________________
નિશ્વ ઐતિહાસિક લેખ-સમુચ્ચય-૧ ક્યાંક આધ્યાત્મિકતાના, આત્મોન્નતિના ઓઠા નીચે, તો ક્યાંક ઉઘાડે છોગે, આગમોની આજ્ઞાની છડેચોક, ખુલ્લે આમ વિરુદ્ધ જઈને, કરામતી માંત્રિક કોઠાઓ સહિત, અને ક્યાંય ક્યાંય પwદલનાં વલયોની તાંત્રિક આલેખનાઓ સાથે તેની અદ્દભુત ચમત્કાર શક્તિની, તેમાં છુપાયેલાં ગહન અને ગૂઢતમ રહસ્યોની, તેનાં ૧૦૮, હજાર, કે લાખવાર કરેલા જપના પ્રભાવથી ઉત્પન્ન થતા બેસુમાર લાભ આદિની માન્યતાઓ બંધાઈ, જે બધી મોડેની છે, અને એ સૌ એષણાપરક આસ્થાની સંતુષ્ટિ માટેની છે. ભૌતિક લાભોને એક કોર રાખીને જેને આ પવિત્ર “મંગલ'ના એકાગ્ર ચિત્તે કરેલ પાઠથી આધ્યાત્મિક અનુભૂતિ થતી હશે, શાંતિ મળતી હશે, તેની પાછળ તેનાં પદોની માની લેવાયેલ માંત્રિક શક્તિ કામ કરી જતી હશે, કે પછી ધ્યાનકર્તાની અતૂટ શ્રદ્ધા અને એની પડછે રહેલી સ્વકીય આત્મશક્તિ કામ કરી જતી હશે તેનો નિર્ણય તો મનોવૈજ્ઞાનિકો અને યોગીઓ જ કરી શકે. સાંપ્રત લેખનો ઉદ્દેશ તો નમસ્કારમંગલની સંરચના પાછળની ઐતિહાસિક ભૂમિકાનાં કેટલાંક પાસાંઓનો ઉપલબ્ધ પ્રમાણોના આધારે નિર્દેશ માત્ર કરવાનો છે.
(૫) મૂળ અર્ધમાગધી ભાષા અનુસાર “નમસ્કાર મંગલ'નો અસલી પાઠ નીચે મુજબ થાય :
नमो अरहंतानं नमो सिद्धानं नमो आयरियानं नमो उवज्झायानं नमो लोगे२५ सव्वसाधून
પરિશિષ્ટ પશ્ચાત્કાલીન પ્રબંધાદિ સાહિત્યમાં સિદ્ધસેન દિવાકરે આ પાંચ પદયુક્ત અર્ધમાગધી મંગલને સંસ્કૃત ભાષામાં એક પદમાં જ વિન્યાસ કરીને રચ્યાનું કહેવાય છે : યથા નમોહૃતિ વાર્યોપાધ્યાયસર્વસાધુઝઃ | જેના બદલામાં તેમને સંઘ બહાર મૂકેલા એવો પ્રઘોષ છે. પરંતુ (દ્વિતીય) આતુરપ્રત્યાખ્યાન(પ્રાર્મધ્યકાલીન)માં આ પાંચ પદોને એક ગાથામાં અને આરાધનાપતાકા અપરનામ પર્યતારાધનામાં મૂળ મંગલ અતિરિક્ત પ્રશસ્તિનાં ચાર પદોનો ભાવ લઈ બે ગાથામાં યોજી દીધાં છે તે વાત વિચારમાં નાખી દે છે : યથા :
नमो अरहताणं सिद्धाणं नमो य सुह समिद्धाणं । आयरिउवज्झायाणं नमो नमो सव्वसाहूणं ॥
- ગાતુર ત્યાન. ર૬
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org.
