Adarsh Sadhu

Author(s): Jain Sastu Sahitya Pracharak Karyalay
Publisher: Jain Sastu Sahitya Pracharak Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022968/1

Page #1

227
આદર્શ સાધુ
વર્ષ ૨ જો ક્રમાંક ૮ પૃષ્ટ સંખ્યા ૧૦૮
નકુલ ૭૫૦
સને ૧૯૨૯ ૨૦ ૧૯૮૫
મૂલ્ય ૦-૪-૭ માર્ગ વ્યય જુદું

Page #2

== 969 = ó == = શ્રી જૈન સસ્તું સાહિત્યપ્રચારક કાર્યાલય
ક્રમાંક ૮
આદર્શ સાધુ
લેખક: રા, બસી
પ્રકાશક:
છે. શ્રી જૈન સસ્તું સાહિત્યપ્રચારક
કાર્યાલય-કલેલ.
મુદ્રણસ્થાન આદિત્ય મુદ્રણાલય રાયખડ: અમદાવાદ
મુદ્રકઃ ગજાનન વિશ્વનાથ પાઠક,

Page #3

જય નેનિક છે.'
:
-
૮૮
"?
% ટકા વિજય
શાસન ર
$
ક્રમાંક: 0.14.66 સ્થાનઃ 1693
શેઠ હઠી
હઠીસિંહની વાડી :
દાવાદ. ૦
‘
૧લચંદ્રસૂરિ ..

Page #4

નિવેદન !
વાશાહ અને કવીશ્રી ન્હાનાલાલની દ્રષ્ટિથી આલેખાયેલું આ શાબ્દિક ચિત્ર “શ્રીબંસી ની લેખીનીની પ્રસાદિ છે અને કાર્યાલયના આઠમા ક્રમાંકથી બહાર પડે છે.
ભાઈ બંસીએ લખેલું પ્રથમ પુસ્તક “આદર્શ જૈન” અમે એ બહાર પાડેલું ત્યારે તેને ટૂંક સમયમાંજ જલ્દી ઉઠાવ થશે તેવું અમોએ સ્વપ્ન પણ ધારેલું નહિ પણ અમે આજ જોઈએ છીએ કે હાલને યુવક સમાજ પિતાના સાહિત્યનું પુનર્વિધાન કરવા અતિ આતુર થઈ રહ્યો છે. “આદર્શ જૈન'નું વાંચન “યુવક વર્ગ” જ મુખ્યત્વે કર્યું છે.
ભાઈ બંસીએ આ પુસ્તક લખી સમાજ અને અમારા ઉપર એક મોટે ઉપકાર કર્યો છે તેમ સાહિત્ય સેવામાં પિતાને સુંદર ફાળો નોંધાવ્યો છે. અમે જરૂર ઈચ્છીએ છીએ કે ભાઈ બંસી પ્રતિદિન આવાં અમૂર્વ પુસ્તકો બહાર પાડી શિથિલ સમાજને ચેતનવંત બનાવે. અને સમાજમાં જે નિષ્ક્રીયતા - પ્રતિ રહી છે તેને દૂર કરી પ્રગતિમય વાતાવરણ બનાવી કર્તવ્ય ક્ષેત્રમાં આગળ ધપાવે.

Page #5

હવે પછી ભાષ સુશીલે લખેલું - અર્પણ પુરતક છપાશે. દિલગીરી સાથે જણાવવું પડે છે કે કાર્યાલયના બીજા વર્ષના માત્ર સાળ મેમ્બર થયા છે. સાહિત્ય સેવા કરવાના જેને મુખ્ય સિદ્ધાંત છે તેને વારંવાર નાણાંની અપીલ કરવી પડે તે તે સાહિત્ય રસિક સજ્જના માટે તે ઘૃણાસ્પદ કહેવાય. આ વિષયમાં આટલા સારે। માત્ર બસ છે. વૈજ્ઞાનિકને લગતાં પુસ્તકા લખી મેાકલવાં લેખકેસને વિનંતિ છે.
શ્રી કેળવણી વિદ્યોત્તેજક ફંડ ખેલેલું છે. તેમાં દાનવીર મહાશયેા પેાતાના ઉદાર હસ્ત કયારે લંબાવશે ? દરેક જૈન માત્રની ફરજ એ છે કેઃ
૧ આ કાર્યાલયના મેમ્બર બનવું. ૨ પ્રસંગેાચિત આ કાર્યાલયને મદદ કરવી.
૩ કાર્યાલયનું સાહિત્ય ખરીદ કરી વાંચવું. . અંતે આ કાર્યાલયની પ્રગતિ પ્રતિદિન વધે અને સમાજમાં સાહિત્ય પ્રેમ પ્રગટે તેવી પરમકૃપાળુ પરઅે માત્મા કને પ્રાર્થના કરી અમે અત્રે વિરમીએ છીએ.
કાર્યાલય ઍક્િસ। શ્રી જૈન સસ્તું સાહિત્યકલાલ તા. ૨૫-૪–૨૯૬ - પ્રચારક કાયાલય,

Page #6

નજર ફેંકશો? જ્ઞાન ભંડાર ... ... ૧-૮-૦ સુદાસીની •• . ૦-૩-૦ હેમવતિ ... ... ... ૦–૩–૦ ઈદુમતી ... ... ... ૮-૩-૦ સ્વર્ગ જયંતિ ... ... ૧-૮-૦ વૈરાગ્ય શતક ઉત્તરાદ્ધ પુર્વાદ્ધ પ-૦-૦ સામાયિક સૂત્ર સંવાદૃ સતિ ૦-૧-૮ આદર્શ જૈન ... ... ૦-૪-૦ મહાવીર જીવનરેખા . ૦આદર્શ સાધુ ... ... ૦-૪-૦
માર્ગ વ્યય જુદું લખેઃ - મંગળજી હરજીવન ચીતળીઆ
જૈન બુકસેલર માંગરેલ-કાઠીઆવાડ,
અમદાવાદમાં પુસ્તકો મળવાનું અને શુદ્ધતાથી પ્રફ સુધરાવવાનું ખાત્રી લાયક સ્થળ
વાડીલાલ કાકુભાઈ સંઘવી સારંગપુર તળીયાની પળ
અ મ દા વાદ

Page #7

જુજ નકલે સીલીકમાં છે? ૧ આદર્શ જૈન ૦-૪-૦ ૨ મહાવીર જીવનરેખા ૦-૩-૦
૩ આદર્શ સાધુ ૦-૪-૦ લખે – ૧ શ્રી જૈનસતું સાહિત્ય પ્રચારક કાયૉલય
કલોલ ૨ મંગલજી હરજીવન ચીતલીયા, જૈન બુકસેલર
માંગરેલ-કાઠીઆવાડ

Page #8

એક અભિપ્રાય.
બીજા મતમાં ચાહે તેટલા મતભેદે હેવા છતાં જૈનેના ત્રણે ફિરકાઓ જેમાં એક વ્યાસ પીઠ પર ઉભા રહી શકે છે તેવાં સાહિત્યનું સંશોધન પૂર્વક પ્રકાશનકાર્ય કલોલનું જન સસ્તું સાહિત્યપ્રચારક કાર્યાલય આજે કરી રહ્યું છે તે સર્વથા અને સર્વદા ઉત્તેજનને યોગ્ય છે.
માવજી દામજી શાહ મુંબાઈ-ઘાટકોપર

Page #9


Page #10

પ્રસ્તાવના.

Page #11

અમૃત પ્યાલી
જીવનના પૃષ્ટ પૃષ્ટમાંથી આત્મસાનાં શીતળ રસભર્યો ઝરણાંએ વહાવતાં એ પ્રાચીનકાળનાં મધુર ઋષિમુનિઓ, અખતે, ચેગીએ ને સાધુસંતા આજે કયાં છે ? કયાં ગયા એ ગુલામી યૌવનથી ચકાચક ભરેલા · બ્રહ્મચર્ય ‰ ની સાક્ષાત્ મૂર્તિ શા સુંદર દેવાંશી હેરાઓ ! આય્યવત્તની એ અમેાલી સપત્તી રીસાઈને શું ચાલી જ ગઈ ? અહા ! એ હસતાં ખુલબુલે! શું આ બગીચામાંથી ઉડી જ ગયા ? કાઇ કહેશે? કયાં ચાલી ગઇ એ બધી ભવ્ય ભાવનાભરી તેજસ્વી માનવમૂર્તિએ !
ખરેખર, એ ચેતનમૂર્તિએ આજે લેપ થઇ છેઃ દૂર, દૂ........અતિ દૂર, કાળના ગર્ભમાં વિલીન થઈ છે. સાપ ગયા ને રહ્યા માત્ર વીસેટા.

Page #12

હજારે હૃદયને હચમચાવે એવા પ્રતાપી વ્યક્તિત્વની–સાધુતાની કલ્પના ય કરતાં આજે કંપ ચડે છે. કેઈ તેજસ્વી આત્માનાં નૂરની ઝાંખી કરતાં બુદ્ધિ ‘બીચારી” ઠરી જાય છે. કેઈ કાલ્પનિક પ્રબળ પ્રકૃતિના સાધુ–પુરૂષની આત્મશક્તિઓને ઉછાળા મારતી જોઈ ચક્ષુઓ, હર્ષને બદલે શરમની મારી નીચી કાં નમી જાય છે? કારણ? આજની ભૂમિ પચી છેઃ ભાવનાને બીમારી ચૅટી છે. “આદર્શોએ આંખ ગુમાવી છે, ચારિત્રમાં મોટા “ભગંદર' પડયાં છે. વિચારોમાં વિકૃતતા ઉતરી છે, “સેવા” માં સવાર્થને ભેરીંગ પેઠે છે. પરોપકારમાં પાખંડ દૈત્યે થાણું જમાવ્યા છે. અને આચારમાં મેટું શૂન્ય ૦ ચીતરાયું છે ! બીચારી કલ્પના કાંપે નહિ તે શું કરે ? બુદ્ધિને થાક ન ચડે તે બીજું થાય છે? અને દૃષ્ટિને કર્યો પ્રકાશ દેરવા સમર્થ હોય !
ગયું ગયું. એ નૂર ગયું...એ ચમકારા કરતી કાંતિ ચાલી ગઈ...કોમળતા ગઈ. કઠોરતા રહી...વ્રજતા ગઈ જડતા રહી...

Page #13

૧૨
ચિતન્ય ગયું...જડ બેખું-મૂડદું પડી રહ્યું. સાપ ગયેલીસોટા રહ્યાઃ આભા ગયે. પુદ્ગલ પી રહ્યુંઃ ભાવના ઉડી ગઈ ભાટાઈ ખીલતી રહી, આદર્શો આથમી ગયા ને દીક્ષાનાં આંધળીયા રહ્યાં... સાધુતા ગઈ..અને શઠતા, સાધુતાને નામે રૂવાબથી વિચારવા લાગી; શાઍ ને સ્મૃતિઓ લેહી કરતાં શો રૂપે વપરાવા લાગ્યા, ત્યાગ ગયે વેશ રહ્યો. સ્વામિભક્તિ ગઇ, બનાવટ આવી. અંતરની સુવાસ ગઈ, ઉપરથી પ્લાસ્ટર કરવાની ચાલાકી ઉતરી, આત્મશાંતિ–સ્થિર શાંતિને
સ્થળે સ્મશાને શાંતિ જન્મી, હૈદ્ધાની યુદ્ધ કૌશલ્યતાને સ્થાને ખૂનીની નબળાઈ ઉભરાવા લાગી ! પરમસિદ્ધિનાં પુરૂષાર્થો પાતરાનાં મષ્ટાનેથી પીગળી ગયાં, સમ્યક્ત્વની વાતે વેરાગી રામેનાં વેપારની એક વસ્તુ બની, ધર્મ
• નાં સંગીતમાં બગલા વૃત્તિએ વાસ કર્યો, સાધનાનાં ગગનવિહારી વિચારે પિોથીઓની જંજીરામાં જકડાયા. “સિદ્ધ”ને સદાય મૃત્યુ પછીની જ પ્રદર્શનની ચીજ તરીકે જોવા જેવી

Page #14

૧૩
ચીજ મનાઇ, આ જીવન સ્વર્ગ કે જીવનમુક્તની કલ્પનાય અભડાવતી લાગી અને આધ્યાત્મિક દશા, એટલે બાળકનાં જેટલી સરળતા, નિર્દોષતા, નિખાલસતા ને ર૦ સ્વ. રૂપમાં ‘રમણ’કરવાની દશા તરીકે ન સ્વી કારતાં કેવળ રાતલ-રડતી સુરતાને ‘ આધ્યા મિક પ્રતિમાએ ’ તરીકે પૂજા કરવાની ઘેલછા રે....મૂર્ખાઈ જન્મી....સાધુતાની ફૂલવાડી કરમાઈ ગઈ.
આ દશા શું અસહ્ય નથી ?
જગત આખાને પેાતાનું....અને પેતાથી ભરેલું માનનારા એ સાધુસ તજના આજે પેાતપેાતાનાં અલગ વાડા રચીને તેમાં ગાંધાઈ રહ્યા છે. ૫થ અને ગચ્છેાની ગટરમાં -એ ગટરીની હેરનેશ ચાલુ સ્મૃતિમાં પોતાના આત્મ તેજ હણતાં રહ્યા છેઃ અને સંસારને ૐ સંસારી વાસનાઓને રામ રામ ’ છૂટેલા એ
'
અલખરામે-મુનિવરે ખીચારા
દિવ્યતા ’નાં ચેાગાનમાં આવી વસવાને બદલે પ્રાયઃ તુચ્છતાની ગલી કુચીએમાં કંગાલ

Page #15

૧૪
નાચ કરતાં જોવાય છે. મિથ્યાભિમાનના ઉકરડાંએ ખેાદવા પાછળ કુકડાંઓ ચાંટી પડયાં છે: ‘ ઉર્ધ્વગમન 'ની પ્રતિજ્ઞા લઇને સ*સારથી દૂર પડેલા, આજે બહુ જ શાંતિપૂર્વક અધેાગમનનાં અખતરાઆઆદરી બેઠાં છે. કેવળ ઉપર ઉપરની ક્રિયાઓ કે સપાટીપરની દોડા દોડીમાં ‘અંદર'નાં ઉંડાણને સ્પર્શ ન થઈ જાય તેની સ ́પૂર્ણ કાળજી સાથે જીવન અને જીવનનાં સુંદર તત્વાના નાશ કરી રહ્યાં છે. આજનાં સાધુએ.કહેવાતા સાધુએમાંથી સેકડે ૯૯ ટકાની આજ દશા !
શાંતિનાં હિમઝરણાંએ તેમની તામિસક પ્રકૃતિની આગળ આગળ ટકી શકતાં નથી. એટલે અશાંતિનાં દાવાનળ નીચે તેમણે સદાય શેકાવું જ રહ્યુ. ગમે તે વાસના કે લાગણીઓ આવી તેમને ગમે ત્યારે વીંધી શકે તેથી સાધુતાને તેમનાં હાથે વિંધાવું જ રહ્યુંઃ સંસારીએ પેાતાનાં વ્યવહારથી વિરામ લઈ શાંતિ લેવા એ મૃગજળ શા દેખાતાં આંબાઓની છાંયા નીચે જાય ત્યાં તા ખાવળીયાઓનાં કાંટા

Page #16

૧૫
ભાંકાય ને વધારે સતાપેઃ કચન અને કામીનીઓનાં કહેવાતાં ત્યાગી પાંચ મીનીટનાં એકાં તમાં એકાદ યુવતીનાં કટાક્ષથી ઘાયલ થ જાય ! કંચન અને પરિગૃહ ત્યાગને Show ખાનગી સ્થળેામાં સઘરાયલાં કપડાં કામળનાં ભરેલાં પટારા, પેાથાંનાં ઢગલાંઓને જમે બાજુ ચીતરાયલી મેાટી મેાટી રકમ છૂપાવવા મિથ્યા પ્રયત્ન કરે ! ‘સમભાવ'માં રહેવાની ઘેાર પ્રતિજ્ઞા પણ સ્હેજ ટીકાથી આકાશ પાતાળ ફાડી નાંખવાની ગર્જના કરે. ક્ષમાં એનાં જીવનમાંથી ચાલી ગઈ છે. કારણકે ઉદારતાને દુષ્કાળ પ્રવર્તે છે: “ અંદર નાં તેમ જ મહારનાં બન્ને પ્રકારનાં કલેશે વચ્ચે તે સડે છે જેથી તેનાં જીવનમાંથી આશ્ચર્ય તત્વ લગભગ આવેપ
6
થયું છે:
પુસ્તક પુસ્તકા ને પુસ્તકામાંથી જ જ્ઞાન મળે અને પુસ્તક-પાથાં સિવાય જ્ઞાન નહિ, આવા વિચારની ખાલાવસ્થામાં એને · જીવન' નામનાં પુસ્તકને વાંચવાની મહુ આછી પરવા છે. ચારિત્રનાં ‘ હરફ ' વગર

Page #17

પુસ્તકને પ્રારંભ થઈ શકે નહિ કે માનવતા વિકસી શકે નહિ, એ વાત તેને આજે મંજુર નથી, અને કદીય પિતાની બાહ્ય પ્રવૃત્તિને થંભાવી, ઘી ભર થંભાવી પિતાની પ્રવૃત્તિની યેગ્યાયેગ્યતાનું નિરિક્ષણ કરવા તેને “આત્મ મઢુલી”માં પેસી વિચાર સરખા કરવાને વિવેક નથી સૂજતે............... આ સાધુતા............. કયાં મ્હારી એ કાલ્પનિક સાધુતા ને કયાં
આ ?...................કપનાના સાધુ. દર રહેજે આના સ્પર્શથી.........!
વિશ્વને વિશાળ વાયરે છોડી સાધુઓત્યાગીઓ-અલખે કે કહેવાતા અબધૂતે પણ કુવાનાં દેડકાં જેવી મનોવૃત્તિ ધરાવે, મીઠાશ. ને બદલે ઝેરનાં ફૂવારા ઉડાડે, શાંતિને બદલે અશાંતિનાં આંદલને “પિતા” માંથી ઉપજાવે અને ન તે પિતાનું સાધી શકે કે જગતને સાધુતાનાં માર્ગે વળવાની પ્રેરણા કરી શકે તે તે સાધુ જીવન, એ મિથ્યા જીવન છે. અને સાધુતાનું આબાદ લક્ષણ છે. જડ પૂતળાંએનો “આટોમેટીકર નાચ છેઃ જગતને ઠગવા સારૂ

Page #18

ભરાયલ એ “ બહુરૂપી અને બજાર છે. પ્રપંચીલાલની ચકખી પિપલીલા છે.
સાધુજીવન તે વંદનીય હોય, સ્વાભાવિક જ્યાં વંદનાની અંતરથી વિધી થતી હોય ત્યાં જ સાચુ સાધુ જીવન છે. ત્યાં ન હોય વેર ઝેર, કલેશ કે ઝઘડાં, ન હોય કદાપી બાલીશતાભથી તેફાને ને વિસંવાદી જીવનની કિલન્ટતાઓ ! એનો સ્વભાવ હિમાળો...ખાવું હિમાળે પીવું હિમાળે, ને આદર્શ હિમાળે..બેય પરમ શાંતિ !
ત્યારે શું, ખૂબ વિનય ને માનભેર જૈન સમાજનાં સાધુઓને પૂછી શકાય કે “આપ કયાં છો?” દુનિયાનાં દરેક સંપ્રદાય કરતાં જૈન સાધુઓનું જીવન હજુ ઘણું ઊંચી કક્ષાએથી જવાનું મનાય છે. તો આપ ખરેખર માને છે કે......આ જીવન...જે રીતે આજે છવાઈ રહ્યું છે તે જીવન ઉંચી કક્ષાનું જીવન છે છે?
જવાબ હકારમાં હોય તે, ખ્યાલમાં રહે.... આત્મવંચના એ મહાપાપ છે. જગતને છેતરી

Page #19

૧૮
શકાશે પણ અંતરાત્માને કદી જ ઠગવાને વિચાર પણ ત્રાસજનક નીવડશે. અને ઉત્ત, નકારમાં હોય તે...ઠીક છે. કૃપાની રહે પહેલી તકે બીજાં પિથો પિોથીઓની પાછળ મગજને ખીચડો કરવા કરતાં, અને વાંચીને એકપણ સુંદર સ્થિતિ જીવનમાં ન ઉતારવા કરતાં, સાધુ જીવન ઉપર ચઢ ગયેલાં વિક તિનાં થરે દૂર કરવા કેવળ “સ્વ” નાં કલ્યાણ ખાતર અને તે દ્વારાજ “પરનું કલ્યાણ નીરખી કેવા આદશ સાધુ” નું જીવન દુનિયાને, આજની દુનિયાને કલ્યાણકર નીવડે, તે જાણવા પ્રયત્ન કરશે. પ્રયત્ન જ માત્ર નહિં પણ “મન” કરશે અને ત્યારે જ જણાઈ આવશે. સૂત્રોનાં ઉપર ઉપરનાં શબ્દ વાંચી, ગોખી મારી, પિપટની માફક પઢી જઈ, સાધુ લેબાસ અને ઉપર ઉપરની બહારની કેટલીક એકટીંગમાંજ સમાપ્તિ માનનારા, જ્યારે સૂત્રોનાં ઉંડા અને અંદરનાં રહસ્ય-ભીતરનાં હરફે” ઉકેલે,શા એ શ્રાવકે સામે કેવળ સંભાવી દેવા પૂરતાં કે ઉપાશ્રયની

Page #20

શેભા રૂપે ન રાખતાં જીવનમાં પચાવતાં શીખે અને તેમાંથી એક “ચતન્યશક્તિ” જન્માવી અનેકમાં ચૈતન્ય પૂરે એજ આધ્યાત્મિક જીવન નની સાચી ખુશબો–સફળતા ગણાય, અને ત્યારે જ સમજાશે કે ગુણ કરતાં “ સંખ્યા ” માં “વાહ વાહ' પકારનારા મુનિઓ (!) પાંચ પચાસ બેકડએની જમાત ભેગી કરવામાં, ચકખી અધ્યાત્મશાસ્ત્રની, માનસશાસ્ત્રની, અને માનવતાની હાંસી કરાવનારા ફારસીયા જ માત્ર છે ! ત્યાં અધ્યાત્મનાં આંધળીયા જ માત્ર છે. અનધિકારી ચેષ્ટાઓ જ માત્ર છે! ધર્મ અને તત્ત્વજ્ઞાનને વાયડુ” બનાવનાર જીવતાં યંત્ર માત્ર છે!
આ વસ્તુ સ્થિતિ સારું ઔષધ માગે છેઃ તે ધ્યાનમાં લઈ મારી અને સુષ્ટિમાં રચી રહેલાં એક આદર્શ સાધુનું આ ચિત્રામણ રજુ કરું છું ! ચિત્ર કેવું ખીલ્યું છે, કે કેવું બન્યું છે તે કથવાને અધિકાર હારે નથી. વાંચકે, સાધુઓ, સન્યાસીએ સમભાવમય

Page #21

દષ્ટિથી વાંચે, રંગ, અને તેની પાછળનાં સૂક્ષ્મ રંગે ઉકેલવા પ્રયત્ન કરે, અંદરના ઝરણું એનાં જળ પિતાને પચી શકશે કે કેમ ! પીવાથી ફાયદો કેટલે થશે અને આજનું જીવન પલટ માગે છે કે કેમ તે પર તટસ્થ રહીને પિતાની વિચારણું ચલાવે, નિશ્ચય કરે ને આચરે...એમ આશા રાખવામાં કાંઈ વધારે પડતું નથી.
હું તે ત્યાં સુધી ઈચ્છું છું કે... અભિમાનને સૂર બાદ કરીને, કે નવા કે જૂના ઘરડા કે જુવાન દરેક સાધુ, ને સાધ્વી પિતાના નવા જીવનના સાધુ જીવનનાં ઘડતર માટે સાધુતાની ગીતા રૂપે “આદર્શ સાધુ” એક સૂત્ર રૂપે માની અપનાવે ! પચાવે ને પિતે જવલંત તિ રૂપે બની રહે! અસ્તુ.
આ પુસ્તક લખવામાં પ્રભુ શ્રીમહાવીર, સ્વામી રામતીર્થ, મહાત્મા ગાંધી, મુનિશ્રી શાંતિવિજયજી (આબુ) તથા જે કૃણમૂતિનાં ચહેરાંઓ, શક્તિએ, ભાવનાઓ, સિદ્ધાંતે, સાધક દશા ને સાહિત્યમાંથી મળેલી પ્રેરણું

Page #22

૨૧
મ્હને સહાયરૂપ નીવડી છે, જેમાંથી જેટલાં જેટલાં સુંદર તત્ત્વા લાગ્યાં છે તે તે વીણી લઇ એક ‘આદમૂર્તિ’–આ દુનિયામાં વસતી સાધુ જીવનની જીવંત પ્રતિમા આલેખવાને નમ્ર પ્રયાસ કર્યો છે.
મ્હારા ‘આદર્શ જૈન' પુસ્તકનાં પ્રાગટય પછી નિત્ય નવી નવી વ્યક્તિએ તરફથી ચાલ્યાં આવતાં પ્રાત્સાહના વાંચ્યા પછી મ્હારા મનેામંદિરમાં જે પ્રતાપી ‘આદર્શ સાધુ' ની આકૃતિ ખડી થઇ, તેજ આ આદર્શ સાધુઃ સંભવિત છે કે આકૃતિને શબ્દ રૂપે ઉતારતાં કેટલાંક ર`ગે રેલાયા હશે, છતાંય આદર્શ સાધુ' નું રેખાદર્શન કરવામાં વાંચકેને થાડા પણ હુ· પેાતાને
ઘણા પણ સતેષ થશે તે
ધન્ય માનીશ.
આદર્શ જૈન
આ
પુસ્તકની શૈલી જેવીજ છે. જે શૈલી મેં સકારણ સ્વીકારેલી છે. વાકયેા કાપવાના હેતુ એકજ કે વાંચનાર પ્રત્યેક પદે થાડા વિરામ લઇ તેનાં પર આસ્તે આસ્તે વિચાર કરી શકે, દરેક લાઈને જરૂર પડતાં
"

Page #23

સ્થાને ચોક્કસ શબ્દ ભારપૂર્વક વાંચી વસ્તુનું મૂળ પારખતાં શીખે
આ હેતુ “આદર્શ જૈનમાં પાર પડતું હોય એમ કેટલાંય વાંચકો પાસેથી સાંભળ્યું છે. તેથી આ પુસ્તકમાં પણ તેને જ અનુસરવાનું ઠીક લાગ્યું
ઈચ્છું છું કે આ “અમૃત ચાલીને મર્મ સમજવા હારા પ્રિય વાંચક પ્રયત્ન કરે... અને જીવન શાંતિ વહે છે
લેખક

Page #24

આદર્શ સાધુ

Page #25

શું વાંચશેા ?
લેખક : શ્રી. બસીનાં બીજા પુસ્તકા :
આદર્શ જૈન : જૈન સમાજની વર્તમાન મૂડદાલ (1) સ્થિતિમાં સાચા જૈનનું તેજસ્વી ( ત્રીજી આવૃત્તિ ) સ્વરૂપ દર્શાવતું એક અનુપમ પુસ્તકઃ કિંમત ૪ આના.
છપાય છે.
આત્મવીરની કથાઓ : જૈનનાં
:
વિણેલી
જૂના કથાભંડારમાંથી ૨૪ રસિક કથાઓ •
કિંમત ૪ આના.
(૨) ( બીજી આવૃત્તિ ) જેનાનાં મહાન રત્ના : જૈનત્વનાં પાણીથી ઝળકી રહેલાં ( બીજી આવૃત્તિ ) ત્રણ કાહીનૂરોનાં ચરિત્ર:
કપાય છે.
કિંમત ૧ રૂ.
હવે પછી છપાશે.
તારાઓ :
જૈન શાસનનાં વમાન જૈન સાધુ સમાજમાં પ્રસિદ્ધ આચાર્ય ને મુનિરાજેનાં તેજ ને છાચા આલેખતાં સાચાં રેખા ચરિત્રા : કિંમત હવે પછી.
( મંડલ પહેલું )
ચૈતન્ય જ્યાત : સમાજનાં ખળખળતા પ્રશ્નો પર
તદ્ન સ્વતંત્ર ને નવીન આલેાચના : કિંમત હવે પછી.

Page #26

આદર્શ સાધુ
:
સિદ્ધિ સિદ્ધિ! પરમ શાંતિ ને સિદ્ધિની શાષમાં
જીવનની તેજસ્વી મશાલ લઇ
આત્મા ને પરમાત્માના ચેગ સાધવા નીકળેલા સાધુ ! દુનિયાની ઋદ્ધિને છેડી
પરલેાકની સિદ્ધિને સાધવા ચાહતા, પ્રિય સાધુઃ વન હા, વંદન હા !
*
સાધક ! પરંતુ....
જરા પાછું વળીને ‘ધ લાભ”ના સંગીત સભળાવાને !
જરા ‘ઇધર ભી' નજર નાંખી
તમારા જીવનની તેજસ્વી જ્યાત જોવાઘાને! ચાલ્યા જશે! ના!

Page #27

આદર્શ સાધુ
ચીતરી લઉં છું, હો!
પૃથ્વી પરનું અમૃતબિંદુ તેજ આદર્શ સાધુ:
S
વા
ચીતરું છું હોં!......... રે.........અય મધુર દર્શન! પણ,.......અરશ સાધુવર ! આપની આવી રમણીય આકૃતિને કેમ ચીતરી શકશે? “ચીતર! ચીતર! અરજ હેય તે”
ચીતર જલદી” કહે છે, પણ મારાથી આ બેહદ રમ્ય, ને કળામય ચિત્ર નથી ચીતરાતઃ ચીતરનારી પીંછીએ એવી પ્રખર તાલીમ નથી લીધી, રંગભર્યા આ હૃદયભાવે સુંદર તપશ્ચર્યાં હજુ નથી કરી; આ પીંછી ને
જ અધૂરાં છે : જોયેલું ને અણજોયેલું,

Page #28

આદર્શ સાધુ
કલ્પેલુ કે અણુપેલુ, કાંઇજ આમાં ઉતરતું નથી; પીંછી ને રગ-પ્યાલીએ દૂર દૂર હાય ! પેાકારીને ઉડી જાય છે !
પણ....ભાગ્યવતી થાવાને ઉમળકાભેર પાછી ઉતરી આવે છે : આદર્શ સાધુના અદ્ભૂત ર્ગેાની મિલાવટ આ પીંછીથી થશે ખરી? મેલા માલા જી ! આ તમારા સૌમ્ય ને શીતળ દશનની રસિક સમાધિમાં
મારી પીંછીય પેઢી જાય છે ! ........ આ પવિત્રતાની “આદશ રેખાઓ ચીતરવાને તે જમતાકાતી પોકારે છે છતાં...“ ઉભા રહેજો! સાધુવર,
""
જરા ચીતરવા દ્યો આ અદ્ભૂત સ્વરૂપ ! ”
આ રૂપને ચીતરી
કલમને ચરૂપવતી થવા દેજો ! ચીતરું છું હું, હલશેા 'ના હૈ। !
*
*
3
*

Page #29

આદર્શ સાધુ સાધવા નીકળે છે તે સાધુ
સંસારનાં ક્ષેત્રે સંસ્કારી વાતાવરણ જમાવી સાધનાના શિખર પર વેગવંતી ચાલે ચડી રહ્યો છે તે સાધુ: પરમ તત્વની શોધમાં આત્માના પૂર વિભવથી દેવ રહ્યો છે તે સાધુ : સાધનાનું અંતિમ ફળ તે “સિદ્ધ,” એવા સિદ્ધ “થવા” મથનાર તે સાધુ જગતની બધીય તુચ્છ જંજાળે છે “સાધવું એજ જેનું પ્રિય સૂત્ર તે સાધુ!
સાધુ એટલે શાંત ચિત્તને સાધકસિદ્ધને સાધવા જખે તે સાધુ, સિદ્ધિઓને વરવા મથનાર તે સાધુ જીવનની પ્રત્યેક પળને
અડોલ ધ્યાન માં રોકી નિવણની નિગૂઢ સમસ્યાઓ ઉકેલે;

Page #30

આદર્શ સાધુ વિશ્વના સર્વ તનું શિરમણિ મોક્ષને જે ઉગ્ર ઉપાસક બને; અને સાધનાના મંદિરને જૂન જોગી થઈ આત્મગની ધૂણી ધખાવે, તે આદર્શ સાધુ
આત્મદર્શન જેનાં જીવનની જંખના હે! મુક્તિ-સ્વાતંત્ર્યમંદિર છેલ્લે વિસામે છે ! આત્મઝરામાં જેનું નિશદિન રમણ હે તેજ આદર્શ સાધુ:
“સાધુત્વ એ આત્માની ઉચ્ચ દશા છેઃ જીવનની એ “ઉડણ પાવી છે, અનેક વર્ષોના પુણ્યના પેગે સાંપડેલી એ પવિત્ર પરિસ્થિતિ છેઃ મનના વ્યાપારોની એ મેંધી કમાણી છે. દિલની ભાવનાઓનો આબાદ પડઘા છે: આત્માના અમૃતને એ “વહેતે કરે છે,

Page #31

આદર્શ સાધુ પ્રગતિ પામતા માનવનું મહા નિશાન છે, સાધુત્વ એ જીંદગીની ઝળહળતી એક રેશની છે. આગ, આગ ને આગ પીધા પછી શાંતિનું એ એકજ હીમ ઝરણું છેઃ મસ્તરામેને મધુર ટહુકાર, ને અલખ વેગીઓનું એજ સુંદર ગાન છે, ઉન્નત ભાવનાશાળીનું સ્વાદિષ્ટ ભેજન એ કેવળ “આદર્શ સાધુતા છે : આત્માની પરમ દશાએ
સાધુત્વના વાઘા વિચારપૂર્વક પહેરાય, આત્માની મનહર સ્થિતિએજ સાધુતા”ના ચમકારા જેવાય !
સાધુત્વ” એ ખાંડાની ધાર છે; ખાંડાની ધારથી ન વિંધાઈ શકે, એ જ “સાધુત્વ”ને દીપાવી શકે છે જીવનને નવદીક્ષા આપનાર એ ગુલાબી રંગ છે, ભાવનાને ધાર આપનારી સુંદર શરાણ છે :

Page #32

આદર્શ સાધુ જીવનને ગુલાબી રંગ ન આપે તે
સાધુતા” એ શબ્દની પિકળ “લીલા” જ છે! ભાવનાઓને ઉન્નત ન બનાવે તે શબ્દશાસ્ત્રીઓના માત્ર દંભી ખેલ છે ! મનુષ્યની માનવતાને ખીલવનારી એ કાશ્મીરની હરીયાળી ભૂમિ છે, આત્મસૌદર્યનાં પિપાસુ “લાલોને એ જ મનહર સુગધી બગીચો છે. ત્યાગનાં ચકવતી એનું એ ઉંચું સિંહાસન છે, દ્રોના ઐશ્વર્યને પણ શરમાવે તેવું ભવ્યને રૂપાળું આજીવન સ્વર્ગ છેઃ એ આદર્શ સાધુત્વ” જ જગતને પૂજનીય ગણાય,
નજર પડે ત્યાં આંખ ઠરી જાય, એવું અમી જેનાં અંગે અંગમાં હોય, સાધુને ચહેરે એ નિર્મળ ને, રસિક હોય કે તેને સદા પીધાં જ કરીએ !

Page #33

આદર્શ સાધુ
એવું વિરલ સૌદર્યાં ત્યાં લહેરીયા ચે કે કીકીને જોવાનું દિલ થાય, એવી રસભરી મધુરતા ટપકે
કે એની રેખાએ રેખા ફરી ફરી વાંચીએ: હેરાની રમ્યતા જ
જોનારને હર્ષના આંસુ પડાવેઃ
८
સુખ પર મંદમંદ હાસ્યની
સ્વચ્છ ને નિખાલસ સુરખી ઝળકી રહે ! જોનારને જડી છે તેવું
મેહક સ્વરૂપ ત્યાં બેટુ' હાય ! હેરામાં નરમાશ ને મૃદુતા સિવાય ખીજુ` કાંઈ જ ન હેાય,
પ્રેમનાં તેજ સિવાય ત્યાં
એક પણ ભાવનું દર્શન ન થાયઃ સુદર વ્યક્તિત્વની છાપ એ તેના હેરાનું લક્ષણ હાય; તેના પ્રતાપી રહેરા પર એટલી જ ભવ્યતા ને સાદાઈ હાય એ રહેરામાં પ્રભુના ઠંડા સ્પર્શી હોય ઃ હસમુખા હેરો ને કુમળા ભાવા

Page #34

આદર્શ સાધુ જોનાર પર જાદુ કરે, ભલમનસાઇ ને ભેળી ઉદારતાની ઘેરી છાયાએ ત્યાં પડી હોય; એ કઈ મધુર ચહેરે, સ્વાભાવિક જ સૌને શીતળતા આપે; એની પવિત્ર છાયા નીચે બેસતાં આંબાના જેવી ઠંડક મળે, દિલનાં ઉકળાટે, આપણું શમી જાય, સંસારના સંતાપ-દુઃખડાઓ ભૂલી જવાય, અને જીવનને થાક દૂર થઈ મુંઝવણે વિસારી અખંડ તૃપ્તિ અનુભવાય ! તેજ પરમ સિદ્ધિના માર્ગે દોડતે વિજ્યના ડંકા વગાડનારે આદર્શ સાધુ:
એની આંખમાં અગમ્યવાદનું તેજ છે, અનેકરંગી રમણીય ચિત્રો ભર્યા છેઃ મીઠી કલ્પનાનું ત્યાં સોંદર્ય છે, ને ભાવનાની જ્યોતિ ઝગમગે છે; બ્રહ્મચર્યનું પાણુ ઉછાળા મારે છે,

Page #35

૧૦
આદર્શ સાધુ નિશ્ચયબળના તેજસ્વી કિરણે ફૂટે છે, સાધુતાના સૌમ્ય ને શીતળ ફૂવારાઓ ઉડે છે ભલમનસાઈ દર્શાવતા ભવાજ, જીવનને અડધો ઈતિહાસ બેલે. છે. સ્વાભિમાનની અમીરી એનાં એષ્ઠ પર શાંતિથી બેઠી છે; એવી શાંત પ્રભાવયુક્ત મુખમુલ જોતાં જ કાવ્યમય લાગણીનો પ્રવાહ છૂટે છે ને પાછળ પાછળ સૌ ભમ્યા કરે એવું “ફેંક” અદ્દભુત જેનામાં ભર્યું છે તે આદર્શ સાધુ !
સેનું રૂપું હીરા માણેક ને પરે જેના નિસ્પૃહી ને નિર્મોહી આત્માને બધાં સરખાં જ હુક્કાસમ ભાસે, રૂપસુંદરી કે કુજાઓ, બને તેને મન એકજ કાષ્ટની પુતળી લાગે !

Page #36

આદર્શ સાધુ
કંચન અને કામિનીના ત્યાગી, લેજ કે મેહનાં શસ્ત્રાથી વિધાય નહિ, સમ્રાટના સમ્રાટ, ને ચક્રવતી એનાં ચક્રવતી; એવી વિપુલ આત્મસમૃદ્ધિના ખજાનાંના સ્વતંત્ર માલિક તે આદર્શ સાધુ ઃ
મ
*
*
૧૧
સંસાર છેાડીને સન્યાસના વસ્ત્રો સજે છે,
નવદીક્ષાના દહાડે મસ્તક-વાળનાં લેચ કરે છે;
'
કરીને પેાતાને ” કહે છે;–
“ અહિ તની ઉપાસના વગર
ને સિદ્ધની સાધના સિવાય કે નીતિના પંથને ઝળકાવ્યા સિવાય મારે મસ્તકે કોઈ કામ જ નથી” સાધનાના પથિકનો એ પહેલા ધર્મ છે. સસારને છેડતાં તે
સસારની વાસનાને પણ તિલાંજલિ કે છે દુનિયાના દભી દેખાવે, ને

Page #37

૧૨
આદર્શ સાધુ જગતની ઝેરી જંજાળ તે છેડે છેઃ ને? ને “મિતે' નું પરમ “પચ્ચખાણું લે છે, એટલે જીવનભર “સામાયિકમાં– સમભાવમાં જ રહેવાની ઘેર પ્રતિજ્ઞા કરે છે ? એ ભીષણ પ્રતિજ્ઞાનું પળે પળે “જયણ પૂર્વક જતન કરી ક્ષણે ક્ષણે મન, વચન ને કાયાથી આત્મવિકાસમાં એક એક ડગલું આગળી ભરે છે તે આદર્શ સાધુ:
જીવન આખું ય જેનું સંપૂર્ણ “સામાયિક મય છે; તે પ્રતિપળે પિતાના સામાયિકની ક્રિયામાંથી– “સમતા ની શક્તિ મેળવે, ક્રોધ પર કાબુ મેળવવાની કળા જાણે, સ્વ–પરના કલ્યાણની ખોજ કરે, માનસિક ને વાચિક દે હણે, શૂન્યતામાંથી ચૈતન્યતામાં “ધર” જાય,

Page #38

આદર્શ સાધુ સાત્વિક્તાની ચાંદનીનાં તેજ પીએઃ સ્વાતંત્ર્ય, શેભા ને સામર્થ્ય freedom (liberty of Soul ) Grace & spiritual Power વધારે ને વધારે મેળવી કુરાઃ આત્મ-સ્વરાજ્યને સ્વાદ ચાખે, એકાગ્રતાનું “ધ્યાન” શીખે, ક્ષમા વીર-મંત્ર પઢે, અને આત્મબળ-Soul Force થી પિતાની ગુપ્ત આત્મશક્તિને ખીલવી મેક્ષનાં દર્શન કરવા રાતદિન ઝંખે : સંપૂર્ણ સ્વાવલંબન સાધી આત્મ સંશોધનને માર્ગ પદ્ધ આત્મવિકાસ સાધવાને તલ્પી રહે, એજ-સાચું “સામાયિક ને “સામાયિકમય” આદર્શ સાધુ!
વૈરાગ્ય સજીને નિર્માલ્ય કે રાતલ ન બનતાં જે બહાદુર “ધે બળે છે,

Page #39

૧૪
આદર્શ સાધુ મદનગીના ખેલ ખેલીને સતત ઉદ્યમના ફળ રૂપે જ મુક્તિને તે જુએ છેઃ જેના અખંડ આત્મવિશ્વાસ દ્વારે અનંત શક્તિઓ આવી સાંકળ ખખડાવે છે, ને દુનિયાના ઉજળા ઈતિહાસમાં અદશ્ય રીતે સુંદર ફાળે જે આપે છે તે આદર્શ સાધુ
સપાટી પરની ક્રિયાઓ છોધ દઈ અંદરના ગર્ભને વિદ્યુતશક્તિથી જગાડે છે, પાથીઓનાં સ્થૂળ શબ્દો કરતાં ભીતરનાં હરફ ઉકેલવાની તકલીફ ઉઠાવે છેઃ બહારની અસરથી દૂર થઈ અંદરની પ્રેરણાથી જ ક્રિયામાં ધકેલાય છે. અને અનિશ્ચિતતામાંથી નીકળી જઈ ચોકકસ ધ્યેય તરફ જીવનનું સુકાન વાળે છે જે તે આદર્શ સાધુ

Page #40

આદર્શ સાધુ
૧૫
આદર્શ સાધુ ના જીવનનું ધ્યેય એકજ અસ્મિ એક મોક્ષ છે. મુક્તિ એજ તેની સાચી દલત છેઃ
પંથ વાદ, ગવછ ને વાડાઓ. કે તુરછતાના એ બધાં પ્રદર્શનોની શિંખલાંઓ ને દિવાલે તેડી જે નિરંતર “દિવ્યને દિવ્યતાનાં જ ખૂલ્લાં મેદાનમાં વિચરે છે, તળેટીનાં “લેકમાગી–રસ્તાઓ છે ચમકતા સ્વાતંત્ર્યગિરિશત્રુંજય પર ચડવામાં જેને “લહેજત છે? મેહામણી “જાળ”ના માછલાં ન બનતાં ઉંચે આકાશમાં ઉડતા પંખીની પાંખો જેણે મેળવી છે તે આદર્શ સાધુ !

Page #41

આદર્શ સાધુ જગત એને શાંતિને ફિરસ્તે કહે, વિશ્વપ્રેમને પયગામ એ પાઠવે, આત્માના અવાજને નિબંધ વહેવા દે, આત્મતત્વનો સાચે પરિચારક હોય, એવા સુંદર પુરૂષનું પ્રથમ દર્શન જ એવું શાંત ને પાવનકારી લાગે, કે ચિત્તનો સળવળાટ શમી જાય, મનને મીઠી સમાધિ પ્રાપ્ત થાય, અને એ સુભાગી આત્માની સામે બેસી આપણાં દોષની નિખાલસભાવે કબુલાત કરી હળવા થઈ જવાનાં સ્વભાવતઃ ઉમળકા આવે તે આદર્શ સાધુ:
‘ભરપુરતા ” ની ભયંકર ભૂખ લાગી છે, ને અપૂર્ણતાએ હરનિશ જેને સાલે છે, ભરપુરતાને ભેટવા પૂરતી “ફૂરસદ મેળવે છે, અને એ તાકાદવાળી આધ્યાત્મિક ફૂરસદમાંથી આત્માને “દિવ્યતા” ના દર્શન કરાવે કુદરતી જીવન ને કૃત્રિમ વચ્ચેનો ભેદ પારખે, ને કશાયથી “ભેદાયા વગર

Page #42

આદર્શ સાધુ
પેાતાના ચાસ લખિ દુ' તરફ
અદમ્ય ઉત્સાહે આગળ ધપે તે આદર્શ સાધુ !
*
*
પાપ- પરિજ્ઞામ ’ થી નહિ, પણ જે પાપ‘વૃત્તિ’માંથી મુક્તિ યાચે; ઢારંગી દુનિયાના શબ્દો કરતાં
• આત્માનાં અવાજને' માન આપી પૂજે; પેાતાના સખળ વિચારામાંથી જ
X
‘
‘ વાતાવરણ ’ ને ‘ યુગ ’ જે પ્રગટાવે, પેાતાના સરળ, શ્રદ્ધામય ને નિષ્પાપ જીવનથી જ માનવ સમાજને જીગીના સાચા મ બતાવે હૃદયનાં પરિવર્તન કરાવે,
અને દ્વી, સતત ને તીવ્ર મનેામ થનને પરિજ્ઞામે જગતનાં ચરણે જે કાઇ અલૌકિક તત્વની ભેટ ધરે તે આદર્શ સાધુઃ
*
"
"
૧૭
*
જીવન' એ જેનું પ્યારૂં પુસ્તક છે,
ચારિત્ર’ તેનાં પુસ્તકના પહેલે હરફ છેઃ મેાક્ષ એ જેની કિતામા ‘સ'પૂર્ણ” અંત છે:
ને માનવતા જ ખસ ! જીવનની લિપિ છેઃ
૨

Page #43

આદર્શ સાધુ
૧૫
શુભ્ર ગુલામી રતાશ
એ એનાં આત્માના માહક રંગ છે,
'
એવા રંગીલા આત્માને પુનઃ પુનઃ પઢયા કરવું', એજ જેની પવિત્ર ગીતા છે તે આદર્શો સાધુઃ
*
બુલબુલ પક્ષીના જેવું આનદ હાસ્ય જેને વર્યું છે, વાતાવરણને ખુશખાદાર બનાવી ઘે, એવા પુષ્પ જીવનનાં જ્યાં પરમળ છે, સ્નેહ, સત્ય ને સૌ દ
આનદમાંથી સજોડે સ્પુરાવે છે,
ઉંચા, ને ભવ્ય આનંદ ભાગવતા આવડે છે, હૈ। સદા હસતે। ને મીઠાશભર્યો હાય, ત્યાંથી વ્યગ્રતાનાં પાપ નાસે છે. . પુણ્યશાળીની મુદ્રા પર તે, નિર્દોષ હાસ્ય હીંચકા લ્યે, એક એક હીચકા પરથી તે સિદ્ધિના વાયરાને વધારે સ્પર્શ કરે! હસવુ ને હસાવવું એ એની પવિત્ર ફરજ, એવા સ્વ. જે આનંદ સ્વરૂપ હાય,
•

Page #44

૧૯
આદી સાધુ આનંદ આનદ ને ‘આનંદ એજ જેનું ખાદ્ય ને પીણું હોય, એ તાજા ખુશનુમા હેરામાંથી આનંદને જ એક સંદેશ સંભળાય, આત્માનંદની લહરીઓ ત્યાંથી રે, અનેકના અંતરને પાવન કરે, અને મનુષ્યના “નિજાનંદ”ને પ્રગટાવવા જેનું આનંદ સ્વરૂપ પ્રેરણા કર્યા કરે, તે આદર્શ સાધુ!
3
જે વ્યકિત ક્ષમાની જીવંત મૂર્તિ હેય, એના હૃદયમાંથી કોધને અંશ પણ ન પ્રગટે,
પાસથી શાંતિ ને સરળતા ટપકે ! શાંતિ એવી શીતળ ગંભીર ને નિસ્તબ્ધ હાથે, છતાં અમુક સ્ત્રી પ્રબળ ને ઉદાર હોય, સરળતાની ધાર, એવી બીલોરી કાચ જેવી સ્પષ્ટ હોય, છતાં વજના જેવી તેડી તેડાય નહિં;

Page #45

૨૦
આદર્શ સાધુ એવી સરળતાથી ક્ષમાના મંત્રે ભણી, જગતની આત્મબ્રાંતિને રોગ હરનાર મહાન ધનવંતરી જે બને, ને જેની દ્વારા જગતને આત્માની શોધ કરવાની ભૂખ જાગે, તે આદર્શ સાધુ!
જેની પાસે કેવળ ચેતનભી શાંતિને પયગામ, અને આત્મ શાંતિનાં પાન કરીને-કરાવવાની અભિલાષા તે આદર્શ સાધુ!
5 वज्रादपि कठोरााण, मृदूनि कुसुमादपि વજથી ય કઠણ ને કુસુમથી ય કોમળ હેય, કયાં વાતા દાખવવી, ને ક્યાં કમળતાના મેઘ વરસાવવાએ “સમાજ' ને કળાધર હોય તે આદર્શ સાધુ!

Page #46

૨૧
આદર્શ સાધુ અહારના તેમજ “અંદરના કલેશ માત્ર પર જય મેળવવાની જેની પ્રબળ ઈચ્છા છે, જયમાર્ગ શોધવાની સંપૂર્ણ જિજ્ઞાસા છે, જીવન પ્રવાહના અવલોકનમાંથી દિવ્ય ડહાપણ તારવી લેવાની ચતુરાઈ છે;
અને જે સાધનાને અર્પણ કરી ચૂકેલા પિતાના ગુણદોષ જેવાની લગનીમાં
જે પિતાની પર દુર થઈ છાતી મજબૂત રાખે, • પ્રતિષ્ઠા ? ના હાઉથી ન ડરે, ને “પિતા”માંથી અશક્તિનાં ગુમડાંઓ ખેાળીને, તેનાં પર ક્રૂરતાથી ઓપરેશન કરવાની સખ્તાઈ ધરાવે છે તે આદર્શ સાધુ !
આદર્શ સાધુ”નું જીવન અનેક ભવ્ય રહસ્યથી ભરપુર છે; H11Hi ( Romantic elevents ) અદૂભૂત તને મહાન સંગ્રહ છે. એનું પ્રતાપી આત્મસંદર્ય અજેય છે, પ્રાણમાં Higher consciousnessને સ્થાપે છે,

Page #47

૨૨
આદર્શ સાધુ
ઉરચ ભાવના, ઉચ્ચ સ્વભાવ ને ઉત્તમ ગ્રાહકશક્તિ એના આધ્યાત્મિક કૌશલ્યને સરવાળે છેઃ
એના લેહીમાં તેજનાં તંદુરસ્ત તત્વ હોય.. તાજી જુવાનીનું જોશ ઝબકારા કરે, કર્તવ્યધર્મની ભવ્ય ઉગ્રતા એનાં સામ્ય ચહેરા નીચે ફફળતી હેયઃ ધમાલ કરતાં એને શાંતિ હાલી, આગના સૂસવાટ કરતાં “હિમ” પ્યારા છે, શાનિત કરતાં તેને ચિતન્ય વહાલું છે, બદલે લેવા કરતાં પ્રેમ પ્યારે છેઃ શાંતિ, ચૈતન્ય ને પ્રેમનાં એ પહાડ પર ચારિત્રને વાવટા ફરકાવે છે, મુક્તિ-મેક્ષના વિષમ માગ પર “અચળ શ્રદ્ધા અને આત્મપ્રિય સહચારી છે. સ્વાવલંબન જેને શ્વાસ છે, ને વિજ્ઞાનીની માફક પિતાના વિચારે, ભાવનાઓ ને કીનિર્મળતાનું પૃથકકરણ પળેપળે ફરે છે

Page #48

આદર્શ સાધુ
અંતરના નાદ ઓળખી લઈ આત્મનિરીક્ષણ કરતાં કરતાં આત્મદશનના પ્રયત્નમાં જ જેનું
ચલનવલન બધું એકજ આત્મ-જ્ઞાન દ્રષ્ટિએ થાય છે તે આદશ સાધુ:
*
*
*
જેવી જેની‘અદરની તેવીજ બહારની
દુનિયા, તે આદર્શ સાધુ !
*
દ્રુ અંતર ” ના બગીચા ખીલવ્યા વગર–
>
અંદરની પૂર્ણતા પામ્યા સિવાય અગર એ પૂર્ણતાને પથે પડયા વગરબહારના બાવળીયાએમાં જે
ઢાડા ઢાડી ’ કરી ઉપદેશ માગે ભેાંકાતા નથી, પેાતાનામાં સ્વાતન્ગ્યુ ' પ્રગટાવ્યા વિના પેાતાના ગુલામ જીવનનાં વિચારાની
"
6
ગુલામી ' માં જગજ્જીવાને સપડાવી આવેલ માર્ગે દ્વારવાના પાપથી
૨૩
સદાય ૠકત રહે છે તે આદર્શ સાધુ !
'
*
*
*

Page #49

२४
આદર્શ સાધુ
જે અંતરથી–અંદરથી સાધુ બને છે, સાધુવેશ કરતાં સાધુ હૃદયને મહદ સ્થાન આપે, સાધુતાના “ગુમાન કરતાં જેને સાધુતાની ભવ્યતા ને પવિત્રતાનાં વિમળ વિચારે જ મનમાં ઉભરાય. ઉપર ઉપરની “એકટીગે” છે તત્ત્વને સમજવા પ્રયત્નશીલ રહે, ભૌતિક સુખ માટે શકિતઓ ન ખર્ચતાં પારલૌકિક સુખ માટે જ વાપરે; સાધુતાને “ આદર્શ અને રંગ આપે છતાં પિતે “આદશ સાધુ” હેવાનું ભૂલે, ને “લોકો વચ્ચે પિતે પૂજ્યપાત્ર છે” એ વિચારેની ગેરહાજરી જ્યાં તે આદર્શ સાધુ!
જગત આખું નિદ્રામાં ઘેરતું હોય ત્યારે જે સંપૂર્ણ જાગૃત છે, વિશ્વની મોહાંધ આંખે * ઠગાઈ” ને પાછાં પગલાં કરતી હોય, ત્યારે વ્યાપક” ભાન ને ઉંડા જ્ઞાનથી

Page #50

આદર્શ સાધુ
૨૫ જે ઉંચે ને ઉંચે ચડતે હોય, કીતિ કે જાહેરાતની પરવા વગર શાંતિથી પિતાને જીવનધર્મ બજાવે, સનાતન સત્યના કલ્યાણ માર્ગ તરફ ગુપ્ત રીતે પ્રસ્થાન કરતે હોય, જીવનની નિકટમાં જઈને આત્મશુદ્ધિનાં પેટમાં પેસી અહનિશ પિતાને પ્રચંડ અવાજે પ્રશ્ન કરેઃ
હું કેણ? કયાંથી આવે ? કયા જવાને? કયાં જવા ચાહે છે? આજે “હું ક્યાં છે? હું મારા માર્ગ પર છું કે ભૂલ્યો છું? જીવન એટલે શું ? જગતમાં મારું કાર્ય શું? મારા જીવનને શું છાજે? હુ કયાં છું ?” આવા પ્રશ્ન પૂછી અંતરમાં ઉડી દષ્ટિ ફેંકી “અંદરના સ્વચ્છ નિર્મળ ને પવિત્ર વહેતા નીરમાં આનંદમસ્ત થઈ ગેલ કરે તે આદર્શ સાધુ:
પંડિત દશામાંથી પાછા ફરી જે (Seeker) શોધકની દશા સ્વીકારે છે.

Page #51

આદર્શ સાધુ સંપૂર્ણ ભાનપૂર્વક દરેક ક્રિયાનું પિટ જોઈને સર્વે કાર્ય–કારણ” ભાવપૂર્વક તપાસે છે. સ્વાધ્યાય (Schooling) ને કાળ પૂરો કરી ઉપદેશના માર્ગે વળે છે, પિતાના જીવનવૃક્ષમાં અમૃત સિંચ્યા વગર, જગતને ઉદ્ધાર કરવા જવામાં, પિતાને “આત્મઘાત” તે સમજે ! તેથી પોતાના જીવનનાં ઝેરેને કાપી પછીજ બીજાને ઉજવલ પંથે પ્રેરે. જગતનાં કલ્યાણની ધૂન પહેલાં, પિતાના કલ્યાણને માર્ગ નક્કી કરે. ને બોલેલા શબ્દોની સ્વાભાવિકતા પવિત્ર ને અમરતાને અભ્યાસ કરી લેકસમૂહને કળાપૂર્વક કલ્યાણમાગે દેરી જાય છે તે આદર્શ સાધુ
જેનાં આવાસ પ્રાયઃ ખુલ્લાં સ્થળોમાં પહાડ હવામાં, પહાડેમાં એકાંતમાં નહેય. પહાડનાં પ્રભુતાલય સ્વતંત્ર વાસાની

Page #52

આદર્શ સાધુ
મીઠાશ ને તાજગી પીઇને જેના આત્મા પહાડી મને, દિવ્યતાના દુકાળવાળા શહેરાને છેડી, ઝેરી વાતાવરણની દિવાલેને કૂદી દૂર જાય : મને એકાંતમાં, ગામડામાં, જંગલામાં
પહાડા ને શુક્ાઓ સેવવામાં
પેાતાનું આત્મકલ્યાણ સમજે તે આદશ સાધુ !
不
*
२७
માન સૃષ્ટિમાંથી શાંતિના ને સંચમના
ખળવાન આંદોલના મેળવે તે આદર્શ સાધુ !
*
*
*
આદર્શ સાધુ આલે : ચૈાડું',
'
પણ ખેલે ત્યારે એવું સરસ ને ભાવભર્યું કે સાંભળનારનાં જીવનને ઝંકાર કરે! મેઘડી ઠરી જવાનું ત્યાં દિલ થાય. જાણે મધુમિ'દુએ ટપકે છે, પીઈ લઈએ ! જીભની બેહદ મીઠાશે
લેઢાના સ્તંભ પણ એગળી જાય ! શબ્દો એને મન જ'જાળ છે
જીવન તેનું દ્રષ્ટિમાં આવી કેન્દ્રસ્થ થાય,

Page #53

આદર્શ સાધુ
૨૮
ને આત્માની અકથ્ય ભાષા આંખે ઉચ્ચાર ! છતાં શબ્દો ખેલાય ત્યાં,
અનેક વાકયાને એક લીંટીમાં સમાવે, અકેક શબ્દને તેાની તાળીને હૃદયગુફામાં એકાંત ચિંતનથી શુદ્ધ કરી બહાર પાડે, વિચારા સીધા, સ્પષ્ટ ને સાવ સાદા શબ્દેામાં ઉતરે, તાજા, તંદુરસ્ત, તે સ્વતંત્ર હાય ! જગતનાં મહાપટ પર રમ્ય ઉપવને સરજે.
ચામેર અજખ ફળદ્રુપતા સંચરે, ને વનવગડામાં એનાં વિચારથી લીલીછમ કુ જો રચાય. તેના સૌમ્ય, શાંત છતાં વીવાન આત્માના અવાજ
વિજળીના ચમકારા શા સાંસરે પ્રવેશી, આપણાં અંતરમાં પલ્ટા કરી
જીવનને ગુલાખી ર'ગવા સમર્થ અને,
તે આદશ સાધુ !
*
*
વચનમાં મધુ, ને અધરમાં સુધા તે આદર્શ સાધુઃ
*
*

Page #54

આદર્શ સાધુ
દુખ માત્રની સામે “ચલેંજ' ફેંકવાની જેનામાં ચકચક મસ્તી” ભરી છે. દુઃખને વિનાશ દુઃખને ભેટવાજમાં જ જૂએ છે. ઉપસર્ગો માત્રની સામે છાતી કાઢીને ચાલવાનું તંદુરસ્ત ખૂન જેનામાં ખળખળ વહી રહ્યું છે, “પ્રગતિનાજ જ-ઉડવાના પ્રોગ્રામે રચે છેઃ નિરાશાના મુડદાંને પગ નીચે દાબી ચોમેરથી દૈવી પ્રેરણાના સંદેશા ઝીલે છે. અને જેનાં હૃદય તારે સદા આત્મસૌંદર્યને ભેટવા ઝણઝણી રહ્યાં છે. તે આદર્શ સાધુ
સંથી જે ન્યાસ નથી, પણ સંકટને “ધ” ફરે છે: માનસિક શક્તિના ધસારાથી સંકટ પર આધિપત્ય સ્થાપે છેઃ જગતનાં વિષને ખૂબ શાંતિપૂર્વક પી જઈ હસતાં ચહેરે અમૃતની જ વૃષ્ટિ કરે છે, ૨૮ જતિ સત્ય ને મુદ્રાલેખ લઈ

Page #55

૩૦
આદર્શ સાધુ કાદવ ફેંકનાર પર ફૂલે પાથરે છે ? ગાળ દેનારને આશીર્વાદ આપે છે, અને આ બધી જીવનકળાથી અપકારને બદલે ઉપકારથી વાળી છલોછલતાનું દર્શન કરાવે તે આદર્શ સાધુ!
માથે બામ્બગેળાની ઝડી વરસાવી હોય, રોમેર પ્રલયકાળની આંધી શાં તેફાને આવતા
દેખાય, તેશ્યા ફેકનારા “ગશાળાઓ” ના
ટેળાં ઘૂરકતાં હોય, છતાંય અખંડ શાંતિ, સંપૂર્ણ આત્મવિશ્વાસ ને સહનશીલતા અનંત વીર્ય ને મસ્તરામની બેપરવાઈથી સ્વાભાવિક સર્વે પર સ્વામિત્વ જમાવી ! ઉલટું પોતાના ચાસ્ત્રિ ને વ્યક્તિત્વથી જ સકળ વિશ્વને આંજી નાંખી પિતાના ચેલા ખાસ બગીચામાં સેળે કળાએ તપી રહે તે આદર્શ સાધુ!

Page #56

આ
સહુ
જે ગૃહસ્થના ભૂષણે, તેમાં પોતાના દૂષણે સમજે ! દુનિયાના પચરંગી એશઆરામે ને આરામની એ ભાવનામાં જીવનની “પીછેહટ માની પાછું ફરે. સમસ્ત જીવન, મન, વચન ને કાયા કેવળ સાધના માટે જ ખરચે. રાગદ્વેષ કે મેહ માયાની જાળે દુનિયા પર દૂર ફેકી દઈ આનંદના ધબકારાથી પિતાનું તેજસ્વી વીર્ય આત્માની શોધમાં-સિદ્ધિમાં વેરેસિંચે ! તે આદર્શ સાધુ
હિમાળે કે ઉન્હા જેને કદાપી થથરાવી શકે નહિ, સંયમને ઓવરકેટ પહેર્યા પછી જગતનીકેઇ શક્તિ તેને તસુભાર હલાવી શકે નહિ; આવે આત્મવિશ્વાસ ધરાવી . જે નમાલી કમળતામાંથી નીકળી

Page #57

૩૨
આદર્શ સાધુ દ્ધાની “સખ્તાઈ સજતાં શીખે છે. જડનું “હઠીયલપણું ફેંકી ચેતનની સ્મૃતિ પામ્યું છેઃ શાસ્ત્રનાં સ્થૂળ પાના સદાય ફેરવવા કરતાં જે અંતરનાં સુક્ષ્મ પડે ઉકલે છે. શાશ્વત આરામ, સાચું સુખ ને સત્ય પ્રકાશ
આંતર ગહામાં જ શોધે છે અને “જયની શેધવાળું જૈનત્વનું વાતાવરણ પી જવા બહુ તપે છે તે આદર્શ સાધુ.
અસાધારણું સામર્થ્યને જે ધણું શીલ, શૌર્ય, સાહસ ને સેવા આ ચારે દિશાઓમાં વિહાર આદરે છે, જીતનારને ધર્મ શું? તે જાણવા યત્ન કરે, તેજ ભણે, વિચારે ને મનન કરે, મન અને બુદ્ધિને, એકાકાર સાધી સ્થળ બનાવેની પાછળ આંતરિક સૃષ્ટિ છે, આધ્યાત્મિક ભૂમિકાઓના પિલાણમાં પેસી નીચેની નક્કર ભૂમિની ખાતરી મેળવેઃ

Page #58

આદર્શ સાધુ એનાં ગુઢ રહસ્ય ઉકેલે, ઉકેલતાં ઉકેલતાં “વહેતા ઝરા”ની માફક નવનવા દિવ્ય પ્રદેશમાં મુસાફરી આદરે, વચમાં કેઈ વિસામાની દેરી પાસે દાદાનું–પ્રભુતાનું છેલ્લું શીખર માની ન અટકે આગળ ને આગળ પ્રયાણ કરે ને નિરંતર વિહાર – જેનું “વિહાર જ પ્રિય કાર્ય રહે તે આદર્શ સાધુ!
ચોદ બ્રહ્માંડને લાવવાની શક્તિ પિતામાં અવ્યક્તપણે રહેલી નીરખે, મનુષ્યત્વના વિધાનમાં જ ધર્મનું વૃક્ષ વિકસતું ભાળે, મનુષ્યત્વ જેમ જેમ ખીલે તેમ તેમ ધર્મતત્વને ફેલાવે થાય; ધર્મામા બને એટલે બાહા પ્રવૃત્તિ ક્રમશઃ ઓછી કરી આંતર પ્રવૃત્તિને વધારે વિસ્તાર કરે, તે આદર્શ સાધુ!

Page #59

આદર્શ સાધુ
સંસ્કૃતિઓનું સુંદર ને પવિત્ર મદિર તે આદર્શ સાધુ
૩૪
*
સાધુ ધર્મનાં પાંચ મહાવ્રતાઃ— પ્રાણાતિપાત વિરમણ, મૃષાવાદ વિરમણ, અદત્તાદાન વિરમણુ, મથુન વિરમણુ, અને પરિગ્રહ વિરમણનુ' જે સક્રિય વ્રત પાળે છેઃ
*
વન ધરાવતા પ્રત્યેક જીવને
જીવવાના અધિકાર એ સ્વીકારે છે, Live & Let live જીવા ને જીવાડે
તેના નિરતર પાકાર છે. દરેક જીવનાં સુખ ને શાંતિ માટે પેાતે પણ મહા કષ્ટો ઉઠાવે છે, મહિ'સા કાજે મૃત્યુને પણ નાતરે છે. કાઇ જીવ નાના મેટા એના હાથે હણાય નહિંđણાવાય નહિ, હણાતાંને ખચાવવુ' એ તેને ધર્મ !
*

Page #60

આદર્શ સાધુ
૩૫
સત્ય એનાં જીવનની તેજસ્વી પ્રભા છે, મૃત્યુના છેલ્લા સમય સુધી સત્યાગ્રહ’ એજ તેને જીવનશ્વાસ છે. અસત્યનાં પંથે પડતાં પહેલાં વિનાશ ઇરછે છે, સત્ય સત્ય ને સત્ય એ વિના મનુષ્યત્વ મેલું થાય, અસત્યનાં છાયે ય ઉભા રહેતાં આત્માને આભડછેટ માની પ્રાયશ્ચિત્ત કરવું એ તેને બીજે ધર્મ
સત્ય ને અસત્ય વચ્ચે, compromise તડજોડ કરવી આદર્શ સાધુને પાલવે નહિં :
દીધાં વિનાના દાનને–વસ્તુને પિતાનું' કરી ઉપાડી લેવું– એ તેની કલપનામાંય નથી, આપે તે , નહિંતર ભૂખ્યા રહે. ત્યાગીને લેવાનું ય શું મમત્વ હોય? ‘દેવું, દેવું-પોતાના સુગંધી જીવનની

Page #61

૩૬
આદર્શ સાધુ
ખુશખા સૌને દૈવી; એવી મનેાદશાવાળાને
કદી સ્વપ્નેય પરાયું પડાવી લેવા
કે ચૂપકીથી ઉપાડી લેવાની વૃત્તિ ન હેાય. તે આદર્શ સાધુના ત્રીજો ધઃ
*
*
જૈન Noble Soul પ્રખર આત્મા
સ્વભાવથી જ પ્રાચયમાં રમી રહે, મન વચન કાયાથી તેની ખૂબીએ સમજે ને જીવનને રંગે છે, ઇંદ્રિયાને સંયમના ચઢરવા નીચે વશ રાખે છે, પદમણીએ પણ જેનાં બ્રહ્મચર્ય થી
ચારિત્રનાં ચમકતાં તેજથી
અખાઈને પાછી ફરે છે,
મેહસુ દરીનું ફાટફાટ થતું ઉછાળે ચડેલું જોખન પણ જેનાં વીને નમાવી શકવા અસમર્થ છે. એવા પુરૂષ સાધુધર્મનાં મૂળથીજ મૈથુનથી વિરામ લઈ ચે તે આદર્શો સાધુના ચાથા ધ :
*
*
*

Page #62

આદર્શ સાધુ
નિ:સ્પૃહતાની નમુનેદાર મૂર્તિને
કોઈ વસ્તુ પર સ્પૃહા ન હેાય, ત્યાં વસ્તુના સંગ્રહ કે પરિગ્રહના ભાર એના ઉડતા આત્મા સહી શકે નહિ, અપરિગ્રહ વ્રત
જેના આત્માની અમીરાતનું દર્શન છે એ આદર્શ સાધુને પાંચમા ધમ :
આ પાંચે વતા તેનાં પુણ્યશાળી આત્માની પાંખડીએ સમા છેઃ
*
*
X
*
આત્મા ને પરમાત્માની એકતા,
એ તેના ભાવ સામાયિકનું ધ્યેય ( Goal) : થયેલી ભૂલે પુનઃ નહિ થવા પામે એ તેનાં પ્રતિક્રમણના પ્રત્યુત્તરઃ મળેલાં સજ્ઞાનમાં સૌના હિસ્સા માની સરખે ભાગે જ્ઞાનની પરમા બાંધે, ને સૌને વહેં'ચી આપે તે આદર્શો સાધુ.
*
*
૩૭
*

Page #63

૨૮
આદર્શ સાધુ
નિર્ભયતાની નીડર પ્રતિમા તે આદર્શ સાધુ
સમતા ને નીડરતા જેને નવકારમંત્ર છે: રાગદ્વેષ ત્યાગી, સિદ્ધશીલાને સિદ્ધર જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર: તપને ૧ અરિહંત ૨ સિદ્ધ ૩ આચાર્યના આચારે
જ્ઞાનાચાર–જ્ઞાન ભણે ભણાવે, લખે લખાવે,
જ્ઞાનભંડાર કરે કરાવે, ભણનારને સહાય કરે. ૪ દર્શનાચાર–-શુદ્ધ સમ્યકત્વને પોતે પાળે, બીજાને
પળાવે, અને સમ્યકત્વથી પડનારને ઝાલી, સમ
જાવી સ્થિર કરે. ૫ ચારિત્રાચાર–પિતે શુદ્ધ ચારિત્ર પાળે, બીજાને
પળાવે અને પાળનારને અનુમોદે. ૬ તપાચાર–છ બાહ્ય ને છ અત્યંતર એમ બાર
પ્રકારને તપ પોતે કરે, કરાવે ને કરતાને અનુમોદન આપે.

Page #64

આદર્શ સાધુ
વીર્યાચારનુ પાલન, પ'ચ'દ્રિયના૮ વિષયને ત્યાગ, નવ૯ પ્રકારની બ્રહ્મચર્યની ગુપ્તિનુ ધારણ, ચાર૧૦ પ્રકારના કષાયાને તિલાંજલિ, પાંચ૧૧ મહાત્રતાનુ નિર'તર રક્ષણ પાંચ૧૨ સમિતિ ને ત્રણ૧૩ ગુપ્તિનું પાલન, ૭ વી*ચાર--ધર્માનુષ્ઠાન ( ધર્મ ક્રિયા ) કરવામાં
છતી શક્તિ ગેાપવે નહિ, તથા તમામ આચાર પાળવામાં વીર્ય શક્તિ સંપૂર્ણ રીતે ફેરવે તે. ૮ પચયિ—જીભ, કાન, નાક, આંખ ને ચામડીનાં મનગમતા ઉપર રાગ ને અણુગમતા પર દ્વેષ ભાવ. ૯ નવવાડા——શીયલ ધર્મથી સ્હેજ પણ ખંડિત ન થવા માટે બ્રહ્મચારીનાં ક્ષેત્ર આગળ બાંધેલી નવ વાર્ડા. વિશેષ વિગત સારૂ સૂત્રેા જોવા. ૧૦ કક્ષાઓ--ક્રોધ, માન, માયા ને લેાલ. ૧૧ પાંચ મહાવ્રતા--દેહ દંડ, જીરું મેલવું, ચેારી કરવી, મૈથુન સેવવું, તે પરિગ્રહના સંગ્રહ : આ બધાથી વિરામ લેવા તે.
૩૯
૧૨ પાંચ સમિતિ-જીર્યાં સમિતિ, ભાષા સમિતિ, એષણા સમિતિ, આદાન નિક્ષેપણા સમિતિ તથા પ્રારિકાપનિકા સમિતિનું પાલન.
૧૩ ત્રણ ગુપ્તિ--મન ગુપ્તિ, વચન ગુપ્તિ ને કાય ગુપ્તિ વિસ્તારથી તે સમજવા સૂત્રો વાંચવા.

Page #65

આદર્શ સાધુ
४०
આ છત્રીશ ગુણાનું અનુમેાદન મરણુ : સિદ્ધાંત ભણીને ભણાવવા,૧૪
તથા સાધુ ધર્મનાં શુદ્ધ આચારા 'પાળવાઃ આ મૂળ પાંચે તેનાં
નવકારમંત્રનાં મહાન પવિત્ર પદ્મા છેઃ
*
**
એ પાંચે વસ્તુને ટુક સાર
नमो अरिहंताणं
नमो सिद्धाणं
नमो आयरियाणं
नमो उवज्झायाणं
नमो लोए सव्व साहुणं ॥
નિત્ય સ્મરણમાં રાખી, એ શબ્દોનાં અ ંતરમાં રહેલી પ્રખર શક્તિ તપાસી લઇ, તપેલી દુનિયાને શાંત કરનારા
ને મૃત શા આત્માને સંજીવની આપનારા
૧૪ ઉપાધ્યાય ધર્મ,
૧૫ સાધુ ધર્મ ને તેના સત્તાવીશ ગુણાઃ

Page #66

આદર્શ સાધુ
આ પાંચે પદ્માના સતત સ્મરણથી જપટ્ટાને જીવનમાં ઉતારવાથી એ સર્વે પાપ–દુઃખના વિનાશ જુએ છેઃ વિખવાદ કે વિષાદથી
થાકયા પાકયા આત્માના એજ એક મગળ ક્લ્યાણુ મંત્ર છે. એ સમજે તે આદશ સાધુ !
*
અમુક શબ્દોમાં જ મુક્તિ છે,
ને આજ મત્રાણરામાં મેાક્ષ છે; એવી ‘સ'કુચિત' ભાવના છેાડી માત્ર શબ્દોનાં ભાવ' પરથી તાલ કાઢ તે આદર્શ સાધુ !
*
*
*
*
અધ્યાત્મનાં માંધા પદાર્થને
સ્પર્શ કરવાની લાયકાત શબ્દામાં નથી, પણ ભાવમાં છે, અક્ષરામાં નથી, પણ અંતરમાં છેઃ “અમુક શબ્દ કે સપ્રદાયની છાપથી જ
૪૧

Page #67

આદર્શ સાધુ
૪૨
મેાક્ષનાં પરવાના મળી શકે છે.” એ વાતના જે ઇન્કાર ભણે છે તે આદર્શ સાધુઃ
*4
જેનું ભણતર-ખાહ્ય ને આંતર ભણતર
જીગરને ‘તાલ’ દેતું હોય, દરેક ક્રિયા કે વિચારને
*
*
‘જયણા’ ના ચરવળાથી શુદ્ધ કરી ચેાગ્ય સ્વરૂપમાં રજુ કરવાનાં મનારથ હાય, ને ‘અધ્યાત્મ’ના હૃદયને પામવા ભારેમાં ભારે મૂલ્ય ભરવા તૈયાર હાય, તે આદર્શ સાધુ.
*
જેની આધ્યાત્મિક છાયામાંથી નીકળતા પ્રકાશ
સંસારના સુતેલા આત્માને મધુર કંઠથી જગાડે, ચેતાવે, વ્યવહારનાં વિષષેના ઉતારી આત્માના અમીરસ પાય,

Page #68

આદર્શ સાધુ - ૪૩ સંસારીઓની શુષ્ક ભૂમિકામાં રસનાં-મધુર જીવનનાં સિંચન કરે, ને પાસ અસીમ શાંતિનું સામ્રાજ્ય સ્થાપે તે આદર્શ સાધુ!
આદર્શ સાધુનું શુદ્ધ નતિક સિદ્ધાંત માટે ચાલે છે, માનવતાને દેવત્વ આપવા, કઆકાશ પાતાળ એ વિધે છે : પૃથ્વી પરથી ગગનમાર્ગે ઉડવા
એરપ્લેનમાં તે વિહરે છે, સ્વચ્છ વિચારેની પરંપરા તેનાં એરપ્લેનની બે પાંખો છે: સાદી સરળતા ને ઉન્નત ભાવના એનાં વિમાનનાં બે એંજીન છે, શ્રદ્ધા, રે અટલ શ્રદ્ધા તેનાં આકાશઃ ઉંચે ઉડવું. પાતાળ ઉંડા ઉતરવું. સમુદ્રનાં મંથનમાંથી મોતી
લાવવા તે:

Page #69

આદર્શ સાધુ
૪૪
એ જીનની તેજસ્વી ‘સચ લાઇટ' છેઃ
જ્ઞાનદષ્ટિ તેનાં માર્ગમાં
લીલા સીગ્નલેથી સ્વાગત કરી માર્ગ દર્શાવે છે, આત્માની શક્તિ તેના એ’જીનનાં
ધગધગતા કાલસા રૂપે છે: ‘વહેતીયાણ જળ’ એ અગ્નિની ‘સ્ટીમ’–વરાળ રૂપે આગળ ધપે છે, આનદ ને પ્રકાશ’
તેના જીવનનું ખાણું ને પીણું છેઃ અગાધ મૌન ને વિચારાના Vibrations માજા એ તેના વાયરલેસ’ છેઃ પવિત્રતા ને શુદ્ધ ક્ષાત્ર સ્વભાવનું તેજ એનાં વિહારમા નાં પાટાઓ છે, ‘સ્વાણુ’ તેની ગતિનું સ્ટેશન' છે, 'તૃપ્તિ'ની તરપણી તે તેની હેન્ડબેગ' છેઃ જીવંત લાહીના ધબકાર એ તેનાં ચાલની સૌમ્ય સીસેાટી છેઃ ‘સચમ'ની સપૂર્ણ તાબેદારી એ તેના લાલ ધજાગરા છેઃ આશાવાદની અખ’ડ પૂજા

Page #70

આદર્શ સાધુ
એ “આદર્શ સાધુને પ્રગતિસૂચક વાયરે છે, મધુરતાજ માત્ર જેને ‘ઉપાશ્રય” છે, સમતા ને ત્યાગ તેની “પથીએ” છે આત્માના અનંત સંસ્કાર ને પ્રભુતાભરી પ્રેમની ભાષા, આડંબર વગરનાં સ્પષ્ટ શબ્દો ને મુંગી વાણીનાં મુંગા ઝંકારો:આ તેનાં પ્રિય સહચારીઓ છે.
જેનાં ચરણે સર્વસ્વ સમર્પવાનું આત્માને સ્વાભાવિક ઘેન ચડે તે આદર્શ સાધુ જે નિસ્પૃહતા પર જનવૃંદ વંદન માંડે, સર્વવિરતિ- સર્વથા આત્મગ પર જ્યાં વારી’ જવાની ઉમિઓ જાગે, તે આદર્શ સાધુ માનવસ્વભાવને જે ઉડે અભ્યાસી, મનુષ્યના અંદરનાં રહસ્યને ઓળખી લેતે આદર્શ સાધુ.

Page #71

૪
આદર્શ સાધુ
‘આ સા’ના સ'સથી જીવનમાં તાજગી આવે, એની અસર'ની પ્રખળતાના અનુભવ થાય, અતરમાં ‘ગુપ્તશક્તિ’ના મેાજા'એ ઉછળતા લાગે, ભીતરમાં પાઢેલી મહાશક્તિ જાગે, વિગ્રહના વટાળે ચડેલુ. મન શાંત પડે; અને નિભયતાના પાયા ધરખાય !
*
જેનાં શાંત મૌન આગળ
દુનિયાના ડુંગરાઓ પણ ડાલી શકે, આંસુની પવિત્ર ધારામાં શહેનશાહતાની શહેનશાતા જાય,
તાઈને ડૂલ થઈ જાય,
એ અશ્રુની અંદર પશુ ક્ષમા ને પ્રેમ છે.
સૌજન્ય ને માહકતા છે:
એનાં મૌનમાંય
પત્થરને ભેદવાની શક્તિ છે, પાતાળને ફાડવાની પ્રચ'ડતા છે. વજ્ર હૈયાને હલાવવાની પ્રખરતા છેઃ

Page #72

Y19
આદર્શ સાધુ છતાંય હેત ને દયાથી દુઃખી જને પર માનસિક આંદલને દ્વારા પણ મલમપટ્ટા કરવાની કોમળતા છે.
જ્યાં અનુકંપા ને આદ્રતા છેઃ તે આદર્શ સાધુ!
સામાન્ય જનસમૂહના ગુમાનને ગાળી નાંખે તેવું કાંઈક તેનામાં કંઈક ભર્યું છે, પણ તે કથી શકાય નહિ તે આદર્શ સાધુ.
સજેલા શસ્ત્રને ઉતારી નાંખે એ જેના અંતરનાં ઉંડાણને શબ્દ તે આદર્શ સાધુ!
તરવજ્ઞાનની ઝીણામાં ઝીણી બારીકીએ શેાધીને વિચારે, મનન કરે, ને જીવનમાં પચાવવાની જે કુશળતા વરે, સદાય equal (Balanced) સમતોલ રહી

Page #73

આદર્શ સાધુ
શાંતિ ને ધીરજપૂર્વક જ્ઞાનને પચાવે, વિચારામાંથી નિરંતર બળ ને ચેતના પીએ, ભાવનાઓમાંથી રસિકતા ને સયમ મેળવે; અને સરળતામાંથી ચારિત્ર ઘડી
४८
ચારિત્રની રાશની વડે
જગતને અધારામાંથી પ્રકાશમાં અદૃશ્ય કે દૃશ્ય રીતે દોરી જાય; તે આદર્શ સાધુ.
*
જેના મૃદુ ને શીતળ
પુણ્યશાળી સ્પ
આખા માણુસના ‘ અંદર'ને બદલી નાંખે, પાપીઓના દિલનાં દોષ હરી
શુદ્ધ ચારિત્રની સુવાસ ભરે; પ્રેમનાં પડઘાથી વાતાવરણમાં પ્રેમની જ પ્રતિમાઓ ઉભી કરે, પ્રદેશે પ્રદેશને પ્રેમથી ભીંજવી દે, જીવનરસથી ફળદ્રુપ કરે, સુધાનું સિંચન કરી ‘ સુધાળા ’ પકાવે; અને જેમાં પાદસ્પશી જ

Page #74

આદર્ય સાધુ
કલેશનાં કરુણ સ્થાને પણ સુખશાંતિનાં મનેહર ધામા અને–
તે આદર્શ સાધુ.
*
*
’
પ્રવૃત્તિમાંથી નિવૃત્તિ મેળવી એકાંતમાં આત્માને ખીલવે છે, ભાવ સામાયિકમાં ખરાખર ‘સ્થિર ? રહી પેાતાનું માહકજીવન વધારે મેહભર્યું બનાવે છે: પેાતાની નિવૃત્તિને · પ્રમાદ ’માં વેચી ન નાંખતાં એ ‘ પુરસદ ’ને જીરવી જાણે છે, પુરસદના સદુપયોગ કરીને
"
તેમાંથી સુંદર બાળક-તેજસ્વી ‘તત્ત્વ તે જન્મ આપે છે:
પુરસદ દ્વારા સ્વસ્વરૂપમાં ધ્યાનમગ્ન અને છે; વ્યવહાર માત્રનાં પાખડા પર વિજય મેળવવાની કળા વરે છે;
"
૪૯
ને એ કળાકારા
· નિશ્ચયનય ’ ને જાણવાની
જેનામાં ‘મસ્તી” જામી છે તે આદર્શ સાધુ.
*
*
*

Page #75

આદર્શ સાધુ
સત્યને જે પરમ પૂજારી, શૂરવીરની અહિંસાને ઉપાસક, બ્રહ્મચારીઓને બહાદુર સરદાર, નિપરિગ્રહતાને જીવંત આદર્શ ! બાળકના જેવી સુંદર સરળતા ધારે, ને નિર્દોષ પ્રેમને જાણે ફૂવારે, ક્ષમાનું વિશાળ સરોવર ને આદર્શોને આદર્શ જેની પ્રત્યેક ક્રિયામાંથી નિખાલસતા ને નિર્દોષતા તરી આવે છે તે આદર્શ સાધુ.
આદર્શ સાધુ એ જીવનની “બ્રેક મેળવી હોય, તેને “ ત્યાગ” ઉન્નત પગથીયા પર ચડે, ચડતાં ને દેડતાં રસ્તો ભૂલે તે “ક” દાબે, ને “ભાનપૂર્વક પાછા ફરી– મિચ્છામિ દુકકોં” માગી પુનઃ સાચા માર્ગે પ્રયાણ કરે તે આદર્શ સાધુ!

Page #76

૫૧
અદર્શ સાધુ “આદર્શ સાધુ ”ની આંખો
શુભદશ” હોવાને દાન કરે છે. પિતાનાં જીવનકર્તવ્ય સિવાય બીજાનાં પાપ, દેશે જોવાની જે બહુ ઓછી જ દરકાર રાખે છેઃ એ પવિત્ર મૂર્તિ તે આદર્શ સાધુ
વૃત્તિઓ માત્ર પર જેણે જીત મેળવવાને “નિશ્ચય” કર્યો છે, છતાં જે “રેતલ સુરત” જે ન બનતાં હસતાં સિંહ” જે બની રહ્યો છે? ભક્તિગનું વન વિંધી કર્મચાગનાં બગીચાની સુગંધીઓ સુંઘતે સુંઘતે જે
જ્ઞાનગ” ને મેરુ પર “ખુલ્લી આંખે છલંગે ભરી રહ્યો છે– ભરવાના મનેર ચે છે; તે આદર્શ સાધુ

Page #77

પર
આદર્શ સાધુ
જેની અહિ'સાભરી મિષ્ટ
જંગલમાંય મંગળ કરે, ઝેરનાં અમૃત બનાવે,
6
દુશ્મન 'નાં દોસ્ત ઘડી આપે; ને વિષ ઝરતા ફણીધર શિરે પ્રેમના પાવક પ્રગટાવેઃ તે આદર્શ સાધુ.
**
‘યાગદેવ ' નું જ જે મંદિર,
"
*
ને ધ્રુવ ને પૂજારી અને પોતે જ હાય; પ્રકૃતિ, વેશ, ભાવના ને જીવન શબ્દો ને સ` પરમાણુઓમાંથી ત્યાગ અરે, એ ત્યાગ ‘ અંદરની ખદખદાટી
યા આત્મ જાગૃતિનું સ્વાભાવિક પજ્ઞિામ હાય, છતાં ‘હું ત્યાગી છું’ એ
વિચાર માત્રથી જે દૂર હાય !
કેવળ હેરા પરથી જ ત્યાગના અનુપમ ઇતિહાસ વંચાય, ને એ ઇતિહાસના અક્ષરો

Page #78

આદર્શ સાધુ ૫૩ પવિત્ર શક્તિની જેમ જોનારને ખેંચે ! આંખના ઈશારે હૃદયમાં ‘ત્યાગ ભાવ ”નું સિંચન કરે, સુકા આત્મામાં રસિકતા ને સભરતા ભરે ! શબ્દના આડંબર વગર ચહેરાની સુંદર ભાવથી બીજાનાં જીવનને સુંદર–ત્યાગી બનાવે; અને જેની હાજરીમાં જીવનનાં અભિમાન ને દંભ આપોઆપ ગળી જાય તે આદર્શ સાધુ!
આદર્શ સાધુ: માટીમાંથી મહાદેવે બનાવે, પત્થરમાંથી પ્રભુને પ્રગટાવે; મોતને મારવાની વિદ્યાઓ શીખવાડે, વાસનામાત્રને વિનાશ કરી મેક્ષને પંથ દેખાડે !

Page #79

૫૪
આદર્શ સાધુ
જે અમીરદિલી આગળ હૃદય, વંદના ઝુકાવે, જળલહરીઓ માફક સૌને હર્ષનાં નૃત્ય કરાવે ! દયાપાત્ર નહિ પણ ઈર્ષાને પાત્ર બને છે, ઈષ કરનારને જે મીઠાશથી જ મારે છે, આ “મારે માંય મધુરતા છે, ને ચાહનારમાં પ્રભુતા છે; તે આદર્શ સાધુ :
પોતાની અંદરની અજ્ઞાનતાનું ભાન છે, ને સત્ય તત્તવની ઝીણું પારખ છે; પ્રતિપળે જે “ન” ઘડાતું જાય છે, ને મહત્તાના વિચારમાં ચકચૂર રહે છે, તે આદર્શ સાધુ.
આશાને અખૂટ ખજાને છતાં અતૃમિના દૈત્યને જે ડારી શકે

Page #80

આદર્શ સાધુ
સિદ્ધિઓ વરવા સારૂ કટકાની પથારીમાંથી પણ સ્વર્ગનાં સુખા કુશળતાથી વીણી શકે, ત્રાસ પાકરાવે તેવી વિષમ સ્થિતિમાંય જે પેાતાનું ‘સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ' અણિશુદ્ધ જાળવી શકે છે તે આદર્શ સાધુ !
*
ઉંચે ઉડવા પહેલાં
‘ઉંડાણુ’માં ઉતરે, ભતા પાસેથી પૂજા કરાવવા કરતાં ‘પ્રહાર'માં જ પેાતાની પ્રગતિ નિરખે !
મમત્વના રાક્ષસને મારી
પુરૂષાર્થનાં વેગને ઉતાવળા મનાવે; સમકિતના માર્ગે વળતાં
અનેક પ્રકારનાં વધી ખતરા સજીને જે દાડી રહ્યો છે;
તે આદશ સાધુ.
*
*
પાતાની પ્રકૃતિના પાયામાંજ વચનગુપ્તિની પુરણી કરીને
૫૫

Page #81

૫૬
આદર્શ સાધુ જીવનનું મનોહર બીડીંગ રચ્યું છે: તે આદર્શ સાધુ.
‘આદર્શ સાધુની માનવતામાંથી તેજોમય ચપળતા ઝરી રહે છે, સ્વતંત્રતા ને સ્વાભાવિકતાનું દર્શન લાધે છે, કુદરતના સામાન્યમાં કુદરતી રીતે રહીને મસ્તની માફક ખડખડાટ હસી શકે છે, આનંદના ધકેલાથી “જીવન ખેલે ” નિર્દોષ ભાવે ખેલે છે, હર્ષની ખુમારીમાં નાચી રહેલા તેનાં ચક્ષુઓ સરળતા ને મીઠાશની ઠંડક આપે છે, આત્માની ઉન્નત સ્થિતિએ પહોંચતા જે દરેક ચીજ, ભાવ, ભાવના ને કલપનામાંથી નિલેષપણે રસ લૂટી શકે છે તે આદર્શ સાધુ સાધનાના પંથે દોડતાં જે પિતાના સ્થાનક પરથી ડેલો નથી, કે પોતાના દિવ્ય ઉદ્યાનની મા લોકોનાં ત્રાજવે વેચતે નથી

Page #82

૫૭
આદર્શ સાધુ પિતાના વળ જ્ઞાનને, લેક Masses અને લોકમતના સ્મરણમાં ઝાંખુ કરી નીચે ગબડતું જોવા સાંખતે નથી
કે તરફની પ્રશંસા માં પડયા રહી “સત્યજ્ઞાન” ને કદી છૂપાવતે નથીઃ
એ તે જીવનની પ્રત્યેક પળે, પિતા અને પોતાની “અંદરના અવાજ પ્રત્યે સંપૂર્ણ વફાદારી બતાવવાનું ન ચૂકે; તે આદર્શ સાધુ.
પોતાના જીવનકૃત્યની પ્રમાણિક નેધ રાખી ગ્રાહ્ય ને અગ્રાહ્ય તને “વિવેક' સમજે, ભલેને ભૂલે”તરીકે “સ્વીકારવાની સચ્ચાઈ ધરાવે, ને અહર્નિશ સાધનાને જીવનમંત્ર જપતાં પરાઈ સહાય ને લોકિક મેજમજાને તિલાંજલિ દેવા તૈયાર રહે તે આદર્શ સાધુ
જેની આધ્યાત્મિક બંસરીથી આકર્ષાઈ ગમે તે ધર્મના કહેવાતા “નાસ્તિકે” પણ

Page #83

૫૮
આદર્શ સાધુ પ્રેમભીની આંખે દર્શન ઝીલવા આવે, પુણ્ય ને પાપની બેડીઓ ખખડાવવાને બદલે જે સદા જીતવંતાને ધર્મ શું તે સમજાવેઃ અને તેમાં જ પિતાના “જય” યુક્ત જીવનનું
સાર્થક માને ! કેઈનીય પાસે પિતાના પવિત્રતા ને સાધુતાના બ્યુગલ ફેંકવા કરતાં પિતાના “મંત્ર” માર્ગમાં આનંદની ડૂબકીઓ વડે પ્રમાણિક જીવન જીવે, જીવીને આપોઆપ સુગંધી તેમાંથી ફેલાય; એવા ખરેખરા જે હૃદય માગી “ સાધુ ”
બન્યા છે તે આદર્શ સાધુ !
કળાભૂખ્યા આત્માને જેનાં જીવનતીરે બેસી મીજબાની ઉડાવવાને અવસર મળે, કૃત્રિમતાની ભૂતાવળમાં ભૂલેલાં સંસારના સંતાપે દાઝેલા ને બનેલાઓને જે “લીલેતારી પાસે આવી

Page #84

આદર્શ સાધુ - ૫૯ “હાશ” કહીને વિરામ કરવાનું મન થઈ આવે ! એ જંગમતીર્થનાં દર્શને જવાની સ્વાભાવિક મનમાં ઉત્કટ ઈચ્છા જાગે, માનવ હૃદયનાં ઉંચા મનેર આદર્શો ને મહત્ત્વાકાંક્ષાઓ જ્યાં પસાયઃ અને ગમે તેવા ગર્વિષ્ઠ ઇંદ્રભૂતિઓનાં ગુમાની દિલમાંથી પણ સ્વયંભૂ શ્રદ્ધાનાં, ભક્તિનાં ને પ્રેરણાનાં ફૂવારા ફૂટે તે આદર્શ સાધુ
દુનિયાના દુઃખી દર્દીઓને ઓનરરી માનસિક ડકટર તે આદર્શ સાધુ!
અણબૂઝયાં મનના તાપ જેને જોતાં સૌ શમી જાય, આત્માના અણખીલ્યા સંસ્કાર
આદર્શ સાધુને સેવતાં ખીલી ઉઠે નીરસ હૈયાઓમાં ફૂલડાંની ફેરમ પૂરે, ઉકળતી દુનિયાનાં શિર પર

Page #85

૬૦
આદર્શ સાધુ સુવાસિત જીવનની શીતળતા વરસાવે. પિતાની સ્વતંત્ર “નાસિક” તૈયાર કરી નંદનવનનાં વાયુમાંથી સુગંધીએ લુંટે. ને લેશમાત્ર આશ કે લાગણીથી ન દેરાતાં ઠંડે કલેજે, વીરચિત ઉદાર ભાવનાથી દરેક પ્રશ્નને શાંતિથી વિચારે, તે આદર્શ સાધુ
સ્વશક્તિની સાધના પાછળ મક્કમ પગલે ચાલનારે તે આદર્શ સાધુ!
આદર્શ સાધુ ની તપશ્ચર્યા તેની વિખરાયેલી શક્તિને એકત્ર કરે, શક્તિને પુંજ એકઠે કરે, સમગ્ર જીવનનું એક જ લક્ષ્ય પ્રધાનપણે તેમાં વિલસતું હાયઃ આત્માના સંસ્કારથી તેનાં તેજ તપતાં હોય, પ્રકૃતિનાં સર્વે હથીઆરે - મન, શરીર, પ્રાણ ને બુદ્ધિ બધાંય આત્માના સિદ્ધાંતને સ્વીકારે,

Page #86

આદર્શ સાધુ અને ચોક્કસપણે સમજે કે તપ”ી મનની સમૃદ્ધિ ન વધે તે તપ એ ખાલી ઢંગ છે!”
જની તપશ્ચર્યા વિવિધ કમનાં બળને ક્ષીણ કરે, મૂળ પ્રકૃતિની તિખાશ કાપે, સ્વભાવને રેશમ જે સુંવાળા ને પુષ્પ સામે સુગંધી બનાવેઃ આત્માને આનંદભરી નરમાશ અપે, અને કુણી માખણ જેવી બનેલી જીભમાંથી , જેની તપશ્ચર્યા મધુર વચન કઢાવે! તે આદર્શ સાધુ
આદર્શ સાધુના ધર્મને અર્થ ગુણસ્થાન ક્રમારોહણ” કરી શકાય, આત્માની ઉર્ધ્વગતિ જેમાંથી જોઈ શકાય, હદયના ગુણેને વિકાસ જેનું ઔર નૂર વધારે, ચિત્તનાં વ્યાપારે સમતલવૃત્તિ જાળવી શકે, અને સમ્યફ જ્ઞાન, દર્શન ને ચારિત્રનું

Page #87

૬૨
આદર્શ સાધુ
નિરંતર સ્મરણ રાખી તેમાંથી દિવ્ય જીવનને આવિષ્કાર કરે તે આદર્શ સાધુ.
સંસારથી વિરક્તિ લઈ, દ્રવ્ય અને ભાવથી સંપૂર્ણ તલાક દઈ, સંસારનાં વિકારેથી ય પર થઈ અખંડ કમૅગી માફક જે નવા અવતાર ”-નવા જીવનનું “ઘડતર” કરે, આત્માની શોધમાં કર્મ, કર્મ ને કર્મની જ એ નિવૃત્તિમાર્ગમાંથી દિવી કમની પ્રવૃત્તિ સાધી દિવ્યતા-સ્વતંત્રતાને વરવા મથે; તે આદર્શ સાધુ
દેડતાં પહેલાં સ્થિરતાનું સ્ટેઇજ સર કરે, પળેપળને પિતાના “સાઈકે લોજીકલ
પ્રોસસ – માનસિક ઉડ્ડયન' જેવાની સ્થિરતામાં ખર્ચ, અને જ્ઞાનમાર્ગના તેજીલા પંથ પર જંદગીને શાંત ને નિરાડંબરી આશ્રમ સ્થાપે, તે આદર્શ સાધુ.

Page #88

આદર્શ સાધુ
સંસારની બધી અસરા'થી પર રહી
બધી અસરાનેજ પાતા'માંથી જન્મ આપે, એની વ્યાપક જ્ઞાન દષ્ટિમાંથી ફૂટતા કિરણા અનેક કલ્યાણ માગે! ખીલવે, ‘ઢોસ્તી' કે દુશ્મનાવટનાં કીચડમાંથી હાથ ધેાઈ સમભાવભરી નજરથી વિશ્વના
૬ ૩
સર્વે મનુષ્યા ને તિર્યંચા સાથે એક સરખા–સમાન ‘વ્યવહાર' રાખી જાણે ! સારાનરસામાંથી પૃથકરણ બુદ્ધિને વિકસાવી જે પ્રગતિમાના પ્રારંભ કરે,
બાહ્ય દ્રશ્યમાંથી પેાતાને ઉપાડી અંદર'માં ડૂબકી મારવાની કળાપર પ્રભુત્વ પામે ! અને અંતર સમુદ્રમાંથી જે
રત્ના વીણી લેવાની કાળજી રાખે તે આદર્શ સાધુ.
*
*
*
‘અંતર”ના સુતેલા ‘તત્ત્વ’ ને ઢઢાળી જગાડે; જગાડવા દોડતી ક્રિયાનું ખારીક અવલેાકન કરે, જગાડનાર ને જાગનાર બન્નેનુ
‘એકત્ત્વ’ સમજી પ્રેરણા કર્યાં કરે, પીધા કરે.

Page #89

આદર્શ સાધુ
પિતેજ પિતાને હુકમ કરનાર ને પિતે જ પિતાને હુકમ ઉઠાવનાર બનાવી શકે પતેજ પિતાને ચેકીદાર બની પિતાના વિચારે ને વર્તન પર સંપૂર્ણ કાબૂ મેળવે ! ને જે પોતે જ પિતાને “બાદશાહને રિયત સમજી આત્મપ્રદેશે શાંતિથી ચક્રવર્તિપણે ભેગવે તે આદર્શ સાધુ.
અપ્રમત્ત બનીને દશે દિશામાંથી જે અભય
બન્યું છે, વાંચવા કરતાં વધારે વિચારવામાં શુભ ભાળે છે. શીખામણ આપવા કરતાં સંસ્કારે જગાડવામાં સિદ્ધિઓ નિરખે, બોલવા કરતાં મૌનમાંજ શક્તિનાં
શ ભરેલા જુએ, ને ખૂબ ખાવા કરતાં પચાવવામાં જ સાચો પુરૂષાર્થ માનેઃ તે આદર્શ સાધુ

Page #90

આદર્શ સાધુ જેના “ધર્મલામાં નિઃસ્પૃહતાને સાગર ગાજે, માનવતાના મેજાએ એની સાધુતાને સેનેરી રંગથી આપે. સમતાની લહરીઓ જેના મુખચંદ્ર પર ફરી વળી જીવનની ઉંડાશ ને ભવ્યતાને આ
ખ્યાલ આપે, ને મુક્તિનાં પિપાસુઓનું જે મજબુત તરણ તારણ સફરી જહાજ છેઃ એવી જોતાં જ સ્વાભાવિક ખાતરી થાય તે આદર્શ સાધુ આત્મ સ્વમાનની ગૌરવમતિ, દુનિયાના કીર્તિ કે અપમાનના કુકાને દુનિયા પર ફેંકી છે, પદવીઓ જેને ભારરૂપ લાગે, વિશેષણે તેને અનુકૂળ ઉપસર્ગો સમા ભાસે, નકામી ધામધુમે જેને આત્મશક્તિમાં આત્મ પ્રતિભામાં પડેલાં બાંકાઓ પર લગાવાનાં થીગડાં જેવી દેખાય, એ બધાથી દૂર રહી

Page #91

આદર્શ સાધુ
} }
માનમાં ફૂલે નહિં,કે અપમાનમાં કરમાય નહિ, એવું ‘આનંદધન’–જીવન વીતાવે તે આદર્શ સાધુ!
*
સંસારનાં માહ–અજ્ઞાન અંધકારા ઉલેચી
પેાતાના મીઠાં ઠંડા જ્ઞાનવાર વરસાવે, દરિયા જેવા દિલાવર દિલમાંથી
જ્ઞાનની સુવાસ પાથરી આપણાં મનાદિરને પવિત્ર કરે છે. આખી દુનિયા મ્હેકી ઉઠે તેવી સરસ સુગ ંધ ભરે, શુષ્ક હૈયામાં ચેતન છલકાવે;
રસથી તરખેળ કરી નિ`ળાને પણ
પ્રાણના પ્રસાદ આપે!
ને વિશ્વ વ્યાપી હેતનાં હિલેાળે જે
સારીય દુનિયાને હિંળે છે તે આાદ સાધુ !
*
*
*
અનુભવની એરણ પર ઘડાયેલ
1
એ મહાન ચાષા છે, દુનિયાની કપરી દીકરી ખાવા છતાં

Page #92

આદર્શ સાધુ એ ઠેકરનાં “મૃતિ–” દૂર કર્યા છે, આંખની મીટ પર જે માણસને માપી વયે છે, બહારના દેખાવપરથી માપવાની ભૂલ ન કરતાં, મુખ પર બંડ કરીને તરી આવતાં– અંતરનાં સદ્દવિચારે, પવિત્ર ભાવના ને વિશુદ્ધ રંગ પરથી પાત્રતા પારખે છે ! જ્ઞાન અને અજ્ઞાનનાં સ્પષ્ટ ભેદ સમજે, કર્મ ને તેનાં ફળનું જાગૃત “ભાન રાખે, વીતરાગના માર્ગની નાનીમોટી માહિતી મેળવવા મથે; અને પિતાની હાજરીથી થયેલાં શુભ કાર્યોમાં પિતાને નિમિત્ત માત્ર માને ! વૃત્તિ માત્રને ક્ષણિક તરંગ માની વૃત્તિઓ તરફ હાસ્ય ફેકે, અને મિથ્યાભિમાની કાળી વાદળીઓને પિતાના જીવનપ્રદેશે આવતી અટકાવવા જે સતત ચેકી કરી જાણે તે આદર્શ સાધુ !
આદર્શ સાધુ, જીવનની દરેક પળમાંથી સાંદર્ય શેપે,

Page #93

માદર્શ સાધુ
૬૮
દરેક સ્થિતિમાંથી પવિત્રતા તારવે, હરનિશ માનસિક વ્યાયામ કરી તેમાંથી ધર્મને અખંડ પ્રવાહ વહાવે;
ને જેનાં ‘પાતરા'માં ‘મનુષ્યત્વ'ના ખીલવટની અનેક ગુપ્ત ચાવીએ પડી હાય તે આદર્શ સાધુ!
*
જેને પાતાનુ વીર્યં (શક્તિ)
નિષ્ફળ ને નિષ્પ્રયેાજિત તુચ્છ યુધા પાછળ ખરચવું પાલવે નહિ,
'અંદર'ના કુરુક્ષેત્ર પર વિજય મેળવવા જે માહેાશ સૈનિકને ઝૂઝતાં થાક ચડે નહિ, પેાતાની ‘સહાય’ ને માટે
કાઇ બહારનાં તત્ત્વની આશામાં ઠગાય નહિ', પણ ‘આદર્શ સાધુ’
અ'દરનાં દેવત્વ' પર અવલખિત રહે છેઃ પેાતાનેજ શક્તિનું ‘નિવાસસ્થાન” માની પેાતાને અને દુનિયાને ગતિ-ગરમાવા આપે, અને જે આત્મીય Noble Taste
‘ઉચ્ચ શાખ’ ને ખીલવતાં

Page #94

અદર્શ સાધુ
સંસારનાં અનેક “તુચ્છ દેખા” સામે ‘લાજ’ કાઢી પીઠ દઈ હરીફરી શકે છે ! તે આદર્શ સાધુ:
આત્માનું વિજયક્ષેત્ર સદાય વિસ્તાર વિસ્તારતેજ જીવન નિર્વાહ તે આદર્શ સાધુ
જે જીવનમાં નવું પાણી લાવે, જીવનમાં પ્રત્યેક શ્વાસને પિતાની અદ્દભૂત જીવનકળાથી સૌરભભર્યો બનાવે અંદરની “ગડમથલને શાંતિને સંદેશ આપે, ને આપણાં દેષભર્યા જીવનને શુદ્ધ કરનારી ગરમી જેની કડી આંખમાંથી પુરતી ભાસે; તે આદર્શ સાધુ:
લોખંડી ઈચ્છાશક્તિને એ સમુદ્ર છે, અકેક છાલમાં જે મહાન પરિવર્તને સર્જી શકે છેઃ એ Will Powerથી ભરેલી

Page #95

આદર્શ સાધુ
જેની ચમત્કારી આંખોમાંથી ગરમ પ્રકૃતિઓ પર ઠંડાશના સરબત છંટાય છે. “ઠરેલા માણસેને ચિતન્યના સૂર સંભળાય છે: તે આદર્શ સાધુ.
એકાંત દષ્ટિ છોડી, અનેકાંત દષ્ટિએ-“સ્યાદ્વાદની શૈલીએ જે દરેક વસ્તુનાં ગુણદેષ ધીરજપૂર્વક તપાસે છે, વિવેકનાં ચશ્માથી તે બરાબર નીરખે છે, ને છાશમાંથી નીકળેલાં “માખણને– તપાસણનાં અંતે લીધેલા ગુણના મનન, અને “નિદિધ્યાસનમાં પિતાની જીંદગીને અમે સમય ખરચી રહે તે આદર્શ સાધુ
આદર્શ સાધુ, જ્ઞાનની ગંભીર ગીતા છે. અકળ ઐશ્વર્ય ને પ્રેમની પરિસીમા છે. જાગૃતિની જવાલા જેવું એનું જીવન ને ચેતનાની વરાળ જેવા પરમાણુઓ જનપદે જનપદે કર્તવ્યબોધ આપે,

Page #96

આદર્શ સાધુ
ધર્મસૂત્રાનાં નિતારની ભેટ ધરે, નિષ્કામ કર્મીની લગની લાગે, મહત્તાના સસ્કારી ઉપદેશની ધૂન જાગે, ને જ્ઞાન અને ક્રિયાના સમન્વય કરી
અંદરની ચેતન–ચીનગારી વડે
>
• અનાથ ' હૈયાને હુંફ દઇ સજીવન કરે, મૂછિત અંતઃકરણને જગાવે; તે આદર્શ સાધુ.
*
જેની મીઠી આત્મીય ઝાલર,
જગતમાં અદ્ભુત સંગીતના સ્રોત વહાવે, અંધ થઈ ગયેલાં હૃદયના દ્વારા ‘ ઉઘડાવે ’ પેાઢેલ આત્માઓને જગાવે,
ને નિ`ળતા” માંથી સામર્થ્યવાન
૭૧
આત્માનું સુંદર ઘડતર કરેઃ
માનવ જન્મના આશય ને કન્ય સમજી સૂક્ષ્મ ભુવનાનું સંશોધન કરે
તે આદશ સાધુ.
*
*

Page #97

આદર્શ સાધુ
તત્વજ્ઞાનની ‘ખાખ' જીરવવા માટે જે આત્માનાં મળ ને બુદ્ધિનાં વિભ્રમતાને હટાવવાનાં ખૂલાખા' લઇ શકે છે, તે આદર્શ સાધુ:
૭૨
આદર્શ સાધુ : પેાતાનું ટિક થ્રુ ઉજવળ જીવન ધ શ્રોતાઓ' માટે
*
સદાય આરીસા માર્કે ખુલ્લું રાખે! પેાતાના જીવનની નિર્મળતા ને વિચારાની વિશુદ્ધતા જોવાના સહુ કાઇના ‘અધિકાર' મજુર રાખે ! ને જીવન જેવુ' હેાય તેવા સ્વરૂપમાં આર્ડ'બર વગર રજી કરવાની પ્રમાણિકતા
દર્શાવે !
*
લેશ, કંકાસ, વ્હેમા ને શ'કાની મેડીએ તેટ ‘આવેલા' સ્વાતંત્ર્યને ‘નકારા' ભણે, એ તે પેાતાની અંદરથી’ જ સ્વશક્તિથી જ સ્વાતંત્ર્યને ‘શેષી’

Page #98

આદર્શ સાધુ
પેાતાનામાં ‘પ્રગટાવે છે: 'મેળવે' છે વાત ત્ર્યને પાતામાં શમાવીને
જીવંતમુક્તિ જે સાધે છે. ‘અંદર'ની ગુલામીનાં કાંટાએ દૂર કરી સ્વાતંત્ર્યનાં ગુલાબ છેાડ ઉછેરે છેઃ ગુલામને ઉકેરતાં રે ગુલામનાં કાંટાએ પ્રેમથી સહે છે, કાંટા વિનાનું ગુલાબ ન હેાય ને દુઃખડાં વિનાનું સ્વાતંત્ર્ય ન હોય એ જેની મજબુત માન્યતા છેઃ કાંટાથી કટાળશે તે ગુલાબને સુંધી શકશે નહિ, દુઃખેાથી જે ભાગશે ને મુક્તિને વરી શકે નહિ.. આ સિદ્ધાંત પર
99
જે ગુલાબને ભેટવા ઢાડે છેઃ
અને હાજરીની સર્વે શક્તિથી સ્વાત અને ‘પચાવી' જાણે છે તે આદર્શ સાધુઃ
*
*
સાધ્ય મેક્ષ માટે, સાધન જેનું ધમ, સાધ્ય ધમ માટે સાધન એક નીતિ,
193

Page #99

७४
આદર્શ સાધુ
નીતિ એટલે ઉન્નત વિચારોની ક્રિયા, એવી ક્રિયા માટે જ જેનું જીવતર તે આદર્શ સાધુ !
આદર્શ સાધુ” ને આત્મા પાંખવાળો છે, વિશ્વના છૂપા ભેદ શોધવા તે તર્કશાસ્ત્રને સાવ લંગડુ માને છે? દુનિયાનું દ્રશ્ય કે અદ્રશ્ય તત્વ શેધવા “હદયશાસ્ત્રને જ સમર્થ ભાળે છે. બુદ્ધિનાં નીર જેનાં નિર્મળા છે, તે નીરને હૃદયસરિતામાં મીલાવે છે, અને જે પિતાનું “આદર્શ જીવન વાસ્તવિક જીવન બહાર ન શોધે તે આદર્શ સાધુ.
વ્યવહારીઓની ડાહી ડમરી
(કંગાળ?) નીતિ એ “આદર્શ સાધુ” ને મન “ઠગારી" માયા છે!

Page #100

આદર્શ સાધુ ૭૫ સંન્યાસ-વૈરાગ્ય એ જેને મન ભિન્ન ભિન્ન તરંગ સંકેલવાને ફાળકો છે, કાજળની કોટડીમાં પેસીને શ્વેતમુખે પાછા ફરવાનું જીવંત કૌશલ્ય છેઃ અગ્નિની ભડભડતી ભદ્દામાં જે વાસનાની આહુતિઓ આપે છે, ને “અલખની શોધ માટે પિતાના પ્રત્યેક આમ પુદગળને અલખ બનાવે છે તે આદર્શ સાધુ ?
સન્યાસને અંચળો ઓઢી જે મનથી–અંતરથી સંન્યાસી બને વેશ કે શિરમૂંડનની ક્રિયાજ બસ નથી, પણ અલખ હાથ કરવાને જે આખા જીવન પ્રવાહ-વિકારાએ અલખ
થઈ જાય. દુનિયાનાં વિખવાદથી પિતાને ઉપાય, પિતાના ચિત્તને આંતરભિમુખ બનાવે ! કફની કે ભેખ જેનાં જીવનથી જૂદાં નથી ?

Page #101

આદર્શ સાધુ
'9;
ભાવનાએ ભાવનામાં લેખનાં પડછાયા પડે, વૈરાગ્ય તેનાં વે વે બેસે, ને સૂર્યનાં પ્રતાપી એજસ્ જેમ સન્યાસના અંચળા અને આત્માને દીપાવે તે આદર્શ સાધુઃ
*
‘આદર્શ સાધુના’ આવાગમનમાં
પ્રભુતાના ભણકારા વાગે, હૃદયમાં ભૂતકાળની પુનિત સ્મૃતિ, વમાનની જવલંત પ્રભા, ને ભવિષ્યની મેાહક કલ્પના જાગે
*
*
સમ્યક્ત્વનાં ઉંચા શિખર પર જે ચડી
રહ્યો છે, અંદરનાં દેવની અગમ્ય લીપિ ઉકેલે છે, જ્ઞાનની પવિત્રતા સમજી, સંકટાને વિધનારૂ ક્ષાત્રનૂર જેનામાં ઝળકી ઉઠયું છે. શાક ખકાર વગરના જીવનવ્યવહાર જાળવે, લેાલુપતા વિનાના ખાનપાન હાય,

Page #102

આદર્શ સાધુ
વિશુદ્ધ ને સાવ સાદા જીવનની ફેારમમાં ‘આદર્શ સાધુ’નાં પ્રાણુ ઢાલતાં હાય, ભૂતમાત્રમાં પેાતાનું ‘દ્રુન' જુએ. ने शिवमस्तु सर्व जगत : “સારાય જગતનું કલ્યાણ થાય' એવી અહેાનિશ ભાવના ભાવે તે આદશ સાધુ.
*
*
૭૬,
આદર્શ સાધુઃ
આત્મપ્રશંસાની ઇચ્છા માત્ર ન કરે, કલ્પનામાંય પનિંદાના કચરા ન સંઘરે, આગળ પાછળની ગડમથલને કાન પણ ન દે, ને વિચારામાં ઉંડી ષ્ટિના સમાવેશ કરેઃએવા પુરૂષનાં જીવનની યાત્રાએ જવાનું' ઢવાને ય આકર્ષણ થાય તે આદર્શ સાધુ
-
*
5
આદશ સાધુ દરેક બનાવનુ` ‘કારણ' શેાધે
ઘણીવાર Mystic ગુપ્તષ્ટા થઈને દુનિયાનાં અધારા પર ગુપ્ત ખત્તી ધરે, નવનવી ભૂમિકા પર પ્રયાણ આદરે
*

Page #103

૭૮ , આદર્શ સાધુ ને નવા નવા ચીલાએ પાડે, જગતને ભાર હૃદય પરથી હટાવી ગમેતેવા સંગેમાં સેંસર ઉતરે !
એકને નમાવે તે સર્વને નમાવે “આદર્શ સાધુને એ જપ મંત્ર છેઃ એકજ માત્માને જીતવાથી સમગ્ર સૃષ્ટિને એ હરાવે છે તપશ્ચર્યા કરીને જ ફળની કમાણી કરે છે. ભવ્ય સ્વને સેવવા, ને સાક્ષાત્કાર કરવા એ તેની મંગળ પ્રવૃત્તિ છેઃ શાન્તિની “માયા” એ માગતું નથી, કે મૃત્યસૂચક શાંતિને સંઘરતે નથી, યુદ્ધઃ આત્મયુદ્ધઃ ને વિજય અને તે વિજયનાં ફળ રૂપે ચિરકાળની શાંતિઃ આ શાંતિને જે પરમ પૂજારી છે, તે આદર્શ સાધુ!

Page #104

આદર્શ સાધુ
પામરતા કે તુચ્છતાની સામે ‘આદસાધુ’નું જીવન લાલબત્તીસમું છેઃ
જેની ભાવના સ્પષ્ટ સાનાથી
મઢેલી હેાય તેવી ઝગારા કરે,
હાથની કામળતાથી જ પત્થરાનાં પાણી કરે, પેાતાના માનસ નીચે જગતદર્દીની અમૃતસમી અકસીર દવાએ ભરી હાય, હૃદયનાં ધબકારા સાંભળવા
જે કુશળ વૈદ્ય જેવું કામ કરી શકે તે આદશ સાધુ
*
૭૯
જેના આત્માના ઉલ્લાસ
આપણાં હૃદયને ગલીપચી કરી હસાવે,
પેાતાના હૃદયના છૂપાયેલા
સગીન તારાનાં અવાજમાં લય પામે, ખેતાના અનુભવ અને
જીવનનાં ચાલુ કાર્યો વચ્ચે ભેદ ન હાય,

Page #105

આદર્શ સાધુ
ઉપદેશ ને જીંદગી વચ્ચે તફાવત ન હાય, વિચારા જેવા વર્તન હાય,
ને બહારનાં દર્શન તેવા
અંદરનાં ઉજળા ‘દેવ’ હાય, તે આદશ સાધુ
*
શાયનાં ખડગ ખેલી શકે તેવા સિદ્ધાંત
ને સિદ્ધાંતની પાછળ જીવન જેનું અણુ છે કર્તવ્યમાર્ગ પર પ્રચંડ ઉગ્રતા ધારી જે કર્તવ્યની સફલતા વરે છે, તે આદર્શો સાધુ
૮૦
*
‘આદશ સાધુ' શસ્ત્રનું પ્રમાણ
ત્યાં સુધી જ સ્વીકારે
કે જે જીવનને ‘નવદીક્ષા' આપે ! આત્મશાંતિનાં વેશમાં ‘આત્મકલહુ' ન ઉપજાવે; ‘દીક્ષ' શબ્દનુ પેટાળ તપાસે,
દરેક શબ્દનાં ઉંડા માઁ સમજવા મથે, સિદ્ધાંતનાં ગર્ભમાંથી સત્ત્વ તારવી લ્યે. ને શબ્દોનાં બાહ્ય રૂપરગ પથી

Page #106

આદર્શ સાધુ તત્વને નિર્ણય કરી નાંખવાની બાલિશતા છીછરાવેડા” કે એ ભયંકર “મિથ્યાત્વને હાંકેઃ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ને ભાવને રંગ ઓળખે, અને લેશમાત્ર તામસિકતાના તાવડામાં
તપાયા વગર કલહ કુસંપનાં દાવાનળે પ્રગટાવ્યા વગર, ઉલટા પ્રગટેલાને “એલવીને પિતાને શાંત–સુવાસિત જીવનધર્મ બજાવે
જીવનને માત્ર ગતિ-માત્ર ગતિ, આપે, દિવ્ય પ્રેરણું પ્રાય; અંધારામાંથી કાઢી પ્રકાશમાં ખેંચે, એજ તેને ધર્મ, ધર્મનાં સૂત્ર અને એજ જેની ધાર્મિક ક્રિયાઓ તે આદર્શ સાધુ !
જયાં ધર્મ–શુદ્ધ ધર્મની દેશના હોય, - ત્યાં–આદિ, મધ્ય કે અંતમાં કલેશ જ ન સંભવે; એવું સમજી ને પોતાને ને યરને દીક્ષા આપે તે આદર્શ સાધુ.

Page #107

આદર્શ સાધુ
પિતાની સ્વતંત્ર પસંદગીઓ જે “વિશુદ્ધતા ની–“ઉઘાડી આંખની
ગેરંટી આપે, તે કઈ વ્યક્તિને, સમાજને, વિશ્વને કે અમુક સિદ્ધાંતને ન વેચી નાખતા પિતાની સ્મૃતિથીજ જીવે ને જાણે, તે આદર્શ સાધુ.
આદર્શ જૈનનાં “હિંગળાજનાં હડા”
નામના એનાં પ્રવાસની અડધી મજલનાં સ્ટેશન પાસે “આદર્શ સાધુના માર્ગની તળેટી હોય; અંતરનાં “દાદા પ્રભુને ભેટવા જે સ્થિર પગલે ડગ્યાવગર ચડતે હોય,
આદર્શ જૈન' નામનું એક પુસ્તક આજ લેખકના હાથે આલેખાયું છે, “આદર્શ સાધુ” નાં સાધુત્વને પ્રવાસ પ્રારંભ એ “આદર્શ જૈન'નાં પ્રવાસમાં અડધી મજલે આવેલા “હીંગળાજનાં હડા” નામનાં સ્ટેશનથી થા:

Page #108

આદર્શ સાધુ અને પરિજ્ઞામે ? પવિત્રતા ને નિર્દોષતાભરી પહાડી હવામાં ગગનમાર્ગે ઊડી રહેલા તેના દિવ્ય આત્માનાં પાદાબુજમાં દેવોનાં પણ શિર મૂકવાની આગાહી-કલ્પનાજ માત્ર થઈ શકે, તે આદર્શ સાધુ.
જેની વિદ્વત્તા તકવાદમાં બેડળ બનતી નથી. લેકેને ખૂશ કરવા નર્તકની કેટીમાં ઉતરતી નથી.
સત્યાભાસ” કે “ધર્માભાસ” માં પિતાના ધર્મ સ્વરૂપને હણવા દેતા નથી જગત ને રૂઢી નચાવે તેમ નાચતે નથી અને જે પિતાની ઉચ્ચ ભૂમિકા પર ઉભા રહી પિતાનાં ભૂમિ સ્થાનનું ગૌરવ સમજી. પિતાના મધ્યબિંદુથી લેશમાત્ર ન ચસકે, વજની દિવાલ શા મજબૂત રહી દુનિયાના વિકાર-ઘાને બૂઠા બનાવે તે આદર્શ સાધુ.

Page #109

આદર્શ સાધુ
જેનું ચેતન કદી ઉંઘતું નથી તે આદર્શ સાધુ.
૮૪
દાવપેચથી કે બુદ્ધિવાદનાં મારાથી
ધનાં ખાટા ખકારાથી કે ઉપરઉપરનાં ચળકાટથી
જનતામાં પૂજ્ય' અનવાના તાનાને બદલે અંદરના વૃક્ષને ઉઝેરવા તરફ
• આદર્શ સાધુ ' ની પસ’ઢગી ઉતરે, ” જીવનની યુદ્ધકળામાં પાવરધાઇ મેળવે, ધીરજ ને વિવેક એવાં કેળવાય
6
કે કેાઇથી ચળાવી શકાય નહિ, અને જેનાં તપ, વિદ્યા ને ચારિત્રને સરવાળે નમ્રતાભરી જ્ઞાનદષ્ટિમાં શમે તે આદશ સાધુ !
*
*
*
આત્મ સંસ્કારની સાદી શૈાભા જેની
પ્રત્યેક ક્રિયામાં નજરે ચડે, બુદ્ધિ પાર ભેદ્દીને આગળ જઈ શકે,
3

Page #110

S
આદર્શ સાધુ ધર્મને ઉપદેશ સદા કરવાને બદલે જેનું જીવન જ ધર્મમય હાયતેથી જીવન જ ધર્મની ભાષા બોલે, જીવન જ નીતિને “અખંડ પ્રવાહ હોય, શબ્દનાં ચેસલાં ધર્મનાં પવિત્ર નામ નીચે સેંઘા બનાવી જગતમાં ‘નાસ્તિકવાદને પ્રચાર કરવાને બદલે જેનામાં શબની પવિત્રતા ને ધર્મસૂત્રોનાં મૂલ્ય આંકવાની સંપૂર્ણ સદબુદ્ધિ ભરી હાય! તે આદર્શ સાધુ.
જે સંત પુરૂષનાં ચરિત્ર-શ્રવણથી "શ્રાવકનું મન બળવાન બને, જીવન આશાભર્યું ને તેજસ્વી થાય, સબળ ને પ્રભાવશાળી આંદોલન આસપાસ
ફરી વળે, માનવધર્મનાં સાચા ઉપાસક થવાની ભક્તિ જાગે, અને જેની સાધનાની ત પિતાને અને પરને અજવાળી સત્યના પ્રદેશ શ્રવણ કરે તે શ્રાવક.

Page #111

e;
આદર્શ સાધુ
લઈ જાય, તે આદર્શ સાધુ.
*
*
*
જેનું જ્ઞાન અભિમાનનાં ગમારાં પર ઉડે નહિ,
કે વાદવિવાદની ગટરમાં ગોંધાય નહિ, માત્ર મગજને જ્ઞાનથી ન ભરે, પણ પાતેજ ‘આખા’જ્ઞાનમય-પ્રકાશમય અને ! હૃદય ને વનમાં જ્ઞાનની સુવાસ પ્રસારે, મગજ ને હૃદયનાં ગુણા વચ્ચેના તફાવત તપાસે, અપ્રસિદ્ધિમાં ગૌરવ માને,
ને દુઃખથી તપી તપીને શુદ્ધ થવા મથે છે! ‘શુદ્ધાશય’નાં રાહ પર ધીમું, પણ અવિશ્રાંતપણે ધપી રહે છે, ભૂલેલા માર્ગનું ‘મિથ્યા દુષ્કૃત' લઈ ‘આદશ” સાધુત્વ’નાં દ્વારે પ્રવેશે છે! તે આદર્શ સાધુઃ
*
આદશ સાધુ આત્મ સુધારણા કાજે જ શાસ્ત્ર વાંચે,

Page #112

આદર્શ સાધુ
परोपकारः सतां विभुतय પરોપકાર કરવા માટે જ અંદરની કળાઓ શીખે ! નયન કમળે કેઈ અગમ્યના ચિંતનમાં નીચાં ઢળી રહ્યાં હેય, ને મૃત્યુની ચિંતા છે, જે ધમ (Duty ) ને જીવનને તાણે તાણમાં વણી રહે, તે આદર્શ સાધુ:
જગતમાં સહાનુભૂતિની શોધમાં રખડવા કરતાં આદર્શ સાધુપિતાની મજબૂતાઈ સિદ્ધ કરે,
સહાનુભૂતિ લેવા કરતાં દૈવમાંજ આનંદ, પિતાનાં વિચારની મૂતિઓ ઉભી કરે, જીંદગીમાં પોતાને “અનુભવવાનું હોય તેજ શબ્દ જીભેથી ઉચારે,
સાચું કર્તવ્ય બૂરા અંતમાં સમાય નહિ. વફાદાર વિચારે પેટા કર્તવ્યમાં ખેંચે નહિ પ્રભુમય જીવન ગાળનારને કોઈ લેશમાત્ર તકલીફ પહોંચાડી શકે નહિ અને પિતાની શાંતિમાં કોઈ અશાંતિનું

Page #113

૮૮
આદર્શ સાધુ
આરોપણ કરી શકે જ નહિ આવી પીકી ખાતરી ધરીને માત્માનંદની મીઠી ગેષ્ઠીએ જ શ્રોતાને સંભળાવવામાં જે મસ્ત છે તે આદર્શ સાધુ.
આદર્શ સાધુના હાથમાં ભયને જીતવાની શક્તિઓ છે, ઉદ્વેગને વિસારવાનું સામર્થ્ય છે. ન ઉત્સાહ, નવીન પ્રકાશ, તાજગી નિજાનંદ ને રૂપેરી ઝંકારભર્યા મસ્તાનની જેને બક્ષીસ છે તે આદર્શ સાધુઃ
કલેલતાભર્યો મિત, મોક્ષની સહામણું આશા ને સેનેરી સ્વપ્નની જેને નવાજેશ છે, આદર્શ મુજબ પવિત્ર જીવન જીવવાની તાકાદનાં મંગળ દર્શન કરાવે છે! સત્ય ને જ્ઞાનને દીપક તનાં માર્ગને અજવાળે, પ્રેમનાં જાદુથી જ સારી સૃષ્ટિને કેદ કરે,

Page #114

આદર્શ સાધુ
તેનાં હેતનાં કિરણે એવા હોય, કે જે જે ઝીલે તે કંચન વરણું થાયઃ ઉંચ નીચ કે નાના મોટાના ભેદ આદર્શ સાધુના આત્માએ ભાંગ્યા છે, સમાનભાવથી હૈયાને તેણે પખાળ્યું છે, વિમળતા ને વિશાળતા તેનું સવાર સાંજનું પ્રતિક્રમણ છે; અને હસતાં હસતાં જ જીવવું ને હસતાં હસતાં મરવું– તે જેનું પરમ પચ્ચખાણ છે તે આદર્શ સાધુ.
આદર્શ સાધુ ના અંતરના ભરપૂર આનંદ અને સનાતન સતેષનું એકજ વિશ્રામમંદિર “મુકિત છેઃ
“આત્મવંચનારની કાળી વાદળીઓ
આદર્શ સાધુનાં જીવનરાજ્યમાં નથી, પાખંડ કે અભિમાનનાં ઝેરી વાયરા એના સીમાડાનેય સ્પર્શી શકે નહિ.

Page #115

આદર્શ સાધુ
૯૦
ચ'ચળ તર ંગાને જે દેશવટા સુણાવે છે,
ને ધારેલુ” પ્રાપ્ત કરવાને
પેાતાનું તપેાખળ ખીલવે છે, તે આદર્શ સાધુઃ
*
‘આદશ સાધુ” પાપીને નહિ
પણ “પાપમય મનેાદશાને ધિક્કારે ! એના ધિક્કારમાં ય પ્રેમ ડાય. એનાં તિરસ્કારમાં ય સ્નેહ અરે! એ સ્નેહની ઠંડી એવી પ્રબળ છે કે પાપના અગ્નિને ખૂઝાવી નાંખે, એ પ્રેમના ખરફ એવા છે
•
કે પાપીના અંતરને ય થીજવી ઘે!
*
અધ્યાત્મિક યુદ્ધ ને જી'ગી અને આદર્શ સાધુ'તુ એકજ સ્વરૂપ છેઃ
*
*
અડગ થય ને સહનશીલતા
એ આદર્શ સાધુનાં આભૂષણા છેઃ
‘હુ” ને બદલે ‘આપણે’—
-

Page #116

આદર્શ સાધુ
૯૧ એ તેના વ્યાપક જ્ઞાનનું ગૌરવ છેઃ ને જ્યાં પગલાં પડે ત્યાં ત્યાં પ્રતિભાશાળી વાતાવરણ ઉભું થાય એજ “આદર્શ સાધુની મહાન ઓળખ છેઃ
ખુશામતનાં મીઠાં ઝેર આદર્શ સાધુનાં સાધુત્વને મારી શકે નહિ, ગાળના વરસાદમાં એનાં વ્યક્તિત્વને તાણી શકાય નહિ, “આશમની મશરૂ તળાઈમાં સુવાડી એ ધાના જીવનને હણી શકાય નહિ કાંટાને મુગટ પહેરાવી એકપણ અશ્રુ આંખેથી પડાવી શકાય નહિ, એ તો સમભાવથી સહેનારેમહા અભિગ્રહી આદર્શ સાધુ
આશા ને હર્ષના સંદેશા એની મુખાકૃતિમાં ભર્યાં છે. પ્રગતિ ને પવિત્રતાના પાઠ

Page #117

૯૨
આદર્શ સાધુ જેનાં જીવનપૃષ્ઠમાં પડયા છે તે આદર્શ સાધુ.
અસામાન્ય જીવનઝરે. એ “આદર્શ સાધુને ઈતિહાસ છે, અદભૂત જીવન બગીચે એ તેને વિહરવાની “ભૂળ” છેઃ પ્રતાપી આત્માનું તેજ એ જેનું “હીનેટીઝમ” છે, ને માનસિક ખજાનાથી સારીય સૃષ્ટિને જે સમૃદ્ધ કરી શકે છે તે આદર્શ સાધુ:
અનંત જ્ઞાન, દર્શન ને ચારિત્રને પિતાને “સ્વામી ” માને તે આદર્શ સાધુ
વૈરાગ્યના નામે “વેરાગીપણું જે સજે અહિંસાના નામે કાયરતાને ન સંઘરે, આધ્યાત્મિકતાના નામે બચલાવૃત્તિને ન પજે, ને પ્રભુને નામે પાખંડને ન પૂજે,

Page #118

આદર્શ સાધુ તે આદર્શ સાધુ !
રે.
જેની હાજરીમાં ગાવાનું ઘેન ચડે, એનાં મુખદર્શનથી હૃદયમાં સંગીત પણ ગાયું–ગાઈ શકાય નહિં, કે સંગીતને છે શકાય નહિ, તે આદર્શ સાધુ
આદર્શ સાધુ Passive નિક્રિય જીવનમાંથી નીકળી Active ક્રિયાકારક સામાયક ' માં રમણ કરે, સ્થિતિ ચુસ્તતામાંથી પોતાને ઉપાડી લઈ ઝરા”નાં ઝરણ માફક વહે!
અગાધ શાંતિમાંથી જે Voice of Dibinity (ecuaial ઘેરે અવાજ ઝીલે છે. • કુદરતના થી ભરપી કે

Page #119

આદર્શ સાધુ પિતાના “આદર્શ જીવનમાંથી જ યુગયુગ સુધી વંચાય તેવાં શાસ્ત્ર ને
જન્માવે છે. Show દેખાવ બાહ્ય દેખાવ જેની પ્રકૃતિમાં નથી. અંદર અંદરનું ગુપ્ત પ્રસ્થાન એ જેનાં ચડતા આત્માનું વહેણ છે તે આદર્શ સાધુ
આદર્શ સાધુ અભિમાનથી નહિ, તુચ્છતાથી નહિ, પણ ભવ્ય ભાવનાથી પિતાને ભવ્યતાને અધિકાર માને ! અને એવી નિર્દોષ ભવ્ય ભાવનાથી મહાપદને વરે!
તેના આત્માના નિર્મળ સંસ્કાર પવિત્ર ભાવનાઓ ને વિશુદ્ધ મને દશા તેની ગેરહાજરીમાં પણ વાતાવરણમાં રમે,

Page #120

આદર્શ સાધુ
હવાનાં અણુએ અણુમાં જીવી રહે!
*
*
*
૯૫
જેને કાઇ સ્થળે ખેંચાવાનું ન હોય,
પણ પેાતાના સાધુ જીવનની પ્રતિભા, વીરતા, પવિત્રતા, શક્તિ ને આત્માની ‘ માહિની' જ જગતને પેાતાની તરફ ખેચે ! ૮ વાડાવાડી ? કે ધર્મ-સંપ્રદાયના ભેદ વગર જ્યાં સૌ સ્વાભાવિક લેાહચુખક પાસે ખેચાઇ આવે, તે આદર્શ સાધુઃ
સસારની સર્વે શક્તિ, ને સમૃદ્ધિ
ચક્રવતિ આનાં વૈભવ વિલાસ ને ઋદ્ધિસિદ્ધિ પણ જેનાં બળવાન ચારિત્રનાં પ્રભાવ
કે માનસિક ખજાના પાસે તુચ્છ ભાસે ! જેનાં પગની રજ પણ દુનિયાને સાચું દેવમ ંદિર બનાવે તેવી પવિત્ર હાય, અને જેનાં સાધુજીવનની સમાપ્તિ રજનકર્તા નીવડે,

Page #121

આદર્શ સાધુ
વર્તમાનને દીપાવે, ભૂતનાં પટ પર અનેક સુખદ ને મીઠી યાદગીરીએના લીસેાટા કરતુ જાય !
'
" પર
અને જગતની રાતલ સુસ્ત આનંદની મધુરી ક્રૂર ઉડાડતું જાય, તે આદર્શ સાધુઃ
૯૬
*
Spiritual Strength આત્મખળ એ જેનાં મેાક્ષનું પહેલુ સાધન છે,
>
‘ આત્મ સ્વાત‘ત્ર્ય ' મદિરનાં પાયાએમાં
પૂરવાની એ જ પ્રથમ ને વહાલી વસ્તુ છે: નિયમાનું પાલન ’એ જેના
મેાક્ષનાં ચડતાં ઉતરતાં પગથીમ છે, ધારેલા ધ્યેય પર પહેાંચવા
6
મૂંગુ' મંથન માંડવું એ અચળ · ધ્યાન છે તે આદર્શ સાધુ -
માક્ષને મેળવનાર પાતે જ છે,
♦ પાતા ? સિવાય પરની સહાય નકામી છે;
’

Page #122

८७
આદર્શ સાધુ અને પિતે જ મેક્ષને ધણી છે.” આવું સમજે, હરનિશ ચિંતવે, ને મેક્ષને મેળવવા યત્ન કરે તે આદર્શ સાધુ!
આદર્શ સાધુનાં અંચળા પર સંધ્યાનાં રંગ કદી ઉતરે જ નહિં, ત્યાં તે પ્રભાતનાં ખીલતાં તાજાં ને ખૂશનુમા કિરણે રમે, કિરણે કિરણે એ મુક્તિની પ્યાસને જગાવે, માનવતાનાં મેલ પકાવે ! પહેલાં “જનત્વ”ની ખીલવણી કરે, પછી “સાધુત્વ” ના રંગથી એપે, ને “ગીનાં ધ્યાનથી આત્મા–પરમાત્માના દીર્ઘ ચિંતનમાં બહારની સકળ જંજાળને ફેંકી દઈ અંદરમાં ડૂબી રહે! બ્રુિફ”ની “મસ્તી” માણે, અનંતની સાથે સંપૂર્ણ તાદામ્ય સાધે,

Page #123

આદર્શ સાધુ અને તેજ-તેજ, ને તેજમય થઈ સિદ્ધશિલામાં બેઠેલા સિદ્ધોનાં પ્રકાશમાં જઈ મળે,– પ્રકાશમાં પ્રકાશ થઈને તગતગ્યા કરે તે આદર્શ સાધુઃ સિદ્ધ આત્મા ! વંદનીય સિદ્ધ આત્મા !
અનંત શાંતિની શોધમાં જે આત્મા હરનિશ ભમ્યા કરે, પળેપળની શાંતિનું રેકર્ડ ” રાખે, ક્ષણેક્ષણની શાંતિને સરવાળે કરે,
ચેતન” ને “પ્રકાશ”ની “લીફટ”માં ઉડે, જ્ઞાન ને દશનનાં, તેજથી તપે, અને “કલ્યાણ ભાવની અમૃત ખાલી પીઈને કલ્યાણનાં જ મેઘ વરસાવી આકાશમાગે ઉઠે જાય તે આદર્શ સાધુ

Page #124

આદર્શ સાધુ
એ તો આકાશી પખી : ગગનમાં વિહરતા પાંખાળા વિદ્યાધર !
એવાના
આદર્શ સાધુ
અવતાર અવનિને ઉજાળે, એવા આત્માને સ્પર્શય પૃથ્વીને પવિત્ર કરે !
*
*
ધન્ય હા! ધન્ય હા!
જેણે આવું ભવ્ય દર્શન કર્યું છે તેમને ય ધન્ય હા!
જગત આખું એવા પુણ્યશાળીનાં તપતેજ પર
*
જીવી રહ્યું છે.
એવાનાં મિલન માટે જ આજે અહેાનિશ જાંખી રહ્યું છેઃ
:*
૯૯

Page #125

૧૦૦
આદર્શ સાધુ
સાંભળે ! દૂર દૂરથી અવાજ આવે છે. સાધુના સાત્વિક આત્મામાંથી એ સંગીન સૂરો સંભળાય છેઃ જીલે, છલો! છલાય તેટલું “વિમતુ કરતઃ ” મુંદરમ્ ! સુખદાયી! કલ્યાણમઃ કલ્યાણમ
૩ અર
સંપૂર્ણ

Page #126
સગૃહસ્થા ! કાર્યાલયના વાર્ષિક રીપોર્ટ આપને મળ્યા હશે. અમને વિશ્વાસ છે કે રીપેર્ટ વાંચવાથી કાર્યાલય પર આપને સંતોષ ઉત્પન્ન થયા હશે. જન સમાજની યત્કિંચિત સાહિત્યસેવા બુજાવતું આ પ્રકાશનખાતુ આપના તફરથી દરેક પ્રકારની મદદ ઇચ્છે છે. આપની ફરજ એ છે કે પહેલી તકેજ તેના સાહિત્યના સ્વિકાર કરી મેમ્બરેના લિસ્ટમાં નામ નોંધાવશે. બીજું વર્ષ શરૂ થયું છે. તેનું પ્રથમ પુસ્તક * આદર્શ સાધુ ? આપના હસ્તમાં છે. આપની શ્રમભરી કમાણીના સદ્વ્યય, આ સંસ્થાદ્વારા કરશેજ એટલું ઇચ્છીશું, 10 . પુસ્તકના પ્રકાશનમાં દરેકને સગવડ કરી આપીએ છીએ, . # # 22 લખો:શ્રી જૈન સસ્તુ સાહિત્યપ્રચારક કાર્યાલય કલાલ, 0 0