Navkar Mantranu Padakshar Swarup

Author(s): Ramanlal C Shah
Publisher: Z_Jintattva_Granth_1_002039.pdf and Jintattva_Granth_2_002040.pdf

Page 5

૩૨૮
જિનતત્ત્વ
વિશિષ્ટ અર્થમાં વપરાયો છે. સંસ્કૃતમાં ઘર શબ્દના ઘણા જુદા જુદા અર્થ થાય છે, જેવા કે વૃદ્ધ એટલે પગ, પગલું, નિશાની, સ્થાન, અધિકાર, ચોથો ભાગ, વિરામસ્થાન, પ્રતિષ્ઠા, વ્યવસાય, વાટાધાટ, રહેઠાણ, વિષય, શબ્દ, વિભક્તિવાળો શબ્દ, વાક્યમાંથી છૂટો પડેલો શબ્દ, વર્ગમૂળ, માપ, રક્ષણ, સંભાળ, શતરંજની રમતનું ખાનું, સરવાળા માટેની સંખ્યાઓમાંની કોઈ એક સંખ્યા, તેજકિરણ, શ્લોકનું એક ચરણ વગેરે. નવકારમંત્રમાં પદ એટલે શબ્દોનો સમૂહ અથવા વિવલિત અર્થવાળા શબ્દોનો સમુચ્ચય. નવકારમંત્રનાં છેલ્લાં ચાર પદને શ્લોકના ચરણના અર્થમાં પણ પદ તરીકે ઓળખાવી શકાય.
નવકારમંત્રમાં જે નવ પદ છે તેમાં, જેને અંતે વિભક્તિ છે તે પદ, એવો વ્યાકરણની દૃષ્ટિએ અર્થ લેવાનો નથી, પણ અપેક્ષિત અર્થની સમાપ્તિ જ્યાં થાય છે તે પદ એવો અર્થ લેવાનો છે. એટલે “મર્યાદિત શબ્દસમૂહ અપેક્ષિત અર્થ પ્રમાણે એકમ જેવો બની રહે તે પદ' એવા અર્થની દૃષ્ટિએ નવકારમંત્રમાં નીચે પ્રમાણે નવ પદ છે અને તે રીતે જ નવ પદ સુપ્રસિદ્ધ છે :
(9) નો રિહંતાણં (૨) નો સિદ્ધાળ (રૂ) નો કારિયા (૪) નો उवज्जायाणं (५) नमो लोए सव्वसाहूणं (६) एसो पंचनमुक्कारो (७) सव्व पावप्पणासणो (८) मंगलाणं च सव्वेसि (९) पढमं हवइ मंगलम्
નવકારમંત્રનાં પદની ગણના, જુદી જુદી દૃષ્ટિએ વિશેષ વિચારણા માટે જુદી જુદી રીતે થયેલી છે. પ્રત્યાખ્યાન નિર્યુક્તિની ચૂર્ણિમાં ચૂલિકા સિવાયના નવકારનાં છ પદ ગણાવ્યા છે, એમ દસ પદ પણ ગણાવ્યાં છે. છ પદ નીચે પ્રમાણે છે :
(૧) નો (૨) અરિહંત (૩) લિન્દ્ર (૪) મા (૫) રુવન્નાથ (७) साहूणं [नमो अरिहंत सिद्ध आयरिय उवज्झाय साहूणं]
વળી નવકારનાં દસ પદ ગણાવવામાં આવ્યાં છે, જેમ કે
(૧) નમો (૨) તિi (૩) નો (૪) સિદ્ધા (૫) નો () સીરિયા (૭) નમો (૮) વક્સાવા (૯) નો (૧૦) [vi
વળી, અન્યત્ર નવકારનાં અગિયાર પદ ગણાવવામાં આવે છે, જેમ કે
(૧) નમો (૨) અરિહંતi (૩) નમો (૪) સિદ્ધાણં (૫) નો () માયરિયા (૭) નમો (૮) ઉન્નયાળ (૯) નમો (૧૦) નો (૧૧) સવ્વસાહૂi
વ્યાકરણશાસ્ત્રમાં પદની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે આપવામાં આવી છે :