Navkar Mantranu Padakshar Swarup

Author(s): Ramanlal C Shah
Publisher: Z_Jintattva_Granth_1_002039.pdf and Jintattva_Granth_2_002040.pdf

Page 18

નવકારમંત્રનું પદાક્ષર સ્વરૂપ
૩૪૧
બદલે ર૪તા શબ્દ બોલાય છે. [રિહંતાને બદલે મરદંતા અથવા અરુહંતા પાઠ પ્રાચીન ગ્રંથોમાં પણ મળે છે. નમો તો સવ્વસાહૂને બદલે નમો સવ્યસાદુ એવો પાઠ પણ “ભગવતી સૂત્રમાં મળે છે.
દિગમ્બર પરંપરામાં સારવાને બદલે આરિવાળું, નમુવારોને બદલે કયારે અને હવને બદલે દડુ પાઠ વધુ બોલાય છે, પરંતુ તેથી અર્થ અને ભાવની દૃષ્ટિએ કંઈ ફરક પડતો નથી.
નવકારમંત્રમાં પ્રથમ પદ નો ને બદલે ઇનો પણ વપરાય છે. શ્વેતાંબરોમાં જમો અને દિગમ્બરોમાં પારો એકંદરે વધુ પ્રચલિત છે, તેમ છતાં બંને પદ બંને સંપ્રદાયોમાં વિકલ્પે વપરાય છે.
નવકારમંત્રમાં જે નો પદ છે તેમાં પ્રથમ વ્યંજન દત્ય તરીકે ન બોલાય છે. તથા વિકલ્પ મૂર્ધના “ઇ” પણ બોલાય છે. સંસ્કૃત ભાષાના = જેટલો પ્રચલિત છે, તેટલો જ નથી, પરંતુ પ્રાકૃતમાં – અર્ધમાગધીમાં ન કરતાં “' વધુ પ્રચલિત છે. નવકારમંત્ર પ્રાકૃત ભાષામાં હોવાથી નમોને બદલે ગમો બોલાય-લખાય તે વધુ યોગ્ય છે એમ કેટલાક માને છે. પ્રાકૃતમાં મને સ્થાને
નો આદેશ થાય છે. વરરુચિ નામના વૈયાકરણ પ્રમાણે પ્રાકૃતમાં “ર'નો “” થવો જોઈએ, “પ્રાકત પ્રકાશ' નામના વ્યાકરણ ગ્રંથમાં નો | સર્વત્ર નામનું સૂત્ર આપ્યું છે, જે બતાવે છે કે પ્રાકૃતમાં બધે જ નનો જ થાય છે, પરંતુ હેમચંદ્રાચાર્યે “સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસનમાં આ અંગે વાત સૂત્ર (૮ – ૧ – ૨૨૯) આપ્યું છે તે પ્રમાણે વા એટલે વિકલ્પ અને સી એટલે આદિમાં અર્થાત્ શબ્દારંભે રહેલા અસંયુક્ત રનો થાય છે. પ્રાકૃતમાં લખાયેલા કેટલાક ગ્રંથોમાં નો વિકલ્પ જ જોવા મળે છે. હસ્તપ્રતોમાં પણ ન અને ન એ બંને અનુનાસિક વ્યંજનો વિકલ્પ લખાયેલા જોવા મળે છે. વળી ઓરિસ્સાની ઇસવીસન પૂર્વેની ગુફામાં નમો કોતરાયેલું તથા મથુરાના સૂપ ઉપર પણ બની કોતરાયેલું જોવા મળે છે. આમ અત્યંત પ્રાચીન કાળથી બંને પધે પ્રચલિત રહ્યાં છે. એટલે જ અને " એ બંને પ્રયોગો શુદ્ધ છે એમ કહી શકાય. માટે જ નમોને બદલે પ્રેમી હોય અથવા નમુક્કારોને બદલે નમુવારો હોય તો તે બંને સાચાં છે. પરંતુ તેનોને બદલે અમો જ થવું જોઈએ એવો આગ્રહ યોગ્ય નથી.
મંત્રશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ જમો અને નમો એ બંને પદ યોગ્ય છે. મંત્રશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ નથી દ સુધીના બધા જ અક્ષરો મંત્રસ્વરૂપ છે. માતૃકાક્ષરોનાં જે