navakAra-maMtramAM kayAre parivartita thayo te have joIe. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 paryatArAdhanA aparanA ArAdhanApatAkAmAM maraNa samayanI samAdhine sparzatAM kriyAbhimukha 32 tAro gaNAvelAM che. temAM 31muM dvAra "navakAra" che9; ane navakAra saMbaddha tyAM 19 jeTalI gAthAo ApI che. vizeSamAM tyAM "namaskAramaMgalane "parama maMtra" ane dvAdazAMganA sArarUpa ghaTAvyuM che : yathA : eso paramo maMto eso sAro dubAlasaMgassa / eyaM neyaM jJeyaM kAlANaM maMgalaM patthaM // 908 // (svara) muni puNyavijayajIe A kRtine tapAgacchIya deveMdrasUrinA kALa pachInI eTale ke 13mI sadI uttarArdhanI mAnI che. madhyayugamAM racAyelI eka bIjI paNa paryatArAdhanA (amaranAma ArAdhanAsAra) che; temAM ra4 dvArathI aMtima ArAdhanA saMbaddha vicAra karyo che : tyAM 20muM dvAra "navakAra che, ane pAMca gAthA(253-257)mAM aMtaHkALe karela navakAra(jApa)nA phalano "vaimAnika deva" thavA sudhIno apAra mahimA kaththo che : paJcanamukkArasamA aMte vaccaMti jassa dasa pANA / so jai na jAi mukkhaM avassa vemANio hoI // 254 // navakArapabhAveNaM jIvo nAsei duriyasaMghAyaM / paraMtu A yugathI sArI rIte jUnA kALamAM racAyelI AvazyakaniyuktinI "namaskAraniryuktimAM, ke vizeSAvazyakabhASyamAM tema ja te banne graMthonI purANI vRttionA vivecanamAM, ke haribhadrasUrinI AvazyakavRtti prAyaH IsvI 750)mAM to "namaskAra maMgala' kiMvA paMcaparameSThI-namaskAra' mATe "navakAra-maMtra jevo zabda-samAsa maLato ja nathI; ane chatAMye madhyayugathI ene maMtrarUpe ghaTAvavAmAM kema AvyuM haze? kadAca enAM mULa AvazyakaniyuktinI be gAthAomAM rahelAM che jayAM namaskAramaMgalanA phala rUpe paralaukika ja nahIM paNa aMhalakika lAbhanI paNa vAta karI che. mane lAge che ke "aihalaukikalAbha" to maMgalanI Akasmika pedAza rUpe ja tyAM ghaTamAna che. eno vyavahAramAM pradhAna hetu rUpe upayoga karavA jatAM to nigraMtha-darzananA pAyAnI vItarAga-bhAvanA evaM tadAdhArita vimokSanA lakSyano ja hrAsa thaI jAya. vastutayA bhavacarima avasthAmAM jaI rahela jIvane namaskAra-maMgalamAM citta parovavAthI kuzala pariNAmanI, pariNAma-vizuddhinI, prApti thatAM zAMtipUrvaka samAdhimaraNa pAme e hetunI ja tyAM mukhyatA che, e ja vastu tyAM abhipraya che. anyathA, sAmAnya rojiMdA jIvanamAM, kAyotsargAdi nityadharma kivA vizuddhi kriyAomAM, A maMgalanA paThanano hetu cittane UMcI bhUmikAnA bhAvomAM sthira karavAno ane prazAMtarAga avasthAmAM laI javAno che. alabatta, Aje namaskAra-maMgalanI utpatti evaM kramika vikAsanI aitihAsika pRSThabhUmi, tema ja tenA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pariprekSyamAM 'namaskAra-maMgala' asalI vibhAva ane vibhAvanAnI vAta bahu thoDI vyaktione gaLe UtarI zake : saMpradAyamAM teno svAbhAvika ja svIkAra thaI zake nahIM. madhyakALathI 'namaskAra maMgala' 'navakAra-maMtra'mAM pariNIta thaI javAthI maMgalano mUla Azaya ja palaTAI gayo che ane temAM navA ja artho rUDha thaI cUkyA che, eTale e sthitimAM have pheraphAra thaI zake nahIM, ke na to A lekha lakhavAmAM evo hetu sannihita che. ahIM to kevaLa aitihAsika dRSTie upalabdha pramANonA AdhAre A viSaya para vicAra karI joyo che . upasaMhAra uparanI samIkSAmAMthI nIpajatAM tAratamyo sAra rUpe nIce mujaba ghaTAvI zakAya : (1) ati prasiddha ane pracalita 'namaskAra-maMgala' kivA 'paMcaparameSThI-namaskAra' prAcIna kALe eka yA be pado ja dharAvatuM hatuM tema prAcInatama, prAyaH 2208-1700 varSa pUrvenA, zilAbhilekhonA AdhAre kahI zakAya. temAM bAkInAM traNa pado moTe bhAge zaka-kuSANa yugamAM umeravAmAM AvelAM hoya tevo vyAkhyAprajJapti, uttarAdhyayanasUtra, tema ja vyavahArasUtranA AdhAre tarka thaI zake. 13 (2) prastuta maMgalanA prathamanAM be padono prAdurbhAva pArzvanAthanA saMpradAyamAM thayo hovAno saMbhava che. ane mukhya pAMca pachInAM vadhArAnAM prazastirUpanAM cAra pado anugutakAlamAM, chaThThI zatAbdInA AraMbhe, moTe bhAge to niryuktikAranA samayamAM dAkhala thayAnuM jaNAya che : prathama padamAM mULa 'arahaMta' zabda hato; 'arahaMta' zabdanuM 'arihaMta' rUpAMtara guptayuganA uttarArdhamAM thayuM ane te kAraNasara pachIthI asalI arthamAM paNa parivartana AvyuM. (ane Aje to temAM moDhA AgaLa brAhmaNIya tripuruSadevanA pratIka pavitra OMkArane paNa umerI devAmAM Avyo che !) (jaina paraMparAmAM mAMtrika-tAMtrika yugamAM oskArano praveza prAyaH IsvI AThamA zatakamAM thayelo hovAnuM jaNAya che.) (3) mAhezvara-darzananA namaH zivAya ane bhAgavata-darzananA namo mAvate vAsudevAya sarakhA namaskAra-maMgala jevI ja, kevaLa suvinaya ane vinamratApUrvakanA namananI, sAdara praNAmanI, bhAvanA mULamAM namo JarahaMtAnaM padamAM paNa sannihita hoya tema lAge che. paNa jema prathama kathita maMgalono mAMtrika-tAMtrika rUpe yaMtro-maMDalomAM lagAva thayo, tema nirpranthonA 'namaskAra maMgala'nI paNa e ja dazA thaI, (4) guptakALathI bhAratamAM mAMtrika sAdhanAno prabhAva ghaNo vadhyo hato ane e ja rIte guptottarakALathI tAMtrikatAno, jenA prabhAvanI jhapaTamAMthI nirrantha darzana bacI zakeluM nahIM, nirdoSa ane saraLa namaskAra-maMgala vizeSa karIne madhyakALathI 'navakAramaMtra' rUpe ghaTAvAyuM Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizva aitihAsika lekha-samuccaya-1 kyAMka AdhyAtmikatAnA, AtmonnatinA oThA nIce, to kyAMka ughADe choge, AgamonI AjJAnI chaDecoka, khulle Ama viruddha jaIne, karAmatI mAMtrika koThAo sahita, ane kyAMya kyAMya pawdalanAM valayonI tAMtrika AlekhanAo sAthe tenI addabhuta camatkAra zaktinI, temAM chupAyelAM gahana ane gUDhatama rahasyonI, tenAM 108, hajAra, ke lAkhavAra karelA japanA prabhAvathI utpanna thatA besumAra lAbha AdinI mAnyatAo baMdhAI, je badhI moDenI che, ane e sau eSaNAparaka AsthAnI saMtuSTi mATenI che. bhautika lAbhone eka kora rAkhIne jene A pavitra "maMgala'nA ekAgra citte karela pAThathI AdhyAtmika anubhUti thatI haze, zAMti maLatI haze, tenI pAchaLa tenAM padonI mAnI levAyela mAMtrika zakti kAma karI jatI haze, ke pachI dhyAnakartAnI atUTa zraddhA ane enI paDache rahelI svakIya Atmazakti kAma karI jatI haze teno nirNaya to manovaijJAniko ane yogIo ja karI zake. sAMprata lekhano uddeza to namaskAramaMgalanI saMracanA pAchaLanI aitihAsika bhUmikAnAM keTalAMka pAsAMono upalabdha pramANonA AdhAre nirdeza mAtra karavAno che. (5) mULa ardhamAgadhI bhASA anusAra "namaskAra maMgala'no asalI pATha nIce mujaba thAya : namo arahaMtAnaM namo siddhAnaM namo AyariyAnaM namo uvajjhAyAnaM namo loge25 savvasAdhUna pariziSTa pazcAtkAlIna prabaMdhAdi sAhityamAM siddhasena divAkare A pAMca padayukta ardhamAgadhI maMgalane saMskRta bhASAmAM eka padamAM ja vinyAsa karIne racyAnuM kahevAya che : yathA namohRti vAryopAdhyAyasarvasAdhujhaH | jenA badalAmAM temane saMgha bahAra mUkelA evo praghoSa che. paraMtu (dvitIya) AturapratyAkhyAna(prArmadhyakAlIna)mAM A pAMca padone eka gAthAmAM ane ArAdhanApatAkA aparanAma paryatArAdhanAmAM mULa maMgala atirikta prazastinAM cAra padono bhAva laI be gAthAmAM yojI dIdhAM che te vAta vicAramAM nAkhI de che : yathA : namo arahatANaM siddhANaM namo ya suha samiddhANaM / AyariuvajjhAyANaM namo namo savvasAhUNaM // - gAtura tyAna. ra6 . Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pariprekSyamAM 'namaskAra-maMgala' tathA arahaMtANaM tu namo namo'tthu siddhANaM taha ya sUrINaM / uvajjhAyANaM ca namo namo'tthu savvesi sAhUNaM // iya paMcanamokkAro pAvANa paNAsaNo asesANaM / to sesaM caiUNaM so gajjho maraNakAlammi // -ArAdhanApatAA, 103-104 (ahIM bIjA dRSTAntamAM 'AcArya'ne sthAne 'sUri' zabdano prayoga thayo che te vAta paNa noMdhapAtra che. racanA madhyakAlanA prAraMbhanI ke te pUrvanI hovAno saMbhava che. 15 A gAthAonA sarjakone sajA thaI hoya to tenA nirdeza prApta nathI. saMbhava che ke prAkRtamAM guMphana karavAne kAraNe A pravRtti eTalI aparAdhapAtra nahIM gaNAI hoya, jeTalI saMskRtamAM samAsa rUpe prastuta karavAmAM hoya. (AmAMthI ArAdhanApatAkAnI be uparyukta gAthAo abhayadevasUri viracita ArAdhanAprakaraNamAM paNa [gAthA 78-79 rUpe] maLI Ave che : tyAM zakhzo ne badale taiyo rUpa che)9. pariziSTa mULa lekha to paMdareka varSa pUrve taiyAra thaI gayelo, paNa thoDo adhUro hato eTale prakAzanArthe kyAMya mokalyo nahoto. daramiyAna sAdhvI surekhAzrIjIno "paMcaparameSThi mantra jA RtRtva aura zaveAti'' nAmaka lekha zrama varSa 42, aMka 7-1, vArANasI julAIDisembara 1991, pR 1-10 52 prakAzita thayelo jovA maLyo. temAM temaNe dazavaikAlikasUtra 5.1.124nuM caraNa udbhakita karyuM che, je mahattvanuM che : yathA : NamokkAreNa pAretA karettA jinasaMthavaM / : eno pUrvAparasaMbaMdha jotAM namaskAramaMgalathI kAyotsarga pAravAnI vAta che ane te pachI 'jinastava' kahevAnI vAta parilakSita che. agastayasiMhanI dazavaikAlika-cUrNi (prAya H IsvI 575-560) ane dazavaikAlikanI dvitIya cUrNi(prAyaH IsvI 675-700)mAM ApeluM vivaraNa paNa uparyukta arthaghaTananuM samarthana kare che. paNa AmAM be prazno upasthita thAya che : (1) 'namaskAra'thI tyAM pUrA pAMca padanuM maMgala hovAnuM sUcita che kharuM ? (2) dazavaikAlika sUtra Arya zayyabhava(ke svAyaMbhUva)nuM raceluM manAya che. ethI teno samaya IsvIsan pUrve cothI zatAbdInA pUrvArdhano Thare, paraMtu meM anyatra carcA karI che tema dazavaikAlikasUtranA to pahelA be ja adhyayana ane temAM anyatre chUTaka po ja Arya zayyabhavanAM che. bAkInuM badhuM mauryakALathI laI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 IsvIsannA prAraMbha sudhImAM anyo dvArA racAyuM che. bIjI vAta e che ke 'jinasaMstava'thI cUrNikArone 'logassastava' abhipraya che, paNa A stava to Arya zyAma (prathama) racita prathamAnuyoga(anupalabdha H prAya I sa- pUrva 50 - IsvI pa0)nA upodghAta maMgalarUpe hoya tevI joradAra zakyatA che. (prathamAnuyogamAM 24 tIrthaMkaronAM caritro hatAM, ane uparyukta stavamAM 24 jinonAM nAma ApI saMkSiptamAM stuti karelI che.) A jotAM dazavaikAlikasUtranA saMdarbhagata 'namokkAra' aMtargata emAM pAMca pAMca pado hovAnuM vivakSita hoya topaNa A adhyayana zayyabhavanA kALathI ThIka ThIka moDuM hoI uparanI mULa carcAmAMthI je niSkarSo kADhyA che tene japhA pahoMcatI nathI. 16 TippaNo : 1. durbhAgye amadAvAdanI jainAdi saMsthAomAM prastuta pustaka na hoI ahIM teno saMdarbha TAMkI zakAyo nathI. prastuta pustaka aMgrejI prastAvanA sameta (sva) nathamala TATiyA dvArA saMpAdita thaI, moTe bhAge nAlaMdA (ke pachI vaizAlI) saMsthAna taraphathI prakaTa thayuM hovAnuM AchuM smaraNa che. 2. A 'nokAra' parathI 'nokArazI' zabda UtarI Avelo che. 3. A pado digaMbara paraMparAmAM paNa, alabatta zaurasenI sparza sahita, pracAramAM che. 4. niryukti saMgraha, harSapuSpAmRta jaina graMthamAlA, graMthAMka : 189, saM vijayajinendrasUri, lAkhAbAvaLa 1989, pR. 99, gAthA-1018. 5. H. D. Sankalia, "Earliest Jain Inscription from Maharastra," Mahavira and His Teachings, Eds : A. N. Upadhye et ak, Bombay 1977, p. 394. 6. paM0vinayamUrti, jaina zanAleyasaMgraha : dvitIya bhAga, mANikacaMdra-digambara-jaina graMthamALA-puSpa-45 muMbaI, vi. saM. 2009, I. sa. 1952, pR 17 lekhAMka 14-15, pR 48 lekhAMka, 71-72-73 pR. 51 lekhAMka 80. 7. ejana pRx 4 lekhAMka 2. 8. viyAhapaNattisutta, prathama bhAga, jaina-Agama-graMthamAlA, graMthAMka 4 (bhAga 1) saM paM becaradAsa jIvarAja dozI, muMbaI 1974, pR. 501, 9. TippaNa 1 mujaba . 10, vartamAne to sarvatra A khoTo artha ja pracAramAM che. 11. juo uttarAyakhArUM, jaina Agama-graMthamAlA graMthAMka 15, saM. muni puNyavijaya, muMbaI 1937, pR. 166, 17-4-5 ityAdi. 12, vyavahArasUtranA vinaya saMbaddha keTalAMka thano, 13, AvazyakacUrNimAM namosa sAdhune evo pATha maLe che. jo zabda choDI dIdho che, kadAca eTalA mATe ke Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pariprekSyamAM 'namaskAra-maMgala loga bahAra to sAdhuo (ke koI paNa jIvita jIva) hotA ja nathI. 14. A vAta paryuSaNAkalpanI 'virAvalIthI, ane mathurAnA kuSANakAlIna abhilekhomAM maLI AvatA aneka gaNa, zAkhA, ane kulAdi saMbaMdhI maLI AvatI mAhitIne AdhAre spaSTa rUpe siddha thaI jAya che. 15, apavAdarUpe dvitIya AryazyAma viracita prajJApanA sUtra (prAya: IsvI 3jI sadI) aMtargata 24-1/2 dezo ane tenI rAjadhAnIonAM nAma gaNAvyAM che, temAM kaliMgadezanI rAjadhAnIrUpe kAMcanapura gaNAvyuM che. 16. alabatta A eka saMbhavita dhAraNA mAtra che. 99. Cf. H. D. Sankalia, "Earliest Jaina Inscription from Maharashtra," Mahavira and His Teachings, Eds. A. N. Upadhye et el, Bombay 1977, pp. 389-394 and plate there of. 18. pArthApatyonA sAmAcAri saMbaddha niyamo bahu custa nahotA, e vAta suvidita che. juo "Arhat Parsva and Dharanedra Nexus : An Introductory Estimation," Arhat Parsva. and Dharnendra Nexus, Delhi 1997. 19. juo, v3vUTyaduttArUM bhAga 2, jaina-Agama-graMthamAlA, graMthAMka 17, bhAga 2, saMta puNyavijaya muni, muMbaI 1987, pR. 82. 20. meM A kayA AdhAre lakhyuM che tenI noMdha sAme na hoI graMtha TAMkI zakAyo nathI. A TAMkaNe pUrI kRtine pharIthI joI jatAM temAM aneka judA judA samaye racAyelI, ArAdhanA saMbaMdha jUnI kRtiomAMthI gAthAo saMgrahI lIdhI hoya tevuM spaSTa thAya che. 21. mAInuM varSa siddhA' nAte temAM mAhAruM ! navi koI parisAe paNamittA paNamaI rajjo // 1022 / / ittha ya paoaNamiNaM kampakkhao maMgalAgamo ceva / ihaloa. paraloIa duviha NAlaM tattha diTuMtA // 1023 // 22. chatAM Aje to e bhAvanAthI tadana viruddhanAM ja mAnyatA ane vartana cAre tarapha jovA maLe che, je zocanIya che. 23. munijano paNa evuM ja mAnatA hoya tevuM lAge che, eTale namaskAra-maMgalanA mULa Azaya tarapha vaLavAnuM have to asaMbhavita che. rUDhi-parastI choDAvavA mATe koI samartha nathI. 24, pro. baMsIdhara bhaTTa mane Munster (GemanothI A saMdarbhamAM noMdha mokalI che je vicAraNIya che : 37EUR 34fe (arha) RUAL 3476 (artha). A baMne rUpo prAtizAkhyonA niyama mujaba thaI zake che, ne te teTalAM ja I. sa. pUrve 109mI sadI- jUnAM gaNAya. pANini paNa svarabhakti(8 4.46...)mAM te jaNAve che A rIte kArya > Ariva, sarSa > risa te badhAM sibilantsthI thAya che; ityAdi khAravelanA lekhamAM paNa "araddhA gen. PInuM rUpa che. Apa jozo, mane ema lAge che ke tyAM = - ni. ai, bhA. 1-3 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya-1 che. (zrI bhaTTanA chellA sucana aMge dinezacaMdra sarakAranI khAravelanA hAthIguphA abhilekhanI vAcanA joI tenA AdhAre nirNaya levo joIe.) ra5, 'loga' zabda AvazyakacUrNinA pramANane dhyAnamAM laIe to kadAca muLamAM na paNa hoya. 26. pracalita "sahurNa mahArASTra prAkRta anusAra banI gayuM che. mULamAM ardhamAgadhI "sAdhUnAM' anusAra hovuM ghaTe. 27. pAtharUnADuM, prathama bhAga, jaina-Agama-graMthamAlA, graMthAMka 17. saMta puNyavijayamuni, muMbaI 1984, pR. 307. 28. pAchaLathariA bhAga 2, pR. 82. prastuta gAthA e ja graMthamAM abhayadevasUrinA ArAdhanAprakaraNa (prAya: IsvI 107pa)mAM paNa gAthA kramAMka 78 rUpe maLe che. 29. juo paTTaowthayuttArUM bhAga 2, pR. 230-31. 30. juo mAro aMgrejImAM lekha; "The Earliest Portions of Dasavaikalika-Sutra", Researches in Indian and Buddhist Philosophy, Ed. Ram Karan Sharma, Delhi 1993, pp. 179193.