________________
દિવ્યદીપ
સર્વત્ર ભયના વાતાવરણથી માનવ હૈયાને ચીરી નાંખે એવી ચીસેા સંભળાતી હતી, અંતે આસપાસ વધતી જતી વાળાના તાપથી દેહ શેકાતા હતા.
પિતાશ્રી તેા ઉપરથી ભૂસકે મારવાની વાત ઉપર આવી ગયા પણ ભૂસકા મારવા એ શકય ન હતું. ત્રણ માળની તાતિંગ ઊંચી હવેલી પરથી પડનારનું એક પણ અંગ સલામત ન રહે.
ઈષ્ટદેવના જાપ અંતરમાં સતત ચાલતા હતા. માણસ સુખમાં જેવી તીવ્રતાથી પ્રભુ સ્મરણ નથી કરતા, એવી તીવ્રતાથી એ દુ:ખમાં સ્મરે છે. તે જ પળે મારામાં અણધાર્યાં મળના સંચાર થયા. દૌય નાં કિરણ અંગઅ'ગમાંથી પ્રગટવા લાગ્યાં.
હું કઠેડા કૂદી બહારની સીમેન્ટની પાળ પર આવ્યેા. કઠેડા બહાર દશેક આંગળની નાની પાળ હતી. મારે એક હાથ મે' કઠેડાના સળિયામાં મજબૂત રીતે ભરાવ્યા, વજ્ર જેવી મજબૂત પકડથી સળિયાને પકડી મેં પિતાજીને કહ્યુ:
“તમે ધીમેથી કઠેડા એળગી આ પાળ પર આવેા. અને મારા હાથ પકડી ટિંગાએ એટલે નીચે નિસરણીને અડે પછીજ મારા હાથ છેડજો.”
પિતાજી કહે : “મારા ભાર આમ અદ્ધર આકાશમાં તું ઝીલી શકીશ ? તારા હાથ પકડીને લટકું અને હાથ છૂટી જાય તેા તે બન્ને પથ્થરની શિલા પર જ પછડાઇએ ના!”
મેં કહ્યું : વિચાર કરવાના આ સમય નથી. જીવન મરણની આ પળ છે. જે થવાનું હશે થશે. પણ શ્રદ્ધા છે, સારુ જ થશે.”
૯૧
માણસનું મન ઘણું જ નીચ અને સ્વાર્થી છે. એ ઉચ્ચ ને પરોપકારી દેખાય છે, પણ તેની અગ્નિપરીક્ષા થઈ નથી ત્યાં સુધી જ. જ્યારે એવી પળ આવે છે ત્યારે જ મનની સાચી પરખ
થાય છે.
સામાન્ય રીતે પ્રત્યેક માનવી પોતાના મન માટે ઉચ્ચ અભિપ્રાયના ભ્રમમાં હાય છે, અને મારા માટે મને પણ એવા જ વિશ્વાસ હતા. આ પળે મને જિજીવિષા પ્રેરવા લાગી.
The last days of pompeii ના પ્રસંગ યાદ આવે છે. આખા શહેર પર લાવા ૨સ ઊછળી રહ્યો છે, અગ્નિની વર્ષા થઈ રહી છે, થોડી જ ક્ષણામાં સૌ મરવાના છે, છતાં સૌ અચવાના મરણિયા પ્રયત્ન કરે છે. આગળ દોડતા માણસને ધક્કો મારી, એનું ધન ઝૂંટવી, માણસ આગળ નીકળવા પ્રયત્ન કરે છે, પેાતાના જ જીવ બચાવવા પ્રયત્ન કરે છે; જ્યારે ખીજી બાજુ કો'ક સજ્જન લૂલાને મદદ કરે છે, આંધળાને ટેકા આપે છે, વૃદ્ધને દોરે છે, પાતે ઉતાવળ કરે છે, પણ અપંગાને ભૂલતા નથી. ત્યાં લેખક લખે છે : “આ છેલ્લા કલાકમાં તેઓ માનવીની ઉચ્ચતા અને નીચતાનાં દર્શોન કરે છે. In this last
hour, they glimpsed specimens of every business nobility.” મારું મન પણ મને કહી રહ્યું હતું : ‘ઊતરી જા, ભાગી જા, નહિ તેા ખળીને ભડથું થઈ જઇશ, જા, જીવ બચાવ....’
એવામાં એક બહેને જેમનુ નામ દિવાળીબહેન હતુ. તેમણે કહ્યું : “મહારાજ ! તમે તમારે પહેલાં ઊતરી જાએ. અમારુ તે થવાનું હશે તે થશે.”
નારી! મા! તને નમન છે. વિપદ્મ વખતે પણ તારા અણુધમ તું ના ચૂકે. અણુના પ્રકાશથી તે વસુંધરાને અજવાળી છે. તારા વારો આવ્યેા. હું ઊતરી જાઉં તો બહેન ને શયળથી, તારી સહિષ્ણુતાથી, તારા અણુથી માણસ આજે માનવ' છે.
મારી શ્રદ્ધા સાચી પડી. એ ખરાખર નિસરણી પર પહેાંચ્યા ને ઊતરી ગયા. હવે મારા
ખાળકાને ઉતારનાર કાણુ !
