Atmanand Prakash Pustak 080 Ank 03

Author(s): Popatlal Ravjibhai Salot
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

વૈરાગ્ય કહેવાય છે. સ'સારમાં આત્માથી આત્માને જાણવા જોઈએ. અને આત્માના મેાક્ષમય અવ્યય પરમાત્મપદ કેવળ આ આત્મજ્ઞાનથીજ થશે.
સ'સારમાં કેટલાક લેકે જ્ઞાન-શૂન્ય બનવાને મુક્તિ કહે છે, કેટલાક તામળથી મુક્તિ પ્રાપ્તિની વાતા કરે છે, કોઈ સ`પ્રદાયમાં ભક્તિ ચેાગથી જ માક્ષની પ્રાપ્તિ ખતાવે છે પણ જૈન દનમાં અધ્યાત્મ ભાવનાથી જ મુક્તિ વાત કહી છે.
પ્રાપ્તિની
કેવળ શાસ્ત્રોના પઠન – પાઠેન તથા પ્રશ'સાથી અધ્યાત્મ ભાવનાની વાત કરવાથી જ આત્મ ભાવના વિકાસ પામતી નથી. વ્યક્તિ ત્યારેજ આધ્યાત્મિક બને છે જ્યારે તેની ઇચ્છા વગેરે સ'સાર ભાવના વિરામ પામે છે.
વિષયામાં અવસ્થિત પુરુષમાં પણ જો નિષ્કામ ભાવથી મુક્ત અને તે તે આધ્યાત્મિક પુરુષામાં શ્રેષ્ઠ ગણાય છે યતિ, ચેગી અથવા બ્રાહ્મણ પણ જો ઈચ્છાવાન હોય તે। આત્મજ્ઞાની મનાતા નથી.
ઈચ્છા ઉપર વિજય પ્રાપ્ત કરવાથીજ ક્રમશ : આધ્યાત્મિક તરતમતા પ્રાપ્ત થાય છે ઈચ્છાની સધનતાંથી નીચેના ગુણસ્થાનમાં અને ઈચ્છાની વિરલતાથી ક્રમશઃ ઉંચેના ગુણસ્થાનકમાં આત્મા
પ્રવશે છે,
નિષ્કામ ભાવથી અર્થાત્ કામના રહિત વ્યક્તિ મૃદ્ધ હોવા છતાં પણ ક્રમશઃ નિશ્ચય રૂપથી મુક્ત બને છે અજ્ઞાન જ મેહુ છે એ રીતે માહથી ઈચ્છા તથા તેનાથી ફરી સ`સાર પરિભ્રમણ થાય છે.
જો એકજ પ્રવૃત્તિ ઇચ્છા અગર અનિચ્છાથી અને તે પહેલી ઇચ્છાથી અનેલી પ્રવૃત્તિ કમ બન્ધનનું કારણ બને છે. બીજી અનિચ્છાથી મનેલી પ્રવૃત્તિ નિરાનુ કારણ બને છે.
આત્મજ્ઞાન કેળવજ્ઞાનનું કારણ છે. વસ્તુવિરક્તિ ધ્યાનનુ' સાધન છે. અને અનાત્માનુ ચિ'તન સંસારનુ કારણ છે. બાહય વસ્તુથી વિરક્ત મની આત્મ વસ્તુમાં ધ્યાન ધરવુ' શ્રેયસ્કર છે.
આધ્યાત્મિક જ્ઞાનનું લક્ષણ છે કે જે મળતાં આત્મા વિરકત બને છે, તેથી અધ્યાત્મક સુધારસનું પાન કરતે કરતે, વિષય કષાયાની ઉલ્ટી થાય છે-એટલે વિષય-કષાયાતુ આત્મા વમન કરી દે છે.
જ્ઞાનીઓની રામરહિત અનાસક્ત અવસ્થાથી ક નિરામાં પ્રવૃત્તિ હોય છે આ તત્વજ્ઞાનથી મુક્તિ પ્રાપ્તિ થાય છે એવુ શ્રી જિનેશ્ર્વર ભગવન્તાએ કહ્યુ` છે.
અદ્ ગીતા પ્રથમ અધ્યાય
તા બલથી આત્મા પરમાત્મા
ગૌતમ સ્વામી ફરીથી પૂછે છે કે ઐશ્ર્વ શાલી પરમાત્મા મને ઉપાય બતાવો કે જેથી પરમતત્વનું પ્રકાશન થઈ જાય.
શ્રી ભગવાને ઉત્તર આપ્યા કે ચિદાનન્દમય જ્યાતિ જ તત્વરૂપ છે--તે તપેા ખલથી પ્રકટ થાય છે, તે યાતિ સ'સારમાં મિથ્યા ના મહાધકારનો નાશ કરવાવાળી, અને જગતને પ્રકાશ કરવા વાળી જ્યેાતિ છે.
તપના પ્રભાવથી જીવેાની આત્મસિદ્ધિ યાને શુદ્ધ સ્વરૂપતા પ્રાપ્ત થાય છે. બાહય તપથી કાયાની શુદ્ધિ, વિનિત વ્યવહારથી વચન શુદ્ધિ, અને સ્વાધ્યાયથી મન શુદ્ધિ થાય છે. આ ત્રણ શુદ્ધિથી આત્માની શુદ્ધિ થાય છે. આ આત્મ-તત્વના જ્ઞાન માટે નવતત્વની પ્રરુપણા કરી છે, આ તત્વાના જ્ઞાનથી આત્મતત્વના સાક્ષાત્કાર થાય છે, તેના શ્રવણુ, મનન, ધ્યાનથી આત્માના સાક્ષાત્કાર કરવા જોઇએ. માયાથી નિમુ`કત આ આત્મા જ પરમાત્મા છે. તે તદ્રુપતા મેળવવા માટે ક્રમશ : ભાવથી તન્મય જીવ પરમાત્માનું ધ્યાન કરે છે ત્યારે પરમેશ્ર્વરમય બને છે. ધ્યાન માર્ગમાં પિંડસ્થ, પદસ્થાદિ ચાર પ્રકારના ધ્યાન કહ્યાં છે ધ્યાનના પ્રારંભ ચિત્તની એકાગ્રતા બનવાની શક્તિથી થાય છે અને ક્રમશ : રૂપાત ધ્યાનમાં આરેહણાથી ધ્યાતાને ધ્યેય એકરૂપ બને છે
અર્હ દ્ ગીતા,