Natyadarpan Hindi

Author(s): Ramchandra Gunchandra, Dashrath Oza, Satyadev Chaudhary
Publisher: Hindi Madhyam Karyanvay Nideshalay Delhi

Page 535

प्रथः वृत्ति-रस-भावभिनय-विचारः तृतीयो विवेकः भारती सात्वती कैशिक्यारभटी च वृत्तयः । रस-भावाभिनयगा:, चतस्रो नाट्य-मातरः ॥ १॥ सर्वरूपकगामिन्यामुख-प्ररोचनोस्थिता। प्राय: संस्कृतनि:शेष रसाढ्या वाचि भारती ॥२॥ विदूषक-नटी-माः, प्रस्तुताक्षेपि भाषणम् । सूत्रधारस्य वक्रोक्त-स्पष्टोक्त यत् तदामुखम् ।।३।। वाक्यार्य-समयावानः, भावोक्तं : पात्रसङ्क्रमः । पूर्वरङ्ग गुणस्तुत्या, सभ्योन्मुख्यं प्ररोचना ॥४॥ सात्वती सत्त्व-वागङ्गाभिनेयं कर्म मानसम्। सावाधर्ष-मुधर्य-रोद्र-वीर-शमाद्भुतम् ॥ ५॥ कैशिको हास्य-शृङ्गार-नाट्य-धर्मभिदात्मिका । मारभट्यनृत-द्वन्द्व-छम-दीप्तरसान्विता ॥ ६ ॥ . स्थायी भाव: श्रितोत्कर्षः, विभाव-व्यभिचारिभिः । स्पष्टानुभावनिश्चेयः, सुख-दुःखात्मको रसः ॥ ७॥ कार्यहेतुः सहचारी, स्थाय्यादे: कार्यवर्मनि । अनुभावो विभावश्च, व्यभिचारी च कीर्त्यते ॥ ८ ॥ शृङ्गार-हास्य-करुणाः, रौद्र-वीर-भयामकाः । बीभत्साह त-शान्ताश्चं, रसा: सदभिर्नव स्मृताः ॥ ६ ॥ सम्भोग-विप्रलम्भारमा, शृङ्गारः प्रथमो बहुः ।। मान-प्रवास-शापेच्छा-विरहैः पञ्चधाऽपरः ॥ १० ॥ स्त्री-पुस-काव्य-गीत-माल्य-ब्रेषेष्टकेलिजा। अभिनेयः स चोत्साह-चाटु-तापान्मन्युभिः ।। ११.॥ विकृताचार-जल्पालाकल्पल्य-विस्मापनोद्भवः । हास्योऽस्याभिनयो नासा-स्पन्दाश्र-जठर-ग्रहः ॥ १२॥ मृत्यु-बन्ध-बनश-शाप-व्यसन-सम्भवः ।' करुणोऽभिनयस्तस्य, वाष्प-वैवर्ण्य-निन्दनः ॥ १४॥ प्रहारासत्य-मात्सर्य-द्रोह-वर्षापनीतिजः। रोहः स वाभिनेतन्यः, घात-दन्तोष्ठ-पीडनैः ॥ १५॥