Madhyakalin Gujarati Shabdakosha

Author(s): Jayant Kothari
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 705

मध्यकालीन गुजराती शब्दकोश
६१९
थोडी शब्दार्थचर्चा
बे स्थानोए तो ए अर्थने भाग्ये ज अवकाश छे ने 'लज्जा, संकोच'ना अर्थने पूरो अवकाश छे एम हवे पछी आपणे जोईशुं. एटले 'व्रत, नियम, लोकाचार' ए अर्थने कोई टेको होय एवं जणातुं नथी. आ संदर्भमां ए केटलो उपयुक्त छे ए पण विचारवा जेवू छे.
राजस्थानी-गजराती परंपरामां व्यापक रीते मळतो 'लज्जा, संकोच'नो अर्थ तो अहीं बेसतो नथी ज, अपभ्रंशनो 'झघडो, वेर' ए अर्थ पण नहीं. बृहहिन्दीकोशे सूरदासनी एक पंक्तिना टेका साथे आपेलो 'कानि, कानी' ए शब्दनो 'कष्ट, दुःख' ए अर्थ अहीं बराबर बेसी जाय छे - "मारे ने तारे (हवे) बार वरसनुं (वियोगन) कष्ट (उठाववान)." परंतु आ अर्थने राजस्थानी-गुजराती परंपरामांथी बहु ओछो टेको मळे छे. ('कष्ट ना अर्थ माटे जुओ हवे पछी क्रमांक १९). तेम छतां अन्य प्रमाणभूत अर्थ न सांपडे त्यां सुधी आ अर्थने स्वीकारवा- विचारी शकाय. गुप्ताने संपादकना अर्थो तो स्वीकार्य जणाता नथी. (७) ए ज कृतिमा
बोलइ भावज छंडीय काणि. (५०) राजमतीने छोडी परदेश खेडवा तैयार थयेला वीसलदेवने भाभी ठपको आपे छे ते प्रसंगनी आ पंक्ति छे. संपादके अहीं अनुवाद आम आप्यो छे – 'His brother's wife spoke, abandoning convention' (भाभी रूढि, लोकाचारनो त्याग करी बोली). आ अनुवाद नभे तेम छे, पण परंपरामां मळता 'लज्जा, संकोच, लोकलज्जा, मर्यादा' ए अर्थोथी आगळ जवानी जरूर नसी -- "भाभी संकोच छोडीने, मर्यादा छोडीने बोली." (८) ए ज कृतिमां -
चालियउ ऊलग छंडी(य) काणि. (५३) वीसलदेव नीकळवानी तैयारी करे छे त्यारे आ पंक्ति आवे छे. संपादके अनुवाद 3114 311217 – "he (wanted to) go into service as a courtier, abandoning convention" (रूदि तजीने ए राजसेवा माटे जवा तैयार थयो). अहीं पण 'रूढि' करतां 'लोकलज्जा, कुलमर्यादा' ए अर्थो ज वधु उपयुक्त गणाय.
(९) आरारा.-अंतर्गत विनयसमुद्रकृत 'आरामशोभा चोपाई' (१५२७)मां -
- मागि मागि हिव म करिसि काणि. (६२)
पोताना उपर उपकार करनार विद्युप्रभा प्रत्ये बोलायेली आ नागनी उक्ति छे. अहीं 'काणि'नो 'संकोच' ए अर्थ अत्यंत स्पष्ट छ - "माग, माग, हवे संकोच न
राखती."