Atmanand Prakash Pustak 095 Ank 09 10

Author(s): Pramodkant K Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

જુલાઈ-ઓગસ્ટ]
બંનેને અન્યાશ્રિત સંબંધ છે, તેથી સમાજ દિવ્ય બને ? આત્મોદ્ધારની સાથે સાથે સમાજોદ્ધારની વાત
તમને “સજન” એવા શબ્દથી સંબંધિત કરવી જરૂરી છે. સમાજોદ્ધારનો પ્રચાર થવાથી
કરીએ છીએ. શાસ્ત્રકારોએ આ શબ્દને બદલે અથવા સમાજની વ્યક્તિઓ સુધરી જવાથી
દેવાનુપ્રિય” શબ્દ અનેક જગ્યાએ પ્રત્યે વ્યક્તિના આત્મદ્વારમાં કંઈ વિન નથી આવતુ છે. વાત એક જ છે. “સજજન” શબ્દ વર્તમાન તે નિવિદને શાંતિથી થઈ શકે છે. એક દષ્ટાંતથી સમાજમાં પ્રચલિત હોવાથી તેને તમે ‘દેવાનું આની છણાવટ કરીએ
પ્રિય” શબ્દના સ્થાને સમજજે. મનુષ્ય દેવતાજીવણલાલ નામના એક મધ્યમવર્ગીય એને પ્રિય અથવા સજજન માનવી ત્યારે થઈ ધર્મપરાયણ ગૃહસ્થ પિતાના આત્માને ઉન્નત કરવા શકે, જ્યારે તેનામાં રહેલા દૈવી ગુણોનું પ્રગટીમાટે અવિરત પ્રયાસ અને ચિંતન કરતે હતે. કરણ થાય. આ દૈવી ગુણ ધમની સાધનાજીવણલાલની આવક ઓછી છે અને એના આરાધના દ્વારા જ પ્રગટ થઈ શકે. સમગ્ર સમાજમાં ખર્ચાળ કુરૂઢિઓ ઘણી હતી. એની સમાજમાં ધમની સાધના કે આરાધના થાય. પુત્રી યુવાન અને વિવાહ રેગ્ય બની હતી. તે તે સમાજ દિવ્ય ગુણયુક્ત સજજનેનો સમાજમાં દહેજની ભયંકર કુપ્રથા હતી. વળી સમાજ બની રહે. સમગ્ર સમાજમાં ધમની કરિયાવર ઉપરાંત વરપક્ષને રોકડ રકમ, સોનું સાધના કે આરાધનાને વ્યાપ્ત કરવા અથવા અને અન્ય સાધન-સામગ્રી આપવાનો કુરિવાજ પ્રચલિત કરવા માટે સર્વ પ્રથમ સમાજમાં હિતે. જીવણલાલની આર્થિક સ્થિતિ વરપક્ષની પ્રચલિત ધમવર્ધક પાપજક, અહિતકર, બધી માંગણી પૂરી કરી શકે તેવી નહોતી. આમ વિષમતાયુક્ત અને સમાજની સંગઠનશક્તિનું તે એ નીતિ અને ધમપૂર્વક આજીવિકા રળવા વિઘટન કરનારી વિનાશકારી બાબતેનું ઉન્મેલન ઈચ્છો હતો, પરંતુ સામાજિક કુરિવાજોમાં થવું જોઈએ. સુધારો થયો ન હોવાથી તેને અનીતિમય ધંધો ઉદ્ધારને એક અથ ઉન્નત બનવું એ કરીને પણ વરપક્ષની માંગણી પૂરી કરવી પડે થાય છે. તે જ રીતે બીજો અર્થ ઉખાડવું પણ તેવી મજબૂરી હતી.
થાય છે એટલે સૌથી પહેલાં તે સમાજમાં જુઓ, જીવણલાલની આત્મોદ્ધારની ભાવના પ્રચલિત અનિષ્ટ બાબતેને જડમૂળથી ઉખાડવી સમાજોદ્ધાર વિના અપૂણ રહી ને ? જે જોઈએ, તે જ સાચા અર્થમાં સર્વાગી સામાજિક સુધારણા થઈ હતી અને સમાજની સમાજોદ્ધાર થશે. અમક ગુંગળાવનારી કુપ્રથાઓ દૂર કરવામાં એક તત્વજ્ઞાનીએ કહ્યું છે કે, “દેવ બનવા આવી હોત, તે જીવણલાલનો આત્મોદ્ધાર,
માટે જેઓ ઉન્નત થવાની કેશિશ કરતા નથી, સુંદર રીતે વૃદ્ધિ પામ્યા હોત.
તેણે સમજી લેવું કે તે રાક્ષસ બનવા માટે આ સમાજમાં જીવણલાલ જેવા અનેક નિમ્ન કક્ષાએ પતન પામી રહ્યા છે.” વ્યક્તિ મધ્યમવર્ગીય સિમીત આવક ધરાવતાં પરિવારો માટે આ વાત જેટલી સાચી છે, તેટલી જ છે, એમને સમાજ દ્વારના અભાવે આત્મોદ્ધારની સમાજ માટે છે. જે સમાજ ઉત્તમોત્તમ સદ્ગુણ, ઉપેક્ષા કરીને સામાજિક કુરિવાજોની ચકીમાં રીતિઓ અને પ્રથાઓને અપનાવીને ધમમાર્ગની કચડાવું-પિસાવું પડે છે. આથી જ આમોદ્ધારની સહાયથી દેવ બનીને ઉન્નતિ નહીં સાથે, તે સાથે સમાજે દ્વાર અતિ આવશ્યક છે. સમાજ વિલાસિતા, દુશ્ચારિત્ર્ય, નૈતિક અધઃપતન