________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૪
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
હવાન બનાવવા, તેઓ તેના ખપી થાય તેને માટે થાય એટલો પ્રયાસ કરવો, એવી મારી ધારણા સફળ કરવાનો આધાર વાંચકેની જીજ્ઞાસા ઉપર છે.
મતિજ્ઞાનના બે પ્રકાર છે. એક શતનિશ્રિત, અને બીજું અમૃતનિશિત, શ્રતનિશ્ચિતના ૨૮ ભેદ છે, અને અશ્રુતનિશ્રિતના જ ભેદ છે, તે મળીને ૩ર ભેદ થાય છે, બીજી રીતે તેના ૩૬૦ ભેદ થાય છે, પણ મુખ્ય ભેદ ૩ર છે, આ મારા ૩ર મા વર્ષની શરૂઆતમાં તે કર ભેદનું જ્ઞાન વાંચને આપવું એ અસ્થાને ગણાશે નહિ.
મતિજ્ઞાન પાંચ ઇંદ્રિય અને છઠ્ઠા મનથી થાય છે. અવગ્રસ્તુ, ઈહા, અપાય, અને ધારણું એ ચાર ભેદ પૈકી અવગ્રહના વ્યંજનાવગ્રહ અને અર્થાવગ્રહ એ બે પેટા ભેદ પડે છે. વ્યંજનાવગ્રહના જ્ઞાનને ચક્ષુ ઇંદ્રિય અને મનની મદદ કરવાની જરૂર પડતી નથી, તેથી બાકીની ચાર ઇદ્રિનો તે વિષય છે. અર્થાવગ્રહ, ઈહા, અપાય અને ધારણ એનો સંબંધ પાંચ ઈદ્રિયો અને છઠ્ઠી મન સાથે છે, એટલે એ ચારની સાથે છ નો સંબંધ હોવાથી તેના ૨૪ ભેદ થાય છે, તેની સાથે વ્યંજનાવગ્રહના ચાર ભેદ મેળવવાથી ૨૮ ભેદ ભૃતનિશ્ચિત મતિજ્ઞાનના થાય છે. આ મતિજ્ઞાનના આવરણના–ક્ષપશમના પ્રમાણમાં દરેક વ્યકિતના જ્ઞાનમાં તફાવત પડે છે, જેમ જેમ મતિજ્ઞાનને ક્ષપશમ વધારે તેમ તેમ તેનાથી વિજ્ઞાન વિશુદ્ધ થતું જાય છે. આ ક્ષે પશમ વિના પ્રયાસે થતા નથી, તેના માટે ખાસ પ્રયાસની જરૂર છે. જેમ વિદ્યાર્થીવર્ગને અભ્યાસની જરૂર છે, તેમ મોટી ઉમરના માણસોને પણ અભ્યાસની જરૂર છે. જેઓ પોતાના જ્ઞાનમાં વધારો કરવાને હંમેશા પ્રયત્નવાન છે, અને કમથી શાસ્ત્રીય ગ્રંથોનો અભ્યાસ કરે છે, તે સિવાયનાને પોતાના જ્ઞાનમાં વધારે કરવાને માટે અઠવાડીક યા માસીકમાં આવતા ધાર્મિક વિષયોના વાંચન અને મનનની જરૂર છે. તેથી બેશક જ્ઞાનમાં વધારો થઈ શકે તેમ છે. વપરાશમાં આવતા મેલાં કપડાંને ધવરાવી સ્વચ્છ કરવાની જેટલી જરૂર છે તેના કરતાં મન ઉપર દરરોજના વ્યવહારથી ચઢતા મેલને ધેવાની વધારે જરૂર છે. મન ધેવાને માટે કંઈ ધોબીની જરૂર નથી; તે ધોવાને માટે તે મહારા જેવા પાકોના વાંચનની ખાસ જરૂર છે. મેલાં થયેલાં કપડાંને જે પાવરાવવાની કાળજી રખાતી નથી તો તે કપડા ઉપર ધાટો મેલ ચઢી જલદીથી તના નાશ થાય છે, તેમ સારાં સારાં વાંચનથી જે મન ઘવાની કાળજી રાખવામાં નથી આવતી તો તેના ઉપર અજ્ઞાન-મિથ્યાત્વને મેલ ઘાટ જામે છે અને તેથી ભવભ્રમણમાં વધારો થાય છે. આ વાત ધ્યાનમાં રાખવા જેવી છે.
અમૃતનિશ્ચિત મતિજ્ઞાનમાં ચાર પ્રકારની બુદ્ધિનો સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. તેમાં આપતિકી” નામનો પહેલો ભેદ છે. આ ઓત્પાતિકી
For Private And Personal Use Only
