________________
૪૬
શ્રી રમણ મહર્ષિ
નકારો છો ! તમે પોતે આત્મા હોવા છતાં આત્માને કેમ ઓળખવો, એમ પૂછો છો !
૫૩. માણસ દિવ્ય અનુભૂતિઓની વાતો કરે છે, પણ દ્રષ્ટા પોતાની સાથે એ દૃશ્યોને વિવિધ રૂપે ચીતરે છે. સંમોહન વિદ્યા જાણનારાઓ પણ માણસને વિચિત્ર દશ્યો અને ઘટનાઓ બતાવે છે, એને યુક્તિઓ અને જાદુગરી કરીને તમે ધિક્કારો છો, જ્યારે પેલી અનુભૂતિઓને તો તમે દિવ્ય ગણી વખાણો છો. આ ભેદ કેમ ? ખરી રીતે તો બધાં દશ્યો મિથ્યા છે. પછી તે ભલે ઇન્દ્રિયોમાંથી કે મનમાંથી ચોખ્ખા ખ્યાલરૂપે આવતાં હોય ! આ જ વાત સાચી છે.
૫૪. આત્મલક્ષી જ્ઞાન, પોતાને જાણતું જ્ઞાન, જ ‘જ્ઞાન’ છે. વળી, જ્ઞાતા કર્તા, જ્ઞેય કર્મ અને તે બંનેને જોડનાર ‘જ્ઞાન' છે. જ્ઞાન એવો પ્રકાશ છે કે જે જ્ઞાતા અને જ્ઞેયને જોડે છે. ધારો કે ખૂબ અંધારામાં તમે પુસ્તકાલયમાં પુસ્તક શોધવા જાઓ છો. તમે કર્તા અને પુસ્તક કર્મ હાજર હોવા છતાં પ્રકાશ વગર તમે એ શું શોધી શકો છો ? તમને જોડવા માટે પ્રકાશ જરૂરી છે. દરેક અનુભવમાં આ કર્તા અને કર્મ વચ્ચેની કડી એ ચિત્ ચૈતન્ય છે. બધા અનુભવોનું એ અધિકરણ પણ છે અને સાક્ષી પણ છે.
૫૫. માનસિક વિભાવનાના આવર્તન સિવાય ધ્યાન બીજું શું છે ? શબ્દથી શરૂ થઈને આત્માના મૌનમાં વિરમે એ માનસિક જપ છે. ધ્યાન અને મનોનિગ્રહ પરસ્પરાવલંબી છે. ખરી રીતે મનોનિગ્રહ દખલ કરતા વિચારો સામે સાવચેત નજર સૂક્ષ્મ ધ્યાનમાં સમાઈ જાય છે. શરૂઆતમાં વાસ્તવિક ધ્યાન કરતાં મનોનિગ્રહના પ્રયત્નો મોટા હોય છે પણ સમય જતાં ધ્યાનનો
-
