Ranpur Tirthna Lekho

Author(s): Jinvijay
Publisher: Z_Prachin_Jain_Lekh_Sangraha_Part_02_005113_HR.pdf

Page 7

પ્રાચીનનલેખસ ગ્રહ,
( ૧૯૧ )
[ રાણપુર
""
હશે. હાલમાં જંગલી પશુએજ ત્યાં રહે છે. * આ વણ્ ન પછી તેમણે નીચેની ટીપ મૂકી છે. “ પારવાડ જ્ઞાતિના જૈન ધર્માંના રાણાના એક પ્રધાને આ દેવાલયને પાયે ઇ. સ. ૧૪૩૮ માં નાંખ્યા. ફંડ ઉભું કરીને તે દેવાલય પૂરૂં કરવામાં આવ્યું. તેને ત્રણ માળ છે અને તેને આધાર ૪૦ પીટથી પણ ઊંચા પથ્થરના થાંભલાએ ઉપર રહેલા છે. અંદરના ભાગમાં કાચના કડકાથી મીનાકારી કામ કરેલું છે. નીચેના દેવગૃહેામાં જૈન તીર્થંકરાની પ્રતિ માએ મૂકેલી છે. તે વખતે હિંદી કારીગરી ઉતરતી સ્થિતિમાં હતી તેથી તેમાં બહુ સુંદરતા આપણે જોઇ શકીએ તેમ નથી પરંતુ તેના ઉપરથી ઉતરતી જતી કારીગરીનેા ક્રમ આપણે કાઢી શકીએ. વળી આના ઉપરથી એમ પણ જણાય છે કે પહેલાંના મીનાકારીની રીત તે વખતે પણ હતી. મે' તે જોયું નહિ તેથી મને શેક થાય છે. '’
6
આ પ્રમાણે ટીડને વૃત્તાંત જો કે ઘણે ભાગે ખરા છે, તે પણે તેમાં ખામીએ છે. પ્રથમ તે તે દેવાલયને બાંધનાર પારવાડ જ્ઞાતિને છે તે બરાબર છે; પરંતુ તે રાણા કુંભાનેા પ્રધાન છે એ શા આધારે કહેલું છે? વળી ટડ કહે છે કે ફંડ ઉભું કરીને એ દેવલય પૂરૂં કર્યું એને અથશે ? વલી તેમણે કહ્યું છે કે તે દેવાલય બાંધવાને ખ` દસ લાખ કરતાં વધુ થયેા છે અને રાણાએ તેમાં ૮૦૦૦૦ પૈંડ આપ્યા છે; આ વિગત કયા આધારે લખી છે? ત્રીજી બાબત એ છે કે તે દેવાલય એકાતમાં આવ્યુ છે માટે મુસલમાનેાના જુલમમાંથી બચ્યું છે એ કહેવુ વ્યાજબી નથી. લેાકામાં એક એવી વાત ચાલે છે કે રાજપુતાના ઉપર જયારે આરગઝેબે ચઢાઈ કરી ત્યારે તે આ દેવાલયમાં ચઢયા હતા અને મૂર્તિઓ ભાંગવાની શરૂઆત પણ કરી હતી અને હાલ પણ કેટલાંક ભાગેલાં ‘પરિકરા ’ તથા ‘તેરણા’ છે જે લેાકેાના કહેવા પ્રમાણે આરગઝેબે ભાગ્યાં હતાં. પરંતુ જે રાત્રે એ ભાંગવાનું કાર્ય શરૂ થયું તેજ રાત્રે તે અને તેની બેગમ માદાં પડયાં; બેગમે સ્વપ્નમાં રાત્રે ઋષભન.થ તીર્થંકરને જોયા અને તેમને કહેતા સાંભળ્યા કૈ તું તારા ધણી પાસે આ અનિષ્ટ કાય બંધ કરાવ અને બીજે દીવસે મારી પ્રતિમા પાસે આરતિ કરાવ” આ પ્રમાણે આર`ગઝેબે કર્યું અને મૂર્તિની પૂજા કરી. પૂના સભામંડપમાં આવેલા એક સ્ત ંભ ઉપર એક
""
* ટોડને એનાલ્સ એન્ડ એન્ટીકવીઝ આફ રાજસ્થાન ” પુ. ૧, પા· ૨૬૮ (પ્રકાશકઃ-લહીરી અને કંપની, કલકત્તા, ૧૮૯૪ )
૫૯૯