Chatrapati Shivaji Charitra

Author(s): Vaman Sitaram Mukadam
Publisher: Vaman Sitaram Mukadam

Page 714

૬૭૪
Napoleon said at St. Helena “ Work is my element. I was born and formed for work. I have known the power of my legs, I havo known the power of my eyes, but I have never known the extent of my capacity for work.” હું નેપોલિયનચું વર્ણન મહારાજા સહી તંતે તંત લાગૂ પડતે.
૯. “મહારાજ શ્રેષ્ઠ સેનાનાયક હેતે, ત્યાં બરાબર ત્યાંચી નીતિમત્તાહી કાર શ્રેષ્ઠ હતી. તે અગદી નિર્વ્યસની હેતે. કલ્યાણયા સુબેદારાઓ સુચી હકીકત સર્વાસચ માહીત આહે. નેપોલિયન બોનાપાર્ટહી શ્રેષ્ઠ સેનાનાયક હોતા; પરંતુ ત્યાગી નીતિમત્તા અગરી કનિષ્ઠ પ્રતીચી હતી. દરએક સ્વારીમળ્યું ત્યાએ તંબૂત ત્યાગૅ એકતરી પ્રીતિપાત્ર અસે. હાચ પ્રકાર શિકંદર બાદશહાચા. હા બાદશ જગજજેતા હણન યાચી ખ્યાતિ આહે. પરંતુ વાસ્યા સારખા દારૂબાઝ સેનાનાયક કવચિતય ઝાલા અસેલ જાસ્ત દારૂ કે, પિત? યા પરંતચ હા મરણ પાવલ્યાએં પ્રસિદ્ધ આહે. યા દોધાપેક્ષાં મહારાજાચી નીતિમત્તા કિતી શ્રેષ્ઠ હતી, યાચા ચાંગલા અંદાજ કરતાં ચેતે. નીતિને ચાલસુર્યા સેનાનાયકવર સાચા સિપાયાંચી બહાલ મઈ અસતે. આશા સેનાનાયકાકડૂત સહસા અન્યાય હાસ્યાચી ભીતિ નસતે.
૧૦. શ્રેષ્ઠ સેનાનાયકાલા આપેલી ફૌજહી ચાંગલી તરખેજ ટેવાવી લાગતું. ઉત્તમ તરબેજ અસલી ફૌજ સેનાનાયકાસ ઉચ્ચ પદાપ્રત નેત. મહારાજા ફૌજેત પાયદળ વ ઘડદળ અને દેન ભાગ હેતે. લગેટી ઘાલણાર્યા માવળ્યાંસ યોગ્ય તાલીમ દેહન મહારાજાની ત્યાંસ ગાઝી વીર બનવિલે. મહારાજાની આપલ્યા ફૌજેચી વ્યવસ્થા ઉત્તમ ડેવિલી હતી.
પાયદળાંત નઉ શિપાયાંવર એક નાઈક અસે. પાંચ નાઈકાંવર એક હવાલદાર અસે. દેન હવાલદારવર એક જુમલેદાર અસે. દહ જુમલેદારોવર એક હજારી અસે.
હયાશિવાય પાંચ હજારી સરદાર અસત. ઘોડદળાંતતી પંચવીસ બારગીરોવર એક હવાલદાર, પાંચ હવાલદારાંવર એક જુમલેદાર, પાંચ જુમદારવર એક સુબેદાર, દહા સુબેદારોવર એક પાંચ હજારી અસે
હયા લશ્કરા શિવાય મહારાજાની આપલે ખાસ બેંડીગાર્ડ સ્વપૂન પાંચ હજાર જવાન ડેવિલે હેત. યા સર્વ લોકાસ દરમહા શોખ પગાર દિલા જાત અસે. કાણુસહી સરંજામ દિલા જાત નસે. સરંજામી પદ્ધત પુä પેશવ્યાંની સુરૂ કેલી. ફૌજેંતીલ પ્રત્યેક મનુષ્ય મહારાજ સ્વત: પાટુન ભરતી કરીત અસત - જુમલેદાર, સુબેદાર, હજારી વ પાંચ હજારી સરદાર નેમાવયાએ તે ચાંગલે શૂર, મર્દ, કુલીન વ યુદ્ધાઓ કામાંત પુરે કસલેશે મરાઠે પાટુન નેમીત અસત. હી મહારાજાચા ફૌજેચી રચના વ ઘટના અંગ્રજી ફૌજૈન સંધ્યાં ચાલુ આહે. યાવરૂન મહારાજાયા ફૌજેચી ઘટના વ રચના હિતી
ચું સહજ અનુમાન કરતાં ચેતે. ફૌજે શિવાય મહારાજા તખ્યાત ૨૮૦ કિલે હોતે. ત્યાંયાવરહી શિબંદી, દારૂગોળા, ધાન્યચા સાંઠા 4 ખજીના દેવયત યેત અસે વ ત્યા લિયાંચા બંદોબસ્ત કાર કડક રીતિને કેવસ્યાંત ચેત અસે. હે ડાંગરી કિલ્લે બાંધયા મધ્યે મહારાજાની કાર દૂરદષ્ટિ કેવિલી હતી અનેં દિસ. ત્યા કાલાંત કિલ્યાંચા લઢાઈ કામી ફાર ઉપયોગ હેત અસે. ચાંગલા નિષ્ણાત સેનાનાયક શિવાય ફૌજ તરખેજ દેવણું શક્ય નસોં. મહારાજાઓ અંતકાલી મહારાજજવલ જયંત તયાર અસે એક લાખ પાયદળ વ એક લાખ પૈડદળ હોં; યાવરન મહારાજાચી કેવઢી પ્રચંડ શક્તિ હતી, યાચો કયાસ બાંધતાં યેત.
૧૧. મહારાજ કિતી શ્રેષ્ઠ દએ સેનાનાયક હેતે યા બદલ પરકીય ઇતિહાસકાર વ લેખકોએ અભિપ્રાય મી ખાલી દેત આહે: