________________ માંદા-રોગી આત્માઓની સેવા, ભક્તિ, સારવાર કરવી તે. | વ્યતિરેકવ્યાપ્તિ : જ્યાં જ્યાં સાધ્યનો અભાવ હોય ત્યાં ત્યાં વૈરાનુબંધઃ પૂર્વભવોનું પરસ્પર વૈર, જેમકે અગ્નિશમકમઠ | સાધનનો પણ અભાવ હોય છે, જેમકે વતિ ન હોય ત્યાં ધૂમ પણ વગેરે. ન જ હોય. વોસિરામિ: હું આવાં પાપોથી મારા આત્માને દૂર કરું છું. | વ્યય થવો વિનાશ થવો, નિરર્થક ચાલ્યું જવું. વ્યંગવચનઃ મીઠી ભાષા બોલતાં બોલતાં ઝેર ઓકવું. મનમાં વ્યવસાય કરવો : પ્રયત્ન કરવો, વેપાર કરવો, કાર્યવાહી ધારેલા કોઈ ગુપ્ત અર્થને ગુપ્ત રીતે કહેતું અને બહારથી સારું| આચરવી. દેખાતું વચન. વ્યવહાર કરવો H લેવડ-દેવડ કરવી, આપ-લે કરવી, સંબંધો વ્યંજનઃ કક્કો, બારાખડી, અથવા શાક, વસ્તુઓ જેનાથી વિશેષ | બાંધવા. અંજિત (રસવાળી) થાય છે. કકારાદિ અક્ષરો. એકલા જે ન | વ્યવહારનય : વસ્તુઓનું પૃથક્કરણ કરે, ભેદને મુખ્ય કરે, બોલી શકાય સ્વર સાથે જ બોલાય છે. ઉપચારને પણ સ્વીકારે, આરોપિત ભાવને પણ માન્ય રાખે, વ્યંજનપર્યાયઃ છએ દ્રવ્યોમાં રહેલા (કંઈક દીર્ઘકાળવર્તી) સ્થૂલ | બાહ્ય ભાવ. અભૂતાર્થતા, જેમકે જીવોના બે ભેદ ત્રસ અને થના બાલ, યુવત્વ અને વૃદ્ધત્વ પર્યાય. | સ્થાવર. સોનું વરસે છે. ઘી જ આયુષ્ય છે. હું કાળો-ગોરોવ્યંજનાવગ્રહ: જ્યાં ઇન્દ્રિયો અને તેના વિષયોનો માત્ર સંયોગ | રૂપાળો છું. આત્મા જ સુખ-દુઃખાદિ અને ધરાદિનો કર્તા છે. (સગ્નિકર્ષ) જ છે, પરંતુ (સ્પષ્ટ) બોધ નથી, માત્ર નવા| વ્યવહારરાશિઃ જે જીવો એક વખત નિગોદનો ભવ છોડી બીજો શરાવવામાં નખાતાં જલબિન્દુઓની જેમ અવ્યક્ત બોધ છે તે. | ભવ પામી પુનઃ નિગોદ આદિમાં ગયા છે તેવા જીવો. વ્યંતરદેવ : દેવોની એક જાત, જે હલકી પ્રકૃતિવાળી છે. | વ્યાપ્ત: વ્યાપીને સર્વત્ર રહેનાર, જેમકે ધર્માસ્તિકાય લોકવ્યાપ્ત મનુષ્યલોકથી નીચે વસે છે, દેવ હોવા છતાં માનવની સ્ત્રીઓમાં | છે. એટલે સમગ્ર લોકમાં વ્યાપીને રહેનાર છે. મોહિત થઈ વળગે છે. માટે અંતર (માનમોભા) વિનાના. | વ્યાતિ : જયાં જ્યાં હેતુ હોય ત્યાં ત્યાં સાધ્યનું અવશ્ય હોવું વ્યતિરેકધર્મ વસ્તુ ન હોતે છતે જે ધર્મ ન હોય તે, જેમકે આ | અથવા જ્યાં સાધ્યાભાવ હોય ત્યાં હેતુના અભાવનું હોવું. તે બે ગાઢ જંગલમાં મનુષ્ય ન હોવાથી, (1) ખરજ ખણવી, (2) | પ્રકારે છે (1) અન્વય-વ્યાપ્તિ, (2) વ્યતિરેકવ્યાપ્તિ. હાથપગ હલાવવા, (3) વગેરે ધર્મો નથી. તે વ્યતિર્ક ધર્મો. | વ્યાબાઘા : પીડા, દુઃખ, અવ્યાબાધસુખ એટલે પીડા વિનાનું વ્યતિરેક વ્યભિચાર : જ્યાં સાધ્ય ન હોય છતાં હેતુ હોય, તે | સુખ. વ્ય.વ્ય. જેમકે વહ્નિ ન હોય તો પણ પ્રમેયત્વનું હોવું. વ્યુત્પત્તિગર્ભિત અર્થ: ધાતુ અને પ્રત્યયથી વ્યાકરણના નિયમોને અનુસારે થયેલો વાસ્તવિક જે અર્થ છે, જેમકે ન પાતીતિ નૃપ; શ શંકાકુશંકા : પરમાત્માનાં વચનોમાં (જાણવાની બુદ્ધિ વિના) ખાવો, ઉધરસ ખાવી, તાળી પાડવી, અવાજ કરવો, શબ્દને શંકા કરવી, અથવા અશ્રદ્ધાભાવે શંકા કરવી, ખોટી શંકા | બહાર ફેંકવો તે. દશમા વ્રતનો 1 અતિચારવિશેષ. કરવી તે. શબ્દાનુપાતી : ચાર અકર્મભૂમિમાં આવેલા વૃત્તવૈતાઢ્યોમાંનો શંકાસ્પદ વિષયઃ જે વિષય બરાબર બેસતો ન હોય, બરાબર 1 પર્વત. સંગત થતો ન હોય, કંઈક ખૂટતું હોય એમ જયાં લાગે છે. | શમભાવઃ કષાયોને ઉપશમાવવા પૂર્વકનો જે પરિણામ છે. શક્ય પ્રયત્ન બની શકે તેવો અને તેટલો પ્રયત્ન. શપ્યાતરપિંડ: સાધુ-સાધ્વીજી મહારાજાઓએ જે ગૃહસ્થને ઘેર શક્યારંભઃ જે કાર્ય કરવું શક્ય હોય તેનો જ આરંભ કરવો તે. | શયા (સંથારો) કર્યો હોય, રાત્રિવાસ રહ્યા હોય, તેના ઘરનો શતકકર્મગ્રંથઃ સો ગાથાવાળો કર્મગ્રંથ, પાંચમો કર્મગ્રંથ. બીજા દિવસે આહાર લેવો તે, સાધુજીવનમાં તેનો ત્યાગ શતાબ્દી મહોત્સવઃ સો વર્ષ પૂર્ણ થયાં હોય તેનો મોટો ઓચ્છવ. હોય છે. શબ્દનયઃ શબ્દને પકડીને તેની મુખ્યતાએ જે વાત કરે છે, લિંગ- શધ્યાપરિષહ: ગામાનુગામ વિહાર કરતાં શય્યા ઊંચીનીચી જાતિ-વચનમાં વ્યવહારને વિશેષ પ્રધાન કરે તે. | ભૂમિ ઉપર હોય, કમ્મર દુઃખે તોપણ સમભાવે સહન કરે તે. શબ્દાનુપાત : દેશાવગાસિક વ્રત-ગ્રહણ કર્યા પછી નિયમિત | શરાબપાનઃ દારૂ પીવો તે, મદિરા-પાન, શરાબનું પીવું. ભૂમિકા બહાર ઊભેલા મનુષ્યને અંદર બોલાવવા માટે ખોખારો | શરાવલઃ કોડિયું, ચપ્પણિયું, માટીનું વાસણ. વ્યંજનાવગ્રહમાં 53
