________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ કાર્તિક
*
*
*
ન
વીતરાગ જે માગે ગયે તે માર્ગ અને તે વીતરાગ માર્ગ તો મોક્ષનો છે. સમ્યગદર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રની એકતા તે મોક્ષમાર્ગ છે. સર્વે અન્ય દ્રશ્યથી ભિન્ન એવા શુદ્ધ આત્માનું સમ્યગદર્શન, શુદ્ધ આત્માનું સમ્યજ્ઞાન, શુદ્ધ આત્માનું સમ્મચારિત્ર-એ ત્રણેની અભેદ-એકતા આત્મામાં પરિણમાવી, ભગવાન શુદ્ધ આત્મસ્વભાવરૂપ મોક્ષને પામ્યા. એટલે શુદ્ધ આત્મદર્શન, આત્મજ્ઞાન ને આત્મચરિત્રની અભેદ એકતા સાધવી એ જિનને મૂળ માગે છે. આમ આ જિનનો મૂળ માર્ગ તે કેવળ આત્મપરિણતિરૂપ હોઈ મુખ્યપણે આધ્યાત્મિક માર્ગ છે, પરમાર્થ માર્ગ છે, નિશ્ચય માર્ગ છે, વ્યવહાર માર્ગ નથી; અંતરંગ માગે છે, બહિરંગ માર્ગ નથી; ભાવમાર્ગ છે, દ્રવ્યમાર્ગ નથી. આ વસ્તુતત્વ તદ્દન સ્પષ્ટ છે. જે કઇ સિદ્ધ થયા છે, થાય છે કે થશે તે આ જિનના મૂળ પરમાર્થ ભાર્ગે પ્રયાણ કરીને જ-એમ સર્વ જ્ઞાની સતપુરુષને પરમ નિશ્ચય છે. ગમે તે દેશમાં, ગમે તે કાળમાં એ જ એક ત્રિકાલાબાધિત મોક્ષમાર્ગ છે, એમ નિશ્ચલ નિશ્વયંસિદ્ધાંત સ્થિત છે. આમ શુદ્ધ આત્માને જાણો, શ્રદ્ધા ને આચર એ જ એક સનાતન નિશ્ચય સાધ્ય છે, ધ્યેય છે, લક્ષ્ય છે.
તે પછી આ વ્યવહાર માર્ગનું નિરૂપણું શા માટે કરવામાં આવ્યું? હશે એ સ્વાભાવિક પ્રશ્ન થશે, તે વ્યવહાર માગ પણ પરમાર્થનું જ પ્રતિપાદન કરવા માટે, પરમાર્થ સમજાવવા માટે જ પ્રરૂપવામાં આવ્યો છે, પરમાર્થરૂપ નિશ્ચય લક્ષ્ય પ્રત્યે જ જીવેનું લક્ષ દોરવા માટે બેધવામાં આવ્યો છે. મ્લેચ્છને સમજાવવા માટે જેમ પ્લેચ્છ ભાષાનો પ્રયોગ કરવો પડે તેમ પરમાર્થથી અનભિતુ ઉછવને પરમાર્થ પમાડવા માટે વ્યવહારનો ઉપયોગ આવશ્યક છે. એટલે જ શાસ્ત્રમાં સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે-“જે નિશ્ચયનેપરમાર્થને છેદે છે, ઉથાપે છે, તે તત્વને છેદે છે, અને જે વ્યવહારને છેદે છે તે તીર્થને ઉત્થાપે છે.* ” પણ આ એક વાત ભૂલવા જેવી નથી કે પરમાર્થ જ સાધ્ય છે, વ્યવહાર સાય નથી, વ્યવહાર તે સાધન છે, પરમાર્થરૂપ લક્ષ્યને લક્ષ કરાવવા માટે જ વ્યવહારની ઉપયોગિતા છે, વ્યવહાર સમ્યગદર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રની ઉત્તરોત્તર શુદ્ધિ પણ ક્રમે કરીને આત્માને સ્વરૂપ પર પુનઃ આરોપવા માટે છે, સ્વરૂપ પર પુનઃ આરૂઢ કરવા માટે છે; કારણ કે સ્વરૂપભ્રષ્ટ થવાથી જ આમાનું સંસારપરિભ્રમણ થયું છે. માટે સમસ્ત વ્યવહારનું પણ પ્રથમ ને એક જ પ્રજન આત્માને પુનઃ સ્વરૂપમાં આણી “ નિજ ધર ' પધરાવવાનું છે. અને પછી વ્યવહાર રત્નત્રયી દ્વારા આ સ્વરૂપ આરોપણુરૂપ પ્રથમ ભૂમિકા-નિજ “પદ” પ્રાપ્ત કરી, જવ નિશ્ચય રત્નત્રયીય મોક્ષમાર્ગને સાધક-સાધુ બની, ઉત્તરોત્તર ઉચ્ચ ઉચ્ચ ભૂમિકાઓને-દશાઓને સ્પર્શતે સ્પર્શ તે મોક્ષમાર્ગે આગળ વધતો જાય છે, અને છેવટે આત્મશુદ્ધિની પરમ પરાકાષ્ટાને પ્રાપ્ત કરી તે શુદ્ધ આત્મસિદ્ધિરૂપ મેક્ષને પામે છે-સિદ્ધ બને છે.
આમ નિશ્ચય-વ્યવહારને પરસ્પર સાપેક્ષ સંબંધ છે. તેમાં પરમાર્થ ભૂતાર્થ છે, વ્યવહાર અભૂતાર્થ છે. પરમાર્થ તે પરમાર્થ છે, વ્યવહાર તે વ્યવહાર છે. પરમાર્થ તે
*जद जिणमयं पवजह तामा ववहारणिच्छए मुयए । एगेण विणा छेजइ तित्थं अण्णेण उण तच्च ।।
For Private And Personal Use Only
