________________
પૂર્વ
શ્રી રમણ મહર્ષિ
છે. જાગ્રત અવસ્થામાં અનુભવાતો આનંદ ‘ઉપાધિ આનંદ’ છે. પણ આનંદો જુદા જુદા હોતા નથી. જાગ્રત અવસ્થામાં માણેલા આનંદ સહિત આનંદ તો એક જ છે. નાનામાં નાના જંતુના આનંદથી માંડીને પરમોચ્ચ બ્રહ્માનંદ-આત્માનંદ સુધીનો આનંદ એક જ છે.
૬૭. કહેવાય છે કે ‘‘પોતાને પિછાણ’’ એ પણ સાચું નથી. કારણ કે જો આપણે ‘પોતાને’ ઓળખવાની વાત કરતા હોઈએ, તો બીજો આત્મા પણ હોવો જોઈએ. એક જ્ઞાતા આત્મા અને બીજો જ્ઞેય આત્મા. સાથોસાથ જ્ઞાનની પ્રક્રિયા પણ હોવી જોઈએ. સાક્ષાત્કારની ભૂમિકા તો કેવળ અદ્વૈતની છે. એમાં કશું ચણવાપણું કે થવાપણું રહેતું નથી. જો કોઈને સાક્ષાત્કાર થયો હોય તો તે એકલો-અદ્વિતીય–જ છે અને સદૈવ એકલોઅનન્ય-અદ્વૈત હતો જ !
૬૮. ‘હું છું' એ જ કેવળ શાશ્વત સ્વસાક્ષિક અનુભવ બધાને છે. ‘હું છું' જેવો પ્રત્યક્ષ બીજો કોઈ અનુભવ નથી. ઇન્દ્રિયજન્ય અનુભવને લોકો આત્મસાક્ષિક સમજે છે પણ ‘આત્મસાક્ષિકતા’થી એ ખૂબ જુદો છે. કેવળ આત્મા - પોતે - જ એવો છે, ‘પ્રત્યક્ષ’ એ આત્માનું બીજું નામ છે. એટલે આત્મપૃથક્કરણ કરવું અને ‘હું છું’ થવું એ જ કર્તવ્ય છે. ‘હું છું’ એ જ પારમાર્થિકતા છે. ‘‘હું આ છું અને હું તે છું'' એ મિથ્યા છે.
—
-
૬૯. ‘‘મહં બ્રહ્માસ્મિ હું બ્રહ્મ છું'' એ ઉપનિષદવાકયનો અર્થ કેવળ ‘‘હું તરીકે બ્રહ્મનું અસ્તિત્વ છે'' એ જ થાય છે; નહીં કે ‘‘હું બ્રહ્મ છું''. એ ઉપનિષદવાક્ય દ્વારા માણસને ‘હું
