________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandiri
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકો. ત લાનત જીવ આજ વિચારતા . ---- આતના તે નવ નવ અડાં જ મૂકી દઈને નવમાં સંચારે છે. તે પછી હું આટલા બધા પાપ શાને માટે કરે ? ” જીવ ગમે તેટલો વંનવ કઠે કરે, પણ અંતસમયે તે ત સર્વ અંગે જ પડ્યો રહે છે. કંઈ પણ પરભવમાં સાથે જતા નથી, જેના પર તેની સૌથી વિશેષ મમતા છે એવા દેહ પણ અત્રે જ પડ્યો રહે છે; સાથે જાય છેમાત્ર તેનું શુભાશુભ કર્મ. આ વિશે ઉ. શ્રી વિનયવિજયજીએ પુણયપ્રકાશના સ્તવનમાં પ્રકાણ્યું છે કે – " પરિગ્રહની મમતા કરીજી, ભવભવ મળી રે આથ:
જે જયાંની તે ત્યાં રહી છે. કેઈ ન આવી સાથ રે જિનજી !”
અને તે વૈભવાદિ પરિગ્રહના ઉપાર્જનમાં જે કંઈ પાપ આ જીવ આચરે છે તેનું ફળ તેને એકલાને ભેગવવું પડે છે. વૈભવમાં સર્વ કઈ ભાગીદારી ધરાવે છે, પણ પાપમાં કોઈ ભાગીદાર થતું નથી. આ વિવેક-વિચાર પરિગ્રહમૂઢ જીવને સૂઝતો નથી.
હવે આ પરિગ્રહ શબ્દની વ્યાખ્યા વિચારીએ. એ શબ્દને વ્યુત્પત્યર્થ સમજવા યોગ્ય છે. પરિ = પાસથી ( all round) ! ગૃહ = પકડવું, જકડવું, બાંધી રાખવું ( To seize, to take hold of); આમ જે કંઇ વસ્તુ જીવને પકડી રાખે, જકડી રાખે, બંધનમાં રાખે, ચોપાસથી ઘેરી લે તે પરિગ્રહ.
પરિગ્રહ બે પ્રકારના છે: દ્રવ્ય અને ભાવ, અથવા બાહ્ય અને આત્યંતર. બાહ્ય પરિગ્રહના દશ ભેદ છે: ધન, ધાન્ય, ક્ષેત્ર, વાસ્તુ (ઘર વગેરે), દ્વિપદ, ચતુષ્પદ, શયન, આસન, યાન (વાહન ) અને કુ-ભાંડ (ઠામવાસણ વગેરે), આત્યંતર પરિગ્રહ ૧૪ પ્રકાર છે: ૧ મિથ્યાત્વ, ૩ વેદ, ૬ હાયાદિ કષાય અને ૪ કોધાદિ કષાય.
" मिथ्यात्ववेदरागादोषा हास्यादयोऽपि षट् चैव । चत्वारश्च कपायाश्चतुर्दशाभ्यंतरा ग्रंथाः ॥"
–શ્રી પુરુષાર્થસિદ્ધિઉપાય, સંક્ષેપમાં કહીએ તો આત્માના સરપથી વ્યતિરિક્ત એવી જે કંઈ વિભાવિક પરિણતિ તે અંતરંગ પરિડ છે. કારણ કે મુખ્યપણે તે વિભાવે જ જીવને બંધનમાં રાખનાર છે.
For Private And Personal Use Only
