________________
જીવોમાં પ્રજ્ઞાની તરતમાતા પ્રત્યક્ષ જ જણાય છે. કોઈ જીવમાં અલ્પ પ્રજ્ઞા હોય, કોઈમાં અધિક. ઉદાહરણરૂપે પરિમાણ લઈએ તો, કોઈ વસ્તુ અલ્પ પરિમાણની હોય, તૃણ-પાંદડું વગેરે; અને કોઈ વસ્તુ અધિક પરિમાણવાળી હોય - વૃક્ષ વગેરે. હવે, સર્વથા અલ્પ પરિમાણ જેમ પરમાણમાં હોય, અને સર્વથી અધિક પરિમાણ જેમ આકાશમાં હોય, એમ સર્વથી અલ્પ પ્રજ્ઞા નિગોદના જીવમાં જેમ હોય, તેમ સર્વથી અધિક પ્રજ્ઞા - જ્ઞાનનો અતિશય - કેવલજ્ઞાન - પણ ક્યાંક હોવું જોઈએ, તેનો આધાર કોઈ હોવો જોઈએ. તે આધાર છે સર્વજ્ઞ, સર્વજ્ઞમાં જ સવધિક પ્રજ્ઞા હોઈ શકે. આ રીતે જો વિચારો તો અવશ્ય સર્વજ્ઞની સિદ્ધિ થઈ જાય.”
આ રીતે યુક્તિઓ-પ્રમાણો વગેરેથી સર્વજ્ઞની સિદ્ધિ કરી વૃદ્ધવાદીજીએ સિદ્ધસેનને વાદમાં જીતી લીધા. સિદ્ધસેન પણ અત્યંત સરળ જીવાત્મા હતા. વૃદ્ધવાદીજી પાસે તેમણે તરત દીક્ષા લીધી અને તેમના શિષ્ય બન્યા. વિદ્વાન્ તો હતા જ, એટલે થોડા જ સમયમાં જૈન આગમો તથા શાસ્ત્રોના પણ પારગામી બન્યા. તેમની પ્રજ્ઞા અત્યન્ત સૂક્ષ્મ, ગંભીર અને વ્યાપક હતી. તેનો ઉપયોગ તેમણે ગ્રન્થો રચવામાં કર્યો. કેવા આકર ગ્રન્થો રચ્યા ! જૈન પ્રવચનના આધારભૂત ગ્રન્થો રચ્યા. આ છે તેમનું બૌદ્ધિક વ્યક્તિત્વ. થોડું તેમના બૌદ્ધિક વ્યક્તિત્વ વિશે પણ વિચારીએ –
પહેલાં, તેમના સમયની પરિસ્થિતિ વિશે થોડું વિચારી લઈએ.
જૈનદર્શન એ અનેકાન્ત દર્શન છે. અનેકવિધ દૃષ્ટિઓ જ્યાં ભેગી થાય, અનેક Points of viewથી જ્યાં વિચાર કરવામાં આવે – તે અનેકાન્ત દર્શન. એક જ દૃષ્ટિ કે એક જ Point of view અહીં માન્ય નથી. અન્ય દર્શનો એક જ દૃષ્ટિને અવલંબે છે
