Padyatra Sanghni Adhyatmik Parimal

Author(s): Fatehchand Z Shah
Publisher: Z_Jain_Darshan_Mimansa_ane_Anya_Lekho_005246_HR.pdf

Page 6

[૧૨૨]
જૈન દર્શન મીમાંસા જાગૃતિ થશે ત્યારે પશ્ચાત્તા અને પાર રહેશે નહિ અને જે પરિસ્થિતિઓ પિતાની આસપાસ વિચારોની યુવાન અવસ્થામાં એકત્રિત થયેલી હતી તે મળવી મુશ્કેલ થશે. જ્ઞાન ઘન અને અખંડ આનંદ-રવરૂપ પિતાના આત્માને જગતના અનંત પદાર્થોમાંથી ઓળખી કાઢવો–એ કાંઈ જેવી તેવી વાત નથી. તેને જ માટે શાસ્ત્રોને પ્રયાસ છે, તેને જ માટે સર્વ ક્રિયાકાંડે છે, તેને જ માટે વિદ્વાનોને વિલાસ છે; તેને ભૂલી જવાથી અન્ય વસ્તુ ઉપર જે કદાગ્રહની વૃદ્ધિ થવા પામી હતી તે આત્માની જાગૃતિથી દૂર થાય છે, અને જિનોક્ત સત્ય સ્વરૂપને (abstract ideal) ઓળખે છે. ' સૂરિજી મહારાજ તેટલા માટે બીજા પદમાં એમ કહે છે કે સમ્યગુ દર્શન થયા વગર સમ્યગજ્ઞાન સંભવતું નથી તેમ જ સમ્યગજ્ઞાન વગર ચારિત્ર હોઈ શકે નહિ તે બરાબર છે. આપણે એટલું તો જાણીએ છીએ કે શાસ્ત્રો અને ઉદેશ એ શ્રુતજ્ઞાનનાં નિમિત્ત છે. આત્મામાં સત્તારૂપે રહેલું જ્ઞાન પ્રકટાવવાને તે કારણે છે. પરંતુ એ જ્ઞાન આત્મા સાથે તદાકાર પરિણત જે સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત થયું હોય તે જ થઈ શકે. કેમકે વ્યવહારમાં આપણને શ્રદ્ધા વગર કઈ પણ વસ્તુનું સત્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી; તો સત્ય તત્ત્વની પ્રતીતિ થયા વગર સત્યજ્ઞાન શી રીતે પ્રાપ્ત થઈ શકે ? આ રીતે એકડા વગરના મીંડાની જેમ સમ્યગદર્શન વગરના જ્ઞાનની સ્થિતિ છે. ગમે તેટલું ભણી જાઓ, સંખ્યાબંધ પંક્તિઓને ગોખી કંઠસ્થ કરે, દુનિયાને વાચાળતાથી આંજી દેવા પ્રયત્ન કરે, પરંતુ અંદર આત્મામાં તવરુચિ થઈ નથી તે એ તમારું જ્ઞાન સ્થાયી અસરવાળું થઈ શકતું નથી. આમ હાઈ સૌથી પ્રથમ આત્મામાં સમ્યગદર્શન ગુણ કેવી રીતે પ્રકટે તેને પ્રયાસ કરી તે પ્રમાણે પ્રગટાવવાની જરૂર છે; તે સ્થિતિની પછી પ્રાપ્ત થતા જ્ઞાનને ભાવનાજ્ઞાન શાસ્ત્રકારે કહેલું છે અને તે જ જ્ઞાન વાસ્તવિક છે. તે જ્ઞાનનું અજીર્ણ કદાપિ થતું નથી. ઉલટું તે જ્ઞાન વિરતિ વગેરે ગુણોને સંગ્રહ કરવામાં સાધનભૂત થાય છે. એ રીતે ઉત્તરોત્તર આત્માના