Dravya Sangraha Prashnottari Tika

Author(s): Manohar Varni, Mukundbhai Soneji
Publisher: Gujarat Prantiya Sahajanand Sahitya Mandir Ahmedabad

Page 493

४९४
द्रव्यसंग्रह प्रश्नोत्तरी टीका પ્રશ્ન રર : અનંતસંખ્યાત દ્રવ્ય કયા ક્યા છે?
ઉત્તરઃ જીવ અને પુગલ આ બે દ્રવ્ય અનંતસંખ્યક છે અર્થાત્ જીવદ્રવ્ય અનંતાનંત છે અને પુદ્ગલ દ્રવ્ય અને તાનંત છે.
પ્રશ્ન ૨૩ : નિયત્વ ધર્મ ક્યા કયા દ્રામાં છે?
ઉત્તર : જેકે સર્વ દ્રવ્ય સ્વતઃસિદ્ધ અને નિત્ય છે તે પણ અહીં તે નિયત્વ વિવક્ષિત છે જેમાં વ્યંજનપર્યાયનું કદાપિ પરિવર્તન થયું નથી કે કદાપિ થવાનું નથી. આ નિત્યત્વની વિવક્ષાથી, આકાશ, કાળ, ધર્મ અને અધર્મ-આ ચાર દ્રવ્યમાં નિત્યત્વ છે.
પ્રશ્ન ૨૪ : કારણભૂત દ્રવ્ય ક્યા ક્યા છે?
ઉત્તરઃ પુદ્ગલ, ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળ આ પાંચેય દ્રવ્ય ચૈતન્યથી રહિત હેવાને લીધે તેમને કર્તુત્વની સિદ્ધિ નથી તેથી તેઓ કારણભૂત દ્રવ્ય નથી. અર્થાત્ આ પાંચેય દ્રવ્ય શરીર, મન, વચન, શ્વાચ્છોશ્વાસ, ગતિ, સ્થિતિ, અવગાહ, પરિણમન વગેરે કાર્યો કરવાવાળાં છે પરંતુ જીવ આ પાંચ દ્રવ્યનું કાંઈ કાર્ય કરતું નથી આ ઉપકારની અપેક્ષાએ આ પાંચ દ્રવ્યો કારણ છે.
પ્રશ્ન ૨૫ : બહુપ્રદેશિત્વ ધર્મ કયા કયા દ્રવ્યોમાં છે?
ઉત્તરઃ પુદ્ગલ અને કાળ –આ બે દ્રવ્યોને બાદ કરતાં બાકીના ચારેય દ્રવ્યોમા બહુપ્રદેશિત્વ છે.
પ્રશ્ન ૨૬ઃ જે બહુપ્રદેશિત્વ પુદ્ગલદ્રવ્યમાં નથી તે