________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૧૦-૧૧ ].
જિનદર્શનની તૃષા
નદન જિ દર્શન નરસીએ” એમ નિરંતર પેકારી હોય છે, અને સર્વ નયનું મિલનસ્થાન પણ પુરુષની એ છીએ. અને હે ભગવન્ ! આપને જે કંઈ ઉપ- કણિકાની જેમ પરમાર્થરૂપ અધ્યબિન્દુ છે. પરંતુ દેશ છે તે તો જીવને તત્વદર્શન કરાવવા માટે- ટા ટા વિશ્રૃંખલું, વ્યસ્ત, પરસ્પર નિરપેક્ષ નય પરમાર્થ પમાડવા માટે અમુક અમુક અપેક્ષા છે. મિથ્યાત્વરૂપ હોઈ દુર્નય અથવા નયાભાસ છે. વિશેપના પ્રધાનપણથી છે, ‘૩૨g a rો નામ ' એક ખૂંખલાબદ્ધ, સમસ્ત, એક પરમાર્થ પ્રત્યે લઈ એટલે ઉપદેશ છે તે નય–અપેક્ષા વિશેષથી જીવને જનારા પરસ્પર સાપેક્ષ નય સમ્યકૃતવરૂપ હોઈ સમાગ દેરવીરૂપ છે, “સમજાવ્યાની શૈલી રૂપ” સુનય છે. એટલા માટે જ હે ભગવન્ ! નિરાગ્રહ છે. “ના” (ન, to lead) ધાતુ પરથી વસ્તુ સ્વરૂપ એવી આપની અનેકાંતદષ્ટિ જેણે સમ્યપણે ઝીલી અંશે પ્રત્યે દેરી જાય તે નયું,-એ શબ્દને બ્યુય- છે, એવા પરમાર્ષદષ્ટિ પુરુષ અધ્યાત્મમાં નયમેર્યું પણ એ જ સૂચવે છે. એટલે પાત્ર કે પરિશીલન એવું સભ્યપણે કરે છે કે તેઓ નિયને પ્રસંગભેદે કે જે નિત્ય દેશના ઉપકારી લાગી તે મુનય'પણે ચલાવી, એકત્વ અભેદપણે ધ્યાવી, તે ત્યાં વ્યાસ્તિક નયના પ્રધાનપણે ઉપદેશ કર્યો, જે સર્વને પરમાર્થમાં સમાવી, તેને વર્તનભેદ દૂર કરે અનિત્ય દેશના ઉપકારી લાગી ત્યાં પર્યાયાતિક છે, અથોત તે સર્વને પરમાર્થ પ્રત્યયી+ બનાવે છે. નાની મુખ્યતાથી ઉપદેશ કર્યો અથવા અન્ય કોઈ તત્ત્વવિનિશ્ચય માટે નયવાદની વ્યવહાર અપેક્ષો કાર્યકારી લાગી, તે ત્યાં તેને પ્રધાનપદ
ઉપયોગિતા આપી ઉપદેશ કર્યો. આમ તે તે ને–અપેક્ષા- આ નયવાદ માત્ર શાસ્ત્રીય રસને કે વાદવિવાદ વિશેષને આશાને આપે સર્વત્ર તેવી તેવી ઉપદેશ માટેનો વિષય નથી, પણ વસ્તુશ્વરૂપ સમજવા અને પતિ અંગીકાર કરી છે, કારણ કે ગમે તેમ કરી માથે પામવા માટેની અનુપમ યુતિવાળી સર્વ જીવની આત્મબ્રાંતિ દૂર કરી, તેને નિજ આત્મ- સમન્વયકારી સુંદર રોજના છે; અને એ જ એની સ્વર અને લક્ષ કરાવી ‘ઠેકાણે આણવો પરમાર્થ વ્યવહારુ ઉપયોગિતા (Practical utility) છે. પમાડે એ જ એક આપને મુખ્ય ઉદ્દેશ હતો. જેમક-સપ્તભંગી નય, એ કંઈ ભંગ જાણવા માત્ર નથી, અનેકાંત પરમાર્થ પ્રત્યે દોરી જા તે નય; પણ તત્વને અવિસંવાદી યથાર્થ વિનિ દઢ એકાંત તે નયાભાસ
કરાવનારી પરમ સુંદર યુક્તિ છે. તેનું અધ્યાત્મ
પરિશીલન કરી આભા પર ઉતારીએ તો આત્મા નયચક્રના સમરત આરા અનેકાંત વસ્તુસ્વરૂપ
હવા ગરત, વજન 777, આત્મા વરૂપથી છે, ધરી સાથે સંકળાયેલા હોઈ પરમાર્થરૂપ મધ્યબિંદુની
પરરૂપથી નથી, ઈત્યાદિ પ્રકાર ફલિત થાય છે. રસપાસ પ્રદક્ષિણા કરે છે, અને પરમાર્થ પ્રત્યે
અર્થાત્ સ્વ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ-ભાવથી આત્મા છે, પર દેરી જાયે છે. પિતાની સર્વ તન પ્રત્યે સમદષ્ટિ
દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ–ભાવથી આત્મા નથી; આમ પર વ્યહોય, તેમ આપે પ્રણીત કરેલા અનેકાંત* પરમાર્થની સર્વ નો પ્રત્યે સમદષ્ટિ જ હોય છે, ચક્રની પરિધિ
ક્ષેત્ર-કાલ–ભાવથી આત્મા ભિન્ન છે એવું તત્ત્વ
* વિનિયરૂપ ભેદતાને આથી વજલેપ દઢ થાય છે. પરનું કઈ પણ બિન્દુ મધ્યબિન્દુથી સમાંતર
' તેમજ-નાય શબ્દના પરમાર્થ પ્રમાણે આગળ તે Equi-distant) હોય, તેમ નચકને પ્રત્યેક
ઓગળ વસ્તુસ્વરૂપ પ્રત્યે દોરી જાય તે નય; અને નય અનેકાંત પરમાર્થરૂપ મધ્યબિન્દુથી સમાંતર
+ “દન, તે સુનય ચલાયા, એક અભેદે ધ્યાયા; * " असा सर्वत्र समता न येषु तनये िवव ।
તે સવિ પરમાર્થ સમાચા, તસુ વર્તન ભેદ ગમાયા રે. तस्याने कान्तवादस्य क्व न्यूनाधिकशेमुषी ॥"
મનમેહના જિનરાયા.” શ્રી વિજયજીત અધ્યાત્મોપનિષદુ
-શ્રી દેવચંદ્રજી
For Private And Personal Use Only
