________________
प्रथमः सर्गः द्विषता च सता दरो न । अमहीनस्य गगद्वेपावकिञ्चित्करत्वादगण्यावित्यर्थः । अथवा विद्विषा सता दरो भयन्न । 'दरोऽस्त्रियां भये श्वभ्रे इत्यमरः । एतस्मिन्नेव प्रयोगे सन्धिवशाद विघा पदच्छेदः । पुंवाक्येप न दोषः। अतः स्थाने कोपः कार्यः । त्याज्यस्त्वस्थाने कोप इति भावः ॥ ३३ ॥ परिभ्रमंल्लोहितचन्दनोचितः पदातिरन्तगिरि रेणुरूषितः। महारथः सत्यधनस्य मानसं दुनोति नो कच्चिदयं वृकोदरः ॥३४॥
अ०-(प्राक् ) लोहितचन्दनोचितः महारथः अयं वृकोदरः (सम्प्रति) रेणुरूषितः (सन् ) पदातिः अन्तर्गिरि परिभ्रमन् सत्यधनस्य (ते) मानसं नो दुनोति कञ्चित् ।
श०-लोहितचन्दनोचितः = रक्त (लाल, लोहित, केशरयुक्त) चन्दन के योग्य, लाल चन्दन के लेप का अभ्यासी, लाल रंग का चन्दन लगाने में अभ्यस्त । महारथः = विशाल (बड़े, महान् ) रथ पर चलने वाला, दस हजार धनुर्धारियों के साथ अकेला युद्ध करने वाला । अयं वृकोदरः = यह भीमसेन । रेणुरूषितः ( सन् ) = धूलि से भरा हुआ, धूलि से धूसरित हुआ । पदातिः = पैदल । अन्तर्गिरि = पर्वतों में, पर्वतों के अन्दर । परिभ्रमन् = 'घूमता हुआ, भटकता हुआ। सत्यधनस्य (ते) = सत्य को ही धन मानने वाले (आपके), सत्यव्रती ( सत्यवादी) (आपके)। मानसं = मन (चित्त, हृदय ) को । नो दुनोति कच्चित् = दुःखित (दुःखी, संतप्त ) नहीं करता (बनाता) है क्या ?
अनु०-(पहले, आपके शासन-काल में) (शरीर में) लाल चन्दन के लेप का अभ्यासी और विशाल रथ में बैठकर चलने वाला यह भीमसेन (अब) धूल से भरा हुआ, पैदल पर्वतों में इधर-उधर घूमता (भटकता) हुआ सत्यवादी आपके मन को दुःखित नहीं करता है क्या?
सं० व्या०-अत्र भीमसेनस्य दयनीयामवस्थामुक्त्वा द्रौपदी युधिष्ठिरस्य कोपोद्दीपनं कर्तुमिच्छति । अभ्यस्तरक्तचन्दनः यः भीमः पुरा विशालरथमारुह्य परिभ्रमति स्म सः एव सम्प्रति धूलिव्याप्तशरीरः पादाभ्यामेव पर्वतेषु परिभ्रमति । अनेनापि