________________
પ્રસ્તાવના
ગીતાએ જૈનદષ્ટિને જેટલી આકર્ષક ઢબે મૂકી છે, એવી ઢબે એ બીજે કયાંય મુકાઈ ધી. આથી જ ગીતાગ્રંથ વિશ્વમાન્ય થયો છે. જૈનદષ્ટિ એટલે જગતના સર્વ
તો, સર્વ પંથો કે સર્વ ધર્મોમાં રહેલા સત્યને આવકારવું. તું ખોટો છે એમ ન ડિતાં તું અમુક દષ્ટિએ સાચો છે એમ સાબિત કરીને અલ્પદષ્ટિમાંથી મહાસત્ય તરફ પ્રેરી જવો. ગીતાએ આ દષ્ટિમાં અજબ સફળતા મેળવી છે. તેથી જ ચુસ્ત મીમાંસકથી માંડીને ચુસ્ત વેદાંતીને પણ એ માતા આગળ દોડી જઈને બાળક વિમાની ઈચ્છા આપોઆપ થઈ છે. UP! અલબત્ત ગીતાનું વસ્ત્ર વેદાંત છે અને ભૌતિક યુદ્ધની પીંછીથી ગીતાની શરૂઆત છે, એટલે એમાં જૈનસંસ્કૃતિનો આત્મા છે એમ માનતાં પહેલાં સહુ કોઈ અચકાશે. ગીતાને સર્વાગ અપનાવવામાં જૈનવર્ગને આવતી આ મુશ્કેલી બાનીસૂની નથી જ. વળી પરિભાષા ભેદે આવતો શબ્દભેદ પણ ગૂંચવણમાં મૂકી દે તેવો છે. એટલે આ વિષે સંક્ષેપે કહેવું ઘટિત છે. વિસ્તારથી તો આ ગ્રંથ વાંચવાથી જણાશે જ.
વસૂત્રો અને ગીતા . જૈનસૂત્રોમાં પંચાસ્તિકાય અથવા લોકમાં રહેલાં છ દ્રવ્યો મહત્વનો ભાગ છે. વેદાંતનાં કેવલાદ્વૈત, વિશિષ્ટાદ્વૈત, દ્વૈત, દ્વૈતાદ્વૈત અને શુદ્ધાદ્વૈત એમ ઉત્તરોત્તરના ફિરકાઓમાં જીવ, માયા અને ઈશ્વર એમ છેવટે મનાય છે, પરંતુ ગીતાએ જે તોડ કાઢયો છે, તે તોડ ત્યાં ન હોવા છતાં બધા ફિરકાઓને ગીતાનો તોડ સાહ્ય થયો છે, કારણ કે ગીતાએ એક પરંતત્ત્વને નિર્લેપ રાખ્યું છે, છતાં પ્રકૃતિ અને પુરુષ માંહેલા પુરુષને પ્રકૃતિના ગુણની આસકિતને લીધે જન્મ-મરણમાં ભમવું પડે છે, એ વાત ચોખ્ખી કહી દીધી છે. આમ માયા અસત્ હોવા છતાં એવા સવિકાર ક્ષેત્રમાં રહેલા પુરુષ માટે માયા સેતુ થઈ ગઈ છે. એમાંથી છૂટવા માટે આચાર જોઈએ; કેવળ તત્ત્વજ્ઞાનથી ન વળે. બ્રહ્મચર્યની અખંડ સાધના જોઈએ; કેવળ અનાસકિતના ઉચ્ચારથી કશું ન વળે. પાઠક સહેજે સમજશે કે આમ બોલીને ગીતાએ વેદાંતના સિદ્ધાંતને ન અવગણવા છતાં જુદું કથન કહ્યું છે. જૈનસૂત્રોના દેહમાં કાર્ય કરતા ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય એ બંને સવિકાર ક્ષેત્રના ધૃતિ અને સંધાતના લક્ષણોમાં તારવી શકાય છે. કાળ વિષે તો જુદો સ્વીકાર છે જ. આકાશ અને પુરુષ તથા પ્રકૃતિના ગુણો અને સવિકાર ક્ષેત્રરૂપ શરીર પણ ગીતાને માન્ય છે. આની વિશેષ સમજ ગીતા સાથેના આચારાંગ સમન્વયમાં અન્યત્ર છે.
