________________
ધધ-ગ્રંથમાળા
: ૬૮ :
: પુષ્પ
આપણા હૃદયમાં સતત વહેતા રહે તે માટે પણ અનુકઋપા દાન ઇષ્ટ છે. સંતકવિ તુલસીદાસજી કહે છેઃ—
44
મૂજ હૈ, પાપમુજ મિમાન |
दया धर्मको तुलसी दया न छांडिये, जब लग घटमें प्रान ॥
''
ધર્મનું મૂળ દયા છે અને પાપનું મૂળ અભિમાન છે. તુલસીદાસ કહે છે કે-મનુષ્યના દેહમાં જ્યાં સુધી પ્રાણ હાય ત્યાં સુધી તેણે દયાને છેડવી ન જોઇએ, '
6
અભ્યાગતને ભિક્ષા, ભૂખ્યાને અન્ન, તરસ્યાને પાણી, બિમારને ઔષધ, અશિક્ષિતને વિદ્યા, સ્થાન–રહિતને આશ્રય અને અપંગઅશક્ત–નિરાધારને દરેક પ્રકારની સહાય એ અનુકંપા દાનના મુખ્ય પ્રકાર છે; અને ખાડાં ઢોરની પાંજરાપોળો, કૂતરાને રોટલા, ખાકડાને દૂધ, પારેવાને ચણુ, માછલાં છે।ડાવવા તથ મૂંગા પ્રાણીઓ પ્રત્યે દર્શાવવામાં આવતું ઘાતકીપણું અટકાવવાના પ્રયાસો કરવા—એ તેમાંથી પાંગરેલી દયા સંસ્કૃતિનાં સુફળા છે. ભારતવર્ષમાં આ સંસ્કૃતિ ખૂબ ફાલી-ફૂલી છે અને તેમાં જૈન ધર્મના હિસ્સો સહુથી મોટો છે.
જૈન શ્રીમંતાના દાનના પ્રવાહ જ્ઞાતિ, જાતિ, લિંગ કે વયના ભેદ વિના સર્વ પ્રત્યે સમભાવથી વહેતા રહ્યો છે, એ વિષયમાં વસ્તુપાલ-તેજપાલ, જગ′શાહુ અને ખેમા હુડાળિયાના જીવનપ્રસંગેા પ્રમાણુરૂપ છે.
વસ્તુપાલ-તેજપાલ ચુસ્ત જૈન હોવા છતાં સોમનાથ પાટણને દર વર્ષે દશ લાખ રૂપિયા મોકલતા અને કાશી, દ્વારિકા વગેરે સ્થળામાં એક એક લાખ રૂપિયાની ભેટ ધરતા. વળી તેમણે
