Jain Dharm Prakash 1944 Pustak 060 Ank 08

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533710/1

Page #1

-
T
मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या ।
-
-
T
E
જૈિન ધર્મ પ્રકાશ
-
-
પુસ્તક ૬૦ મું
:
અંક ૮ મે
-
-
-
-
-
હા ,
- -
-
- -
= =
k FULUESTITUESTITURE SERIES
SિINESH MEGHÉયRESETURNEYESTERESTIll
IT
કn== ==ી | વીર સંવત્ ર૪૭૩ " SESSES
વિક્રમ સંવત ર૦૦૦ વિપક્ષ જયેષ્ઠ
પ્રગટકર્તા , શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર

Page #2

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
બહારગામ છેટે બાર અંક ને લોટના પિોટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૧-૧૨-,
પુસ્તક ૬૦ શું ? * અં? ૮ મે. ઈ
-
વીર સં. ૨૦૭૦ , વિક્રમ સં. ૨૦૦૦
अनुक्रमणिका ૧. શ્રી સુમતિ જિન સ્તવન .... ..(મુનિશ્રી ચવિજયજી ) ૨૫ ૨. શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વજિન છંદ (સં. મુનિશ્રી વિદ્યાનવિજયજી ) ૨૬ ૩. શ્રી મQજિન સ્તવન ... ... (મગનલાલ રેતીચંદ શાક ? : ૨૭ ૪મન કવિ બાઈ માણેક " ... . (સં. દુર્લભકુમાર ગો ની ) ૨૮ ૫. શ્રી પ્રસિંદુ : ૮
( અ. શ્રી વિજપડા ૨૨૯ ૬. વીરવિદાસ : ૧૬
.. ( માર્તિક ) ૩૪ ૭. Tનો .. ૮. વિવેક ... - ૯. પરસ્પરના ક્રેપ ને કલેશ ૧૦. લાયકાતના બાપ : આભાર કેને માનવો? (ક. દ. એ. પ્ર.) ૨૪૦ ૧૧: જન્મ અને સગપણની વિચિત્રતા (મગનલાલ મોતીચંદ શાહ ) ૨૪૨ ૧૨. પ્રશ્નોત્તર .. ....(પ્રક્ષકાર-લાઈ જેરામ પીતાંબર-ગ રીયાધાર ) ર૪૩ ૧૩. લાવનારના એક જિનચૈત્યને જીર્ણોદ્ધાર" . . ... ( કુવરજી) ૨૪૬
- (મુનિ શ્રી વિદ્યાનંદવિન્યજી ) ૪૭ ૧૫. બાર ક્ષમાશ્રમણો .. .. (હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા ) ૪૯ ૧૬. નિગોદનું કદરૂપ .. .. .. ( મુનિ શ્રી પુગ્ય વિ૦-૧૧૭ ) ૨૫૫
دفن الفن التي دخلت السفن المصري
و
متنساش المستنسن (سالن ننساكنه تلاش داستان
વાર્ષિક સભાસદોને છે. સં. ૧દ્ધ ના ચૈત્રથી સં. ૨૦૦ માં આસો સુધીના વર્ષ એક તથાં સાત * માસની ફી: રૂ. ૫ર થાય છે તથ ભેટની બુકના પિરટેજના છ આને 'ળી રૂા. પણ છે જેઠ . ૧૫ સુધીમાં મનીઓર્ડરથી કર્લનારને ભેટની બુકે રવાના કરવામાં આtછે. . -ત્યારબાદ 'ધા. પી. ચાના ત્રણ આનો મળી રે, પાનું વી. પો. કરવા માં આ... ||
ભેટની બુકે નીચે પ્રમાણે છે. ''' , છે. ૧. પ્રભાવિક પુરુ, ( પૃષ્ઠ ૪૬૦.) ૨પવિતાના પંથે, (પૃ ૧૩૨ ) ૩. તત્ત્વવ [ છે. માં સરસ્વતી સંવાદ, ( પૃષ્ઠ ૯૨) ૪ દુહાસત ( પ૪ ૧૧૨ ) અને પૂ. રત કર છે પચીશી--અનુવાદ.

Page #3

SEE ALL SECT XA Tp Xx' :
**30
x
:.5
.
&મંત -
ઉદા-દિલ, માયાળુ વાનાણી
Age
:
20''''_CONF*,* * * * * * * * * *** --
*OCOCOAT:35 8 9 0
--~--
... ---
-૦૦૦૦૦3 82 recor
ese - ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦
જે OCCOOCOO0000OOOO U8gD
p osys
,
,
નિરંજન કાર્યો
ધી મેગીતામા અમનલાલ
મલાલભાઈ મગનલાલ
-
ooooooooooops 600xstory
દિર
શ્રી મહેદસ-ભાવનગર

Page #4

SEM
શેઠ શ્રી ભેગીલાલભાઈ મગનલાલ
1 *
*
*
* *
-
-
- -
આ માનવતા ગૃહસ્થ સભામાં જ્યારે પેટ્રન થયા ત્યારે તે સંબંધી નોંધ લેતાં કેટલીક જરૂરી હકીકત અમે દર્શાવી છે. અત્યારે
ત્યારે તેઓ મહાફમી શિડના મેનેજરપણાની જવાબદારીભરેલી સ્થિતિથી મુક્ત થઈને નિવૃત્તિપરાયણ જિંદગી ગુજારવા તૈયાર થયું છે તે વખતે એમને તેમના પ્રત્યે વિશેષ માન ઉપજે છે અને તે એટલા માટે કે-એવા દીર્ઘદશી અને હિતાવાળા ગૃહરા જ નિવૃત્તિપરાયણ થઈ પરમાર્થના કાર્યમાં વિશેષ-વિશેષ ભાગ લેતાં ધાર્યું તો જરૂર પ્રજાને તેમની સેવાનો સારો લાભ મળી શકે. અમે આશા રાખીએ છીએ કે-ઉદારદિલથી મળેલી સંપત્તિનો સવ્ય કરનાર આ ગૃહસ્થ જરૂર પરમાર્થ પરાયણ જિદંગીમાં બહુ સારો લાભ વિશે.
આ પિતા-પુત્રની સુયોગે મળેલી બેઠી એડ રહે પરમાર્થના કાર્યો વિશેષ કરવા શક્તિમાન નીવડે અને તેનું સાર દીર્ધાયુષ્ય , ભોગવી અનેક પ્રકારનાં સત્કાર્યો કરી સારી નામના મેળવે. એધી. પરમાત્મા પ્રત્યે અમારી પ્રાર્થના છે.
અક
'
પs * 1
*
*
w
.

Page #5

શ્રીમાન રમણિકલાલ ભોગીલાલ શેઠ
ભાઇ કિલાલે મેટ્રિક સુધી વ્યાવહારિક કેળવણી લઇ ઇન્ડીયન મ’ટસ ચબર-એએની ડીપ્લોમા મેળવેલ છે, વેબાધ જ તેમનું ચિત્ત નૂતન ઉદ્યોગની શોધ તરફ વળેલું હતું એટલે હું આર્ટિફિશયલ રેશમ વવાની શરૂઆત થઇ ત્યારે આ ઉદ્યોગની સંપૂર્ણ માહિતી સેવા તથા જાપાન ગયા. બારીક નિરીક્ષણ અને ઊંડી તપાસને પિરણામે ગ્યા આ ઉદ્યોગમાં નિષ્ણાત બન્યા અને તેના પરિણામરૂપે અને સને ૧૯૮૦માં શ્રી પાસ્ટર સીઇ સિદ લિની શરૂઆત કરી, જે અન્યાય કા પણ કાર્ય કરી રહેલ છે.
ક તરફ માસ્ટર મિલનું મેનેજરપણ સંભાળી રહ્યો હતો અને થીજ ખાતુ થી ભાગીલાલભાઇની સાથે કોટન ટેક્સ્ટાઇલ મિલની અનુજ્ નવધાનું પણ થયું જ હતું. પિતાની કાર્ય ના, વિવેીજું, સહનશિતા વિગેરે ગુણ તેમનામાં ઉતયા છે.
હાયક મને લાયક અધિકાર આપવાનું કયા પિતાને મન ન ાય ? ભાઇ શ્રી શિવલની બાહેાશી અને ચેાગ્યતા જોઇ શ્રી ભગીલાલભાઇએ પોતાના સીમલના મેનેજરપણાના ચાર્જ તેમને સુપ્રત કર્યા છે. આ રીતે ભાઇશ્રી મહિંદુકલાલે એ મિલના મેનેજરપણાની જવાબદારી સંભાળી લીધી છે. ભાઇશ્રી લુંગીલાલભાઇનું આ પગલું પણ સ્વ॰ સર પ્રભાશંકર ના અનુકરીચું ઢઘાતુનું મરણ કરાવે છે.
ભાઇશ્રી વકિલાલ હસમુખા, મળતાવડા સ્વભાવના અને કાયદા છે. તેમન. નદી લાવી તેઓ પોતાના સ્ટાફમાં સૌ કોઇને પ્રિય થઈ પડ્યો છે. આપણી રાજાના કાર્યથી પ્ટિન થઇ તેમણે સભાના પદ્નનપતી સ્વીકાર કર્યાં
હુને ઇચ્છાએ ઇ છીએ કે ઉદાર પિતાના પગલે ચાલ, લાઇટ્સ અને ધર્મવાના સિવશેષ ચાચો કરી, પોતાને પાર થયેલ લખાના સય કરી
સ્વમાનવજીવન સ
*****

Page #6

TE00:
( (
K'ht?o wa૧૦ : જે.
કે
- મનન
:
FEBર
w
( ૪૦ %
સંભાના માતા પેટ
કામના
માં
કાકા-કાકી
yog
ક
-
-
*
મામ
નિરજને હુડી
શેઠ રમણિકલાલ ભેગીલાલ
:05
.
of
શ્રી મહાદય પ્રેસ-ભાવનગર

Page #7

શ્રીયુત મોહનલાલ તારાચંદ શાહ.
વરતેજનિવાસી આ ગૃહસ્થે બાર વર્ષની લઘુવયમાં એ ખ્વાર જેવા દૂર દેશાવરમાં ગયા હતા, તે તેમની સ્વાભાવિક સાહસવૃત્તિ જણૢાવે છે, ત્યાં આગળ મારવાડી ગૃહસ્થની કાપડની પેઢીમાં ત્રણુ વર્ષ સુધી નોકરી કરવા બાદ તેમની તુ અને કાર્ય કરાવનાથી રજિત થઇ કે તેમને પોતાની પેઢીમાં ભાગીદાર બનાવ્યા. ત્રણ વર્ષ સુધી ભાગીન દારી ચાલવા બાદ તેઓએ પોતાના સ્વતંત્ર કાપડના ધંધા શરૂ કર્યો અને ઍાર તથા મદ્રાસ જેવા શહેરમાં સારી પ્રતિષ્ઠા જમાવી.
આજથી પંદર વર્ષ પહેલાં ફિલ્મ ઉદ્યોગ હજુ તગૃતાવસ્થામાં આવતા કરતા હતા, તે વખતે મોહનલાલભાઇએ તે ઉદ્યોગમાં ઝુકાવ્યું અને અથાગ પરિશ્રમ, ચકેાર દૃષ્ટિ અને ફા દક્ષનાથી ફિલ્મ ઉદ્યોગમાં સારૂં સ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું ", આજે તેઓ મુંબઇમાં મેડ્ડિન પીકચર્સ કુાં.ના માલિક સૂચે ત્રણ-ચાર થિયેટરનું સફળતાથી સંચાલન કરી રહ્યા છે,
7
તઓ પ્રદર્ભે ડીસ્ટ્રીબ્યુટીંગનુ પણું કાર્ય સુંદર રીતે કરે છે એટલે પાતુ મિા બાયુસ ડીસ્ટ્રીબ્યુટર્સ તેમજ એક્ઝીબિટર્સ તરીકે સિમો જગતમાં મોહન પીકચસ ” અને ‘ણિક પ્રોડકશન ના નાબથી પીકચરા ભંડાર મૂકી ખૂબ જાણીતા થયા છે. આ સ કાર્યોમાં તેમના ભત્રીજા રળુિકલાલ સારા સાધ આપી રહ્યા હે.
તેઓ સ્વત્ર મિલનસાર, થી અને હસમુખા છે. તેઓએ
ત
કાઠિયાવાડમાં પાત્રાના માતુશ્રી મીખાઈના નામથી ધાર્મિક પાકશાળા શરૂદ્ધેરવા માટે શ. ૦૦) માખ્યા છે. તળાજા તાજેતરમાં તેમના તમે હસ્તે ખુલ્લા મુકાયેલા વિદ્યાર્થી ગૃહમાં પણ રૂ. પ૦૦૦)ની સહાય આપી સારી શરૂઆત કરી છે. મુંબઇની મહાવીર વિદ્યાલયને રૂા. ૧૦૦%)ની રકમ આપી પોતાની કેળવણી પ્રિયતા બતાવી આપી છે. પ્રાપ્ત થયેલ ચચળ લક્ષ્મીને સુકૃતના કાર્યોમાં વિશેષ ને વિશેષ સદ્વ્યય કરી તે સ્વમાનવજીવન સફળ કરે અને પરમાત્મા તેમને જનહિતનાં અનેક કાર્યો કરવા દીર્ઘાયુષ્ય આપે એવી એએ ઇચ્છા રાખીએ છીએ.

Page #8

000000020000
XX2389383
શ્રી મહાલ્ય પ્રેસ-ભાવનગર.
全家人的头等国进
00000:00roon
સાના માનવના કેન
શ્રીયુત્ માહનલાલ તારાચંદ શાહ BCCO၀၀၀၀၀ထောwo
85 % ad
સરવા
2002@COOD

Page #9

કાક
:
-
-
-
,
- mys
S
माणिमोक्षमार्ग:
सम्यगद नजान
આ
| વીર સં.ર૪૭૦
(5)
જયેષ્ઠ
અંક ૮ મો 3
પુસ્તક ૬૦ મું ! અંક ૮ મે
[ વિ.સં. ૨૦૦૦ મોક્ષાર્થના પ્રારં જ્ઞાનવૃત્તિઃ શા (મુદ્રાલેખ )
શ્રી સુમતિજિન સ્તવન
( વીરજિણુંદ જગત ઉપકારી -- દેશી) સુમતિ જિનેશ્વર સાહિબ સાચે, અનુભવમાંહિ આવે રે , દેવ બહુલ ઈ જગમાં જેતા, કોઈ નહિ જિન તોલે રે. at અવર અજ્ઞાને રાગ દ્વેષ, સુમતિનાથ વિરાગે રે; અવર કુચેષ્ટિત કર્મ–જંજાલે, પણ સુમતિ છે રે રે. ૨ સર્વ જતું સુખકારક સુંદર, ભાવદયા ન વિસરે રે, સુમતિ જિનેશ્વર સેવે સુંદર, ભવ ત્રીજે દુઃખ ભંજે રે. ૩ દર્શન સપ્તક ક્ષય કરી લીધું, યાયિક સમકિત શુદ્ધ રે, મારી ઘાતી કર્મ ખપાવી લીધુ કેશવજ્ઞાન વિશુદ્ધ રે..૪ Aિ. તીર્થ સ્થાપના સુરજ કીધી ભર્વિજનહિતકાર રે; ગણધર મુનિને ત્રિપદી દીધી સર્વ લેકમાં સાર છે. તે પા નિજ પદાસી તમના અંતરજામી નાથ રે સેવું પ્રેમ ધરી હિતકામી સેચક.મલે શિવસાથ ના કો
મુનિરાજરતી ચક્વજય છે
s
''
,

Page #10

DOUTU
CODE DOO
શ્રી શખેશ્વર પાર્શ્વનાથ છંદ
*+0
સમરી મન શારદ ભાવ ધરી, સ્તવશુ જિન પાસ સુચિત્ત કરી; શ ખેશ્વરમાંડણુ ત્રિજગધણી, કીરતિ કમલા મહીમાંહે ઘણી...૧ અશ્વસેન નરેશ્વર ચિર ધ્યાતા, વામાદે રાણી જસ માતા વાણારસી નયરી જેહતણી, કીરતિ કમલા મહીમાંહે ઘણી. ૨ શુભ નીલ વરણુ તનુ અતિ સાથે, દેખી નરનારી મન માહે; પ્રભુની પ્રભુતા કિમ જાએ ગણી, કીરતિ કમલા મહીમાંહે ધણી. – ૩ જસ નામે હુય ગય રથ છાજે, ઘર પંચ શબ્દ વાજા વાજે; લીલા લીખમી લાલે ખિમણી, કીરતિ કમલા મહીમાંહે ઘણી, ૪ અરિયણુ આપદ ાવે, ઘણી નૃદ્ધિ સિદ્ધિ સ ંપદ પાવે; પદવી પ્રભુતા ઇન્દ્રાદિતણી, કીતિ કમલા મહીમાંહે ધણી, ૫ અરિ અહીં તસ્કર ૢ નાથે, કિર હરી જલ જલણાદિક નાશે; તનુ પીડ ટલે તુમ નામ ભણી, ક્રીતિ કમલા મહીમાંહે ઘણી. ૬ તે કમઠ હડીના મદ્ય વાર્યો, અહિં યુગલ ખેલતા ઉગાર્યો; પી દીધી ધરણેન્દ્રતણી, કીરતિ કમલા મહીમાંહે ઘણી. છ કૃષ્ણે નિજ કષ્ટ પડચે ઘ્યાયા, તવ તું પાતાલથકી આપે; કરી સાર તે યદુપતિ સૈન્યતણી, કીરતિ કમલા મહીમાંહે ઘણી. ૮ તુમ નામે સંકટ વિકટ ટલે, વિડીયા વલ્રભ આવી મલે; વળી પામે ઋદ્ધિ રમા રમણી, કીતિ કમલા મહીમાંહે ઘણી. ૯ તું તાત માત ખંધવ સાચા, સમરથ સાહિખ સુરઘટ ચા; મનછિત પૂરણ અમર ણુ, કીરતિ કમલા મહીમાંહે ઘણી. ૧૦ ઇત્યાદિ તુમ ગુણુ અતિ અઠુલા, મુજથી કેમ કહેવાય સઘલા ? તુ અગમ અગોચર અકળ ધણી, કીરતિ કમલા મહીમાંહે ઘણી. ૧૧ પંડિત હિત સેવક જિન પભણે, પરભાતે જે તુમ નામ થુણે; તે પામે સંપત્તિ સહસર્ગુણી, કીતિ કમલા મહીમાંહે ઘણી. ૧૨ કલશ
ઘણી કીતિ જગમાંડે, પાસ તુમ પ્રગટ સાચી, કરે ગીત ગુણુગાન, દેવ દેવી મન માચી સઘલે દેશથી લેાક, સમૂહ મિલીયા આવે, જે સેવે તુમ પાય, તહુ સુખ સપત્તિ પાવે. ૧૩ જિનવિજય કહે જગદીશ તુ, દેવ એક ત્રિભુવનધણી; જયા જયે પાસ શ ખેશ્વરા, તું આસ-પૂરે અમ મનતણી ૧૪ સંગ્રાહક-મુનિશ્રી વિદ્યાન‘દવિજયજી + ૨૨૬)s

Page #11

---શ્રી મલ્લિનાથ જિન સ્તવન
-
ITનન
(ગવિદા ગુણ ગાઓ રે, ગોપાલે ગુણ ગાઓ રે, સહુએ નરનાર—એ રાગ ) મલિ જિનંદ ગુણ ગાઓ રે, તીર્થપતિ ગુણ ગાઓ રે, ભવિયાં નરનાર. ખંભાવતી માતાના જાયા, કુંભ નૃપ તનયા કહેવાયા, (૨) મિથિલાપુરીમાં જન્મ પામ્યા રે-ભવિયાં નરનાર. મલિ૦ ૧ દેવકથી ચવીને, વાત્રીશ સાગર સુખ ભોગવીને, (૨) સ્ત્રીવેદે પ્રભુજી પધાર્યા રે-ભવિયાં નરનાર. મલિ૦ ૨ નિકાચિત માયાનાં કર્મો, ઉદય આવ્યા બંધને ધર્મો, (૨) સ્ત્રીવેદના જાણે એ મર્મો રે–ભવિયાં નરનાર, મહિલ૦ ૩ પુણ્યવતી પુત્રીને નીર છે, માતપિતાનાં હૈડાં હરખે, (૨) તીર્થકરપદની એ દેવી રે-ભવિયાં નરનાર. મલ્લિ૦ ૪ જ્ઞાનગુણુમાં અધિક શોભે, સેળ કળાઓ વિધવિધ આપે, (૨) નીલરંગે જગ મેહે –ભવિયાં નરનાર. મહિલ૦ ૫ હોંશભર્યા નૃપતિઓ આવ્યા, પરણવાના કેડે ભરમાવ્યા, (૨) પુતળી દષ્ટાંતે પ્રતિબોધ્યા રે–ભવિયાં નરનાર. મહિલ૦ ૬ પતંગ બની દીપકમાં પડતાં, લક્ષ ચોરાશી ફેરા ફરતા, (૨) . " એ જ સુખમાં નહિ ઠરતા રે–ભવિયાં નરનાર. મલ્લિ૦ ૭ અખંડ બ્રહ્મચર્ય પાળી, જ્ઞાનધ્યાનમાં જીવન ગાળી, (૨) સંસારનો મોહ ઉતારી રે–ભવિયાં નરનાર. મલ્લિ૦ ૪ માગશર શુદિ એકાદશી કહીએ,વિકલ્યાણિક તિથિ ગણુએ, (૨) ૬ ભણીએ અનંત ગુણગામી રે-ભવિયાં નરનાર. મહિલ૦ ૯ તૃષ્ણાના અંકુર ત્યાગી, આત્મ ગુણના થયા અનુરાગી, (૨) .. ભાંગી છે ભવની ભટ્ટીયારી રે-ભવિયાં નરનાર. મલિ૦ ૧૦ સમકિતથી ભવ ત્રીજે જાણો, મોક્ષ ગયા જિનવર પ્રમાણે, (૨) ઉત્કટ વૈરાગ્ય ધારા જાણો રે, ભવિયાં નરનાર. મહિલ૦ ૧૧ અનંત કાળે આશ્ચર્ય ઉપજ્યાં, સ્ત્રીવેદે તીર્થકર જમ્યા, (૨) - સમેતશિખર સિદ્ધિ પામ્યા રે ભવિયાં. નરનાર. મહિલ૦ ૧૨ સાધક બેધક પ્રભુ નામ તમારાં, લેતાં દુ:ખડાં જાય હમારા, (૨) હૃદયમાં થાય અજવાળાં ભવિયાં નરનાર, મલિ૦ ૧૩ લળી લળીને આજે નમીએ, ભાવે પ્રભુના ગુણ સ્મરીએ. (૨) કાળલબ્ધિએ જઈ મળીએ રે-ભવિયાં નરનાર. મલ્લિ૦ ૧૪ સમ્યગ્સાવે ભક્તિ કરતાં, અનેક પાર ઉતરતાં, (૨) “પ્રકાશ” (સિદ્ધ)ના સ્થાનમાં જઈ ઠરતાં રે-ભવિયાં નરનાર.મહિલ૮ ૧૫
મગનલાલ મેતીચંદ શાહ-વઢવાણ કેમ્પ
|

Page #12

જૈન સ્ત્રીકવિ બાઈ માણેક
( સ’. દુર્લભકુમાર ગાંધી-રાજકેટ )
જૈન સાહિત્યમાંથી આજ સુધીમાં સ્રીકવિ તરીકે માત્ર ખાઇ માણેકનું જ નામ મળી આવે છે. એમના જન્મ સવત્ ૧૮૯૯ માં કાઠિવાડમાં થયા હતા. એમનું આધ્યાત્મિક જીવન, ભક્તિભાવ અને વીતરાગ પદની આરાધના એ સૌ મનન કરવા ચેાગ્ય છે. એમની પરંપરા અને માન્યતા મૂર્તિપૂજક તપાગચ્છમાં હતી. એમણે સ્તવના, ભજન, પદો વગેરે છૂટક છૂટક પણ સુંદર ભાષામાં રચેલા છે. દા. ત.— નેમિનાથ:
નેમિનાથને દેશ અલૌકિક, વહાલે અતિશય લાગે જી; વતે આન ક્રમ ગલ નિત્યે, ભ્રાંતિ મનની ભાગે છ. તે ૧ લક્ષણુથી ખાંધ્યામાં નાવે, વાણીથી છે ન્યારી છ; ધ્યાની કાઇક ધ્યાને દેખે, મથન કરે દિ સારા જી. ને ૨ કુરમ ભરમના ત્યાં નહિ વાસે, સુખ સુખના રાશિ છ; આરાધક મહુ સુલભ છે, અલખ પુરુષ અવિનાશી છે. તે ૩ ત્રણે લેાકથી ન્યારો ખેલે, ન મળે જાતિ ભાતિ છ; નિજમાં નિજ ભજે તે દેખે, સુરતા ઉલટ સમાતી જી. ને ૪ પરવસ્તુમાં મેહ હોય ત્યાં, દર્શીન કદિ ન થાતાં જી; નિજ ને પુના ભેદ સમરે તે, નિજમાં નિજ સમાતા છે. નૈ૦ ૫ સા શાણાની એક અક્કલ છે, પ્રેમ પદારથ પોતે જી; માઇ માણેકને વાણી પ્રગટી, મરવુ મટયું. કમેતે છે. ને હું શ્રી સીમધરસ્વામી:
પ્રાત: સમે સીમંધરસ્વારી, ભાવ ધરીને બજીએ જી; સમવસરણમાં બેડા નિરખી, પર ભાવા સા તજીએ છ. પ્રા. ૧ નિજ શુદ્ધ ચેતન સ્વામ સીમ ઘર, સમવસરણુ નિજ વિભવજી; ધ્યાન ધરતાં નિજતુ નિજમાં, ટળતાં આ ભવ પરભવ છે. પ્રા. ૨ ત્રિંગડા બેઠક જગહેર છે, દન જ્ઞાન ચારિત્ર છે; દીએ દેશના સર્વ જીવાને, નહિ કે શત્રુ મિત્રા જી. પ્રા. ૩ ઇંદ્ર અને ઇંદ્રાણી ધી, પૂરે પ્રભુના પાયા છે; સહુને શાંતિ પ્રગટે દિલમાં, હાય રક કે રાયેા જી. પ્રા. ૪ પ્રભુ વિરાજે નિજ રવભાવે, પરંથી નહિ પ્રસંગે જી; ઉદયાધીન ઉપદેશ પ્રગટતાં, રચાય મારું અંગે! જી. પ્રા. ૫ પ્રભુ નથી કર્તા કે બેક્તા, પ્રભુ રહ્યા નિજ પત્રમાં છે; આઇ માણેકને વાણી પ્રગટી, દૃષ્ટિ ગઇ એ હદમાં જી. પ્રા. ૬ ( ૨૨૮ )

Page #13

છે.
શ્રી પ્રશ્નસિંધુ
રચયિતાઃ–આ. શ્રી વિજયપધસૂરિ.
( અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૨૦૧ ) - ૧૦૩. પ્રશ્ન–ય અને ઉપાદેયાદિ પદાર્થોમાંનાં કયા પદાર્થોને ઉદેશીને યમ અને નિયમની પ્રવૃત્તિ થાય છે ?
ઉત્તર–ત્યાગ કરવા લાયક પદાર્થોને ઉદ્દેશીને યમ અને નિયમ શબ્દની પ્રવૃત્તિ થાય છે. એટલે વાવÍા સુધીનું જે પ્રત્યાખ્યાન કરાય તે યમ કહેવાય, ને અમુક મુદ્દત સુધી જે અભક્ષ્યાદિનું પ્રત્યાખ્યાન કરાય તે નિયમ કહેવાય, એમ સમ્યકત્વમુદી વગેરે અનેક ગ્રંથોમાં જણાવ્યું છે. તેમાં પાઠ છે કે–ચમશ્ચ નિગમતિ, द्वी त्याज्य वस्तुनि स्मृतौ ॥ यावज्जीवं यमो. शेयः, सावधिनियमः स्मृतः ॥१॥ - ૧૦૪. પ્રશ્ન-અઢીદ્વીપના પાંચે મેરુ ઊંચાઈમાં એક સરખા છે કે નાના મેટા ?
ઉત્તર–જબૂદ્વીપની મેરનું પ્રમાણ લાખ જનનું છે અને ધાતકી ખંડના બે મેરુ અને પુષ્કરવર દ્વીપાર્શ્વના બે મે-કુલે ચારે મેરુપર્વતે જંબુદ્વીપના મેરુ કરતાં નાની છે, કારણ કે તે ચારેનું પ્રમાણ ૮૫ હજાર યોજન છે, એમ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ મહારાજે ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરુષચરિત્રમાં જણાવ્યું છે. ચંવાર એવ: - क्षुद्राः धातकीपुष्कराद्धयोः ॥ योजनानां पञ्चदश सहना मरुतोऽणवः ॥१॥ - ૧૦૫. પ્રશ્ન-નવ વેયકની ઉપર રહેલા પાંચ અનુત્તર વિમાનોની નામ ક્યા ક્યા?
ઉત્તર-૧ વિજય. ૨ વૈજયંત. ૩ જયંત. ૪ અપરાજિત. પ સર્વાર્થસિદ્ધ. આ રીતે પાંચ અનુત્તર વિમાનના નામો શ્રી પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રાદિમાં જણાવ્યા છે. આ
૧૦૬. પ્રશ્ન-એ પાંચે અનુત્તર વિમાને કેવા પ્રકારે રહૃાા છે?
ઉત્તર–૧ વિજય વિમાન-પૂર્વ દિશામાં. ૨ વૈજયંત વિમાન-દક્ષિણ દિશામાં. ૩ જયંત વિમાન-પશ્ચિમ દિશામાં, ૪ અપરાજિત વિમાન-ઉત્તર દિશામાં છે. આ ચારેની મધ્યમાં સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાન જાણવું
સ્થાપના:
૦ અપરાજિત विजयं वैजयन्तं च, जयन्तं चापराजितम्। ... प्राक् क्रमेण विमानानि, मध्ये सर्वार्थसिद्धकम् ॥१॥
- જયંત ૦..
સિદ્ધ ૧૭. પ્રશ્ન-પાંચે અનુત્તે વિમાનમાં રહેલા દેવની ભવસ્થિતિનું પ્રમાણુ શું ?
ઉત્તર—આયુષ્યનું બીજું નામ સ્થિતિ છે. ૦ વૈજય ત' . વિજ્યાદિ ચારે વિમાનમાં રહેલા દેવોનું જઘન્ય આયુષ્ય ૩૧ સાગરોપમનું ને
* *( ૨૨૯ )
સર્વાર્થ
| વિજય

Page #14

२३०
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
ઉત્કૃષ્ટ ૩૨ સાગરોપમનું જાણવું. આ બાબતમાં ચોથા અંગ તરીકે પ્રસિદ્ધ શ્રી સમવાયાંગમાં જઘન્ય ૩૨ સાગર ને પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર ને બૃહત્સંગ્રહણીમાં ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય ૩૩ સાગરોપમ કહ્યું છે. એ જ પ્રમાણે તત્વાર્થસૂત્રના ચોથા અધ્યાયનાપરત રતઃ પૂર્વાપૂવડનત્તર છે કર ! આ સૂત્રના ભીષ્યમાં પણ શ્રી ઉમાસ્વાતિ વાચકે કહ્યું છે. તથા સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાનમાં દેવોનું અજઘન્યાત્કૃષ્ટ સ્વરૂપે ૩૩ સાગરોપમનું આયુષ્ય જાણવું. અહીંના દેના આયુષ્યની બાબતમાં જઘન્ય વિભાગ કે ઉત્કૃષ્ટ વિભાગ છે જ નહિ, તેથી અજઘન્યાઋછ ૩૩ સાગરોપમ કહ્યા છે.
૧૦૮. પ્રશ્ન-શ્રી, હો વગેરે દેવી દેવાની ચાર નિકાય પૈકી કઈ નિકાયમાં રહે છે? ઉત્તર—એ દેવીઓ ભુવનપતિ નિકાયની છે, એમ શ્રી બૃહત્સંગ્રહણ સૂત્રની ટીકા વગેરે ગ્રંથમાં અણુવ્યું છે. * ૧૦૯. પ્રશ્ન-આમ ગોરસ અને દ્વિદલનું સ્વરૂપ શું ? ' ઉત્તર—દૂધ, દહીં ને છાશ આ ત્રણ પદાર્થો ગોરસ કહેવાય. આ ત્રણને જ્યાં
સુધી ઊંનાં ન કર્યા હોય ત્યાંસુધી તે આમ ગોરસ કહેવાય. વળી જેની સરખી બે ફાડ થતી હોય તેમજ જેને પીલવાથી તેલ ન નીકળતું હોય એવા અડદ, મગ, તવેર, વાલ, ચાળા વગેરે તથા તેની ભાજી વગેરે પણ દ્વિદલ ગણાય છે. પણ બદામ પસ્તા ચારોળી વગેરે દ્વિદલ ને કહેવાય, કારણ કે તેમાંથી તેલ નીકળે છે. આ દ્વિદલનું લક્ષણ રત્નસંચય ગ્રંથમાં આ પ્રમાણે કહ્યું છે કે-ઘંટી વગેરે યંત્રમાં પીલતાં જેમાં નખીયા હોય તે દ્વિદલ કહેવાય. તેની બે ફાડ થઈ તો પણ તેમાં નખીયા રહે છે માટે તે દ્વિદલ કહેવાય છે. કહ્યું છે કે–મિક પઢિrid, i દો નય तं विदलं ।। विदलेऽवि हु निष्फन्नं तहुन जहाय तो विदले ॥ ४०४॥ या ( ઉના કર્યા વિનાના) ગોરસની સાથે દ્વિદલ ન જ ખવાય, કારણ કે એ ભેગાં થતાંની સાથે જરૂર છત્પત્તિ થાય છે.
૧૧૦. પ્રશ્ન-તિષ્ક દેના પાંચ ભેદેમાં ચંદ્ર અને સૂર્ય એકેક ગણ્યા, તેનું શું કારણ?
ઉત્તરજાતિની અપેક્ષાએ એકેક સૂર્ય ચંદ્ર ગણ્યા છે, તેથી સૂર્ય ચંદ્રો વધારે પણ હાય એમ સમજવું.
૧૧૧. પ્રશ્ન-અઢીદ્વીપમાંના દરેક છીપમાં કેટલા સૂર્ય ચંદ્ર હોય?
ઉત્તર–જંબુદ્વીપમાં બે સૂર્ય ને બે ચંદ્રમા, લવણસમુદ્રમાં ચર સૂર્ય ને ચાર ચંદ્રમા, ધાતકીખંડમાં બાર સૂર્ય તે બાર ચંદ્રમા તથા કાલેદધિ સમુદ્રમાં ૪૨ સૂર્ય ને ૪૨ ચંદ્રમાં અને પુષ્કરર કીયાધમાં ૭૨ સૂર્ય ને ૭૨ ચંદ્રમા હાય છે. આ રીતે ૧૩૨ સૂર્ય ને ૧૩૨ ચંદ્રમાં અઢીદ્વીપમાં હોય છે. વિશેષ બીના સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ ટીકાદિમાં જણાવી છે. * ૧૧૨. પ્રશ્ન-શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્રાદિમાં દેના ચાર ભેદ કહ્યાં ને શ્રી ભગવતીજીમાં દેના પાંચ ભેદે કહા, તેનું શું કારણ?

Page #15

અંક ૮ મે ]. શ્રી પ્રશ્નસિંધુ
૨૩૧ ઉત્તર–ભાવ દેવને લક્ષ્યમાં રાખીને શ્રી શ્યામાચાર્ય ભગવંત શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાં દેવના ચાર ભેદો જણાવ્યા છે. એ જ અપેક્ષા જ્યાં જ્યાં ચાર ભેદો જણાવ્યા હોય ત્યાં સર્વત્ર સમજવી. તેમજ પૂજ્યવાદિ ગુણું વગેરેને લક્ષ્યમાં રાખીને શ્રી સુધર્માસ્વામીજીએ શ્રી ભગવતી સૂત્રના ૧૨ મા શતકના નવમાં ઉદ્દેશાના ૪૬૧ મા સૂરમાં પાંચ ભેદ જણાવ્યા છે. આ રીતે અપેક્ષા જુદી જુદી હોવાથી દેવાના અનેક ભેદો વિવિધ પ્રકારે થઈ શકે છે. જેમ પ્રવચનસારોદ્ધાર માં જીવના ૫૮૪ તથા ૫૬૩ ભેદે જુદી જુદી રીતે બતાવ્યા છે.
૧૧૩. પ્રશ્ન-વિજય, વૈજયંતાદિ રાજધાનીઓના કિલ્લાઓની ઊંચાઈ કેટલી ?
ઉત્તર–શ્રી વાભિગમસૂત્રમાં ઉછા ચેાજન કહી છે, શ્રી રામવાયાંગસૂત્રમાં ૩૭ જન કહી છે. સાચો નિર્ણય કેવલી નો. , ૧૧૪. પ્રશ્ન–દેવલોકની વાવડીઓમાં પાછલાં વગેરે હોય કે નહિ ?
ઉત્તર–માછલાં વગેરે છે ન હોય, પરંતુ પૃથ્વીના પરિણામરૂપ ભસ્યાદિના આકાર માત્ર હોય. કહ્યું છે કે-“અઢાવામ માનઢયા નધિ”
૧૧૫. પ્રશ્ન-આઠ રસમયના કેવલિસમૃદઘાતમાં કયે યે સમયે ઔદારિકાદિ કાચળ હોય ?
ઉત્તર–પહેલા સમયમાં ને આઠમા સમયમાં ઔદારિક કોયગ હોય, બીત છઠ્ઠા સાતમાં સમયમાં દારિક મિશ્ન કાયોગ, ગ્રીન ચોથા પાંચમા સમયમાં કામણ કાયમ હોય છે. આ બાબતમાં ઉમાસ્વાતિ વાચકે પ્રશમરતિમાં કહ્યું छ -औदारिकप्रयोक्ता प्रथमाष्टमसमययोरसाविष्टः ।। मिश्रीदारिकयोक्ता सूप्तमषष्ठद्वितीयेपु ॥१।। कार्मणशरीरयोगी चतुर्थके पञ्चमे तृतीये च ॥ समयत्रये च તમમત્વનદાર નિવમાત / ૨ ત્રીજ ચોથા પાંચમા સમયમાં કેવલી ભગવંતને અનાહારકપણું હોય છે, દારિક મિશકાયગમાં મિશ્રાં કર્મષ્ણુની સાથે છે, એમ સમજવું.
૧૧૬. પ્રશ્ન-તે જ વર્તમાન ભવમાં મોક્ષે જનારા છો કયા ક્યા ?
ઉત્તર–શ્રી તીર્થકર દે, ગણધર મહારાજ, ચાર વાર જેઓએ આહારક શરીર કર્યું છે તેવા છે ત માક્ષગામી જાણવા, એમ લબ્ધિસ્તંત્ર દિન બંને અનેક ગ્રંથોમાં જણાવ્યું છે.
૧૧૭. પ્રશ્ન-એકાવતારી દે કયા?
ઉત્તર-સર્વાર્થ સિદ્ધ વિમાનના દેવં નિશ્ચયે કરી એકાવતારી જાણવા. લેકાંતિક દે એકાવનારી હોય છે, એમ શ્રી પ્રદ્યુમ્નસૂરિ મહારાજે વિચારસરપ્રકરણની ૧૨૩ મી ગાથામાં જીણાવ્યું છે. દેવલેકમાં રહેલા તે તીર્થકરના જીવો કે જેએ દેવાયુષ્ય પૂરું કરીને તરત જ છેલ્લા મનુષ્ય ભવમાં આવી મોક્ષે જવાના છે તેઓ પણ એકાવતારી કહેવાય. એક વાર મનુષ્યભવ પામીને જેઓ મેસે જાય તેઓ એકાવતારી કહેવાય.

Page #16

૨૩૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ જ્યેષ્ઠ
૧૧૮. પ્રશ્ન—વૈમાનિક દેવાના અપેક્ષાએ ૩૮ ભેદો થાય છે, તે કઇ રીતે ઉત્તર—માર દેવલાકના દેવેના ૧૨, લેાકાંતિક દેવાના ૯, કિષિષીયાના ૩, નવ ચૈવેયકના ૯, પાંચ અનુત્તર વિમાનાના ૫ ભેદ. આ રીતે ૩૮ ભેદ જાણવા, ૧૧૯ પ્રશ્ન—ભાવ દેવનું સ્વરૂપ શુ ?
ઉત્તર—દેવલેાકમાં રહેલા દેવાયુષ્યને ભગવનારા દેવા ભાવ દેવ કહેવાય. તેના જ ભુવનપતિ, વ્યંતર, જ્યાતિષ્ક અને વૈમાનિક આ રીતે ચાર ભેદો શ્રી જીવવિચાર વગેરેમાં જણાવ્યા છે. ૧૧૯
૧૨૦. પ્રશ્ન-ભાવ દેવેના ૩૫૬ ભેદો કઇ રીતે થઇ શકે ?
ઉત્તર—ભુવનપતિના ૧૦ લે, પરમાધાર્મિ ક દેવાના ૧૫ ભેદ, વ્યંતરના ૧૦૫ ભેદ, જ્યોતિષ્ઠ દેવેાના ૧૦ ભેદ, વૈમાનિક દેવાના ૧૧૮ મા પ્રશ્નમાં જણાવેલા ૩૮ ભેદો સ મળી ૧૭૮ ભેદ થયા. તે સર્વના પાસા અને અપોસા આ બે ભેદ ગણતાં ૩પ૬ ભેદો જાણવા.
૧૨૧. પ્રશ્ન—પરમાણુ શાશ્વત છે કે અશાશ્વત ?
ઉત્તર-દ્રવ્યની અપેક્ષાએ પરમાણુ શાશ્વત અને પર્યાયની અપેક્ષાએ પર માણ્ અશાશ્વત છે. આ ખાખતમાં શ્રી ભગવતી સૂત્રમાં કહ્યું છે કે-પરમાણુપુઃ શહે નં અંતે ! માત્ ખાઇ ! ઉપરનોયમા ! સિય સાક્ષર્ સિય અસાત્તવ || से केणटुणं भंते एवं बुच्चइ ! गोयमा ! दट्टयाए सासए पज्जबट्ट्याए असासपत्ति ॥ ૧૨૨. પ્રશ્ન—પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનું સ્વરૂપ શુ ?
પુણ્યાનુ
ઉત્તર—પાછલા ભવમાં બાંધેલા પુણ્ય કર્મના અગાધાકાલ પૂરા થતાં ત્યારે ચાલુ ભવમાં તેના ઉદય થાય ત્યારે તેને અનુભવ કરતાં દાન, શીલ, તપ, ભાવ વગેરે પુણ્યકર્મના સાધના સેવી નવું પુણ્યકમ બાંધે. આવું જે પુણ્ય તે 'ધી પુણ્ય કહેવાય. અહીં જૂનાં પુણ્ય કર્મના ઉદયકાળમાં નવાં પુણ્યકમાં બંધાય છે. આ પુણ્યાનુબધી પુણ્યનું રહસ્ય છે. આવા પુણ્યકર્મના ઉદયથી મળેલ લક્ષ્મી વગેરેને દાનાદિ સત્કાર્યમાં સદુપયોગ થઇ શકે છે, માટે જ આવા પુણ્યના ઉદયવાલા જીવા સાતે ક્ષેત્રાને પોષીને આત્મકલ્યાણ કરે છે. અહીં દષ્ટાંત તરીકે ભરત ચક્રવર્તી, અભયકુમાર વગેરે જાણવા. ભરત ચક્રવર્તી પાલ્લા ભવના પુણ્ય કર્મના ઉદયથી આ ભવમાં ચક્રવતીપણુ પામ્યા. તે સ્થિતિમાં પણુ દાનાદિની આરાધના કરી, ભારતી નુખનમાં અનિત્ય ભાવના ભાવતાં કેવલજ્ઞાન પામ્યા. સુનિવેષ અંગીકાર કરી, એક લાખ પૂર્વ સુધી પૃથ્વીતલ ઉપર મુનિપણે વિચરી, સ્વપરતારક બની મુક્તિ પામ્યા. અભયકુમાર મંત્રી પણ પાછલા ભવની પુણ્યાથી અહીં રાજપુત્ર થયા. અવસરે પ્રભુશ્રી મહાવીરદેવ પાસે પરમ ઉલ્લાસથી નિર્મલ સંયમની સાત્ત્વિકી આરાધના કરી સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાનમાં એકાવતારી દેવપડ઼ે ઉત્પન્ન થયા. ત્યાં તેત્રીશ સાગરોપમનુ આયુષ્ય પૂર્ણ કરી મનુષ્ય ભવ પામી મેાક્ષે જશે.

Page #17

અંક ૮ મે ] શ્રી પ્રશ્નસિંધુ
૨૩૩ ૧૨૩. પ્રશ્ન-પુણ્યાનુબંધી પાપનું સ્વરૂપ શું ?
ઉત્તર–આની સામાન્ય વ્યાખ્યા એ છે કે-જે પાપના ઉદયકાળમાં પુણ્ય બંધાય, તે પુણ્યાનુબંધી પાપ કહેવાય. એટલે પાછલા ભવમાં કરેલ પાપકર્મોને અખાધાકાળ વીત્યા બાદ જ્યારે ઉદય થાય, તે વખતે દુ:ખી સ્થિતિમાં પણ મુનિરાજ વગેરેનો ઉપદેશ સાંભળી, ધર્મારાધન કરી નવા પુણ્યકર્મો બધે આવા પ્રકારનું જે પાપ તે પુણ્યાનુબંધી પાપ કહેવાય. અહીં આદ્રકુમાર, અવંતી સુકુમાલના પાછલા ભવનો જીવ મચ્છીમાર વગેરેના દાંત ાણવા. સંયમની વિરાધના કરવાથી બંધાયેલા પાપકર્મોના ઉદય થતાં આદ્રકુમાર અનાર્ય દેશમાં જન્મ પામ્યા, પણ અભયકુમારે મોકલેલી જિનપ્રતિમાના દર્શનથી જાતિસ્મરણ જ્ઞાન પામી, પાછલા ભવની બીના જાણી, સંયમની આરાધના કરી ઉત્તમ સુખ પામ્યા. પાછલા ભવમાં અવંતીસુકુમાલનો જીવ મરછીમાર હતો. પાપના ઉદયથી તે મચ્છીમારપાળુ પામ્યો પણ મુનિની દેશના સાંભળી, દેશવિરતિ ધર્મની આરાધના કરી તે માછીમાર નલિની ગુમ વિમાનમાં દેવપણે-ઉત્પન્ન થા. શાલિભદ્ર, તથા ધન્યકુમારના જીવ પાછલા ભવમાં ગરીબ સ્થિતિમાં હતા. તે ગરીબાઈ પાપકર્મના ઉદયથી પામ્યા. પણ આ ભવમાં સુપાત્રદાન પરમ ઉદ્ઘાસથી દેતાં તે બંને ભવાંતરમાં સુખમય માનવભવ પામ્યા. અવંતીસુકુમાલ-શાલિભદ્ર-ધન્યકુમાર .આ ત્રણે ભવ્યજી ચાલું ભવમાં જે સુખી હતા તે પાછલા ભવની પુણ્યાનું ફલ જાણવું.
૧૨૪ પ્ર*-પાંપાનુબંધી પુણ્યનું સ્વરૂપ શું ? “ * ઉત્તર–જે પુણ્યના ઉદયકાલમાં પાપકર્મો બંધાય, તે પાપાનુબંધી પુણ્ય કહેવાય એટલે આવા પુરય કર્મને બાંધનારા જીવો ચાલુ ભવમાં પુણ્યદયે સારી રિથતિમાં હોય છે પણ પગલાબંદી બનીને તેઓ વિષયક્ષાયને સેવીને દુર્ગતિમાં જાય છે. અહીં દષ્ટાંત તરીકે સભૂમચક્રવતી વગેરે જીંણવા. પાછલા ભવની પુણ્યાઇથી તે ચક્રવત્તી પશુ પામ્યા પણ તે ભવમાં અધર્મમય જીવન જીવીને નરકે ગયે ચકવત્તની બાબતમાં એવો નિયમ છે કે જે તે ચાલુ ભવમાં ચક્રવત્તી પણાને ત્યાગ કરી સંયમની આરાધના કરે છે તે મોક્ષે જાય, જેમ શ્રી શાંતિનાથ, કંથનાથ, અરનાથ પ્રભુ. કદાચ મેક્ષે ન જાય તે દેવલોકમાં વૈમાનિક દેવપણુ પામે, જેમ સનકુમાર ચક્રવત્તી, મમ:ણ શેઠ પાછલા ભવની પુણ્યાઈથી લક્ષમી પામ્ય પણ કંજુસાઈ વગેરે કારણેને લઈને સંગતિ ને પામ્યા.
૧૨૫ પ્ર–પાપાનુબંધી પાપનું સ્વરૂપ શું ?
ઉત્તર–પાપને બંધાવનારું જે પાપ તે પાપાનુબંધી પાપ કહેવાય, એટલે પાછલા ભવમાં જીવહિંસાદિ પાપનાં કારણે સેવી બાંધેલા પાપકર્મોના ઉદયે આ ભવમાં જે દુ:ખ ભોગવી રહ્યા છે ને નવા પાપક કરી દુર્ગતિમાં જવા લાયક બને છે. તેઓ પાપાનુંબંધી પાપના ઉદયવીલા જાણવા. અહીં દષ્ટાંત તરીકે બિલાડી, ઉંદર વગેરે જાણવો.

Page #18

D}}}} વીવિલાસ GS 2] ( ૧૬ ) (lo
ર મળ્યે માહુન ના ઓળખાય રે,
મનમાન્યા માહનને મળીને, વિછડા નહીં કાય,
સાતાવેદનીયના પ્રસંગમાં આ જીવ પડી જાય ત્યારે તેને વામી ભગવાન સાંભરતાં જ નથી. એ ગાન-તાન. વિના અને ધમાલમાં એટલા પડી જાય છે કે એને પોતાના જીવનમાં આદર્શ જેવી ચીજ છે તે ખ્યાલમાં પણ રહેતુ નથી અને એ પોતાની નાની મોટી કુરાઇમાં મલકાતા ચાલ્યેા નય છે. એ નાના ગામડામાં હોય તે નાની શેઠાઇ અને મેટા શહેરમાં હાય તા ત્યાં જમાવેલી પેાતાની નાનકડી શી દુનિયામાં એ એતપ્રેત શુ ાય છે, એ પેાતાના નાના મોટા વેપાર કે વ્યવસાયને ધન્ય માને છે, એ પાતાની આસપાસ જમાવેલ આશ્રિતોની પ્રશ'સા કે ખુશામતમાં ચકચૂર થઇ નય છે અને પોતાને મળેલ અસાધારણ લાભમાં ફૂલાઈ જઈ ધરતી પર જાણે પગ પણ ન દેવાની સ્થિતિએ નાચતા ફરે છે.
પણ રાતાસુખમાં કે ધનમાલના ઢગલામાં પડેલા, ઉપરાંત મહાદારૂણ આપત્તિમાં પડેલા કે જેમ તેમ કરીને જીવન નભાવનારા, મોંઘવારીના પનથી દબાઇ ગયેલા કૅ મરવાને વાંકે જીવતાઓની સ્થિતિ જોઇએ કે માનસિક વિચારણામાં પોતાને આગળ વધી ગયેલા માનનારા પણ સંસારમાં સર્વસ્વ માનનારા અને આ જીવનને બને તેટÀા લાભ લેવા નીકળી પડેલા માણસેાની સ્થિતિ વિચારીએ તે પણ પુગળાનદીપણું, વિષયકષાયમાં રક્તતા, કાં તે વર્તમાન કાળમાં કાંઇ દમ નથી, ભૂતકાળ સારા હતા એવી ફરિયાદ અને ત્યારે જમીનમાં સેક્સ નથી, વ્યાપારમાં કસ નથી અથવા નોકરીમાં બ્યુઝ નથી, આવી such qui that sie sienant le ena e જી મળે તેા તને એ ઓળખે પશુ નહિ. શાન્ત સુખમાં પડેલાને ભગવાન સાંભરે નહિ ત્યારે બાકીના સર્વને ભગવાન ભેટી નય તો તેને ઓળખી પણ ન શકે એવી સ્થિતિ છે,
પ્રથમ ભગવાન એટલે શુ? એ વિચારીએ. મહાપુરુષા કરી, પેાતાનું આત્મધન એળખી,..સ્વપરનું વિવેચન કરી, સ્વને સ્વીકાર કરનાર અને પરા ત્યાગ કરનાર આદ વિભૂતિ. એના જેવા થવાનું આપણી સન્મુખ દર્થાત રજૂ કરનાર, આદર્શ પૂરા પાડનાર અનુકરણીય વ્યક્તિને ભગવાન કહેવામાં આવે છે. આવા ભગવાન વહેવારમાં રચેલપચેલ
૧. વારવિલાસના મથાળા નીચે ચાલુ કરેલ લેખમાળાની આ સખ્યા છે. દરેક લેખ સ્વતંત્ર હેમ મુખ્યત આગલા લેખના અનુસંધાન વગર વાંચી શકાય છે. આ લેખને આગલા ૧૫ સંખ્યાના લેખ સાથે થોડો રસ ખંધ છે, તેની સાથે વાંચવાયી વધારે મેન્ટ આપે તેવો છે. સ્વત ત્ર પણ વાંચી રાકાય તેમ છે. ૨. ચોસઠ પ્રકારી પૂન પૈકી તૃતીય વેદનીય કર્મીની પૂદ્ધમાં સાતથી નૈવેદ્ય પૂજાની બીજી ગાથાના હત્તર વિભાગ. “
( ૨૩૪ )&

Page #19

અંક ૮ મે ].
વીરવિલાસ
બાણીને મળી જાય તે તેને એ ઓળખે પણ નહિ, તેની સાથે પ્રેમથી વાત કરે પણ નહિ, તેને પરિચય વધારે પણ નહિ. આ વિચિત્ર લાગે તેવી વાત છે, પણ તન સાચી છે. તે આપણે જચાવીએ.
ધારે કે આજે મહાવીરસ્વામી આપણી વચ્ચે આવી જાય તે આપણે તેના તરફ ભાવ વતે ? આપણે એને જોઈને નમી પડીએ અને ધરબારને ત્યાગ કરી તેના અનુયાયી થઈ જઈએ કે તેના માંથી સેંકડો ભૂલો કાઢવા લાગીએ ? તેના પર ચર્ચા કરીએ કે તેને સેવવા મંડી જઈએ ? તેના શરીર પર ઘરેણાં છે કે નહિ યા તે તે નમ્ર છે કે નહિ તે તપાસીએ કે તેના ઉપદેશના રહસ્યમાં ઊતરી તન્મય જીવન ગઢવવા પ્રયત્ન કરીએ ? જરા પણ પ્રમાણિકપણે અંતરાત્માને આ સવાલ પૂછુ તે સાચે ઉત્તર મળશે ! આપણે એને “મોહન” તરીકે કદી ન જ ઓળખીએ, આપણે એનો આદર પર વારી ન જ જઈએ, આપણે એની પાછળ ધૂન લગાવ ભદંત ' અને “ગાયમા ને સબંધ ન જ જણાવી શકીએ. આવી વાત શા માટે બને છે? આપણને અત્યારે ભગવાન મળતી નથી ? આપણે ભગવાનને ઓળખવા કદી વિચાર પણ કર્યો છે ? આપણે ભગવાનને ખરેખર મળવું છે ? આપણે તેના જેવા થવું છે કે આપણે સાચી ભગવાન થવાને વિચાર પણ કયો છે ?
જ ખરી રીતે તે ભગવાન આવે તે તેના ઉપદેશના અવ્યવહારુપણુની વાત કરીએ. એ વર્તમાન યુગને સમજી શકયા નથી એવો તેના પર આક્ષેપ કરીએ, એ બૈરી છોકરાં વગરના હોવાથી સંસારીના આદર્શ અને સુખ શું સમજે એમ કહેવા લાગી જઇએ અને કદાચ મળી જઈએ તો કાં તો તેની સામે અક્કડ થઈને ઊભા રહીને અથવા તેને હગ (humbug) અઝુંપણું સમજાવનાર ગોરાળીઆ વ્યક્તિ તરીકે ગણાવી તરછોડી નાંખીએ. એ તદ્દન વિચિત્ર લાગે તેવું ચિત્ર છે, પણ તદ્દન સાચું છે અને પિતાની નજર સન્મુખ વેરાગીરામ નગ્ન ત્યાગીને ખડ કરવાથી એ વાત સૂજી આવશે. અને તર્યું સ્વીકારાઈ જશે. સારું છે કે આજે ભગવાન મળે તેમ નથી, બાકી મળે તેવું હોય તો આ પ્રાણીને તે “ એ ભગવાન એના એ' ની દશા સમજવી. I અને ખરું વિચારીએ તો ભગવાને નથી મળતા નથી મળ્યા ? આપણે ધારીએ તે તેને દરરોજ મળી શકાય તેમ છે. આપણા સમાજમાં તે ઠેર ઠેર દેખાય છે, પ્રત્યેક ગામમાં દેખાય છે, પ્રત્યેક ઘરમાં દેખાય છે. આખી દુનિયા આપણને ઉપદેશ આપી રહી છે. શરીરે પતવાળા, ક્ષયથી પીડાતા, વુમનીઆને ભેગા થતાં, પક્ષઘાતના વ્યાધિગ્રસ્ત સર્વ ઉપદેશ આપી રહેલ છે. પિટને માટે ગમે તેટલા વલખાં મારનારા ઉપદેશ આપી રહેલ છે અને પ્રત્યેક જનાવર પશુ, પંક્ષી ઉપદેશ આપે છે. આપણે એ સાંભળ નથી. બાકી ઓ પણ આદર્શ સમજાવે અને સ્પષ્ટ કરે એ પ્રત્યેક આપણે ' મોહન ' છે અને શોધીએ તે આખા સમાજમાંથી મળી આવે છે. દરરોજ મળી આવે છે. પણ દુર્ભાગે આપણે એ મેહનને ઓળખતા નથી. ' ' મેહનીમાં રાત્રી રહેલ ઇદ્રિયોગમાં જામી રહેલ, અભિમાનમાં વસી રહેલું, સગાંસંબંધી ઈ9 જાની પ્રશંસા મેળવવામાં સર્વ સમજી રહેલ પ્રાણીને લાગવાન શોધવા

Page #20

૨૩૬ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ જયેક જે નથી. બાકી મરજી હોય તે ભગવાન અંતરપટમાં બેઠા છે, જાગતી જાત છે, સર્વ કાળ હાજર છે. ઓળખનાર અને ઓળખાવનારની એકતા વિચારવામાં આવે, અનંત પુરુષાર્થની શક્તિને ખ્યાલ કરવામાં આવે, ભાગનું ક્ષણિક નજરમાં રાખવામાં આવે તે ભગવાન તુરત મળી જાય અને પોતે સ્વયં ભગવાન બની જાય, પણ આને તે સંસાર માં રહી, પુત્રપરિવારની જૂળવણી કરી, લગ્ન મહોત્સવના ૯હાવા લેતાં લેતાં ભગવાન મેળવવા છે અને મળી જાય તે પણ પોતાનું કાંઈ ગુમાવ્યા વગર પોતાને ભગવાન સાથે વાત કરવી છે. એમાં એને જરા ગંભીર વિચાર પણ આવતા નથી કે આ તે કાંઈ ભગવાનને મળવાની કે ગવય થવાની રીત છે ? એમ ભગવાન મળે ખરા, અને મળે તે તેનો લાભ મળે કે તેની સાથે પરિચય થાય પણ ખરે ?
એક માણસ સામે ચાના પ્યાલા પડ્યા છે, મહોઢામાં સિગારેટ છે, ધૂમાડા નીકળતા જાય છે અને ભાઈશ્રી તકીઆને અઢેલી સંતને પૂછે છે કે “સાહેબ ! મોક્ષ કેમ મળે?” સંત જવાબમાં કહે કે “ભાઈ ! તમે તે મેસનાં ગાડાં બંધાતાં હોય તે તેની સાથે પણ જોવે પર તેમાંના છે. એ બસો રૂપીઆ માગે તે તમે સવાસોથી વાત ચલાવે. હાથમાં સીગારેટ છે, સામે પડી છે, તકીઆ છોડવા નથી, સિગારેટ ફેંકી દેવી નથી, ઊભા થવાની તસ્દી પણ લેવી નથી અને ખાલી વાણીવિદ તરીકે પૂછવું છે કે મેક્ષ કેમ મળે ? આ તે તમારા મોક્ષ જવાનું લક્ષણ છે ? એનાં લક્ષણ જુદાં હોય ! ” આ હાસ્યજનક પ્રસંગ ભગવાન. મેળાપ માટેની આપણી તાલાવેલી બતાવે છે. આપણી ગંભીરતા સૂચવે છે, આપણી અંતરદશા સૂચવે છે, અને વિચારીએ કે ગામને પાદર ભગવાન આવ્યાને કોઈ સમાચાર આપે અને સરકારનું લાખ રૂપીઆનું ટંડર ભરવાની તારીખને છેલ્લે કલાક તે વખતે પૂરા થતા હોય તો બેમાંથી કેને માટે દેડીએ ? આના જવાબમાં આપણા વિકાસની પારાશીશી છે, આના જવાબમાં આપણી પ્રગતિના માર્ગની માપણી છે, આના જવાબમાં આપણી વાસ્તવિક વિચારણાના નિર્ણયની પરાકાષ્ઠા છે.
બાકી ભગવાનને શોધવા જવું પડે તેમ નથી, એને મેળવવા માટે ભટકવું પડે તેમ નથી, અને ઓળખવા માટે એમના શરીર પર ધરેણુ ધનુષ્યબાણ છે કે નહિ એનું અવલોકન કરવું પડે તેમ નથી; એ હાજરાહજુર છે, સાથે છે, બાજુમાં છે, અંતરમાં છે, ઊંડાણમાં છે અને સાચી ગંભીરતાથી રેશે વ્યા જડે તેવા છે. " માટે આપણે ઘેર સંત પધાર્યા છે, આપણી પાસે ભગવાન પોતે આવ્યા છે, એ આપણુ જેવા જ હતા, એ આપણી સાથે રમતા ખેલતા હતા, એ આપણા આદર્શ મય છે, એ સાધી ગયા તેવા આપણે પણ થઈ શકીએ છીએ અને એ ભગવાન પ્રત્યેક વ્યક્તિમાં છે, એ પિતામાં છે, એ ભગવાનને ઓળખવાની જ વાર છે અને એને સાચા ઓળખ્યા, એનું દર્શન થયું અને એના જેવા થવાની તાલાવેલી લાગી એટલે બાકીની સર્વે વાત મળી આવે છે, સર્વ સાધન સુકર થઈ પડે છે અને સર્વ આનંદનો વિસ્તાર અંદર અને બહારથી થઈ જાય છે, માટે મોહમાં પડી રહી ભગવાનને શોધવા, મોટરમાં

Page #21

અંક ૮ મે ] વીરવિલાસ
૨૩૭. બેસી ભગવાનને ગેdવા અને અભિમાનનું પોષણ કરતાં ભગવાન મેળવવાની ધાંધલા કરવા અને ભગવાન સામે "માવે ત્યારે એની ઓળખાણું પણ ન પડે, એનો પરિચય પણ ન થાય. એના જેવા થવાને નિર્ણય તે શુ પણ ખ્યાલ પણ ન થાય તે તે પછી ભારે ગૂંચવણની વાત થઈ જાય; માટે ભગવાન કયાં છે ? કોને મળે છે ? કયારે મળે છે ? પિતાને તેને પરિચય કરવાની તમન્ના થઈ છે કે નહિ? અને તે અત્યારે જેને પોતાનું માન્યું છે તેના સંબંધમાં અજબ પરિવર્તન કરવાની પોતાની ઈચ્છા થઈ છે કે નહિ તે વિચારી લેવું અને બાકી અત્યારની દશામાં તે ભગવાન દરરોજ મળે તે તેને ઓળખાય તેવું નથી એ વાતને સ્વીકાર કરવાની સાથે જ ભગવાન અંદર બેઠા છે અને પ્રયત્નથી ઓળખાણ રાખે તેવા છે એ વાતને પણ વિચાર કરી લેવું. બાકી “ સિદ્ધગિરિ ધ્યાવો ભવિકા, સિદ્ધગિરિ મા, ઘેર બેઠાં પણ બહુ ફળ પા ભવિકા ! બહુ ફળ પાવો.' સ્તવનમાં ભારે ભાવ ભર્યો છે તે વિચારવું. એમાં “ભાવ અનતે અનંત ફળ પાવે’ એ મુદ્દામ વાત છે. એ પચાવતાં ન આવડે તે વ્યવહારુ સાધનધર્મોને નાશ થઈ જાય અને સાચી વાત તો મેહ માયામાં આસક્તને સાંપડે નહિ એવી દુગ્ધામાં પડી જવાય તે અંતરમાં રહેલ “મોહન”ને મળવાની, મળીને ઓળખવાની અને ઓળખીને તેને તેના યથાર્થ સ્વરૂપે પ્રકટ કરવાની જરૂર પર વિચાર-નિર્ણય કરવા જેવું છે અને મોહનને પ્રથમ બહારથી અને છેવટે અંદરથી ઓળખવાની ખાસ જરૂર છે. આ એક ગૃઢ વાકયવિલાસમાં ભારે રહસ્ય રહેલું છે અને તે અનેક દૃષ્ટિબિન્દુથી વિચારણા માગે છે. એમાં રહેલ સંકેતને વ્યવહાર નિશ્રયનો સમન્વય કરી શકનાર જ પચાવી શકે તેમ છે, પણ તેમાં આત્મદર્શનનો અદૂભુત પ્રવેગ છે અને તેને સમજવામાં સંસારમાગને અંતે સીમાચિહ્નનું સાચું દિવ્ય દર્શન છે. ગિરાજ ગાઈ ગયા છે –
અનુભવ ગૌચર વસ્તુ કે રે, જાણો યહ ઈલાજ; કહન સુનનકે કછુ નહિ યારે, આનંદધન મહારાજ
નિશાની કહા બતાવું રે. આ વાત ખરે ખરી છે, વિચારવાથી બેસે તેવી છે, સડવાથી આનંદ આપે તેવી છે, અને જીવવાથી સાંધ્ય સન્મુખ પહોંચાડી દે તેવી છે. અંતમાં મેહનને ઓળખવા આગ્રહ કરીએ, મોહન ઓળખી શકાય તેવી છે તે વાત સમજીએ, મેન અનેક વાર મળ્યા છે અને એને ઓળખ્યા નથી એ વાત , જાણી લઈએ અને મનને શોધવાની તમના જાગશે ત્યારે એ હાથ વેંત પણ છેટા નથી એ વાત ધારી લઈએ. એ અનુભવગોચર વસ્તુ છે, એમાં કીધે કચ્ચે કાંઈ દહાડે વળે તેમ નથી, એને તે જાણવાની જરૂર છે અને જાણીને બરાબર ઓળખવાની જરૂર છે, ધરે જ છે, પાસે જ છે. શોધે અને મળશે, એાળખ અને પિતાનો થશે, બહાર કાઢો અને તન્મય થઈ જવાશે.
મોનિક

Page #22

एगोहं
મુનિરાજને દરરાજ રાત્રે કહેવાની સ ધારા પારસીની એક ગાથાનું આ પ્રથમ પદ છે. એમાં કર્તાએ એકત્વ ભાવનાને સમાવેશ કર્યા છે. જીવ વિચારે કે હુ એકલેા છું, ઉપલક્ષણથી હું એકલે આવ્યા છું, એકલેા જવાના છું, સાથે કાંઇ લઇ જવાને નથી, કાંઇ લાગ્યે પણ નથી. અહીં મળેલ કુટુંબ પરિવાર અને મેળવેલ લક્ષ્મી બધી અહીં મૂકીને જવાનેા છું. તે મેળવતાં બાંધેલું પાપ મારે એકલાએ જ ભાગવવાનુ છે. તેમાં કેઇ ભાગ પડાવવાના નથી. આ પ્રમાણે એકત્વ ભાવનાને લગતા આ જીવ બહુ વિચાર કરે અને પછી નિર્ણય કરે કે હું આજ સુધી પહુ ભૂલ્યા છું, ઘણી ભૂલે કરી છે પણ હવે ભૂલ નવી કરવી નથી. હવે તો ચેતી જવું છું. અહીં તે! હું સહજે હસતાં હસતાં કર્મ બાંધુ છું પરંતુ તે ભાગવતી વખત બહુ આકરા પડી જવાના છે. જે જીવાને પરભવને લય નથી, દુઃખ પામવાથી ડરતા નથી, છતી આંખે પરિણામ સુધી નજર પહોંચાડનારા નથી તે જીવા ભલે ગમે તેમ વર્તે પણ હું તેમ વી શકે નહીં. જો હુ પણ આંખ વીંચીને દોડ્યા જ કરુ' તા પછી મારામાં ને એવા અજ્ઞાનીઓમાં શું ફેર ?
આ બાબતની ઉપા॰ સકળચ દજીએ, વિનયવિજય મહારાજે તેમજ યશ:સેમમુનિએ પેાતાની કરેલી ભાવનાઓમાં ખડુ કહ્યુ છે. આ બધા ઉપર લખેલા ત્રણ અક્ષરના શબ્દના જ વિસ્તાર છે. આ વિષય ખાસ સમજવા જેવા તેમજ વિચારવા જેવા છે. એને વધારે વિસ્તાર પ્રસ ંગે જણાવીશ.
કુંવરજી
85
વિવેક
શાસ્ત્રમાં વિવેક એ
નિધિ ઉપરાંત દશમા નિધિ કહ્યો છે. નિધિ એનુ નામ છે કે જેમાં અખૂટ દ્રવ્ય હાય. ગમે તેટલુ કાઢા તે પણ ખૂટે જ નહીં. આવી ઉપમા વિવેકને આપવાનું ખાસ કારણ એ છે કે-વિવેકવ ત મનુષ્ય કોઇપણ વખત ભૂલ કરતા નથી તેથી તેને પશ્ચાત્તાપ કરવાના વખત તા આવતા જ નથી. તેનુ હૃદય નિરંતર ઉલ્લુસાયમાન જ રહે. વિનય વિવેકના લઘુ બધુ છે તેથી જ્યાં વિવેક હાય ત્યાં વિનય તેા હાય જ. આ એ ત્યાં એકઠા મળે ત્યાં નિરંતર આનંદ જ વર્ત્યા કરે. તે પરોપકારમાં પ્રવૃત્ત થાય. અનેક વાંનું હિત કરે.
પેાતાનામાં રહેલા વિવેકગુણથી અનેક મનુષ્યના કષ્ટોને દૂર કરે, માર્ગ કાઢી આપે જેથી તેની મૂંઝવણુ મટી જાય. આ ગુણુના સંબંધમાં જેટલું લખીએ તેટલું ઓછુ છે. સમજી મનુષ્યે નિરંતર વિવકને ખપ કરવા. તેને ભૂલવા નહીં. ખાસ નોંધી રાખશે કે અનુપમ રત્ન તે વિવેક છે,
===( ૨૩૮ )
કુંવરજી

Page #23

હતા પરસ્પરના દ્વેષ ને કલેશ
પરપરના હેપ ને કલેશથી ઘણા કુટુંબ, જ્ઞાતિ, સમુદાયે, સંસ્થાઓ અને રાયે પાયમાલ થયા છે એવું આપણે એકથી વધારે વખત યેલ તથા જાણે લ છે છતાં એવા છેષ ને કલેશ કેમ તજાતા નથી ? તેનું કારણું વિચારતાં એમ જણાય છે કે-આ જીવને અનાદિ કાળથી કષાને સહવાસ એ ગાઢ થઇ ગયેલ છે કે તે કવા આત્માના દુશ્મન છે છતાં તેને મિત્ર તુલ્ય માને છે અને તેને વશ થઈને કલેશ ને હેપ તાજા જ રાખ્યા કરે છે. કદી મંદ પડે છે તે પાછા તેજ કરે છે અને પરિણામે બંને પક્ષવાળા અનેક પ્રકારની હાનિ અનુભવે છે છતાં અશુભના ઉદયથી તેને છેડતા જ નથી.
પક્ષમાંથી એક પક્ષ અથવા એક મનુષ્ય જે કાંઇક વિચારશીલ હોય અને તે પોતાને આગ્રહ છેડી દે છે તે ક્ષેશ શમી જતાં વાર લાગતી નથી. પરિણામે બંને પક્ષને શાંતિ ને સુખ પ્રાપ્ત થાય છે, પરંતુ જ્યાં બંને પક્ષના મનુષ્ય પોતાને સાચા અથવા ખોટા આગ્રહ છોડતા નથી ત્યાં કલેશની પરંપરા ચાલે છે. આ પરંપરા આ ભવમાં જ અટકતી નથી પરંતુ ભવાંતરમાં પણ સાથે આવે છે અને ત્યાં પણ પરસ્પરને જોતાં જ તેમજ કલેશ ઉપજે છે જેથી પાછા પાયમાલીમાં આંવી પડે છે.
આવી બાબતમાં મારી વાત સાચી છે માટે તેને કેમ ડું ? એ પણ વિચાર કરવા ચોગ્ય નથી. સાચી વાતને પણ આશ્ચર્ડ તજી દેશે તે પરિણામે સાચાના જ ન્ય થશે પરંતુ તેને માટે જરા શાંતિ ને ધીરજ રાખવી પડે છે. રાં સારમાં પરિણુએ તો રોત્યને જ જય થાય છે પરંતુ તે જરા મેડો ને મેળે થાય છે, માટે કંઈપણ અનામતમાં ઉતાવળ ન કરવી, અકળાઈ ન જવું. મારું સાચું પણ કેમ માર્યું જાય છે? તેને વિચાર ન કરે. સાચું તે તે સાચું જ છે, તે સાચું ઠરવાનું જ છે પણ તેને માટે બહુ ધીરજ રાખવી પડશે. આ બાબત ઉપર જણાવેલા બધા છેષને લાગુ પડે છે. અહીં દરેકની જુદી જુદી વ્યાખ્યા આપી નથી. પ્રસંગે તેમ પણ કરવા ઈછા વતે છે. તેને માટેના દષ્ટાંતો પણ પ્રસંગે જણાવીશ.
કલેશથી અને પછી થયેલી હાનિ નેત્ર ખોલીને જોઈએ તો અનેક સ્થળો દષ્ટિગોચર થાય છે પરંતુ કલેશ અને તેલના આવેશને વશ થયેલા મનુષ્યો તે જોઈ શકતા નથી. જે ટૂંકા વાતમાં કલેશ ને છેષનું નિવારણ ન કરવામાં આવે તે તેના મૂળ ઊંડા જાય છે અને પછી તેનું નિવારણ કરવું મુશ્કેલ થઈ પડે છે. સાચા સુજ્ઞજને આ બાબત વિચાર કરશે તો જરૂર તેના અંત:કરણમાં સાચા પ્રકાશ પડશે અને સાચી વાત એળખાશે. '
" કુંવરજી

Page #24

{ લાયકાતના મા૫ : આભાર કેને માન?!
સમાન કામ ના કરાર = નનનન નનનન ન
નન
આજે રવિવાર હોવાથી શેઠ ચંપકલાલ નિરાંતે પોતાના બંગલાના વિશાળ બાગમાં ફરી રહ્યા હતા. એટલામાં નોકરે આવી વર્તમાનપત્રો લાવી મૂકયાં. એક આરસની બેઠક પર બેસ શેઠે પત્રો વાંચવા માંડ્યાં. વાંચી રહ્યા બાદ એમની નજર પોતાના બંગલા પર સ્થિર થઈ. એક દિવસ એ આવા વિશાળ મહાલયને માલેક બનશે એ ભાગ્યે જ કયું હશે. જેને રહેવાને નાનું સરખું મકાન પણ ન હતું તે જ વ્યક્તિ મોટા બંગલામાં મહાલશે એવું કપણે ધાયું હતું ? જ્યારે એ પહેલવહેલ એક સંબંધી સાથે મુંબઈ આવ્યું હતું. ત્યારે માંડમાંડ પેટિયું કાઢતી નોકરી મળી. એની ઉમર ત્યારે માત્ર ચૌદ વર્ષની હતી. રાત્રે થાકીને લોથપોથ થઈ એ સૂતે, ત્યારે એને પોતાની મા યાદ આવતી. સગાસંબંધીઓની હૂંફથી એ પિસા કમાવા દૂર આવ્યો હતે. માનો મમતાભર્યો, થાક ઉતારી દેતે હાથ એના માથે ફરતો જોવા એ કેટલો આતુર હતા ? પણ જ્યાં પોતાનું જ પૂરું થતું ન હતું ત્યાં માને કયાંથી તેડાવે ? એની પેઢીના સામે આવેલી સ્કૂલમાંથી એ જ્યારે પોતાની વયના છોકરાએને સાંજે મસ્તી તોફાન કરતાં ધરે જતાં જોતા ત્યારે એ દુઃખને નિસાસે નાંખતે. કેવા ભાગ્યશાળી છે ! છે કંઇ ફીકર કે પારકાં કામ કરવાનાં ?કેવું સુખી જીવન ગાળે છે ? મા-બાપની છાયામાં લાડ કરતાં એ લેકે નિશ્ચિતતાથી ભણતા હતા અને એ એમની જેટલો હોવા છતાં અત્યારથી જ રોટલે પેદા કરવાની જવાબદારી ઉઠાવી રહ્યો હતો. , હોઠ ચંપકલાલે ભૂતકાળ યાદ આવતાં એક નિઃશ્વાસ નાખે, બાળપણમાં કોર જીવન જીવનાર એ આજે અનેક લિમિટેડ કંપનીઓના ડાયરેકટર હતા. અનેક સંસ્થામાં જુદા જુદા હોદા ધરાવતા હતા, અને સમાજમાં અગ્રગણ્ય વ્યક્તિ ઓળખાતા હતા. શું ભાગ્યની લીલા છે ! પણ એકાએક એની વિચારસૃષ્ટિમાં ભંગ પડ્યો. નેકરે આવી જણાવ્યું કે—કેટલાક ગૃહસ્થા એને મળવા આવ્યા છે, એ ઊઠીને બંગલામાં ગયા. ત્યાં કેટલીક, સમાજના પ્રતિષ્ઠિત સજજને એની રાહ જોઈ બેઠા હતા. સૌનું સ્વાગત કરી શેઠે બેઠક લીધી. - “ આજે આપ સૌએ મારું ઘર પાવન કર્યું.” શેઠે વાત શરૂ કરી.
શેઠ આપ પણ શું બોલો છો? અમે તો આપને વિનંતિ કરવા આજે આવ્યા છીએ. ” એક જણે કહ્યું.
શોની ?” “ સમાજના આગામી અધિવેશનનું પ્રમુખસ્થાન લેવાની.” સમાજના મંત્રીએ કહ્યું.
શેઠે હસતાં હસતાં કહ્યું, “ આપ બધા શું મને સમાજ સમક્ષ શરમદે પાડવા માગો છો? અભણ માણસને એ સ્થાન આપી મારી ફજેતી કરાવવી ? મને ન તે ભાષણ કરતા આવડે કે ન તો હું કઈ ઉત્તમ માર્ગ દર્શન કરાવી આપવા જેવી બુદ્ધિ કે વિદ્વત્તા ધરાવતો હઉં.”
( ૨૪૦ )

Page #25

અંક ૮ મે ] , , લાયકાતનાં માપ
૨૪૧ સમાજના સેક્રેટરીએ કહ્યું: “ શેઠ ! આપ ગમે તેટલો વાત ઉડાવવા પ્રયત્ન કરે, પણ આપને અમે છેડનાર નથી. આપની સાથે નક્કી કરીને જ અમે ઉઠીશું.” ” શેઠે હસીને કહ્યું: “તે તે ભારે જુલમ કહેવાય.”
ઘણીવાર રકઝક કર્યા પછી શેઠે સમાજના અધિવેશનનું પ્રમુખસ્થાન કબૂલ રાખ્યું. અને સાથે એ અધિવેશનના ખરચની જવાબદારી પણ માથે લીધી. પછી સૌનું ચા-પાણીથી સ્વાગત કર્યા બાદ શેઠે બધાયને વિદાય આપી અને પોતે પોતાના રૂમમાં ગયા.
અહીં અજના બનાવ પર શેઠ વિચારવા લાગ્યાઃ “ જેઓ એક વખત જેની સલામ ઝોલતાં પણ શરમાતા હતા તેઓ આજ તેનું ગૌરવે કરી રહ્યા હતા. જે સગાસંબંધી જેને પિતાને સગા ગણતાં પણ લજજુ અનુભવતા તેઓ આજે, કેઈ ન પૂછે તો પણ પોતે ચંપર્કલાલ શેઠના સગા છે એમ જણાવી મેટાઈ માણતા. તેનામાં, પૈસા આવતાં, જાણે ખૂન જ્ઞાન ને બુદ્ધિ વધી પડ્યા હોય તેમ જુદી જુદી સંસ્થા તરફથી એની સેવાની માગણી થતી. એ સંસ્થાઓની કમિટીઓમાં એનું નામ દાખલ કરવા સૌ ઉસુક રહેતા. જયારે એની પાસે મોટર કે મકાનો નહોતાં ત્યારે કોઈને એની સેવાની જરૂર નહોતી પડતી, એનું શિક્ષણ, બુદ્ધિ જે કંઇ ત્યારે હતું, તે જે પૂજે છે; છતાં કોઈ એને ભાવ પણ પૂછતું , નહિ કે “ ભાઈ ! તું કેણુ છે ? ” આજે શ્રીમંત બનતાં એ લાયકાતનો ભંડાર બની ગયો હોય તેમ લેકે એની પ્રશંસા કરે છે. શું પૈસાની જગત પર અસર છે !
આખરે સમાજના અધિવેશનને દિવસ આવે. વાગત સમિતિ શેઠને ધામધુમ પૂર્વક સભાસ્થાને લઈ જવા ઇચ્છતી હતી, પરંતુ શેઠે એનો અસ્વીકાર કરવાથી એ કાર્યક્રમ પડતો મૂકવો પડયો.
લોકોની મોટી હાજરી વચ્ચે અધિવેશનની બેઠક રારૂ થઈ. બાળાઓના પ્રાર્થનાગીત પછી શેઠને પ્રમુખસ્થાન આપવાની વિધિ કરવામાં આવી. ત્યારબાદ સ્વાગતકમિટીના પ્રમુખે સૌને આવકારતુ ભાષણ વાંચ્યું. પછી ચંપફલાલ શેઠે ભાણું શરૂ કરતાં કહ્યુંઃ
સન્નારીઓ અને સત્તજનો ! આજે આપ સૌએ મને આ અધિવેશનનું પ્રમુખરધાન આપી મારું જે ગૌરવ કર્યું છે તેને માટે કોનો આભાર માને તેના વિચારમાં
ગૂંચવાઈ ગયો છું, બરાબર વિચાર કરતાં મને લાગે છે કે આ પદ પ્રાપ્ત કરવા. - માટે મારે લક્ષ્મી દેવીને જ આભાર માનવો ઘટે છે. કારણ કે જો હું શ્રીમંત હોત તો શું મને આ સ્થાન આપવામાં આવતું ખરું ? શ્રીમંતાઇ સિવાય મારામાં બીજી કશી લાયકાત નથી. હું વિધાન નથી કે જેથી મારી બુદ્ધિદ્વારા સમાજના વિકાસના માર્ગો વિચારી શકું અને આ મારું વિદ્વત્તાભર્યું ભાષણ કે જે સૌ સમજી શકે તેમ મારું લખેલ નથી, પશુ પૈસા આપી વિદ્વત્તા ખરીદી શકાય છે; અને આ બધું જનસમાજ સમજે છે છતાં ચલાવી લે છે. જે ભાઈએ સમાજના વિવિધ પ્રશ્નોનું ઉકેલ કરતું આ ભાષણ લખ્યું છે તેની તે સમાજને કશી પડી નથી, કારણ કે તેની પાસે સર્વ કંઈ હોવા છતાં પૈસા નથી. સમાજ શ્રીમતિની ભૂલ પણ નિભાવી લેવા તૈયાર છે, પણ ગરીબ વિદ્વાનની
* કેમ કરી

Page #26

૨૪૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ વિદ્વત્તા કે કલાકારની કલાને ઉતેજવા તૈયાર નથી. સામાન્ય જનસમાજ પૈસાની અસરથી અંજાય તેમાં આશ્ચર્ય નથી, કારણ લક્ષ્મીનો પ્રભાવ જ એવે છે; પરંતુ સર્વસ્વ ત્યાગી સાધુ બનેલા અને પિતાને સમભાવી ગણાવનાર સાધુઓ પણ લક્ષ્મીના પ્રભાવથી અંજાયા વગર રહેતાં નથી. '
એમના વ્યાખ્યાનોમાં શ્રીમંત ભકતો આવતાં બીજાઓને બેસવાની જગા પણ ન હોય છતાં એમના માટે આગળ બેસવાની જગા થઈ જાય છે. જે સમાજમાં વ્યક્તિની લાયકાતનું માપ એક માત્ર પૈસા છે તે સમાજનો વિકાસ કદી સંભવતો નથી, જ્યાં ગુણાની કદઃ નરી, કલાની કદર નથી. કદર છે એક માત્ર પૈસાની. આ સમાજનું પ્રમુખસ્થાન મેં આ જ દૃષ્ટિએ લીધું કે જેથી હું સ્પષ્ટ શબ્દોમાં મારા વિચારો સમાજ સમક્ષ રજૂ કરી શક, સમાજે જે વસ્તુને લીધે મને આ સ્થાન આપ્યું તે સ્થાન સામાન્ય ગણીતી વ્યક્તિને સમાજ સમક્ષ પોતાના વિચારો સ્પષ્ટ રીતે રજૂ કરવાની તક પણ કાઈ આપતું નથી. હવે મારે કંઈ વધારે કહેવાનું નથી. હું ઈચ્છું છું કે આપણે સમાજ ધનપૂજાને સ્થાને ગુણપૂન કરે અને અને પોતાનો વિકાસ સાધે. આ૫ સાચ્ચે જે વસ્તુને લીધે મને આ સ્થાન આપ્યું છે તેને લાભ મારે સમાજને આપવું જોઈએ. ” એટલું કહી શેઠ ચંપકલાલે સમાજના કેળવણી ફંડમાં પાંચ લાખ રૂપીઆની સખાવત જાહેર કરી કેળવણી લેનારાએ માટે સગવડ કરી આપી. નવા વિચારના યુવાનોએ એમને તાળીઓના અવાજથી વધાવી લીધા અને સમાજને સ્પષ્ટ શબ્દોમાં સાચે સાચું કહી દેવાની એમની હિંમતની પ્રશંસા ચારે તરફ થઈ,
[ક, દ. એ. પ્રકાશ ]
જન્મની અને સગપણની વિચિત્રતા
રાગ હરિગીત કઈ ભાગ્યચગે સુરપતિ, અને નરપતિ પણ આ થયો, ચાંડાલ, નટ થઈ નીચ કુળમાં, પાપગે અવતર્યો, માનવપણુ પામી વળી, તિર્ય'ચ યોનિમાં પડ્યો. રે! વિચિત્ર આ સંસારમાં, ભવભ્રમણ પાર નવિ રહ્યો. ૧ પિતાપણું થયું પ્રાપ્ત તુજને, તે જ પુત્ર પિતા હતો, સ્ત્રીરૂપે માતા હતી, સ્ત્રી : પુત્રીને સંબંધ હતો; સંબંધની વિચિત્રતામાં, જીવ આમ જોડાય છે, એક ભવમાં અઢાર ભવની, વાત પ્રસિદ્ધ થાય છે. ૨
| મગનલાલ મોતીચંદ શાહ-વઢવાણ કેમ્પ

Page #27

fliflfil|||$fil|||$|||| F= પનોત્તર =
FIllFIlIFIll(FIlIFIll/F '( પ્રશ્નકાર–ભાઈ જેરામ પીતાંબર-ગારીઆધાર ) પ્રશ્ન –મહાવિદેહમાં તીર્થંકરને વિરહાકાળ જઘન્ય ને ઉત્કૃષ્ટ કેટલો?
ઉત્તર-એનો વિરહ જ નથી, પરંતુ કેવળપણે વિરહકાળ હાય. તીર્થકર તો દરેક મહાવિદેહમાં કાયમ ચાર ચાર હોય, એમ સમજવાના છે.
પ્રશ્ન ૨-મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વૈતાઢ્ય પર્વત પરના વિદ્યાધરના નગરો શાધતા કે અશાશ્વતા હોય ? તેમને વિદ્યાપ્રભાવ કાયમ હોય કે નહીં ? - ઉત્તર-તેમના નગરા શાશ્વત ન કહેવાય પરંતુ ભરત એરવતમાં પાંચમા આરાને છેડે તેના નગરોનો વિનાશ થાય છે તેવું ત્યાં ન હોય. વિદ્યાને પ્રભાવ પણ કાયમ હોય.
પ્રશ્ન ૩–નમિવિનમિતે ધરણે દ્ર પ્રસન્ન થઈને ૪૮૦૦૦ વિદ્યાઓ આપીને વૈતાઢ્યનું રાજ્ય આપ્યું. તે વખતે વૈતાદ્ય ઉપર નગરો હતાં કે નહીં ?
ઉત્તર–વૈતાઢ્ય ઉપર નામિવિનમિએ જઈને જ ૧૧૦ નગર વસાવ્યાં. ત્યારે અગાઉ ત્યાં નગરો નહોતાં.
પ્રશ્ન –વૈતાઢ્ય પરનાં નવાં વસાવેલાં નગરો શાશ્વત છે કે અશાશ્વતાં છે ?
ઉત્તર–શાશ્વત હોય તો નવાં વસાવવાપણું ન હોય તેથી તે અશાશ્વત છે અને પાંચમા આરાને છેડે એ નાશ પામવાનાં છે.
પ્રશ્ન ૫-હાલમાં વૈતાઢય પરના વિદ્યારે શત્રુંજયની ચાત્રાનો લાભ લેવા આવતો હશે કે નહીં ? આવતા હોય તો અદશ્ય રહેતા હશે ?
ઉત્તરઆવતા હોય એમ જણાતું નથી. એમને અદશ્ય રહેવાનું કારણ નથી. દેવો અદશ્ય રહે છે.
પ્રશ્ન –વિદ્યાધરની વિદ્યાને પ્રભાવ સમય પર ઓછો વત્તો થતું હશે ? ઉત્તર–થવાનો સંભવ છે.
પ્રશ્ન ૭—ધાતુની પ્રતિમાને શીર્ષ વિગેરેને ભાગ ખંડિત થયેલ હોય તો તે પૂજા ભણાવવા માટે પધરાવી શકાય ?
ઉત્તર--શીર્ષ ખંડિત હોય તે ન પધરાવી શકાય.
પ્રશ્ન ૮-અંજનશલાકા થયેલા આરસના બિબની પ્રતિષ્ઠા કરાવતા તેની નીચે લેખ કોતરાવાય ? લંછન કરાવાય ?
ઉત્તર--તેને ટાંકણું પણ અડાડાય નહીં તો બીજી વાત શી કરવી ?

Page #28

૨૪૪
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
પ્રશ્ન —નમેઽર્હત્ સ્ત્રીએ કોઇ પણ પ્રસંગે એટલી શકે ? ઉત્તર—ન ખાલી શકે. એ પૂર્વાંતર્ગત હાવાથી સ્ત્રીજાતિ માટે નિષેધ છે. પ્રશ્ન ૧૦—રાત્રીએ ચામર વીંજાય કે ઘંટ વગાડાય ?
[ જ્યેષ્ઠ
ઉત્તર-ચામર ન વીંઝાય. ઘંટ ન વગાડાય. એ બધી દિવસની કરણી છે. અત્યારે આરતી મેાડી ઉતારે છે ત્યારે ઘટ વગાડવાની પ્રવૃત્તિ છે. કોઇ ફાઇ ઠેકાણે ચામર વીંઝવાની પ્રવૃત્તિ પણ છે.
પ્રશ્ન ૧૧——અક્ષત પૂજા કર્યાં પછી ફળ, નૈવેદ્ય ને નાણું કયાં મૂકવું ?
ઉત્તર અને માટે ખાસ વિધિ વાંચ્યા નથી; પર ંતુ શ્રીફળ વિગેરે ફળ સ્વસ્તિક ઉપર, નૈવેદ્ય સિદ્ધશિલાની આકૃતિ ઉપર અને દ્રવ્ય નાણુ, વચ્ચેની રત્નત્રયની ત્રણ ઢગલી ઉપર મૂકવાની પ્રવૃત્તિ છે.
પ્રશ્ન ૧૨—શ્રાવક ત્રીજી નિસિહી કરીને ભાવપૂજા એક સ્થાનકે કર્યો પછી આજે સ્થાનકે દ્રવ્યપૂજા કરી શકે?
!
ઉત્તર—એમાં વિરાધ લાગતા નથી; કારણ કે એક ચૈત્યમાં દ્રવ્યપૂજા ને ભાવપૂજા કર્યાં પછી ખીજા ચૈત્યમાં જઈને દ્રવ્ય પૂજા કરાય છે, તેમજ તીર્થ સ્થળે મૂળનાયકની પૂજામાં વિલખ હોય ત્યારે બીજે દેરી કે દેરામાં અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરી ચૈત્યવંદન કરીને પછી મૂળનાયકની દ્રવ્યપૂજા કરવામાં આવે છે, તે પછી ત્યાં ભાવપૂજા ચૈત્યવંદનાદિ કરે છે.
પ્રશ્ન ૧૩—શેરડી ફળમાં ગણાય કે નૈવેદ્યમાં ગણાય ?
ઉત્તર-ફળપૂજામાં ગણુાય છે.
પ્રશ્ન ૧૪-અંગપૂજા વખતે આઠપડા સુખકાશ જ કરવા પડે કે બે પટા ચાલે ? ઉત્તર—ન ચાલે, આઢડા જ કરવા પડે; નહીં તેા આશાતના ગણાય. પ્રશ્ન ૧૫-ધૂપ જિનપ્રતિમાથી કેટલા છેટે રાખવા ?
ઉત્તર—ધૂપપૂજા તે અગ્રપૂજા છે, તેથી તે ગભારાની બહાર ઊભા રહીને કરવી કે જેથી તેના ધૂમાડા પ્રતિમાને ન લાગે.
પ્રશ્ન ૧૬—દેરાસરના મકાનમાં વ્યાજખી ભાડું આપીને રહી શકાય`? ઉત્તર—ખનતાં સુધી એમાં ન રહેવું એ ઠીક છે, એમાં પરિણામે અનેક
પ્રકારના દોષ લાગવાના સંભવ છે.
પ્રશ્ન ૧૭—દેરાસરના મકાનમાં અનાજનેા કાઠાર થઇ શકે ?
ઉત્તર—દેરાસર ખાતાનુ' મકાન કઇ પણ પ્રકારના હિંસક વ્યાપારને માટે ઉપયાગમાં લઈ શકાય નહીં તેમજ તેવા પાપ-વ્યાપારવાળાને ભાડે પણ આપી શકાય નહીં.

Page #29

અંકે -મે ]' :
પ્રશ્નોત્તર
* * ૨૪૫ 'પ્રન ૧૮-સગરચક્રના સાઠ હજાર પુત્રોની માતા એક જ છે કે જુદી જુદી છે? '' 'ઉત્તર–અને પ્રકારની હકીકત જુદા જુદા ચરિત્રોમાં કહેલી મળે છે. - પ્રશ્ન ૧૯–ો એક જ માતા હોય તો તેના પાલણ, પોષણ, રક્ષણ, પ્રસવ, ગર્ભધારણ માટે કેવી રીતે બની શક્યું હશે? .
ઉત્તર–જે એક જ માતા છે એવો નિર્ણય થાય તો દેવશક્તિની સહાયને લઈને તે બધુ બની શકવા સંભવ છે. - પન ૨૦—કાચું દહીંને છાશ ક્યાં સુધી ભણ્ય ગણાય? :: ઉત્તર-દહીં મેળવ્યા પછી બે દિવસ સુધી ને છાશ ત્રણ દિવસ સુધી ભણ્ય ગણાય.
કે પ્રશ્ન ૨૧-રાત્રીએ પોતે અંધારામાં રહીને સાધુ કે પૈષધી શ્રાવક પત્ર વિગેરે દીવાવડે વાંચી શકે ? ઉત્તર-એ પ્રમાણે વાંચવું ચગ્ય નથી. દોષવાળું છે.
પ્રશ્ન ૨૨-જ્ઞાનખાતાના દ્રવ્યથી ગતમસ્વામી વિગેરે ગુરુમહારાજના ફેટી મઢાવીને ઉપાશ્રયમાં રાખી શકાય ?
ઉત્તર–એ બાબત ગુરુ મહારાજને પૂછીને તે કહે તેમ કરવું. પ્રશ્ન ૨૩–મેથી ને કળથી વિદળમાં ગણાય ? ઉત્તર–મેથી ગણાય છે. કળથી ગણાતી નથી. પ્રશ્ન ૨૪-જુદા મકાનમાં રહેનારને જન્મનું સૂતક લાગે ?
ઉત્તર-સૂતકવાળા ઘર સાથે જવા આવવા વિગેરેને પરિચય ન રાખે તે સૂતક ન લાગે. આ બાબતમાં વધારે ખુલાસે ત્યાં આવતા મુનિરાજને પૂછવો. તે સંગ જોઈને જે કહે તેમ કરવું. આ બાબતમાં સૂતક સંબંધી વિચાર છપાયેલ છે તે જુઓ.
પ્રશ્ન ૨૫–સરસ્વતી દેવી બ્રાચારિણી છે એમ તમે લખ્યું છે, પરંતુ સેનપ્રશ્નમાં તેને વ્યંતરેંદ્રની દેવાંગના કહી છે તે ખરૂં શું છે ?"
ઉત્તર–અમે તો એક દુહામાં તેને બ્રહ્મચારિણી કહેલી તે ઉપરથી લખ્યું હતું. બાકી સેનપ્રશ્નમાં કહ્યું હોય તે પ્રમાણ માનવું.
પ્રશ્નન ૨૬–શ્રી પાર્શ્વનાથના વખતમાં આ ક૯પસૂત્ર હતું ?
ઉત્તર-તે વખતમાં પર્યુષણ ક૯પને જ નિરધાર નથી. એટલે કદંપસૂત્ર વાંચવાનું જ નહોતું તેથી એ વિષે સવાલ રહેતો નથી. આ પ્રશ્ન ર૭–સંવત્સરીને દિવસે એક માણસ નિરપરાધી છતાં ખમાવે છે, બીજે સાપરાધી છતાં ખપાવતો નથી તો તેમાં આરાધક કેણ કહેવાય ? . ઉત્તર–એને માટે કલ્પસૂત્રની સામાચારીમાં સ્પષ્ટપણે કહેલ છે કે જે અમે તે આરાધક છે ને જે ન ખમે તે. વિરાધક છે. ', '.

Page #30

اوشن
ن فت وشامد
ففيهمانخوندن
] શહેર ભાવનગરના એક ચૈત્યનો જીર્ણોદ્ધાર .
= =
= ભાવનગર શહેર સંવત ૧૭૭૯માં વસ્યું છે. શહેરના મધ્યભાગમાં આપણું જૈનમંદિર છે. તેમાં મૂળનાયકજી મહાપ્રભાવી અને પ્રાચીન શ્રી રૂષભદેવજીને સં. ૧૭૯૩માં બિરાજમાન કરવામાં આવ્યા છે. તે મંદિરની જમણી બાજુએ એક જૈનમંદિરમાં શ્રી અભિનંદન સ્વામીને સં.૧૮૧૫માં બિરાજમાન કરવામાં આવ્યા હતા અને તેની ઉપરના માળે શ્રી શાંતિનાથજીને સં. ૧૮૬૮માં બિરાજમાન કરવામાં આવ્યા હતા. આ મંદિર અતિશય જીર્ણ થઈ જવાથી ચાલતા વર્ષના વૈશાખ શુદિ ૬ હું બને મૂળનાયકજીને ઉત્થાપન કરીને તેમને મૂળમંદિરની ડાબી બાજુએ આવેલાં સુંદર મંડપમાં આરસના સુંદર સિંહાસન ઉપર બિરાજમાન કરવામાં આવેલ છે. ઉત્થાપન કરવાના પ્રારંભમાં તે બંને મૂળનાયકજીની સમીપે શ્રી સંઘે પ્રાર્થના કરી હતી કે-આપ લગભગ ૨૦૦ વર્ષથી અહીં બિરાજે છે. અને અહીંના સંઘની જાહોજલાલીમાં આપને સારો ફાળો છે, જેથી અમે કઈપણ રીતે અહીંથી આપનું ઉત્થાપન કરવા ઈચ્છતા નથી, છતાં આ ચૈત્ય અતિશય જીણું થઈ જવાથી અને તેને કેઈપણ રીતે ટકાવી શકાય તેમ નહિ હોવાથી અણુ છૂટકે આપનું ઉત્થાપન અમે કરીએ છીએ તે એવી ભાવનાથી કે અહીં જેમ બને તેમ શીદતાથી સુંદર જૈનમંદિર બનાવવામાં આવે અને તેમાં જેમ બને તેમ વેલાસર આપનું શુભ મુહર્ત સ્થાપન કરવામાં આવે. અમે આશા રાખીએ છીએ કે શાસનદેવ અમારી આ આશા પૂર્ણ કરશે. એટલું કહીને અમે આપનું ઉત્થાપન માટે આજ્ઞા માગીએ છીએ. એ પ્રમાણે ત્રણ વાર અજ્ઞા માગીને અને મૂળનાયકજીનું ઉત્થાપન કરવામાં આવ્યું. . ' ' '
તરત જ જીર્ણ થયેલ મંદિરને ફરીને શ્રેષ્ઠ બનાવવાની ઈચ્છાથી પાડી નાંખવામાં આવ્યું છે અને નવું મંદિર બનાવવા માટે વૈશાખ શુદિ ૧૩ ને શનિવારે સારા વિધિવિધાનપૂર્વક ખાતમુહૂર્ત કરવામાં આવ્યું છે.
' આ જૈનમંદિરનું કામ તાકીદે ચલાવવામાં આવે છે અને તે ધારેલી મુદતમાં પૂરું થશે કે જેથી શ્રી સંઘ ફરીને મોટા મહોત્સવ પૂર્વક અને મૂળનાયક પરમાત્માને તેમના મૂળ સ્થાનકે બિરાજમાન કરવાને ભાગ્યશાળી થશે.
મૂળ દેરાસરના મૂળનાયક સંબધી એક અપ્રસિદ્ધ પ્રાચીન સ્તવન મળતાં તે જૈન ધર્મ પ્રકાશ પુ. ૫૮ માન અંક ૭ માંમાં અથે સાથે પ્રગટ કરેલ છે, તે વાંચતાં એમ સમજી શકાય છે કે એ મૂળનાયક શ્રી કષભદેવ પરમાત્મા શ્રી શત્રુજયમાં થયેલા તેરમાં ઉદ્ધારના મૂળનાયક હોય અથવા તે સાથે પ્રતિષ્ઠિત બિબ હોય. આ હકીકત સાથે બીજા મંદિરની પ્રતિષ્ઠાતિથિ વિગેરેની હકીકત તે જ પુસ્તકના ચેથા અંકમાં આપેલ છે... . "
( ૨૪૬ )
બ૦.

Page #31

مان والمكانکو
છે? સાચી વિદ્યા ક@
ઈ . ઝિsG વિદ્યા તે જ હોવી જોઈએ કે જે ખાસ કરીને મુક્તિને માટે હોવી જોઇએ અને તેવા હેતુથી જ વિદ્યા મેળવવી એ દરેક મનુષ્યની ફરજ છે. પૂર્વ પ્રણાલિકા અને આધુનિક પ્રિણાલિકા ઉપર વિચાર કરતા વિદ્યાભ્યાસને બને તેટલા જ પ્રમાણમાં છે - બકે વધુ છે છતાં પૂર્વ પ્રણાલિકાથી જે વિદ્યા ગેરવયુક્ત સંપાદન થતી હતી. અને રૂઢ સંસ્કારવાલી અની ઍલિક અને પારલૌકિક સુખદાતા કહેવાતી હતી તે અત્યારના જમાનામાં ઘણે છે. અંશે જોવામાં આવે છે. વિદ્યા એ એક અખૂટ ખજાને છે. કહ્યું છે કે –
पूर्वदत्तेषु या विद्या, पूर्वदत्तेषु यद्धनम् ।
पूर्वदत्तेषु या नारी, अग्रे तिष्ठति तिष्ठति ।। એટલે કે વિદ્યા-ધન-સ્ત્રી વિગેરે પૂર્વ કર્મના પુણ્યકર્માનુસાર મળી શકે છે, એ વાસ્તવિક છે છતાં અત્યારના જમાનાને અનુસરી આ બાબતમાં માતાપિતાને વિદ્યા ભણવવામાં મુખ્ય કારણભૂત ગણીએ તે તેમાં નવાઈ જેવું નથી. કેમકે માતા રz: પિતા ઘેરી ચેન વાલ્દા ને ઘટિતા. 7 મંતે તમામધે દંષમળે ઘંજ થઇ ll મતલબ કે બાલંકાને ઘરમાં સારા સંસ્કાર આપી અભ્યાસમાં ઉત્સાહવંત બનાવવા એ પહેલી ફરજ તે માતાપિતાની છે અને જે તેમ ન થાય તે માતા શત્રુ અને પિતા વરી ગણાય છે. વળી ક્યારે પોતાના પુત્રો તથા બાલિકાઓને ધાર્મિક કેળવણી રહિત રાખવાથી તેમની ચોગ્યવય થતાં, પ્રસંગેપાત હંસની સભામાં જેમ બગલે શોભે નહી તદનુસાર તેમની પણ સ્થિતિ બને છે. વિદ્યારૂપી ધન તે જ ખરું હિતકારક બને છે. કહ્યું છે કે:-'
न चोरचोयें न च राजहार्य, न भ्रातृभाज्यं न च भारकारी। व्यये कृते वर्धत एव नित्य, विद्याधनं सर्वधनप्रधानम ||
સારાંરામાં કહેવાનું એટલું જ છે કે વિદ્યારૂપી ધન એ પેટીમાંનું ધન નથી કારણ કે સંચય કરેલું ધન ક્રમે ક્રમે વાપરતા ઓછું જ, થાય છે પણ આ વિદ્યારૂપી ધન, તેવું નથી. પેટીનું ધન ચાર પણ કાઈક દિવસે ચોરી શકે છે પરંતુ આ ધન એવું છે કે ચારવડે ચેરાતું નથી, રાજકારણમાં હરી જેવાતું નથી, ભાઈઓ પણ જે ધનમાં ભાગ પડાવી શકતા નથી અને જે ધનનો બેજો પણ ઉપાડવો પડતો નથી તેમજ વાપરવાથી વધતું જ રહે છે. આવું વિદ્યારૂપી ધન તે જ ખરેખર ધન છે. વિદ્યા એ કઈ અદભૂત વસ્તુ છે, કેમકે વિદ્વાન માણસ રાજાથી પણ શ્રેષ્ઠ છે. કહ્યું છે કે—
विद्वत्त्वं च नृपत्वं च, नैव तुल्यं कदाचन ।
स्वदेशे पूज्यते राजा, विद्वान सर्वत्र पूज्यते ।। ., વિદ્વાપણું. અને રાજાપણું કદી પણ સરખાં નથી કેમકે રાજા પોતાના દેશમાં પૂજાય છે પરંતુ વિદ્વાન માણસ તે બધી જગ્યાએ પૂજાય છે માટે વિદ્યા કેવી સંપાદન કરવી તે બાબત ઉપર હવે આવીએ. પ્રથમ તો દરેક મનુષ્ય ધાર્મિક કેવળણી લેવી જોઈએ.

Page #32

૨૪૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ જ્યેષ્ઠ
ધર્મસ્ય ત્તિ સહાયના સમસ્તતિ દુસ્તરમ્—ધર્મ'ની સહાયતાવડે ધેર અંધકાર ( એટલે બુદ્ધિમાં રહેલ જતા ) એલંગી શકાય છે અને તેથી જ બુદ્ધિની નિલતા પ્રાપ્ત થાય છે. આ સ્થલે ભક્તામર સ્તોત્રનુ એક પદ મૂકીશ તા તે અસ્થાને નહિ ગણાય. શ્રી માનતુ ંગસૂરિ મહારાજે પણ વર્ણવ્યું છે કે—વ્રુધ્ધા વિનાઽપવિત્રુધાનિતપાપી, સ્તોતું.સમુદ્યતમતિવિગતજ્ઞોઽદમ્ । મતલબ કે બુદ્ધિ વગરના છું, છતાં પણુ લજ્જા રહિતપણે આપની સ્તુતિ કરવા પ્રેરાય છુ. આ ઉદ્ગાર એ ધર્મ'ની સહાયતાનું ભાન કરાવે છે. આથી માનતુ ંગર મહારાજ વિદ્રાન ન હતા એમ સમજવું નહિ પણ એમની ધ પ્રત્યેની અડગ શ્રદ્ધા હતી. સ્તંત્ર બનાવવામાં પ્રભુની સહાયતા મળી બુદ્ધિનું સત્કૃષ્ટપણું ચાહતા હતા. તેમજ પોતાની કૃતિમાં દિવ્ય તત્વ દાખલ કરવા માટે આ પ્રકારની તેમની વાણી હતી. આ બધી બાબતને વિચાર કરતા પ્રથમ ધાર્મિક વિદ્યા ગ્રહણ કરવી એ મુખ્ય છે અને ત્યારબાદ સામાજિક અને નૈતિક એમ ત્રણ પ્રકારના વિદ્યાભ્યાસની મનુષ્યને જરૂર છે. ધાર્મિક, સામાજિક અને નૈતિક આમ ત્રણ પ્રકારના વિદ્યાભ્યાસ એ જ વાસ્તવિક છે. હવે સામાજિક અને નૈતિક બાબત પર ચેાડું કહું છું. કે—સમાજમાં સમય પરત્વે સુધારા કરી કુરિવાજો ન પેસે અને સમાજની ધાંસરી, કલેશ અને ઝધડાનાં વેગથી ધસાઇ નાશવંત ન બને તે માટે સદા કોશીશ કરવી એ જ માટામાં મેટી સામાજિક વિદ્યા મેળવી ગણાય. તેમાં પણ ખાસ નૈતિક વિદ્યાનું અવલંબન કરવામાં આવે તે જ સામાજિક વિદ્યાના અભ્યાસ દ્રઢીભૂત બને. બાકી નીતિને એક બાજુ મૂકી આપખુદી પ્રમાણે વન ચલાવવાની જો બુદ્ધિ માત્ર પશુ હૈાય તે। તેથી જ સામાજિક કેલવણીમાં મેટુ' વિગ્ન નડવા સંભવ છે તેથી ત્રણ પ્રકારની વિદ્યા જો યથાર્થ સંપાદન થાય તે। જ સા વિદ્યા યા વિમુયએ પદની સમાલાચના યયા થઇ ગણાય. વળી વિદ્યા એ એક ઉત્તમ આભૂષણ બની પહેરનારને સારી રીતે શાભાવે. કહ્યું છે કે—;
केयूरा न विभूषयन्ति पुरुषं हारा न चन्द्रोज्वलाः । न स्नानं न विलेपनं न कुसुमं नालंकृता मूर्धजाः । वाण्येका समलंकरोति पुरुष या संस्कृता धार्यते । क्षीयन्ते खलु भूषणानि सततं वाग्भूषणं भूषणम् ॥ સેાનાના ધરેણાં–હાર-માળા વિગેરે કાળે કરી ધસાઈ નય છે પણ વિદ્યારૂપી જે ધરેણું તે કદી ધસાઇ જરો નહિ તેથી વિદ્યા એ જ સાચુ ભૂષણુ છે.
વિદ્યા એ પુરુષનુ શ્રેષ્ઠમાં શ્રેષ્ઠ રૂપ છે, ઢાંકેલું ગુપ્ત ધન છે, વિદ્યા એ સુખ અને વૈભવને આપનારી છે, વિદ્યા એ ગુરુના પણ ગુરુ છે, વિદેશગમનમાં વિધા વધે છે, એ ભાઇની ગરજ સારે છે, વિદ્યા એ ઉત્તમમાં ઉત્તમ દેવ છે. વિદ્યા રાજમાં પૂજાએલ છે, ધન પૂજાએલુ નથી માટે વિદ્યા વગરના માસ એક પશુ જેવા જ છે જેથી વહાલા વાચકા ! સુવિદ્યા પ્રાપ્ત કરી, ઐહિક અને પારલૌકિક સુખને મેળવા અને હંમેશા વિદ્યા ભણવામાં ઉત્સાહી બની તમારી જિન્દગી સાÖક કરા. મુનિ વિદ્યાન‘વિજય’
E

Page #33

છે બાર ક્ષમાશ્રમણે !
(લે. છે. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા એમ. એ. ). “ ક્ષમાશ્રમણ ” એ સંસ્કૃત શબ્દ છે. એને માટે પાઈય ભાષામાં “ ખમાસમણુ ” રાબ્દ છે. આ શબ્દ ગુણવાચક તેમજ પદવી સૂચક એમ ઉભય અર્થમાં વપરાય છે. ગુણવાચક શબ્દ તરીકે એનો અર્થ “ ક્ષમાપ્રધાન સાધુ” એવો થાય છે. પદવીસૂચક શબ્દ તરીકે એને અર્થ પુન્ન( સં. પૂર્વ )ના ધારક અર્થાત “ પૂર્વધર’ એમ કરાય છે.
પકિયસરમાં બાર અંગેના સમૂહરૂ૫ ગણિપિટકની જેમણે વાચના આપી તે ક્ષમાશ્રમણોને નમસ્કાર કરાય છે. એવી રીતે છ પ્રકારના આવર્સયનઆવશ્યક)ની, અંગબાહ્ય ઉકાલિકનો અને અંગબાહ્ય કાલિક મૃતની વાચના આપનારે ક્ષમાશ્રમણને પણ નમસ્કાર કરાયેલો છે. 1. જૈન સાહિત્યમાં “ ક્ષમાશ્રમણ' એવી પદવી જેમના નામ સાથે જોવામાં આવે છે એ તમામ મહાનુભાવોનાં મુબારક નામો તે હું આપી શકું તેમ નથી; પણ જે બાર નામ મારા ખ્યાલમાં છે તે નીચે મુજબ છે.
(૧) જિનભદ્ર, (૨) દિન, (૩) દેવ, (૪) દેવદ્ધિ, (૫) દેસિ (૬) પ્રધુમ્ન, (૭) મલવાદી (૮) યક્ષદા, (૯) સંવદાસ, (૧૦) સિંહ, (૧૧) સ્થિરગુપ્ત અને (૧૨) હિમવત ( ૫. હિમવંત ).
જિનભદ્ર--આ નામના એક કરતાં વધારે મુનિવર થયા છે, પણ અહીં તે જેમ પતંજલિને અજૈન સાહિત્યમાં-વૈદિક સાહિત્યમાં “ ભાગ્યકાર' તરીકે ઓળખાવાય છે, તેમ જૈન જગતમાં-વેતાંબર સાહિત્યમાં “ ભાષ્યકાર” તરીકે ઓળખાવાતા ઉજિનભદ્રગણું પ્રસ્તુત છે. એમણે વિસાવસ્મયભાસ, એની સંસ્કૃત ટીકા, સંગણિ, ખેત્તસમાસ, વિસેસણવઈ, ઝાણરાય તેમજ જયેકષ્પ અને એનું ભાસ એમ આઠ કૃતિઓ રચી છે.
જયકપ ની વિક્રમ સંવત ૧૯૮૨ની પ્રસ્તાવના(પૃ. ૯)માં જિનવિજયજીએ ધ્યાનશતક( ૫. ઝાણસય )ના કતાં આ જિનભદ્ર ગણિ હોવા વિષે શંકા દર્શાવી છે. પરંતુ એમણે આ ગણિજીને નિસીહભાસને કર્તા હોવાનું સૂચવ્યું છે.
વિસે સાવસ્મયભાસની પજ્ઞ ટીકા જેસલમેરમાં છે એમ જેસલમેરના ભંડારના
૧. એમને કેટલાક ક્ષમાશ્રમણ” તરીકે ઓળખાવે છે. જેમકે નંદીની મલયગિરિ રિકૃત ટીકાના સંપાદક મહાશય અને જૈન સાહિત્યને સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ(પૃ. ૧૧)ના કર્તા.
૨. જુઓ જે. સા. સં. ઇ. પ્ર. ૧૩૪. ૩. આવી પ્રસિદ્ધિ મુખ્યતયા વિસસાવસ્મય ભાસની રચનાને આભારી છે.
( ૨૪૯) :

Page #34

૨૫૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ જયેશ
સૂચીપત્ર( પૃ. ૧૮)માં ઉલ્લેખ છે. જો આ સાચી બીના હોય તે એ ટીકા સત્વર પ્રસિદ્ધ થવી ઘટે. I યકભાસ ( ગા. ૬૧) ઉપરથી વિદ્વવલ્લભ મુનિ પુણ્યવિજયજીએ એ અનુમાન દેવું છે કે આ ભાસના કર્તા જિનભદ્ર ગણિ ક્ષમાશ્રમણ છે. આ ભાસમાં કપભાસ, વવહારભાસ, પંચકપભાસ અને પિંડનિજજુત્તિ સાથે મળતી આવતી ગાથાઓ છે.
- અણુઓગદ્દારગૃહિણ( પત્ર ૭૧ )માં નીચે મુજબ ઉલ્લેખ છે. , “સીપરા ગુણ નિમિમાંસમારિયા તમત્તા ” .
આ ઉપરથી હું એ અનુમાન કરું છું કે જિનભદ્ર ક્ષમાશ્રમણે “ સરીપદ 'ની એટલે કે પરણવણાના એક પદની અથવા તે એ સમગ્ર આગમન ગુણિગુ રચી છે.
વિસેસણવઈમાં સયરી(સિત્તરી) નામના કર્મ ગ્રંથને નિર્દેશ છે એમ એની ૯૦મી, ૯૧મી, ૯રમી અને ૯૩મી ગાથા ઉપરથી જોઈ શકાય છે. આ સત્તરીના કર્તા તરીકે સામાન્ય રીતે ચંદ્રષિ મહત્તરનો ઉલ્લેખ કરાય છે કે જેમણે પંચસંગ્રહ રચેલ છે. એની ટીકા સ્વપજ્ઞ ગણાય છે. જો એ ખરેખર પત્ત જ ટીકા હોય તે એના ૨૧૨ આ પત્ર ઉપરથી એ વાત સ્પષ્ટ તરી આવે છે કે સત્તરીના કર્તા તે આ સ્વપજ્ઞ ટીકાના કર્તા નથી; કેમકે ત્યાં સંતતિકાકાર ( અને સાથે સાથે કર્યસ્તવકારને પણ ) મત નાધેલ છે. આ હિસાબે સત્તરીની રચના ચંદ્રષિ મહત્તરની પૂર્વેની છે,
વિશેસણવઈ( ગા. ૩૧)માં સામાઈયસૃણિ અને વસુદેવ ચરિત્રને ઉલ્લેખ છે તે આ બે ગ્રંથે કયા છે તે વિચારવું ઘટે. વિસેસણવડ ઉપર પજ્ઞ વ્યાખ્યા - નથી, પણ એની કેટલીક ગાથાઓની વ્યાખ્યા નંદીચુણિ અને હારિભદ્રીય વૃત્તિમાં છે. : 'જિનભદ્રગણિ યાકિની મહત્તરાના ધર્મસૂનું તરીકે સુપ્રસિદ્ધ હરિભદ્રસૂરિની
પહેલા થયા છે એ વાત નિર્વિવાદ છે, કેમકે હરિભકરિએ એમના નામનો સ્પષ્ટ ''નિર્દેશ કર્યો છે એટલું જ નહિ પણ એમની કૃતિ વિરાણવઈમાંથી તેમજ વિશેસવ-સ્મયભાસ”માંથી અવતરણ આપ્યાં છે.
૧. આ પદવીથી જિનદાસ ગણિ તેમજ ધમ્મિલ હિંડીના કર્તા ધર્મસેન ગણિ, દેલ અને શિવચન્દ્ર ૫ણ વિભૂષિત છે. - ૨. જુઓ નંદીની વૃત્તિ પત્ર પર.
૩. એજન, અહીં વિશેસણવઈની ૧૫૩ મી અને ૧૫૪ મી ગાથા ઉદ્દધૃત કરાયેલી છે. આ બે ગાયાએ નંદિગ્રુણિ( પત્ર ૨૧)માં પણ છે.
૪. (હારિદ્રીય) નંદીવૃત્તિ( પત્ર, પ૯)માં એમાંથી એક ગાથા ( ગા. ૧૧૫) અવતરણુરૂપે અપાયેલી છે એટલું જ નહિ પણ એનાં કર્તા તરીકે “ભાષ્યકાર ” એ

Page #35

અંક ૮ મા ]
બાર ક્ષમાશ્રમણે
૫૧
આ જિનભદ્રગણુનું સ્વર્ગગમન વીરસંવત્ ૧૧૧૫ માં અર્થાત્ વિક્રમસંવત્ ૬૪૫ માં થયું એમ માનતાં કેટલાક અચકાય છે, કેમકે એમ માનવાથી હિરભસૂરિનું સ્વ'ગમન વિક્રમસંવત્ ૫૩૫ કે ૫૮૫ માં થયું એવી તેમની માન્યતાને વાંધા આવે છે, જો કે એમને સમય વિ. સ. ૭૫૭-૮૨૭ માનનારતે એ વાંધા નડતા નથી. બીજો પશુ એક વાંધા એ ગણાવાય છે કે જિનભદ્રગણિ * પૂર્વ પર ' છે અને પૂર્વા ઉચ્છેદ વીરનિર્વાણુથી હજારમે વર્ષે થશે એવા વિયાહપણત્તિ( સ. ૨૦, ઉ. ૮; સુ. ૬૭૮ )માં સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે. આથી કેટલાક વીસંવત્ ૧૧૧૫ માં સ્વગે સંચરેલા જિનભદ્ર તે ધ્યાનશતક વગેરેના કર્તાથી ભિન્ન છે એમ માને છે.
સમકાલીન છે એટલે કે એએ
એ દેવદ્ધિ ગણુના પુરાગામી હોય એમ જણાતું નથી. નંદીની થેરાવલીમાં યુગપ્રધાનને નિર્દેશ હાય એમ લાગે છે. જો એ વાત સાચી હૈાય તે તેમાં એમનુ નામ નથી એ આની સાબિતી ગણી શકાય છે.
કેટલાકને મતે એ દેવદ્ધિ ગણુ ક્ષમાશ્રમણના વીરસવત્ ૯૮૦ ની આસપાસમાં વિદ્યમાન હતા.
ન્યાયકુમુદચન્દ્ર( ભા, ૧ ની પ્રસ્તાવનામાં એના લેખક કૈલાશચન્દ્ર શાસ્ત્રી આ ક્ષમાશ્રમણના સમય ઇ. સ. ૬૦૦થી ૭૫૦ની વચમાંતા માને છે. એ માટે તેઓ વિસેસાવસયભાસ( ગા. ૧૫૦૮ )માં જે વાસવદત્તાના ઉલ્લેખ છે તેને સુબન્ધુની કૃતિ ગણે છે. એના ઉલ્લેખ કવિ બાણે રચેલા હરિતર( રિ. ૧ )માં છે અને એ માણ કિવ શ્રીહુ( ઇ. સ. ૬૦૬-૬૪૭)ના સમકાલીન છે. વિશેષમાં વાસવદત્તામાં ન્યાયવાતિ કકાર ઉદ્યોતકરનો ઉલ્લેખ ૩ અને એમને વહેલામાં વહેલા છઠ્ઠી સદીના પૂર્વાર્ધના વિદ્વાન માનતા વાસવદત્તા છઠ્ઠી સદીના ઉત્તરાની કૃતિ માની શકાય એમ તે કહે છે. પણ અહીં એક પ્રશ્ન એ ઉઠાવાય કે આ વાસવદત્તા તે અષ્ટાધ્યાચી (૪-૩-૮૭૨ ) ઉપર પુત'જલિએ રચેલા મહાભાષ્યમાં નિર્દેશાયેલી વાસવદત્તાં મનાય તે કેમ ?
**
કૈલાશચન્દ્રે ૦૮ મા પૃષ્ઠમાં એમ કહ્યું છે કે વિસેસાવસયભાસમાં એક સ્થળે જે વિદ્વાોચળવુવમો શરૂં થૈતિ એમ કહીને ક્ષમાશ્રમણે એક મતની આલાચના કરી ઉલ્લેખ કરાયેલા છે. વિસેસાવસયભાસમાં પોતાના મતવ્યની પુષ્ટિ અર્થે એક અનૂ તરણું ભાષ્યકારે આપ્યું નથી એમ મનાય છે તે “ સન્મતિત 'ની પ્રસ્તાવના(પૃ. ૬૮ )માં ગા. ૨૧૦૪ અને ૨૧૯૫ એ એ “ ગાથાએ ભાષ્યકારે પેાતાના કથનની પુષ્ટિમાં કર્યાંયથી લઇ ટાંકેલી છે” એવા ઉલ્લેખ છે તેનુ શું? આ અને ગાથા સ’મપિયરણ( ૩-પર, ૪૯ )માં જોવાય છે.
૧. જુએ પૃ. ૭૭.
rk
૨.
कवीनामंगलद् दर्पो नूनं वासवदत्तया " ।
न्यायस्थितिमिवोद्योतकरस्वरूपां... वासवदत्तां ददर्श । "
૩.
૪. જુઓ ગાથા ૨૭૩,

Page #36

૨૫૨
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[ જ્યેષ્ઠ છે. આ મત આલેાયનજ્ઞાનપૂર્યાંક વસ્તુનું ગ્રહણ થાય છે એમ માને છે. આનુ નિરૂપણ ફરતી વેળા મલ્લધારી હેમચન્દ્રસૂરિએ કુમારિલના સીમાંસામ્લેાકવાતિ કની એક કારિકા ઉષ્કૃત કરી છે.ર એટલે આવા મત કોઇ જૈન આચાર્યના હેત તા તેઓ આમ ન કરત, આમ માની આ શાસ્ત્રી એવી સંભાવના સૂચવે છે કે ક્ષમાશ્રમણુજી કુમારિલના લઘુ સમકાલીન હરશે. વિશેષમાં આ શાસ્ત્રીજી ક્ષમાશ્રમણુજીને અકલંકના પણુ સમકાલીન માનવા પ્રેરાય છે.
જ્ઞાનબિન્દુના પરિચય(પૃ. ૫૫-૫૬ )માં ૫'. સુખલાલજી કહે છે કે ઉમાસ્વાતિ અને જિનભદ્ર ક્ષમાશ્રમણ વચ્ચે એછામાં આછું ખસા વષઁનુ અંતર છે.
જીયકપની સુષ્ણુિ ગા. ૫-૧૧ )માં સિદ્ધસેનરિએ જિનભદ્ર ગણું ક્ષમાશ્રમણના ગુણ ગાયા છે. આ રહી એ ગાથાઓ —
46
नमह य अणुओगधरं जुग पहाणं पहाणनाणीण मयं । सवसुइसत्यकुसलं दंसणनाणोवओगमरगंमि टियं जस्स मुहनिज्झरामयमयवसगंधाद्दिवासिया इंव भ्रमरा । नायमयरंदतिसिया रति दिया य मुणिवरा सेवंति सया ससमयपरसमयागमलिविगणियच्छंदसद्द निम्माओ ।
॥ ૬॥
दससु विदिसासु जस्स य अणुओगो भमइ अणुवमो जस पड़हो ॥ ७ ॥ नाणाणं नाणीण य हेऊण य पमाणगणहराण य पुच्छा । अविसेसओ विसेसा विसेसियाऽऽवस्सयंमि अणुवममरणा जेण य छेयसुयत्था आवत्तीदाणविरयणा जत्तेणं । पुरिसविसेसेण फुडा निज्जूदा जीवदाणकप्पंमि जिही परसमयागमनिउणं सुसमियसुसमणसमाहिमग्गेण गयं । जिणभद्दवमासमणं खमासमणाणं निहाणमिव एक
तं नमि मयमहणं माणरिहं लोभवज्जियं जियदोसं । - तेण य जीयविरइयगाहाणं विवरणं भणिहामि जद्दत्थं
|| + ||
|| ૮ ||
113 11
||
॥ ૨॥
આને અ` એ છે કે અનુયોગના ધારક ( અર્થાત્ આગમાના અર્થના અદ્વિતીય વ્યાખ્યાતા ), યુગપ્રધાન, ( તે સમયના ) મુખ્ય જ્ઞાનીઓને માન્ય, સ` શબ્દશાસ્ત્રમાં
૧. " अस्ति ह्यालोचनज्ञानं प्रथमं निर्विकल्पकम् ।
,,
बालमूकादिविज्ञानसदृशं शुद्धवस्तुजम् ॥
૨. આમ કરી. એમણે કાઢ્યાચાય કૃત વિસેસાવસયભાસ( ગા. ૨૭૩)ની વૃત્તિ( પત્ર ૧૧૧ )નુ અનુસરણ કર્યુ છે. અહીં પૂર્વાધ ઉપર મુજબ છે, પણ્ ઉત્તરાય ભિન્ન સૂચવાયેલ છે.
૩. ન’દીની થેરાવલી યુગપ્રધાન)ની આવલિકા છે એમ કેટલાંક માને છે; પણ એમાં જિનભઙ્ગતું નામ નથી એ શુ' સૂચવે છે ?

Page #37

અંક ૮ મા ]
ખાર ક્ષમાશ્રમણે
૨૫૩
( અથવા શ્રુતિ અને શાસ્ત્રમાં) કુશળ, દર્શન અને જ્ઞાનના ઉપયાગના મા ને વિષે રહેલા, કમળને અટ્વીન સુગંધના અર્થી એવા ભમરા જેમ કમળની અહિંન્શ ઉપાસના કરે છે તેમ જ્ઞાનરૂપ મકરંદનું પાન કરવાની ઈચ્છાવાળા મુનિવરા જેમના મુખરૂપ ઝરણામાંથી ( નીકળતા ) અમૃત સમાન મત( જ્ઞાન )ને વશ રહેલી સુવાસથી આકર્ષાયેલા હેાઇ સદા રાતે અને દિવસે ( જેમનાં ચરણકમળની ) સેવા કરે છે એવા, પેાતાના અને પારકાના આચારને ( પ્રતિપાદન કરનાર ) સિદ્ધાન્ત, શૈલિપિ, ગણિત, છંદ અને વ્યાકરણદ્વારા રચાયેલા એવા જેમને અનુપમ અનુયોગરૂપ કતિ'ના પટહુ દશે દિશામાં ભમે છે એવા, અસાધારણ બુદ્ધિગામી, જેમણે જ્ઞાન, જ્ઞાર્ની, હેતુ અને પ્રમાણની વિશેષતા
નુ તેમજ ગણધરાની પૃચ્છાનુ આવસ( વિસેસાવસ્સય )માં સમગ્રપણે નિરૂપણ ક" છે એવા, આપત્તિ( પ્રાયશ્ચિત્ત )ના દાનની વ્યવસ્થા જેમાં છે એવા ધ્યેયસુય ( છેદત્ર )ના આધારે પુરુષવિશેષના ( પૃથક્કરણ ) પ્રમાણે જેમણે જીયાણકપમાં ( પ્રાયશ્ચિત્તની ) વિધિનું સ્પષ્ટપણે યત્નપૂર્વક નિર્યું હણ કર્યું છે એવા, પરસમયના આગમોને વિષે નિપુ, સુંદર સમિતિવાળા સુશ્રમણના સમાધિરૂપ માર્ગે ગયેલા, ક્ષમાશ્રમણાના જાણે અદ્વિતીય નિધાનરૂપ એવા ་જિનભદ્ર ક્ષમાશ્રમ કે જેમણે મનુ` મંથન કર્યુ છે, જે સન્માનને લાયક છે, જે લાભથી રહિત છે અને જેમણે ક્રોધને જીત્યો છે તેમને નમસ્કાર કરીને તેમણે રચેલ જીય(કપ્પ)ની ગાથાગ્માનું વિવરણુ યથાર્થીપણે હું (સિદ્ધસેન ) કહીશ. ભદ્રેશ્વરકૃત કહાવલીમાં જિનભગણિને વૃત્તાન્ત છે.
કેટલીકવાર તવા રાજવાતિક અને વિસેસાવસયભાસમાં સમાનતા જોવાય
૧. બ્રાહ્મી વગેરે ૧૮ લિપિ.
૨. પાટીગણિત વગેરે. જિનભદ્રગણિનું ગણિત સબ'ધી નાન કેવુ' હતું' એ વિસેસવઇ, ખેત્તસમાસ, સંગ્રહણિ વગેરે એમની કૃતિઓ ઉપરથી જાણી શકાય છે. ૩. નવમી ગાથાને બીજો પણ અર્થ છે, પણ મે' અહીં એક જ આપ્યા છે.
૪. સિદ્ધસેન દિવાકરે રચેલા ન્યાયાવતાર ઉપર સિદ્ધ િએ ટીકા રચી છે અને એ ટીકા ઉપર દેવભદ્રે ટિપ્પુ રચ્યું છે. એ ટિષ્ણુના ૬૯ મા પૃષ્ઠમાં વિસેસાવસ યભાસમાંથી એક ગાથા (૨૯૮–૨૯૯) અવતરણરૂપે અપાયેલ છે અને એના કર્તા તરીકે ‘ ક્ષમાશ્રમણ ’એવા ઉલ્લેખ છે. એ ઉપરથી એમ અનુમાનાય કે જિનભગણિની જેમ ‘ ભાષ્યકાર ’ તરીકે સુપ્રસિદ્ધિ છે તેમ ક્ષમાભ્રમણ ' તરીકે પણ પ્રસિદ્ધિ હશે.
પ. વાચકવ ઉમાસ્વાતિએ તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર રચ્યુ' છે. એમાં સાત તત્ત્વોનું નિરૂપણું હાવાથી એને ટૂંકમાં ‘તત્ત્વાથ” ' કહે છે. વિશેષમાં આ ગ્રંથનુ મહત્ત્વ અને ગાંભીય જોઇને એને ‘ તત્ત્વારાજ ' તરીકે ઓળખાવાય છે. આથી આનુ વાતિક તે તવા વાતિક તેમજ તા રાજતિક એમ બંને નામથી ઓળખાવાય છે, પહેલાં કરતાં બીજું નામ વિશેષ પ્રચલિત છે. વળી ' આ વાર્તિકને રાજયાર્તિક પણ કહેવામાં આવે છે. જુએ ન્યાયકુમુદચન્દ્ર ભા. ૧ )ની પ્રસ્તાવના ( ( પૃ. ૪૩ ).

Page #38

૨૫૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
છે, જેમકે નેત્રની પ્રાયકારિતાના ખંડનની ચર્ચા જુઓ પહેલાનું ૪૮ મું પૂછ અને બીજાની ગા. ૨૧૨. . .
વિરાસણવઈની ૧૫૭-૧૫૪ ગાથા નંદીની સાથે સંબંધ ધરાવે છે એમ એના સંપાદક મહાશય માનતા હોય એમ જણાય છે. જે એમનું એમ માનવું સાચું હોય તો ન દીના કર્તા દેવવાચક જિનભદ્રગણિથી ઉત્તરકાલીન નથી એમ ફલિત થાય છે. આ જિનભદ્ર ગણિ કેવળ આગમને જ કે કેવળ તકને માનનાર ન હતા, પણ આગમાનુસાર તેને તેઓ સ્વીકારતા હતા અને એથી તે તેઓ એક સમયમાં કેવલજ્ઞાનીને બે ઉપયોગ હોય એમ માનતા ન હતા પણ તેમ કરવામાં કંઈ તેમની અભિનિવેશ બુદ્ધિ ન હતી. એમ એઓ જાતે વિશે સાવર્સયભાસ( ગા. ૩૧૩૩)માં કહે છે.
સમ્મઈપયરણમાં અભેદવાદ સ્થાપવા માટે અપાયેલી તમામ દલીલ તેમજ ક્રમવાદ ઉપર કરાયેલા તમામ આક્ષેપ વિસેસણવઈમાં નથી. એવી રીતે વિશેસણવઈમાં ક્રમવાદને સ્થાપન કરનારી તમામ દલીલ અને અભેદવાદને દૂષિત કરનાર તમામ આક્ષેપ સસ્મઈપયરમાં નથી. આ ખાસ નોંધવા જેવી બાબત છે.
જિનભદ્ર ગણિ ઉત્કૃષ્ટ વ્યાખ્યાકાર હતા એમ કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રસૂરિએ કહ્યું છે.૧ આ જિનભદ્ર ગણિએ “ નંદિસૂત્ર ચૂર્ણિ, નિશીથસૂત્ર પર વિશેષ નામની ચૂણિ તથા અનુગારચૂર્ણિ રચી છે” એનો જે ઉલ્લેખ “શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ” (ક્રમાંક ૭૩-૭૫)ના પૃ. ૧૨૩માં છે તે જિનદાસને જિનભદ્ર સમજવાની ભૂલને આભારી છે. એમ ન હોય તે એ પ્રશ્ન ઊઠે છે કે શું જિનદાસગણિ મહત્તરે વિસેસનિસીહયુણિણ રચી છે એ ઉપરાંત બીજી કોઈ વિશેષ ચૂણિ છે કે જે જિનભદ્રગણિએ રચી છે? બાકી એક ચૂર્ણિ વિશ્લેસનિસીહણિ પહેલાં રચાયેલી છે, પણ તેના કર્તાના નામની ખબર નથી.
અંતમાં જેમ દિગંબર વિદ્વાનમાં અકલકે તત્વાર્થરાજવાર્તિકમાં ડગલે ને પગલે અનેકાન્તવાદને આશ્રય લઈ વિધાનો કર્યો છે તેમ કહેતાંબર વિદ્વાનોમાં એવું પ્રશંસનીય કાર્ય કરનારા આ જિનભદ્રાણિ ક્ષમાશ્રમણને હું નમન કરું છું.
- દિન્ન-વાચકવર્ય ઉમાસ્વાતિના તવાર્થસૂત્ર ઉપર ભાષ્યાનુસારિણી ટીકા રચનારા ' “ ગંધકરતી ” સિદ્ધસેનગણિના ગુરુ ભાસ્વામી છે. આ ભાસ્વામીના પ્રગુરું દિન્ન ગણિ છે, એમ સિદ્ધસેનગણિએ આ ટીકાની પ્રશસ્તિમાં કહ્યું છે. આ દિશ્વગણિ “ ક્ષમાશ્રમણ” હતા એમ પણ. આ ટીકામાં નિર્દેશાયું છે. વિશેષમાં ભાસ્વામીના ગુરુ અને આ દિનમણિના શિષ્ય તરીકે સિંહસૂરનું નામ અપાયેલું છે. આ ઉપરથી દિન્નગણિ સિંહસૂર-ભાસ્વામી-સિદ્ધસેનગણિ એ ક્રમ દર્શાવાય. દિન્ન ગણિએ કોઈ ગ્રંથ રચ્યાનું જાણમાં નથી. મલવાદીએ જે દ્વાદશાનિયચક્રવાલ યાને નયચક રચેલ છે એના ઉપર સિંહ ક્ષમાશ્રમણે ટીકા રચી છે. આ ટીકાકાર તે સિહસૂર હશે એમ કેટલાક ક૯૫ના કરે છે. (ચાલુ)
૧. જુઓ. સિદ્ધહેમચન્દ્ર( ૨-૨-૩૯)ની પણ વ્યાખ્યી પ્રસ્તુત ઉલેખ નીચે મુજબ છે– “ ૩પવનમકક્ષમાશ્રમના વ્યાખ્યાતા ઃ ”

Page #39

URU
Verever
निगोद-स्वरूप
LELELELELELELELELELELEL
בתבבבבבל בבתבחבת
લેખક—મુનિ શ્રી પુણ્યવિજય
આ સંસારમાં સર્વથી કનિષ્ઠ અવસ્થાને ભગવનારા જીવા નિાદના નામથી ઓળ ખાય છે, તેમને ત્રણ યાગમાં માત્ર શરીર જ હાવાથી તે શરીર સંબંધી અનતી પીડા ભોગવે છે, છતાં અત્યંત અવ્યક્તપણું હોવાથી તે પીડા ભોગવતાં સમભાવ સંપાદન કરી કેમ ખપાવી શકતા નથી. માત્ર વિપાકેયર્ડ જે કમ ખપે છે તે જ ખપે છે. તેના પ્રમાણમાં કમ બધાય પણ છે. પ્રાણી માત્રના કેટલાક કર્મ પ્રત્યેક સમયે પ્રદેશેદયથી પણ ખપે છે, પરન્તુ તેની અહીં વિવક્ષા કરવામાં આવી નથી.
નિગેાદ એ પ્રકારની છેઃ સૂક્ષ્મ-નિગેદ અને બાદર નિગેાદ. ‘ સૂક્ષ્મ નિગેાદ ’ તે સૂક્ષ્મ વનસ્પતિકાય જીવા સમજવા, સૂક્ષ્મ પાંચે પ્રકારના સ્થાવરા પૈકી માત્ર વનસ્પતિકાય જ નિાદ છે. અને તે જ એક શરીરમાં અનત જીવપણે રહેલ છે. બાકીના ચાર ( પૃથ્વી, પ્, તેણે અને વાયુકાય ) સ્થાવર સૂક્ષ્મ જો કે અદશ્યાદિક ગુણાવર્ડ વનસ્પતિકાય જેવા છે, પરન્તુ તે પ્રત્યેકશરીરી છે અને તેની ગણના વ્યવહારરાશિમાં કરેલી છે.
નિગેાદને બીજો પ્રકાર ‘ ભાદર નિગેાદ ’ છે તે કદાકિની માફક સાધારણ વનસ્પતિ તરીકે ઓળખાય છે. કંદમૂળ, લીલપુલ વિગેરેને તેની અંદર સમાવેશ થાય છે: તે છદ્મસ્ય અને ચચક્ષુવાળા જીવાને દસ્ય છે પર ંતુ તેની અંદર પણ એક શરીરમાં અનંતા જીવાની સ્થિતિ છે. નિગેાદ નામ ( બન્ને અતિમાં ) તેના શરીરનુ પણ છે, તેવા શરી। અસ`ખ્યાતા છે અને દરેક શરીરમાં છ્યા અનંત હાવાથી તે બધા જીવા અનંતા છે. કમ ગ્રંથકારના મતે નવ પ્રકારના અનંતા પૈકી સૂક્ષ્મબાદર નિગેાદના સર્વ જીવે તેમજ એક નિગેાદમાં રહેલા જીવ પણ આઠમે મધ્યમ અનતાનતે વર્તે છે, કાઇપણ કાળે સત્તુને પ્રશ્ન કરવામાં આવે તેા ઉત્તર એ જ મળે કે ખાદર અથવા સૂક્ષ્મ એક નિગેાદમાં રહેલા જીવોના અન તમે ભાગ સિદ્ધિપદને પામેલે છે.
- બાદર નિગાદ કરતાં સૂમ નિગોદમાં જીવની સંખ્યા વિશેષ છે, એટલે કે અસખ્યાત ગુણી છે. બાદર છવામાં એક પર્યાપ્તાની નિશ્રાએ ખીત અસ`ખ્યાત અપČમા જીવો હોય છે જ્યારે સમ નિગેાદમાં તેથી વિપરીતપણું છે. એટલે કે તેમાં એક અપર્યાપ્તાની નિશ્રાએ અસ ંખ્યાતા પર્યાપ્તા જીવે હાય છે.
એ પ્રકારની નિગેાદ પૈકી સમ નિગેાદ તે ૬. અવ્યવહારરાશિ ” છે. તેમાં એવા પણ અનતા છવા છે કે જે અન'તકાળથી તે જ અવસ્થાએ રહેલા છે અને રહેવાના છે. જેએ કદાપિ સક્ષમ નિગેાદમાંથી બહાર નીકળ્યા જ નથી, એ ગુફામાં જન્મ્યા અને ગુદ્દામાં મૃત્યુ પામ્યાની પેઠે અવ્યવહારી છે. બાદર નિગોદને વ્યવહારશ' કહેલી છે, કારણ કે તે જીવા વ્યવહારમાં આવ્યા કરે છે. એક વાર સૂક્ષ્મ નિગેાદરૂપ અવ્યવહારરાશિમાંથી નીકળેલા જીવ કરીને સૂક્ષ્મ-નિગેાદમાં જાય તો પણ વ્યવહારરાશિએ જ કહેવાય છે. અને તે અમુક કાળે ( અન'તી ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણીએ ) પાછે તેમાંથી નીકળીને - ૨૫૫ ) વ

Page #40

E
2 તથઝિકાસ'મળવાની
સામગ્રી મળ
૨૫૬
શો જેન ધર્મ પ્રકાશ બીજી વ્યવહારની છવજાતિમાં જરૂર આવે છે. વ્યવહારરાશિમાં રહેલા છે સર્વે મેક્ષેિ જવાના છે એ નિશ્ચય નથી, કારણ કે તેમાં અનાદિ કાળથી બાદર નિગોદ રહેલી છે કે જેને અનંત ભાગ જ મોક્ષે ગયેલ છે અને જવાને છે. તેમજ વ્યવહાર રાશિમાં રહેલા અનંતા અભવ્ય જીવે છે કે જેઓ કદાપિ મેક્ષે જવાના જ નથી. ( અભવ્ય જીવો ચાથે જધન્યયુકત અનતે છે ) તેમજ અવ્યવહારરાશિમાં રહેલા સર્વ જી મોક્ષે જવાના નથી એમ પણું નથી, કારણ કે વ્યવહારરાશિમાંથી એક જીવ મેક્ષે જાય ત્યારે અભ્યવહારરાશિમાંથી એક છવે વ્યવહારરાશિમાં આવે છે એ અચળ ક્રમ છે. માત્ર જે છો “ જાતિભવ્ય છે અને તથા પ્રકારની સામગ્રીને અભાવે અવ્યવહારરાશિમાંથી નીકળવાના જ નથી તેથી જ તેને મેક્ષની સામગ્રી મળવાની નથી અને તેવી સામગ્રીના અભાવથી તે (જાતિભવ્ય ) છ મેક્ષે પણ જવાના નથી. જે સામગ્રી મળે તે તેઓ મોક્ષે જઈ શકે તેવા સ્વભાવવાળા છે. આ જીવને અભવ્યની કેટે વળગેલા કહેવામાં આવે છે. અનંત જીવો એવા છે કે જેઓ ત્રસત્વ પામ્યા નથી. એઓ અનંતાનંતકાળ નિગોદમાં સબડ્યા કરે છે.
સક્ષમ નિગાદ’ ચૌદ રાજલકમાં સર્વત્ર સર્વ આકાશપ્રદેશમાં રહેલી છે. કાજળથી ભરેલી ડાબડીની જેમ સકળ લોક આ જીવોથી ભરેલો છે. જેમ પુદ્ગલ વિનાને કોઈ પ્રદેશ નથી, તેમ આ છ વિનાનું પડ્યું કે સ્થાન નથી, અને ‘બાદરનિગોદ ' તે લોકના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ છે.
- સક્સ નિગાર અને બાઇર નિગોદ એ તે જીવના શરીરનું નામ પણ છે. એક નિગોદમાં રહેલા અનંત જીવનું શરીર એક જ હોય છે, તેથી તે જીવો પણ નિગદના નામથી ઓળખાય છે. સમકાળે ઉત્પન્ન થયેલા તે અનંત જીવેની શરીરરચના પણ સમકાળે (સર્વ જીવોની એક સાથે) થાય છે, ઉચ્છવાસ નિઃશ્વાસયોગ્ય પુદગલોનું ગ્રહણ અને મૂકવાનું પણ સર્વ જેનું સમકાળે એક સાથે છે. અનંત છનું ઔદારિક શરીર એક જ હોવા છતાં તેજસ કામણ શરીર તે તે જીવના પિતપોતાના જુદા જુદા હોય છે, દરેક જીવ પિતપેતાની અવગાહનામાં અસંખ્ય આમપ્રદેશવાળો હોય છે અને તેને પ્રદેશોની સંખ્યા લેકાફાશના પ્રદેશ તુલ્ય બરાબર છે. કોઈ પણ જીવે લધુમાં લધુ અવગાહના કરે ત્યારે પણ અસંખ્યાત આકાશપ્રદેશને અવગાહીને જ રહી શકે છે. જો કે તે તે આકાશપ્રદેશે બીજા અનંતા જીવોના દરેક અસંખ્ય અસંખ્ય આત્મપ્રદેશ હોય છે, તે પણ છે અને પુદ્ગલેને મળીને રહેવાનો સ્વભાવ હોવાથી એક એક આકાશ પ્રદેશે અનંતા છૂટા પરમાણુ બેથી માંડીને યાવત અનંતા પરમાણુના સ્કંધે અને અનંત જીવોના અસંખ્ય અસંખ્ય, આત્મપ્રદેશ પરસ્પરને બાધા કર્યા સિવાય રહી શકે છે. (જેમ એક દીવાના પ્રકાશમાં અનેક દીવાના
પ્રકાશ મળી જાય છે તેમ. ) તે દરેક જીવન પ્રત્યેક આત્મપ્રદેશે અનંતી અનંતી કર્મવA ણાએ લાગેલી હોય છે. તે વર્ગણાઓ અનંત પરમાણુઓન સ્કંધની બનેલી હોય છે.
(ચાલુ)

Page #41

સિદ્ધક્ષેત્ર જૈન બાલાશ્રમ-પાલીતાણા.
સ. ૨૦૦૦ ના ફાગ તથા ચૈત્ર માસની પત્રિકા
-~
જમણઃ—
ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ:—નિયમાનુસાર સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, મુનિષદન, પ્રભુપૂજા વિગેરે ક્રિયાઓ થઇ રહેલ છે. ફાગણુ શુદ્ધિ ૧૩ તથા ચૈત્ર શુદિ ૧૫ ના રાજ અનુક્રમે સઘળા વિદ્યાર્થીઆ છ ગાઉની પ્રદક્ષિણામાં તથા ગિરિરાજની યાત્રાએ ગયા હતા. એાળીના દિવસેા દરમિયાન એક દિવંસે સઘળા વિદ્યાર્થીઓએ એકી સાથે આયખીલ વ્રત કર્યું હતું. છૂટક આંબેલ પણ થયાં હતાં.
આવક—
શ્રી જનરલ નિર્વાહ ક્ડ
શ્રી લેાજન કુંડ
શ્રી વાર્ષિક મદદ ફ્રેંડ
શ્રી મુસાફરી ક્રૂડ
શ્રી ઇનામ ફંડ
શ્રી સ્વા॰ ટ્રસ્ટ ફંડ ખાતે
શ્રી દૂધ ફ્રેંડ તિથિ ખાતે
શ્રી દેરાસર ખાતે
ગાંધી ચ. મા. વિદ્યાલય ખાતે
ફાગણ
રૂા. આ. પા.
૧૫૯-૮-૦
૨૧૪-૦-૦
૧૧-૦-૦
૩. માજી ભગવાનલાલ પન્નાલાલ
૪. શેઠ એતમચંદ્ર રણછેડ
૦-૦-૦
01010
-૦-૦
010-0
૧૨-૪-૦
૦-૦-૦
૧. શેઠ શકરાલાલ ચુનીલાલ
૨. ગાંધી ચતુર્ભુજ મેાતીલાલ તથા ગાંધી હરગેાવિંદ મેતીલાલ
તરથી સિદ્ધવડનું ભાતું
૫. બાઇ આધારએન તે શેઠ મૂળચંદ હઠીચંદની વિધવા ૬. શેઠ શેનાભાઇ હકમચ'દ હા. ધીરજબેન
ચૈત્ર
રૂ।. આ. પા.
૨૨૯૨-૦-૦
૨૬૦-૧૨-૦
૨૫-૦-૦
૧૦૦-૦-૦
૧૦-૦-૦
૨૦૦૯-૦-૦
૨૦૨-૦-૦
૧૫-૦-૦
૭૮૮૩-૦-૦
અમદાવાદ.
ભાવનગર.
મુંબઈ.
અમદાવાદ.
33

Page #42

૭. ગાંધી વસંતલાલ વ્રજલાલ
મુંબઈ. ૮. પારેખ ચુનીલાલ દુર્લભદાસ
ભાવનગર. ૯ સરસ્વતીબેન સેભાગચંદ દીપચંદ સુરચંદ
ભેટ-શેઠ નેમચંદ કચરાભાઈ અમદાવાદ. બે પ્રતિક્રમણની બુક નંગ ૧૫, ગિરધરલાલ મણિલાલ પાટણ જ. સિ. કેબી ૧, જ, સિ. વાટકી ૧.
સુરત.
| મુલાકાત–ભાવનગરથી સ્થા. કમિટીના મેમ્બર શ્રીયુત અમરચંદભાઈ કુંવરજી શાહ તથા શ્રીયુત ચુનીલાલ દુર્લભદાસ પારેખ તથા મુંબઈથી સ્થા. કમિટીના પ્રમુખ શ્રીયુત ચતુર્ભુજભાઈ મોતીલાલ ગાંધી તથા શ્રી પ્રાણજીવન હ. ગાંધી જુદા જુદા સમયે સંસ્થાની મુલાકાતે પધારી નિરીક્ષણ કરી ગયા હતા. અન્ય મુલાકાતોઃ-શેઠ પુરુષોત્તમદાસ પોપટલાલ ચાલીઆ, સાન્ટાક્રુઝ, શેઠ ચીમનલાલ મોહનલાલ-માટુંગા, શ્રીયુત ન્યાલચંદ લક્ષ્મીચંદ વકીલ-ભાવનગર. શેઠ રસિકલાલ બાપુભાઈ–પ્રભાસપાટણ, શેઠ પુનમચંદ પિપટલાલ-પાટણ, શેઠ બાપાલાલ રતનચંદ-પાટણ, શેઠ ભેગીલાલ બબલદાસ-મહેસાણા,
સંસ્થાની વર્ષગાંઠા-ચૈત્ર શુ. ૧૦ ના રોજ . પ્રાગજીભાઈ પાનાચંદ મહેતાના પ્રમુખપણ નીચે સંસ્થાના મકાનમાં વર્ષગાંઠ અગે મિટીંગ ભરવામાં આવી હતી, જે વખતે તેમણે રૂા. ૧૦૧) દૂધની તિથિની મદદ આપી હતી. બપોરના મેટી પૂજા રાખી હતી તથા વિદ્યાથીઓને મિષ્ટાન્ન આપવામાં આવ્યું હતું.
સ્વામીવાત્સલ્ય કસ્ટ ફુડ ખાતે હજુ છ માસની તિથિઓ ખાલી છે. મોંધવારીના આ વિષમ સંજોગોમાં ભેજનખર્ચ ઘણે વધે છે, સમાજ તરફ અમે મીટ માંડી રહ્યા છીએ.
જાતે મદદ આપો અને અપાવે.

Page #43

૧. શેઠ દુર્લભદાસ ઝવેરચંદ
૨. શેર્ડ પરશોતમ માવજી
પ્રશંસાનું પુષ્પ લ
( રાગ : કવાલી )
આ અને હાલી, મથું સા યરીતે
પ્યારી
પ્રશસા દેવને રીઝે છે. રાય ને રક, પ્રશસાની અલિહારી. પ્રશ સાથી વધે ઉત્સાહ, પ્રશ સાંથી વધે શક્તિ; પ્રભુના પ્યાર મેળવવા, પ્રશસાથી કરા ભક્તિ. પ્રશસાથી વધે છે પ્રેમ, પ્રશસા દાનની ખારી; યેાગ્યતા પ્રમાણે જો, પ્રશંસા થાય તેા સારી. ચકે મર્યાદા એમાં તે, પ્રશંસા એ પડે ભારી, મદમસ્ત બનાવીને, પતનના ચાંપે ચીનગારી પ્રશંસા વીરની કરો, પ્રશંસા દાનની કરજો, પ્રશંસા કાય ની કરો, પ્રશંસા ગુણુની કરજો. પ્રશ’સા એકની કરીને, પછી નિંદા નહિં કરજો, વિવેક ખારી ઉઘાડીને, ખુશામત ખાટીથી ડરો. પ્રશંસા સુણી પેાતાની, બહુ મલકાઇ ના જાશે, નિદા પ્રશસાની સાથે, ‘અમર’ એ ખ્યાલમાં લેશે. અમરચંદ માવજી શાહ
૩. શા. ધરમશી દ્વાદ'
' 'જ, શા. નદલાલ ત્રિકમજી
પ. શા. મૂળ દ કારદાંસ
નવા સભાસદા
** Xjv
ભાવનગર
* 3 !
લાઇફ મેમ્બર
વાર્ષિક મેમ્બર..
વન પેદકારક પચત્વ
ભાઈ ગુજવેન
· ભાઈ જગજીવનદાસને જન્મસ. ૧૯૪૧ માં થયા હતા. તેમા વૈશાખ વિર્દ ખીજના રાજ ઓગણસાઠ વર્ષની વયે ટૂં કે સમયની માંદગી ભોગવી વર્ગવાસી થયા છે. તેઓ
અને
જિનાલયની કમિટીના મેમ્બર હતા. સભાના કાથી રજિત થઇ ધણા વર્ષોથી તે સભાના સભ્ય થયા હતા. અમાં સ્વર્ગસ્થના આત્માની શાંતિ ીિ તેમના પુત્ર શાંતિલાલ વિગેરે કુટુંબીજનાને દિલાસા આપીએ છીએ. Cup A we have

Page #44
Reg. No. B. 156 * બુકે વેચાણુ મગાવનારને સૂચના શ્રી ત્રિષષ્ટિ શલાક પુરુષ ચરિત્રને સેટ, શ્રી ઉપદેશપ્રાસાદ લાષાંતરનો સેટ તથા શ્રી ઉપમિતિ ભવપ્રપંચ કથાનો સેટ મગાવનારને જણાવવાનું કેન્સેટની જે કિંમત ઓછી લેવામાં આવતી હતી તે હવેથી બુકમાં જણાવ્યા પ્રમાણે પૂરી લેવામાં આવશે. " શ્રી વૈરાગ્યેકપલતા ગ્રંથ ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીકત આ પાબંધ ગ્રંથ અમદાવાદનિવાસી પંડિત ભગવાનદાસ હરખચંદ તરફથી હાલમાં બહાર પડેલ છે. ગ્રંથ ઉ૫મિતિ ભવપ્રપંચો કથાનું સ્મરણું કરાવે તે તે જ સ્વરૂપમાં બનાવેલો છે. અત્યુત્તમ ગ્રંથ છે. ઑકસંખ્યા સાત હજાર છે. કિમત . 6 રાખેલ છે. તે અમારે ત્યાંથી પણ મળશે. જરૂર મંગાવા ને લાભ . - શ્રી ગુણવમ ચરિત્ર ભાષાંતર * મૂળ સંસ્કૃત ઉપરથી પંડિત પાસે શુદ્ધ ગુજરાતીમાં ભાષાંતર કરાવીને 5. શ્રી વીર વિજયજીના ઉપાશ્રય તરફથી હાલમાં પ્રગટ કરવામાં આવેલ છે. કિંમત આઠ આના. - ખાસ વૉચવા લાયક છે. પિસ્ટેજ બે આના. જરૂર મંગાવે. અમારે ત્યાંથી મળી શકશે. * સત્તર ભેદી પૂજા કરનારની 17 કથા આમાં છે. શ્રી નવપદજીની પૂજા-સાથે '. ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી આદિ કૃત આ શ્રી નવપદજીની પૂજા ધણી જ પ્રચલિત છે. આર્યાબિલની ઓળી કરનાર માટે દરેક પદના ગુણો, વિધિ તથા ચૈત્યવંદન-સ્તવનદિ વિસ્તારથી આપવામાં આવ્યા છે. હાલમાં તેની ત્રીજી આવૃત્તિ પ્રગટ કરવામાં આવી છે. જરૂર મગાવે ને લાભ લે. કિંમત ચાર આના. પિોસ્ટેજ એક આનો. पंच प्रतिक्रमण सूत्र-मूळ. शास्त्री મૂળ સુંદર ટાઈપમાં છપાયેલ આ બુકમાં પંચ પ્રતિક્રમણ, નવ મરણ, ચૈત્યવંદન, સ્તવન, સ્તુતિ, છંદ તથા વિધિઓ વિગેરેનો સમાવેશ કરેલ છે. વિદ્યાર્થીઓને ખાસ અભ્યાસ કરવા યોગ્ય છે. કાગળની અતિશય મેઘવારી છતાં જ્ઞાન-પ્રચારને હેતુ જાળવવા માટે એમે કિંમત વધારી નથી. છુટક નકલના આઠ આક. સે નકલના રૂા.૪૫). પિરટેજ ત્રણ ના. '. સ્નાત્ર સંગ્રહ અને અષ્ટપ્રકારી પૂજા : આ બુક હાલમાં જ અમે છપાવી છે. તેમાં શ્રી દેવચંદ્રજી તથા પ. વીરવિજયજીના - સ્નાત્ર ઉપરાંત પૂર્વાચાર્યવૃત સ્નાત્ર જે હાલમાં પ્રચારમાં નથી તે દાખલ કર્યું છે. તેમાં શ્રી ઋષભદેવને ને પાર્શ્વનાથન એમ બે કળશ છે. જેને પાંચ સ્નાત્ર ભણાવવા હોય તેને માટે શાંતિનાથજીને કળશ પણું આ બુકમાં દાખલ કર્યો છે. ત્યાર પછી શ્રી દેવવિજયજીકૃત અષ્ટપ્રકારી પૂજા દાખલ કરી છે તે અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરતાં દરેક પૂજાના પ્રારંભમાં બોલવા લાયક છે. તેમાં તે પૂજા સંબંધી જ વર્ણન છે. ખાસ કઠે કરવા લાયક છે. કિંમત ત્રણે આના રાખવામાં આવી છે. રિટેજ પણ અનો.. ખાસ મંગાવે. મુદ્રક શાહ ગુલાબચંદ લલભા-શ્રી મહોદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ. દાણાપી—ભવનેગર For Private And Personal Use Only