________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
URU
www.kobatirth.org
Verever
निगोद-स्वरूप
LELELELELELELELELELELEL
בתבבבבבל בבתבחבת
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લેખક—મુનિ શ્રી પુણ્યવિજય
આ સંસારમાં સર્વથી કનિષ્ઠ અવસ્થાને ભગવનારા જીવા નિાદના નામથી ઓળ ખાય છે, તેમને ત્રણ યાગમાં માત્ર શરીર જ હાવાથી તે શરીર સંબંધી અનતી પીડા ભોગવે છે, છતાં અત્યંત અવ્યક્તપણું હોવાથી તે પીડા ભોગવતાં સમભાવ સંપાદન કરી કેમ ખપાવી શકતા નથી. માત્ર વિપાકેયર્ડ જે કમ ખપે છે તે જ ખપે છે. તેના પ્રમાણમાં કમ બધાય પણ છે. પ્રાણી માત્રના કેટલાક કર્મ પ્રત્યેક સમયે પ્રદેશેદયથી પણ ખપે છે, પરન્તુ તેની અહીં વિવક્ષા કરવામાં આવી નથી.
નિગેાદ એ પ્રકારની છેઃ સૂક્ષ્મ-નિગેદ અને બાદર નિગેાદ. ‘ સૂક્ષ્મ નિગેાદ ’ તે સૂક્ષ્મ વનસ્પતિકાય જીવા સમજવા, સૂક્ષ્મ પાંચે પ્રકારના સ્થાવરા પૈકી માત્ર વનસ્પતિકાય જ નિાદ છે. અને તે જ એક શરીરમાં અનત જીવપણે રહેલ છે. બાકીના ચાર ( પૃથ્વી, પ્, તેણે અને વાયુકાય ) સ્થાવર સૂક્ષ્મ જો કે અદશ્યાદિક ગુણાવર્ડ વનસ્પતિકાય જેવા છે, પરન્તુ તે પ્રત્યેકશરીરી છે અને તેની ગણના વ્યવહારરાશિમાં કરેલી છે.
નિગેાદને બીજો પ્રકાર ‘ ભાદર નિગેાદ ’ છે તે કદાકિની માફક સાધારણ વનસ્પતિ તરીકે ઓળખાય છે. કંદમૂળ, લીલપુલ વિગેરેને તેની અંદર સમાવેશ થાય છે: તે છદ્મસ્ય અને ચચક્ષુવાળા જીવાને દસ્ય છે પર ંતુ તેની અંદર પણ એક શરીરમાં અનંતા જીવાની સ્થિતિ છે. નિગેાદ નામ ( બન્ને અતિમાં ) તેના શરીરનુ પણ છે, તેવા શરી। અસ`ખ્યાતા છે અને દરેક શરીરમાં છ્યા અનંત હાવાથી તે બધા જીવા અનંતા છે. કમ ગ્રંથકારના મતે નવ પ્રકારના અનંતા પૈકી સૂક્ષ્મબાદર નિગેાદના સર્વ જીવે તેમજ એક નિગેાદમાં રહેલા જીવ પણ આઠમે મધ્યમ અનતાનતે વર્તે છે, કાઇપણ કાળે સત્તુને પ્રશ્ન કરવામાં આવે તેા ઉત્તર એ જ મળે કે ખાદર અથવા સૂક્ષ્મ એક નિગેાદમાં રહેલા જીવોના અન તમે ભાગ સિદ્ધિપદને પામેલે છે.
- બાદર નિગાદ કરતાં સૂમ નિગોદમાં જીવની સંખ્યા વિશેષ છે, એટલે કે અસખ્યાત ગુણી છે. બાદર છવામાં એક પર્યાપ્તાની નિશ્રાએ ખીત અસ`ખ્યાત અપČમા જીવો હોય છે જ્યારે સમ નિગેાદમાં તેથી વિપરીતપણું છે. એટલે કે તેમાં એક અપર્યાપ્તાની નિશ્રાએ અસ ંખ્યાતા પર્યાપ્તા જીવે હાય છે.
એ પ્રકારની નિગેાદ પૈકી સમ નિગેાદ તે ૬. અવ્યવહારરાશિ ” છે. તેમાં એવા પણ અનતા છવા છે કે જે અન'તકાળથી તે જ અવસ્થાએ રહેલા છે અને રહેવાના છે. જેએ કદાપિ સક્ષમ નિગેાદમાંથી બહાર નીકળ્યા જ નથી, એ ગુફામાં જન્મ્યા અને ગુદ્દામાં મૃત્યુ પામ્યાની પેઠે અવ્યવહારી છે. બાદર નિગોદને વ્યવહારશ' કહેલી છે, કારણ કે તે જીવા વ્યવહારમાં આવ્યા કરે છે. એક વાર સૂક્ષ્મ નિગેાદરૂપ અવ્યવહારરાશિમાંથી નીકળેલા જીવ કરીને સૂક્ષ્મ-નિગેાદમાં જાય તો પણ વ્યવહારરાશિએ જ કહેવાય છે. અને તે અમુક કાળે ( અન'તી ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણીએ ) પાછે તેમાંથી નીકળીને - ૨૫૫ ) વ
For Private And Personal Use Only
