Padyatra Sanghni Adhyatmik Parimal

Author(s): Fatehchand Z Shah
Publisher: Z_Jain_Darshan_Mimansa_ane_Anya_Lekho_005246_HR.pdf

Page 7

www.-- * *
* *
* *
પદયાત્રા સંઘની આધ્યાત્મિક પરિમલ
[૧૨૩] વિકાસને અનુક્રમ સધાય છે; આમ હાઈને જ શાસ્ત્રકારે સમ્યગ્દર્શન વગરના નવ પૂર્વ સુધીના જ્ઞાનને અજ્ઞાન કહીને જ સંબોધ્યું છે. જ્ઞાના -એ સુત્રને આ પદ યથાર્થ ન્યાય આપે છે. આત્મપ્રદેશમાં સમ્યગદર્શન પ્રકટ થયા વગરનું, આત્માએ મેળવેલું જ્ઞાન એ જ્યારે અજ્ઞાન જ છે તો બીજનું આધાન થયા વગર ફળ ક્યાંથી હોઈ શકે ? પરંતુ સમ્યગદર્શનની પ્રાપ્તિની સાથે જ દુનિયામાં પ્રયાસ કરી મેળવેલું જ્ઞાન સમ્યજ્ઞાન રૂપે પ્રકટે છે અને તે જ્ઞાન ઉત્તરોત્તર ભેગ તૃષ્ણા, સાંસારિક પ્રપંચ અને મિથ્યા વાસનાઓમાંથી વિરમણ કરવાને આત્માને દરરોજ સૂચવે છે. દિવસ કે રાત્રિમાં આત્માથી જે કાંઈ ભગ તૃષ્ણ અથવા જે કાંઈ વાસનાઓ પૂર્વ પરિચિત સંસ્કારેથી પ્રબળપણે સેવન કરાતી હોય તેને તે જ્ઞાન હચમચાવે છે, અને પ્રતિક્ષણે તેના ઉપર, આત્માને જય મેળવવા માટે પ્રાર્થના કરે છે. જ્ઞાન સમ્યફ સ્વરૂપવાળું થવાથી આતમા તેની પ્રાર્થના સ્વીકારતે જાય છે, અને જેમ જેમ વિરાગભાવ વધતો જાય છે, તેમ તેમ મેળવેલું જ્ઞાન એ સત્યજ્ઞાન સ્વરૂપ છે, તેમ આત્માને પ્રતીતિ થાય છે. આત્મગુણના વિકાસને ઉત્તરેત્તર ક્રમ આવો હોવાથી સૂરિજી મહારાજ આ માને સમ્યગદર્શન પ્રાપ્ત કરવાનું પ્રથમથી જ સૂચવે છે.
તૃતીય અને ચતુર્થ પદમાં સંગ્રહનય અને એવંભૂત નથી આત્મસ્વરૂપનું દર્શન કરાવ્યું છે. આ આમામાં શક્તિરૂપે સમ્યગદર્શન રહેલું છે. પરંતુ જ્યારે સર્વ વિભાવ દશા તજી શુદ્ધ ધર્મ પ્રકટ કરવા તરફ સાધક તૈયાર થાય છે, ત્યારે તે સ્વરૂપ વ્યક્ત થાય છે. સંગ્રહનય આત્મામાં સત્તારૂપે સર્વ ગુણો છે, તેમ સ્વીકાર કરે છે; પરંતુ એવંભૂત નય જ્યારે તે ગુણો પ્રકટ થાય છે ત્યારે જ તે ગુણોનું અસ્તિત્વ માન્ય રાખે છે. તેથીજ શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજી વદે છે કે –
એમ અનંત પ્રભુતા સહતાં, અચે જે પ્રભુ રૂપજી; દેવચંદ્ર પ્રભુતા તે પામે, પરમાનંદ સ્વરૂપજી.