________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૦ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ અશાડિ વિના પણ સામુદાયિક અશુભ કર્મ બાંધે છે, જે ખરેખર અનેક જીવને એક સાથે ભોગવવું પડે છે. એ પ્રમાણે કૌતુકથી બંધાયેલાં કર્મોને વિપાક અતિ દુ:ખદાયી થાય છે, તે પછી નિગાહ એ પરસ્પર બધાજન્ય વિરોધથી અનંત છે સાથે બાંધેલા કર્મોનો ભેગ (પરિ પાક) અનંત કાળ વીત્યા છતાં પણ પૂરી ન થાય તેમાં શું આશ્ચર્ય છે ? નિગદના જીવને મન નથી તેમ છતાં પરિપાક અનંત કાળ સુધી પહોંચે
એવા કમ શાથી બંધાય છે ? નિગોદ જીવને મન નથી તે પણ અન્યની બાધાથી તેમને દુષ્કર્મ તો ઉત્પન્ન થાય જ. વિષ જાણતાં ખાધું હોય અથવા અજાણતાં ખાધું હોય તે પણ તે મારે જ. જાણવામાં હોય તે પોતે અથવા બીજા ઉપાય કરે તેથી કદાચ બચી જાય, પરંતુ અનાણપણે ખાધેલું તે મારી જ નાંખે. તેવી જ રીતે મન વિના ઉત્પન્ન થયેલું પરસ્પર વેર અનંત કાળે પણ ભેગવતાં પૂરું થાય નહિ. નિગદના જીવોને મન નથી પણ મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને કાયોગ જે કર્મબંધના હેતુ છે તે હોય છે. શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે-“વીય બે પ્રકારના છેઃ એક મનચિંતન સહિત ( અભિસંધી ) અને મનચિતન રહિત ( અનભિસંધી). અનભિસંધી વીર્યથી પણ દરેક આત્મા સમયે સમયે કર્મ બંધ કરે છે. જેમ આહારદિકનું પાચન મનના ચિતન વિના ( અનાભેગથી) થાય છે તેમ અનાગથી કર્મ પણ બંધાય છે, જીવ કેાઈ પણ દશામાં વર્તત કેમ ન હોય છતાં તેનાં પર્યાય તેનાં વિર્ય જનિત હોઈ પછી તે વીર્ય અભિસંધીજ છે કે અનભિસંધી પણ તેથી કર્મ બંધાય છે. કર્મબંધના કારણ મિથ્યાત્વાદિક ચાર-મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને યોગ છે.” કુછવ જેમ જેમ ઉપર ઉપરના ગુણઠાણે ચઢતો જાય તેમ તેમ કર્મબંધ ઓછો થતા જાય છે. , નિગોદના જીવને શરીરને લગતી સઘળી ક્રિયા સમાન હોય છે, પરંતુ કર્મને બંધ. ઉદય અને આયુનું પ્રમાણ એ કંઈ સધળા એક સાથે ઉત્પન્ન થયેલાને સરખા જ હોય છે એમ નથી. સરખા ય હોય તેમ ઓછાવત્તા પણ હોય.
" બાદર નિગોદના છ ચર્મ ચક્ષુવડે પ્રત્યક્ષ દેખી શકાય છે માટે પ્રત્યક્ષ છે, પરન્તુ સૂક્ષ્મનિગેન્દુ જીવોને તે શ્રી સર્વજ્ઞ જ દેખતા હોવાથી આગમપ્રમાણુથી માનવા લાયક છે, કારણ કે એ સૂક્ષ્મનિગાદ છવો ચક્ષુના સ્પર્શમાં આવતા નથી. કેટલાક પદાર્થો પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી મનાય છે, અને કેટલાક પદાર્થો આગમપ્રમાણુથી એટલે આપ્તપુરુષના વચનપ્રમાણથી પણ માનવા જોઈએ. કેવળ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુ માનવાવાળા નાસ્તિક જ કહી શકાય.
નિગદનું સ્વરૂપ એટલું બધું સૂક્ષ્મ અને માત્ર કેવળગમ્ય છે કે જેને માટે શાસ્ત્ર ઉપર અને પરમાત્માની વાણી ઉપર જ આધાર રાખવાથી સમજાય તેમ છે. અતીન્દ્રિય પદાર્થ માત્ર શ્રદ્ધાવડે જ ગ્રહણું થઈ શકે છે તે છતાં પૂર્વપુરુષેએ અનેક ગ્રામ અને સૂામાં તેમજ તેની ટીકાઓમાં તેનું સ્વરૂપ વિસ્તારથી વર્ણવ્યું છે. સદરહુ નિગદનું સ્વરૂપ એક મુમુક્ષુજન ગુન્ગમ સમજેલા તેમના ઉતારાની લીધેલ કેટલીક નોંધ તેમજ નિગોદષત્રિશિકા, લેકપ્રકાશ તથા પ્રસંગતઃ જેનતત્વસાર વિગેરે ગ્રન્થમાંથી ઉદ્ધરીને આ સ્વરૂપ અત્ર સંક્ષિપ્ત દર્શાવ્યું છે. વિશેષ ખપી છએ તે તે ગ્રન્થો વાંચી ગુન્ગમદ્વારા સમજવું.
મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી
For Private And Personal Use Only
