Chovishi Swarup ane Sahitya

Author(s): Abhay Doshi
Publisher: Saurashtra Kesari Pranguru Jain Philosophical and Literary Research Centre

Page 425

આઠ કર્મો જૈન પરિભાષા અનુસાર જીવ રાગદ્વેષ અને પોતાની પ્રવૃત્તિઓ અનુસાર કાર્મણ વર્ગણાના પુદ્ગલો ગ્રહણ કરે છે અને તેનો બંધ કરે છે તેને કર્મ કહેવાય છે. આ કર્મ મુખ્યરૂપે આઠ પ્રકારનાં છે. જ્ઞાનાવરણિય, દર્શનાવરણિય, મોહનીય અને અંતરાય આ ચાર ઘાતી કર્મો તરીકે ઓળખાય છે. આ ચાર કર્મોનો જીવ કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્તિ સમયે ક્ષય કરે છે અને શેષ ચાર નામ, ગોત્ર, આયુષ્ય, વેદનીય એ ચાર અઘાતી કર્મોનો મોક્ષગમન સમયે ક્ષય કરે છે.
કલ્યાણક – તીર્થકરોના જીવનની મહત્ત્વની પાંચ ઘટનાઓ ત્રિભુવનના સર્વ જીવ માટે આનંદ દેનારી હોવાથી “કલ્યાણક' તરીકે ઓળખાય છે. તીર્થકરોના અવન (ગર્ભમાં અવતાર), જન્મ, દીક્ષા અને નિર્વાણ (મોક્ષ) આ પાંચ ઘટનાઓને કલ્યાણક કહેવાય છે. દેવતાઓ આ પાંચે પ્રસંગે ભવ્ય મહોત્સવ કરે છે.
ગણધર – તીર્થકરોના મુખ્ય શિષ્યો. જેઓ જૈનધર્મના સિદ્ધાંત ગ્રંથો (દ્વાદશાંગી)ની રચના કરે છે.
કેવળજ્ઞાન – જ્ઞાનની એવી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ કે જ્યારે ત્રણે ભુવનના સર્વ પદાર્થો અને ત્રણ કાળપ્રત્યક્ષ દેખાય.
અવધિજ્ઞાન – અમુક ચોક્કસ મર્યાદાના પદાર્થોનું જ્ઞાન. મનઃ પર્યવજ્ઞાન – અઢીદ્વિીપ (મનુષ્યલોક)માં વસતા મનુષ્યો અને પ્રાણીના મનના વિચારોનું જ્ઞાન.
૪૦૮ ૪ ચોવીશી : સ્વરૂપ અને સાહિત્ય માનવામાં