________________
તીર્થના લેખે. નં૩૦૭]
(૧૯૪)
અવલોકન
આપે છે કારણ કે બીજાં જુનાં દેવાલમાં બાહ્ય ભાગ ઉપર કોતરકામને અભાવ હોય છે (જુઓ પ્લેટ (a) અને (b)). આ દેવાલયમાં ઘણું અને નાના ભાગે પાડેલા છે તેથી શિલ્પવિદ્યાની ખરી શેભા તેમાં દેખાઈ આવે તેમ નથી, પરંતુ દરેક સ્તંભો એક એકથી જુદા છે તથા તે ઉત્તમ રીતે ગોઠવ્યા છે અને તેમના ઉપર ભિન્ન ભિન્ન ઉંચાઈના ઘુમ્મટો ગોઠવેલા છે – આ બધા ઉપરથી મન ઉપર ઘણું સારી અસર થાય તેમ છે. ખરેખર, આવી સારી અસર કરે એવું તથા સ્તંભેની સુંદર ગોઠવણ વિષે સૂચના કરે એવું હિંદુસ્તાનમાં બીજું એકપણ દેવાલય નથી,
ગોઠવણીની ઉત્તમતા ઉપરાંત બીજી જાણવા લાયક બાબત એ છે કે તેણે રેકેલી જગ્યા ૪૮૦૦૦ ચો. ફુ. એટલે કે મધ્યકાલીન યુરોપીય દેવળોના જેટલી છે અને કારીગરી તથા સુન્દરતામાં તે તેમના કરતાં ઘણી રીતે ચઢે તેમ છે.” ૧
આ દેવાલયના બાહ્ય ભાગમાં બે જુદી જાતના પથ્થરો વાપર્યા છે. ભેંયતળીઆ માટે સેવાડી નામને પથ્થર તથા ભીંતે માટે સોનાણા નામને પથ્થર વાપર્યો છે અને પ્રતિમાઓ સિવાય અંદર સવ દેકાણે આ બીજી જાતને પથ્થર વાપરે છે. શિખર ઈટોનું બાંધેલું છે. જ્યારે હું ત્યાં હવે ત્યારે અંદરની બાજુએ પુનરૂદ્ધારનું કાર્ય ચાલતું હતું અને તે વખતે દર ગાડા દીઠ ૫ આના પ્રમાણે નાણું પથ્થર આણતા હતા. સેનાણાને જાગીરદાર જે જાતે ચારણ હતો તેને આ બાબતની ખબર પડતાંજ પથ્થરને ભાવ દર ગાડે રૂ. ૧-૪-૦ કરી દીધે; અને તેથી આનન્દજી કલ્યાણજીના એજન્ટને આ કામ કેટલાક વખત માટે પડતું મૂકવું પડ્યું.
આ ચામુખ દેવાલયમાં બીજા દ પણ ઓછાં નથી. મુખ્ય મંદિરના ઉત્તર-પશ્ચિમ તરફના “ માદર ”માં સંમેતશિખરનું એક કોતરકામ છે, અને તેની સામેના “માદરમાં એક અધુરૂં મૂકેલું અષ્ટાપદનું કોતરકામ છે. આમાં પહેલાની બહાર જમણી બાજુએ એક શિલા છે જેના ઉપર ગિરનાર અને શત્રુંજયની ટેકરીઓ કાઢેલી છે. તેની ડાબી બાજુએ એટલે કે ઉત્તરના નાલમંડપમાં એક સહસકૂટનું કેતર કામ આવેલું છે. ઉપર કહેલા બીજા માદરની બહાર નજીકમાં ૨૩ માં તીર્થંકર પાર્શ્વનાથનું વિચિત્ર કોતર કામવાળું બિંબ છે. જેમાં તેમના મસ્તક ઉપર નાગની યુકિતથી ગુંથેલી ફણાઓ છે. પણ એમ કહેવાય છે કે આ શિલા બીજે સ્થળેથી લાવવામાં આવેલી
{ " His:ory of Indian & Estern Architscture” pp 241-2
૬૦૨
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
