Yogvinshika Prakaranam

Author(s): Haribhadrasuri, Yashovijay Gani, Kirtiyashsuri
Publisher: Sanmarg Prakashan

Page 167

150 योगविंशिका गाथा-१९ स्यादेतद्, यदि क्षपकश्रेणिद्वितीयापूर्वकरणभावी सामर्थ्ययोग एवानालम्बनयोगो ग्रन्थकृताऽभिहितस्तदा तदप्राप्तिमतामप्रमत्तगुणस्थानानामुपरतसकलविकल्पकल्लोलमालानां चिन्मात्रप्रतिबन्धोपलब्धध्यानं न घटते / अथ तदभावेऽपि मतं ध्यानम्, ततः सुप्तस्य तत् किं नेष्यते, मनोऽसत्त्वस्य तुल्यत्वात् ? इति . / / 3074 / / पर एवाचार्यमतमाशङ्क्याह - अहव मई सुत्तस्स हि न कायरोहप्पयत्तसम्भावो / एवं चित्ताभावे कत्तो य तओ जिणस्सावि ? / / 3075 / / होज वि किंचिम्मेत्तं चित्तं सुत्तस्स सव्वहा न जिणे / जइ सुत्तस्स न झाणं जिणस्स तं दूरयरएणं / / 3076 / / वृ० - अथवा आचार्यस्य मतिः सुप्तस्य स्फुटमेव ज्ञायते न कायनिरोधप्रयत्नसद्भावः, किन्तु तदभाव एव, तत् कुतस्तस्य ध्यानम् ?, जिने त्वस्त्यसाविति तस्य ध्यानं भवत्येव / अत्रोच्यते-नन्वेवं तमनस्कत्वाः चित्ताभावे जिनस्यापि केवलिनः कुतस्तकोऽसौ कायनिरोधप्रयत्नसद्भावः ? भवेद् वाऽद्यापि किञ्चिन्मात्रं चित्तं सुप्तस्यापि, जिने तु केवलिन्यमनस्कत्वात् तत् सर्वथा नास्ति; ततश्च सुप्तस्य यदि न ध्यानमिष्यते, तर्हि जिनस्य तद् दूरतरकेण दूरतरेण नेष्टव्यम्, सर्वथा चित्ताभावेन कायनिरोधप्रयत्नाभावादिति / / 3075-3076 / / सूरिः प्रतिविधानमाह - जुत्तं जं छउमत्थस्स करणमेत्ताणुसारिनाणस्स / तदभावम्मि पयत्तोभावो न जिणस्स सो जुत्तो / / 3077 / / छउमत्थस्स मणोमेत्तविहियजत्तस्स जइ मयं झाणं / कह तंजिणस्स न मयं केवलविहियप्पयत्तस्स? / / 3078 / / वृ० - युक्तं यच्छद्मस्थस्य करणमत्र मनः, तन्मात्रानुसारिज्ञानस्य, 'तदभावे' सुप्तावस्थायां मनःकरणाभावे, कायनिरोधप्रयत्नाभावः / जिनस्य पुनरसौ न युक्तः, मनोज्ञानाभावेऽपि केवलज्ञानसद्भावादिति / किञ्च, यदि मनोमात्रविहितयत्नस्य छद्मस्थस्य साध्वादेर्मतं ध्यानम्, तर्हि कथं जिनस्य केवलिनः सकललोकावलोकविलोकनस्वभावकेवलज्ञानविहितप्रयत्नस्य तद् ध्यानं नाभिमतम् ? इति / / 3077-3078 / / अपि च - पुचप्पओगओ वि य कम्मविणिजरणहेउओ वा वि / सद्दत्थबहुत्ताओ तह जिणचंदागमाओ य / / 3079 / / चिंताभावे वि सया सुहुमोवरयकिरियाई भन्नति / जीवोवओगसब्भावओ भवत्थस्स झाणाइं / / 3080 / / वृ० - भवस्थस्य केवलिनश्चिन्ताया अभावेऽपि सदा सूक्ष्मक्रियानिवृत्त्युपरतक्रियाप्रतिपातिलक्षणे द्वे ध्याने भण्यते इति सम्बन्धः, इयं च प्रतिज्ञा / हेतुमाह - जीवोपयोगस्वाभाव्यात्-तज्जीवोपयोगस्य तस्यामवस्थायामेवंविधस्वभावत्वादित्यर्थः तथा, पूर्वप्रयोगात्-पूर्वविहितध्यानसंस्कारादित्यर्थः / तथा, कर्मनिर्भरणहेतुत्वात् ते ध्याने अभिधीयेते, छद्मस्थस्य धर्मध्यानवदिति / तथा, शब्दस्यार्थानां बहुत्वात् ध्यैधातोरनेकार्थत्वादित्यर्थः, तथा जिनागमे भणितत्वादिति / / 3079-3080 / / अथ प्रेर्यं परिहारं चाह - जइ अमणस्स वि झाणं केवलिणो कीस तं न सिद्धस्स ? / भण्णइ जं न पयत्तो तस्स जओ न य निरुद्धव्वं // 3081 / / वृ० - यद्यमनस्कस्यापि केवलिनो ध्यानमिष्यते, तर्हि सिद्धस्य तत् किमिति नाभ्युपगम्यते ? भण्यतेऽत्रो