________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ કાશ.
+--
રાજાને પરૂપ તે “રાજપુરૂષઃ” ત ટ છે જેને તે “તપટઃ ” જે વનમાં ઘણાં મ ત્ત હાથીઓ છે તે “મત્ત બહુ માતંગ વન ઈત્યાદિ. એ સમાસ એક પદમાં થતું નથી માટે બે અથવા વધારે પદો કહ્યા. કવચિત્ સમાસના નિષેધ ચકી પદવિ છેદ પણ થતું નથી. જેમકે વ્યાસ, પારાશર્ય, રામ, જામદન્ય ઈત્યાદિક. માટે પ્રાયઃ શબ્દ પ્રથમ કહે છે. હવે ચાલના અને પ્રત્યવસ્થાન આથી કહે છે. સૂત્ર સંબંધી કે આ સંબંધી જે કંઈ દુષણુ શિષ્ય કે પ્રેરક બતાવે તેનું નામ ચાલના કહેવાય છે અને આચાર્ય મહારાજ તે ચાલનાનું સમાધાન કરે તે પ્રત્યવસ્થાન કહેવાય છે.
આચાર્ય મહારાજ શી રીતે શિવે કે પ્રેરકે દીધેલું દૂષણ ટાળે છે? તે કહે છે- શબદ અને અર્થના ન્યાયથી એટલે શબ્દ સંબંધી ન્યાય-યુક્તિવડે શબ્દસંબંધી ટૂષણને પરિહાર કરે છે અને અર્થસંબંધી ન્યાય-યુક્તિવડે અર્થસંબંધી- દૂષણને પરિહાર કરે છે. વળી અમુક નયના અભિપ્રાય વિશેષથી શબ્દ અને અર્થગત દૂષણને પરિહાર કરે એ પ્રત્યવસ્થાન કહેવાય છે એમ પણ જાણવું
ભાવાર્થ એ છે કે “કરેમિ ભંતે સામાઈયં ” એમાં “ભતે =ભગવંત!
ગુરૂ-આમંત્રણ શબ્દ કો તે કઈ શિષ્ય ચાલના કરે કે–સાક્ષાત્ ગુરૂ હિોય ત્યારે તે “ભંતે” શબ્દ કહે તે ઠીક પરંતુ ગુરૂ વિરહે તે શબ્દ કહે ઘટે નહિં અને તેમ છતાં કહેવામાં આવે છે તેથી નિષ્ણજનતાદિક દેષ આવે. તેનું આચાર્ય મહારાજ સમાધાન કરે છે–આચાર્યના અભાવે સ્થાપનાચાર્ય સમીપ સધળી કિયા સામાચારી કરવી જોઈએ” એમ જણાવવા માટે એ “ભંતે શબ્દ જાણો. તેમજ “સાક્ષાત્ તીર્થકરના અભાવે તીર્થકર ભગવાનની પ્રતિમાનું ઉપવેશન કરડીમાં આવતું દેખાય છે અથવા ગુરૂના વિરહ પણ સ્વાતંત્ર્ય નિધિ અને વિનય મૂળ જૈન ધર્મ છે એમ દેખાડવા માટે ગુરૂ મહારાજના ગુણ વિષયે જ્ઞાન પ્રયોગ દેવે એમ આ “ભતે પરવડે જ્ઞાપન કરવામાં આવે છે. અથવા નામ સ્થાપના દ્રવ્ય અને ભાવ ભેદથી ચાર પ્રકારે આચાર્ય હોય છે. તેમાં આચાર્ય સંબંધી ઉપયોગ રૂપજે ભાવાચાર્ય શિષ્યના મનમાં વર્તે છે તે ભાવાચાર્ય વિષયક આ આમંત્રણ જાણવું. એટલે શિષ્યના મનમાં સ્થપાઈ રહેલા રમી રહેલા ગુણમય ભાવાચાર્ય નિમિત્તે આ સંબોધન સમજવું, તેથી ગર મહારાજનો વિરહ પણ અત્ર અપ્રસિદ્ધ છે એટલે પરમાર્થથી જોતાં ગુરૂ મહારાજને વિરહ પણ અત્રે પ્રસ્તાવે સિદ્ધ થઈ શકતા નથી. એવી રીતે અન્યત્ર પણ વાલને અને પ્રત્યવસ્થાને યથાસંભવ પિતાની મેળે સમજી લેવાં. છેવટ એ
For Private And Personal Use Only
