Jain Dharm Prakash 1966 Pustak 082 Ank 10 11

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 4

જૈન ધર્મ પ્રકાશ
(૮૬)
સ્નેહીનું મરણ થાય ત્યારે સત્બુદ્ધિ થતાં તે વખતે આવેશમાં આવી પ્રતિજ્ઞા (પચ્ચક્ખાણુ) કરે છે કે અમુક કાય પાતે આજીવન નહિ કરે અથવા કરશે, પશુ પછી તે વાતને વિસરી જાય છે અને તાત્કાલિક થતાં ઇન્દ્રિયતૃપ્તિને કારણે તે પચ્ચક્ખાણ ભૂલી જાય છે અને તે કાર્ય કરી બેસે છે. આવી રીતે પચ્ચ કખાણના ભંગ કરવા એ એને મન રમતની વાત લાગે છે અને પાંચે ઇંદ્રિયના ભેગાને વશ થઈ જાય છે આવા પ્રકારની કાઇ વૃત્તિ મહાવીરસ્વામીમાં નહાતી. તે તે પેાતાની વૃત્તિને કાબૂમાં રાખ નાર હતા અને કરેલા નિયમાને તાબે થવાને પોતાના ધર્મ સમજનાર હતા. તેથી તે વગર આસક્તિએ ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહી શકયા અને પોતાની પ્રતિજ્ઞા પૂ કરવાના કામમાં રસ લઇ રહ્યા. આ તેમનુ જીવન વ્રત-નિયમ (પચ્ચક્ખાણુ) કરનારે ખાસ અનુકરણુ જેવુ છે. નિયમ લેતી વખત હજાર જાતના વિચાર કરવે, પેાતાની દૃઢતા રહેશે કે નહિ તે વિચારવુ અને પેાતાના ખાસ સયોગા વિચારવા પશુ આવી નમ્રતા સાથે કરેલા નિયમને તે પછી દઢપણે વળગી રહેવુ એ જ યુક્ત અને જરૂરી છે, વ્રત-નિયમને સ્વીકાર એકવાર કર્યાં પછી તેને અનુસરવાની પોતાની ફરજ છે અને આ સબંધમાં મહાવીરનું જીવન અનુકરણીય છે. નિયમો બે પ્રકારના હોય છે: એક પ્રકારમાં અમુક ચીજ ન વાપરવાનો નકારાત્મક નિશ્ચય કરવાનો હોય છે, એટલે એમાં અમુક કાન કરવું, કે અમુક વસ્તુને ભાગ ઉપભોગ ન કરવાની વાત હાય છે, અને બીજા પ્રકારમાં અમુક કાર્ય કરવાની હકારાત્મક વાત હોય છે. આ બંને પ્રકારમાંથી કોઇ પણ પ્રકારનો નિયમ કરતી વખતે દ્વારા પ્રકારના વિચારો કરવા, પણ કાઈપણ પ્રકારનો નિયમ કર્યાં પછી તે વાત હકારાત્મક હોય કે નકારાત્મક હોય તે નિયમને અમે તે ભેગે વળગી રહેવુ. આ પ્રચ કખશુદ્ધિ કહેવાય છે અને તે નિયમ (નિર્ણય– પચ્ચક્ખાણ ) વનમાં અગત્યનો ભાગ ભજવે છે.
મહાવીરસ્વામીના માતપિતા પાનાથના શ્રાવક હતા. તે વ્રત–પચ્ચક્ખાણુની મહત્તા સારી રીતે
[ શ્રાવણ-ભાદરવા
સમજતા હતા અને તેમણે મહાવીરરવામીને સમજાવ્યું હતુ` કે શિયાળ તરીકે લીધેલ વ્રતને સિંહ તરીકે પાળવું અને મહાવીરે આ ધાણુ પ્રથમથી સ્વીકાર્યું હતું. તેઓ સર્વાં નિયમને વળગી રહેવાની અને તે માટેની ચીવટ રાખવાની બાબતમાં ઘણા ચોક્કસ હતા અને નિયમની મહત્તા સમજનાર હતા. તેમણે ત્યાર પછી સમજી-વિચારીને અમુક સંખ્યામાં જ લીલોતરી ખાવી કે અમુક લીલેોતરી તો નજ ખાવી એવા એવા મન પર અંકુશ આણનારા અનેક નિયમે કર્યા અને તે સ નિયમેને તેએસવ્યવહાર જરા પણ ગેટા વાળ્યા સિવાય કર્યો. આ તેમની ગૃહસ્થ જીવનની મા છે.
તેના ગૃહસ્થ જીવનમાં તેઓએ ઉત્તમ પ્રકા રનું પ્રમાણિકપણું જાળવ્યું. પેાતાની સવ્યવહાર સુંદર અને કેઈ જાતના આક્ષેપ વગરના અનિ૬નીક રાખ્યા અને પેાતાના સંબંધમાં આવનાર અનેક માણસાને રાજી અને સતુષ્ટ રાખવાની વૃત્તિ રાખી.
ખૂબીની વાત એ છે કે તેઓ રાજકારણમાં પદ્મા હતા, અનેક ગરીબ અને સામાન્ય માણસના સંન્ ધમાં આવતા હતા, પણ તેઓએ પેાતાને સર્વને રાજી રાખવાને ધર્મ બરાબર પાળ્યો અને સર્વને રાજી કર્યાં. રાજકારણ એવું છે કે એમાં સને રાજી રાખવાનું કામ ઘણું મુશ્કેલ છે. રાજાનુ હિત કરવા જાય તો હાથ નીચેના માણસનું અહિત થઈ જાય છે અને હાથ નીચેના માણસો ! પ્રશ્નનુ હિત કરવા જાય તેા રાજ્યની આવક ધરી જપ્ત ગૂંચવણ ઊભી કરે છે. પણ એવા પ્રસ’ગામાં પણ વમાનકુમાર તે એવા વચલા ભાગ કાઢતા હતા કે રાા અને પ્રજાનું કે હાથ નીચેના માણસનું એકસરખુ’ હિત જળવાઈ રહે અને આ કારણથી તેની કીર્તિમાં ઘણા વધારા થયા હતા.
તેઓએ પરીાદાને પણ પોતાને અનુરૂપ બનાવી. જ્યારે પત્ની પ્રતિકૂળ હાય છે ત્યારે પેાતાની ક્ષ બજાવવામાં અનુરોધ કે અડચણ થાય છે અને નણે પેાતાનું એક અંગ વિકળ હોય તેવું ભાણસને લાગે