________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ભાગ્ય વસ્તુમાં અથવા અન્ય વિકાર વિશેષરૂપ કાર્યોંમાં જોડતુ નથી; તે ના માત્ર તે તે પ્રકારે વિકારભૂત થવામાં માત્ર નિમિત્તરૂપ જ છે, નિમિત્ત વૃક્ત સરલતા કરી આપે છે, પશુ જોડાવુ' અથવા ન જોડાવુ' તે તે આત્માની સ્વતંત્ર વાત છે જો તેટલી સ્વતંત્રતા ન હેાય તે આત્માને મેક્ષમાં જવાને અવકાશ સંશવતા જ નથી.
કાશા:-ચંદ્ર ઉદય થતાં જેમ સમુદ્રને ઉછળવુ જ જોઈએ; તેમ ક્રમ પ્રકૃતિના ઉદય થતાં આત્માને તે પ્રકૃતિને અનુરૂપ ભાગ્ય વસ્તુમાં જોડાવુ' જ જોઈએ એમ હું માનું છું.
સ્થૂલભદ્રઃ-—તે ઉદાહરણથી પ્રસ્તુત વિષયને શું સાદૃશ્ય નથી. જડ સૃષ્ટિના ઉદાહરણને ચૈતન્ય સૃષ્ટિના પ્રદેશમાં ઘટાવવું ઉપયુક્ત પશુ નથી, ચક્રવાક અને ચક્રવાકીના સંયોગ થવામાં જેમ સૂર્ય' નિમિત્ત છે, પરંતુ સૂર્ય' કાંઈ તેમને ખળાત્કારે તેમાં જોડતા નથી, તેમ ઉયમાન ક્રમ પણ તેને અનુરૂપ ભાગ્ય વસ્તુમાં બળાત્કાર જોડતા નથી; પરંતુ તે તે વસ્તુમાં જોડાવા માટે સરળતા કરી આપે છે. જો તે ખળાત્કારથી માત્માની અનિચ્છા છતાં તેને જોડવા શક્તિમાન હાય તા આ પહેલાં કયારનાયે તેમણે તમારી ઈચ્છાને અમલમાં મૂકી દીધી હત; પરંતુ ક્રમની શક્તિમાં ખલાત્કારથી કાઇની સાથે જોડવાનુ` સામર્થ્ય' નથી. નિખલ જીવે જ તે નિમિત્તમાં સામર્થ્ય ના આરેાપ કરી તેના ઉદયના પુરમાં તણાય છે. આત્માની અન’ત શક્તિ ઉપર કોઈ વસ્તુનુ આપણે ધારીએ છીએ તેવુ' સામાથ્ય છે જ નહિ. સભાજન કાંઈ છઠ્ઠા ઉપર બલાત્કાર કરી તેમાં પરાણે પ્રવેશ કરતાં નથી. શ્રુતિમને હર રાગે કાંઇ બલાત્કારથી આપણા કાનમાં પ્રવેશી લુબ્ધ કરતા નથી. તે જ પ્રમાણે ઇન્દ્રિયના સવિષયે વકારના ઉદ્દય કાળે આત્માની અનિચ્છા છતાં ખલાત્કારથી તેને ભાગમાં જોડતા નથી.
૧૪૨
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કાશા!—પ્રભા ! આપના કથનમાં મને હવે શ્રદ્ધા પ્રકટી છે. વિકારના આ ઉદયકાળે હું શું કરૂ તે તે સહેજે નિવૃત્ત થાય તે સ્પષ્ટ રીતે કહે..
સ્થૂલભદ્દઃ-ભેદજ્ઞાનના તારતમ્ય પ્રમાણે ઉદય ક્રમ ભાત્મા ઉપર ખળ કરી શકે છે. ઉદયમાન ક્રમ કરતાં ઉપયેગબળ, ભેદ-જ્ઞાન અને વિવેકબુદ્ધિના ઉદય વિશેષ જાગૃત કરવાથી, કના ઉદયબળનો પરાભવ થવા યોગ્ય છે. સ્કુલ ભાગમાં વિલાસની ઇચ્છાના ઉદય, તેમાં આત્મા તરફથી રસનુ સિંચન થાય નહિ ત્યાં સુધી, કદી પણ બલવાન થઈ શકતા નથી; અને તે રસનુ સિંચન કરવુ' યા ન કરવુ તે આત્માની સ્વતંત્રતાની વાત છે. ઉદયમાં ન જોડાવુ', તેમાં રસવૃત્તિ ન જ કરવી, તને જ્ઞાન વડે પરીક્ષીણુ કરી નાંખવી, એ જ કમ'ના ઉદયજન્ય વિકારના પરાજય કરવાના ઉપાય છે. સામાન્ય જીવામાં અને મહાત્માઓમાં માત્ર આટલા ફેર છે. જ્ઞાનીઓનુ' ઉપયાગ સામખ્ય અજેય હાય છે, અને ઉદયનું બળ તેમના પર ફાવી શકતુ નથી. એક વખત ઉદયખળના પરાભવ થયે પુનઃ તે તેટલા ખળથી હુમલેા કરી શકતુ નથી. સામાન્ય જીવા મહાત્માના પદને ઈચ્છવા છતાં, તે પદની પ્રાપ્તિ માટે આવશ્યક ઉપયાગબળ તે પ્રકટાવી શકતા નથી અને તેટલા જ માટે તે તેમની હાલની સ્થિતિથી એક પગલુ પશુ આગળ વધી શકતા નથી. તેઓને સહજ પણ નિમિત્તના ઉદય થતાં તુરત જ તેમાં રંગાઈ જઈ પેાતાના ઉપર કમ'બળનું પ્રાધાન્ય સ્વીકારે છે. હસવાનું નિમિત્ત પ્રાપ્ત થતાં હસે છે, રડવાનું નિમિત્ત પ્રાપ્ત થતાં રડે છે. વેદેદય થતાં તે કમ'માં પ્રવૃત્ત થાય છે અને જીણુપ્સિત પદાર્થનું દર્શન થતાં ગ્લાનીવશ થાય છે; ટુકમાં જેવુ' જેવુ' નિમિત્ત મળે તેવા તેવા કાય'માં તુરત જ પ્રવૃત્તિ કરે છે. પરંતુ જ્ઞાની જીવા નિમિત્તથી તદ્દન સ્વત'ત્ર રહે છે. નિમિત્તની સત્તાને તેએ
*
આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
