________________
૧૮૮
બુદ્ધિપ્રકા.
शुं माया असत् छे ? ( લેખક-શંકરલાલ ડાહ્યાભાઈ કાપડીઆ, અમદાવાદ. ) કેટલાક આપણા હિંદુ ધ માયાને ચાત કહે છે. શું આ સંભવીત છે ? તેના માટે કે સબળ પુરો આપવા સમર્થ છે ? સ To be એટલે હોવું અને ત્રણ Not to be એટલે નહિ હોવું. આમ માયાને જે પ્રક માનવામાં આવે છે તે કયા કારણથી છે તે સમજી શકાતું નથી. માયા-પ્રકૃતિ-કર્મ એ સઘળા સમાન પર્યાય વાચક
બદે છે. એ સઘળા પરસાણના વ્યપદેશભર્યુ છે તે પરમાણુ એ સુ છે, તે ચર્મ ચક્ષુથી ગોચર થઈ શકતા નથી પરંતુ અનુભવમાં આવે છે. આવું જે માયાનું-પ્રતિનું રવરૂપ છે તે માયા છે એમ કદ કહી શકાય તેમ નથી. તે માં. નિયાયિકો એ પરમાણું Atoms ને નિત્ય તરીકે અંગીકાર કરે છે. તેમ રસાયણ શાનાં વેત્તાએએ પણ પરમાણું એની નિયતા સ્વીકારી છે. હવે વિચારો કે જે જે નિત્ય છે તેને અર7 ને આરોપ કેમ મુકી શકાય ? આની પુષ્ટિ માં જે તેઓ દાખલા પ્રતિપાદન કરે છે, જેના ઉપર સત્યની મદાર બધે છે, અને જેને ઉપનિષિદા વિગેરે વધુ આવકારદાયક ગણે છે તે એ છે કે આરસામાં જેમ માણસનું પ્રતિબિંબ પડે છે, સુર્યના પ્રતિબિંબ જલશો વિગેરેમાં પડે છે, વળી સ્વમમાં જે પદાર્થો પ્રાંત ભાવે છે, તે સઘળું મિથ્યા છે તેવીજ રીતે માયા પણ મિથ્યા છે એટલે કંઈ વસ્તુ નથી અથત તે ઝણત છે એમ માને છે. હવે આપણે તે દાખલાનું કિરણ કરીશું. તેના માટે પ્રથમ તો એ જ સવાલ ઉડ છે કે જે વસ્તુના પ્રયાસનથી માત્ર અને સવાર થઇ શકે તે તેને વસ્તુ તરીકે આપી શકાય કે નહિ ? મા ધારા પ્રમાણે તે ગઢ તરીકે તે માની શકાય નહિ. પ્રતિબિંબ-છાયા પડછા એ સાળા સમાન પણ વાચક શબ્દ છે. હવે આપણે વિચારો કે જે પ્રતિબિંબ કંઇ વસ્તુ જ ના હોત અથવા તે તે જે રસાયણિક પ્રયોગથી ખેંચી ના શકાત તે દુનીયામાં કોઈ પણ માણસ યા વસ્તુના ડેટાઓ પાડી શકાતજ નહિ. ફેટોગ્રાફર જ્યારે ફેટો પાડે છે ત્યારે કેટો પડાવનારને તેના કાચ સામું બેસવું પડે છે. આ શું બતાવી આપે છે ! વળી માસ ચાલે છે ત્યારે તેનું પ્રતિબિંબ પડે છે તે આપણે જઈએ છીએ. આપણામાં એવું કહેવાય છે કે અભડાયેલી સ્ત્રીઓને રજસ્વલા પડછાયો યા પ્રતિબિંબ અમુક પ્રકારના સુકાવા મુલા પાપડ ઉપર પડે છે તે પાપડ ફાટી જાય છે, પારાના કુવાની અંદર જે નવનાનું પ્રતિબિંબ પડે તે તે પારો એકદમ ઉછળે છે, સુર્યના પ્રતિબિંબ જયારે પાણીમાં પડે છે ત્યારે તે પાણી ગરમ થતું માલુમ પડે છે, તેમજ ચંદ્રનું પ્રનિબિંબ માં પડે છે ત્યાં પ્રકાશ પડે છે અને શીતળતા સંભવે છે. આમ પ્રતિબિંબ યા તે વસ્તુની છાયાએ જૈન શાસ્ત્રાનુસાર પુગળનાં સ્વરૂપે છે તેના માટે નીચેની ગાથા ઉપર આપનું લય ખેચું છું
सहधयार उशअ पभा छाया तयेहिआ,
वण्ण गंध रस फारसा पुमगाणं तु ल नखणं ॥१॥ અર્થ - શબ્દ, અંધાર, અજવાળું, પ્રભા (ાંતિ ઇતિ) છાયા, તાપ, વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પશે એ સર્વે પુગલનાં લક્ષણો છે, માટે છાયા વાતે પ્રતિબિંબ
