________________
૨૪
શદિપક.
છે પણ કાંઈક ચળાયમાન છે. સાંજે એક ઉત્તર દીશાની ભીતના કરા ઉપર ધરૂવને મુકીએ ને સવારે જોઇએ તે અરધ હાથને આશરે પુર્વ દીશા તરફ ગયા માલમ પડશે, પણ પેાતાનુ મડળ મુકી બહાર જતા નથી. એ ધ્રુવને આધારે દરીયામાં વહાણુ પણ ચલવે છે પણ જો માંકડીની એળખાણ ન ચાય તે કઈ વખત દીશાસુન્ય થઈ જાય છે માટે જરૂર એ માંડી કે જેને સરૂષી કહે છે તે ઓળખી રાખવી અને સુષુદ્ધીવાત પુરૂષા પેાતાનુ મૃત્યુ એ ધ્રુથી છમાસ આગળ કળી શકે છે. શાસ્ત્ર પુરાણમાં એમ કહે છે કે મ આગળ છ માસથી એ પુત્ર દેખાતે નથી.
આવી રીતનાં પ્રાચીન સાધના હાલના શિલ્પી ત્યાગ કરી બેઠા છે, કાણું કે ત્રીમ સાધને જોઇને (ધરૂવમાંછલી) વીગેરે
ઉપર અતાવેલી છ તારાની માંકડી વાંકી ાકૃતીની છે (તેમાંકડીના છેલા એ તારા ધ્રુવથી નીચે ઘણા દુર દેખાય છે. એ માંકડીના મથાળાના બે તારા ફાગણુદમાં સીદ્ધી લીટીમાં આવેલા જોવામાં આવે છે એ રીતે ધ્રુવ સાધવાની એક રીત થઇ.
હવે બીજી રીતે દ્વિશા સાધવાનેમાટે પ્રકારવર્ડ અત્રીસ આંગળનું એક ગેળ મ`ડળ કરી તેમાં શકું સ્થાપન કરવે (સુર્યાય થતા પહેલાં) એને જેવુ' કે સુર્ય ઉદય થતાંજ મડળ માહાર શકુની છાયા પશ્ચિમ દીશામાં દુર નીકળી જશે, પણ જેમ જેમ સુ ચડતા જશે તેમ તેમ શકુની છાયા મ`ડળ સામે ખેચાતી આવશે તે વખત ધ્યાન રાખવું કે મંડળની લીટી ઉપર શકુની છાયાની અણીના છેલ્લે ભાગ જ્યાંાં આવે ત્યાંહાં એક બિંદુ કરવું. તે છાયા મંડળના મધ્ય ભાગે (શકુની પરિધ અથવા પડઘી નીચે) આવે તે ઠેકાણે એક ચીન્હ કરવું ત્યાર પછી સુય પશ્ચિમે જશે તેમ તેમ શકુની છાયા પૂર્વ તરફ ચાલતાં છેવટે મંડળની લીટી ઉપર દાખલ થાય એટલે ત્યાં પણ એક બીંદુ કર્યા પછી ખાદ્યના ખીદું અથવા અત્યના ખીદું ઉપર, પ્રકારની એક અણી મુકી ગાળ ફેરવા અને તેજ રીતે બીજા ખીંદુ ઉપર પ્રકાર ફેરવવા એટલે મને ગેાળ મંડળે પ્રથમના ગેાળ મંડળના મધ્યે સ્થાપેલા શંકુ નીચે કરેલાં ચીન્હાનેા સ્પર્શ ન થતાં મધ્ય ખંદુની આજુબાજુ મછાકૃતી અથવા માછલાંના પેટ જેવા ભાગ થશે. તે ભાગના મધ્ય હીંદુને લગાવી એક ઉત્તર અને દક્ષિણ સામે એક સીદ્ધી લીટી ખે‘ચી દેવી અથવા રેખા પડવાથી તે મછના પાછળની દક્ષીણ દીશાને આગળની ઉત્તર દીશા થશે એ દીશા સીદ્ધ થઈ એમ જાણવું.
