Book Title: Navkar Mantranu Padakshar Swarup
Author(s): Ramanlal C Shah
Publisher: Z_Jintattva_Granth_1_002039.pdf and Jintattva_Granth_2_002040.pdf
View full book text
________________
નવકારમંત્રનું પદાર સ્વરૂપ
૩૩૩
(૮) આઠમાં પદ – ભii ૨ સāતિમાં આઠ અક્ષર છે. તેમાં સાત લઘુ અને એક ગુરુ છે.
(૯) નવમા પદ – મં હવ૬ મનિંમાં નવ અક્ષર છે. તે નવ અક્ષર લઘુ છે.
આમ, નવકારમંત્રના નવ પદની વર્ણસંખ્યા એટલે અક્ષરસંખ્યા અનુક્રમે ૭+૫ +૭+ ૭ +૯ + ૮ + ૮ + ૮ + ૮ = ૧૮ છે. તેમાં લઘુવર્ણ ૧ અને ગુરુવર્ણ ૭ છે.
જોડાવરમાં એક અડધો અક્ષર (સ્વરરહિત વ્યંજન) અને એક આખો અસર હોય છે. એટલે ગણિતની દૃષ્ટિએ દોઢ અસર થાય. પરંતુ ભાષામાં, વ્યાકરણમાં અક્ષરોની ગણનામાં જોડાક્ષરને એક જ અસર તરીકે ગણવામાં આવે છે, ઘેઢ તરીકે નહિ. લઘુ-ગુરુની દૃષ્ટિએ જોડાક્ષર ગુરુ અક્ષર ગણાય છે. એટલે નવકારમંત્રમાં લઘુ-ગુરુની દૃષ્ટિએ બધા મળીને અડસઠ અક્ષર છે એ સુપ્રસિદ્ધ છે અને પ્રાચીન સમયના શાસ્ત્રકારો, કવિઓ એના અડસઠ અક્ષરનો મહિમા ગાતા આવ્યા છે. ઉં. ત. જુઓ :
અડસઠ અક્ષર એના ધણો, અડસઠ તીરથ સાર.
સાત અક્ષર છે ગુરુ જેહના, એકસઠ લઘુ ઉચ્ચાર; સાત સાગરનાં પાતક વર્ષે, પદે પંચાસ વિચાર.
સઘળા અક્ષર મહિમાવંતા, ગણજે નર ને નાર;
પંચપરમેષ્ઠિ ભાવે નમતાં, ઉતારે ભવ પાર. કવિતામાં છંદશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ એ, ઈ, ઉ વગેરે પાંચ હૃસ્વ સ્વર છે. વ્યંજન સહિત હ્રસ્વ સ્વર તે પણ લઘુ સ્વર ગણાય છે અને તેની એક માત્રા ગણાય છે. જોડાક્ષર પૂર્વના સ્વર ઉપર ભાર આવતો હોવાથી તે સ્વર ગુરુ ગણાય છે અને તેની બે માત્રા ગણાય છે. ઉ. ત. સિદ્ધામાં સિહ્રસ્વ સ્વર છે, પણ તેની પછી સંયુક્તાક્ષર “હા” આવતો હોવાથી તે ફિ નો સ્વર ઈ સ્વર ગણાય છે. છંદશાસ્ત્રમાં પદાન્ત કે ચરણાને આવતા લઘુ સ્વરને પણ ગુરુ ગણી શકાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
