________________
વગેરે પોતપોતાના પક્ષમાં અભિનિવેશથી અંધ બનેલા વિચિત્ર બોલનારા પણ; સામી વ્યક્તિ દ્વારા જેનું સમર્થન કરાય છે એવા તત્વનો સ્વીકાર કરતા નથી. * *
અસિદ્ધ અનૈકાંતિક અને વિરુદ્ધ.. વગેરે હેત્વાભાસ છે, જે હેતુજેવા જણાય છે. જેમાં સાધ્ય સિદ્ધ કરાય છે. તેને પક્ષ કહેવાય છે. જે સિદ્ધ કરાય છે તે સાધ્ય છે. જેના કારણે સિદ્ધ થાય છે તે હેતુ છે અને જે દુષ્ટ હેતુ છે તે હેત્વાભાસ છે. પર્વત અગ્નિવાળો છે કારણ કે ત્યાં ધુમાડો છે. અહીં પર્વત પક્ષ છે, અગ્નિ સાધ્ય છે અને ધુમાડો હેતુ છે. જે પક્ષમાં હોતો નથી; એવા દુષ્ટ હેતુને અસિદ્ધ કહેવાય છે. જેમ જલ અગ્નિવાળું છે, કારણ કે ત્યાં ધુમાડો છે.' અહીં ધુમાડો અસિદ્ધ છે. જે પક્ષ અને વિપક્ષ(સાધ્યાભાવવાળો) બંન્નેમાં હોય છે તે હેતુ અનૈકાંતિક છે. જેમ ‘પર્વતમાં ધુમાડો છે; કારણ કે ત્યાં અગ્નિ છે.' અહીં અગ્નિ હેતુ અનૈકાંતિક છે, કારણ કે તે પર્વત અને તપેલું લોઢું બંન્નેમાં છે... ઈત્યાદિ અધ્યાપક પાસેથી બરાબર સમજી લેવું. અહીં તો સામાન્યથી જ જણાવ્યું છે. ર૩-પા
કુતર્કમાં અભિનિવેશ યુક્ત નથી એ જ જણાવાય
છે,
विकल्पकल्पनाशिल्पं, प्रायोऽविद्याविनिर्मितम् । तद्योजनामयश्चात्र, कुतर्कः किमनेन तत् ॥२३-६॥
“પ્રાયઃ વિકલ્પોની કલ્પનાનું શિલ્પ અવિદ્યાથી
