________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
प्रतिक्रमणादिक क्रियाओमां थती शून्यता.
વર્તમાન સમયમાં પ્રતિકમણ પ્રમુખ ક્રિયા કેવા શૂન્ય ચિત્તે થાય છે, તેનું દરેક આત્માર્થી એ નિરીક્ષણ કરવું યુક્ત છે. દેખાદેખીથી જે કિયા થાય છે તે ઉ. પગની શૂન્યતાથી સંમૂર્હિમની કિયા સમાન હોવાથી તેનું તેવું જ ફળ મળે છે. પણ દyત તરીકે જેમ મયણાસુંદરીને એક દિવસે જિનપૂજામાં અપૂર્વ આહલાદ થયે હતે-જેનું નામ અમૃત કિયા છે તેના જેવું ફળ મળતું નથી. જુઓ! તેજ રાત્રિને વિષે તેની સાસુ (શ્રીપાળજીના માતા) રોચ કરતાં હતાં કે શ્રીપાળ ક્યારે આવશે? (જે વખતે શ્રીપાળ મહારાજ દ્વારની બહાર આવીને તેમની વાત સાંભળતા હતા, તે વખતે મયણાસુંદરીએ કહ્યું કે “આજે મને અમૃત ક્રિયા સમાન પૂજામાં આહલાદ થયે છે, જેથી અપૂર્વ આત્મિક લાભ થવા ઉપરાંત ઈહ લકિક લાભ પણ થવો જોઈએ, તેથી જરૂર આજે તમારા પુત્ર મળવા જોઈએ.’ વિચાર, તેને પિતાની કરેલી ક્રિયાની પ્રતીતિ કેવી હતી ! પરિણામે તે સત્યજ થયું, અથાતુ શ્રી પાળજી તુરતજ મળ્યા. અનુક્રમે તે બંને સત્વવંતે એ સ્વાભહિત ફલીત કર્યું, તેમજ ધન્ય છે પરમહંતુ શ્રી કુમારપાળ મહારાજને કે જેણે યુદ્ધના સમયે પણ હસ્તીની ઉપર બેઠા બેઠા પ્રતિક્રમણ કર્યું છે. જુઓ તે પુરૂષનું સત્વ! તેવી રીતે અનેક આત્માથીઓનાં ચરિત્ર શાસ્ત્રમાં વતે છે, તેમ આપણે પણ પુરૂષાર્થ પ્રગટાવવાની આવશ્યકતા છે.
અત્રે મુખ્યપણે પ્રતિકમણ સંબધે વિચારવાનું છે. પ્રથમ તે દરેક ક્રિયા કાળે (જે કાળમાં જે ક્રિયા કરવી ફરમાવી છે તે કાળે) કરવી ઉચિત છે. જેમ વર્ષાકાળને વિષે કરેલી ખેતી પર્ણ ફળ આપવાવાળી થાય છે તેમ પ્રતિકમણની ક્રિયા પણ ગ્ય કાળે કરેલીજ પૂર્ણ ફળ આપે છે. તેથી તે કિયા સૂર્યાસ્તની અગાઉ પ્રારંભવી કે અર્ધ સૂર્ય વખતે વંદિતા સૂત્ર કહેવામાં આવે. વળી સામાયક લેવાથી તે તેના અંત સુધી દરેક કિયા ઉપગ પૂર્વક ઉભા રહીને, પંચાંગ પ્રણિપાત રૂપ ખમાસમણ દેવા પૂર્વક, વાંદણાના આવર્ત વિગેરે સાચવીને કરવી. વળી રાજ્યવેઠની પેરે કરવાથી પણ કાર્યસિદ્ધિ થવી દુર્લભ છે, માટે તેમ ન કરવી. સૂર્યરત થયા બાદ છેક સંધ્યા સમયે, દીવા વખતે યા તે તેથી પણ ડું પ્રતિકમણ શરૂ કરવાથી એક તે અકાળે કર્યાને દેષ પ્રાપ્ત થાય છે. વળી તે જલદી પૂર્ણ કરવા માટે ઉતાવળે બેસવાથી ઉચ્ચાર પ્રમુખની શુદ્ધિ રહેતી નથી અને શુક પાઠ રૂપે થાય છે. વળી અર્થ પ્રમુખની વિચારણ ન થવાથી તથા જ્યાં જ્યાં અતિચાર દોષ લાગ્યા છે, ત્યાં ત્યાં તેને સંભારી તેની ગહ (ગુરૂ સમક્ષ નિદા) અને નિંદા (આત્મ સાખે) નહિ થવાથી નિરાદર.
For Private And Personal Use Only
