________________
૭
આત્માએ પાતાનાં કર્મ અને શ્રુત અનુસાર ભિન્ન ભિન્ન ચેાનિઓમાં જન્મે છે. બૃહદારણ્યક ૪. ૪. ૩-૫ કર્મના સરલતમ છતાં સારભૂત ઉપદેશ આપે છે કે આત્મા જેવું કર્મ કરે છે, જેવું આચરણ કરે છે તેવા તે બને છે. સત્કર્મ કરે છે તેા સારા અને છે, પાપ કર્મ કરે છે તે પાપી બને છે, પુણ્ય કર્મ કરે છે તેા પુણ્યશાળી અને છે. મનુષ્ય જેવી ઇચ્છા કરે છે તે અનુસાર તેના સંકલ્પ થાય છે, જેવા સંલ્પ કરે છે તે અનુસાર તેનું કર્મ થાય છે અને જેવું કર્મ કરે છે તે અનુસાર તે બને છે. છાંદોગ્ય ૫.૧૦.૭ કહે છે કે જેનું આચરણ રમણીય છે તે શુભ ચેાનિમાં જન્મે છે અને જેનું આચરણુ દુષ્ટ છે તે કૂતરા, સૂકર, ચાંડાલ જેવી અશુભ યાનિમાં જન્મે છે. કૌષીતકી ઉપનિષદ ૧-૨ જણાવે છે કે પાતાનાં ક અને વિદ્યા પ્રમાણે આત્મા કીટ, પતંગ, મત્સ્ય, પક્ષી, વાઘ, સિ'હં, સર્પ, માનવ કે અન્ય કેાઈ પ્રાણી તરીકે જન્મે છે. ગીતામાં કમ અને પુનર્જન્મ
પૂર્વ જન્મ અને પુનર્જન્મ છે જ એ હકીક્ત ગીતા ભારપૂર્વક જણાવે છે. જન્મેલાનું મૃત્યુ થાય છે જ અને મરેલાના જન્મ પણ થાય છે જ (ર.ર૭). આત્મા નિત્ય છે પણ એનાં શરીર નાશવંત છે (૨.૧૮). જેમ મનુષ્ય જૂનાં વસ્ત્રો ત્યજી નવાં વસ્ત્રો ધારણ કરે છે તેમ આત્મા જૂનાં શરીરો ત્યજી નવાં શરીર ધારણ કરે છે (૨.૨૨). કૃષ્ણ કહે છે, ‘હે અર્જુન ! મારા અને તારા ઘણા જન્મા વીતી ગયા છે.' (૪.૫)
કોઇ પણ મનુષ્ય કમ કર્યા વિના ક્ષણમાત્ર પણ રહી શકતા નથી (૩૫). કમ ન કરવાથી તે શરીરનિર્વાહ પણ નહિ થાય (૩.૮). કર્મ બંધનકારક નથી ? ના, કર્મ સ્વયં અંધનકારક નથી પણ કમલની આસક્તિ જ બંધનકારક છે. કમ ફળની ઇચ્છા ન રાખનારા જ્ઞાની જન્મરૂપ બંધનથી મુક્ત થાય છે (૨.૫૧). તેથી ગીતા ફળની આસક્તિ છેડી, સિદ્ધિ-અસિદ્ધિમાં સમભાવ ધરી
