Atmanand Prakash Pustak 075 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531850/1

Page #1

પધાથી
આત્મ સં. ૮૩ (ચાલુ) વીર સં. ૨૫૦૪ વિક્રમ સં. ૨૦૩૪ ન્યૂઝ
વાર્ષિક લવાજમ રૂા. છ.
કમળ-પાંખડી સવ ગુણોમાં નમ્રતા, નિરભિમાનતા, એ મુખ્ય ગુણ છે એ ન ભૂલશે. જેને રસ-કસ સૂકાઈ ગયા છે એવાં સૂકાં ઝાડ હંમેશાં અક્કડ બનીને ઊભાં રહે છે, પણ જેમનામાં રસ છે, જે પ્રાણી માત્રને મીઠાં-પાકાં ફળ આપે છે તે તો નીચા નમીને જ પોતાની ઉત્તમતા પૂરવાર કરે છે. નમ્રતાથી શરમાવાનું નથી. કેઈ ગાળ દે, અપમાન કરે, તે પણ આપણે ફળથી ઝુકેલાં આમ્રતરુની જેમ સર્વદા નમ્રીભૂત બનીને લેકોપકાર કરો. -શ્રી વિજયાનંદસૂરિ
સાચા ધર્મગુરુમાં શાસ્ત્રારહસ્ય જ્ઞાન, પવિત્ર આચરણ અને શુદ્ધ હેતુ એ ત્રણ ગુણ હોવા જોઈએ. કેટલાક લોકો કહે છે કે-ગુરુના આચાર અને ગુપ્ત વર્તનને વિચાર આપણે શા માટે કરવું જોઈએ ? આપણે તે માત્ર તે જે ઉપદેશ આપે તેને જ વિચાર કર જોઇએ. પરંતુ તેમનું એ કથન યથાસ્થિત નથી. આમાની શુદ્ધિ થયા વિના પરમાત્માના દર્શન કિંવા દિવ્ય જ્ઞાન–અતીન્દ્રિય જ્ઞાનની એક કેડી માત્ર પણ પ્રાપ્તિ થવાનો સંભવ નથી. જેનામાં આધ્યાત્મિક શક્તિ ન હોય તે બીજાને ઉદ્ધાર શી રીતે કરી શકે ? ગુરુના મનમાં પરમાર્થજ્ઞાનની એવી બલવતી લહરીઓ આવવી જોઈએ કે (ચંદ્રોદય થતાં જ સમુદ્રમાં ભરતી આવે છે તેમ) પ્રેમના વેગથી તેનું અંતઃકરણ શિષ્યના અંતઃકરણને પકડી શકે. શિષ્યમાં રહેલી બુદ્ધિમત્તા અને તેના ગુણાને કેવળ ઉત્તેજન આપવું એટલું જ ગુરુનું કર્તવ્ય નથી. પણ તેના આત્માની થોડી ઘણી પણ ઉન્નતિ તે કરવી જ એ તેનું પ્રધાન કર્તવ્ય છે. સત્ય અને ગુણુવિશિષ્ટ એ એક પ્રકારના પ્રવાહે ગુરુના મનમાંથી નીકળીને શિષ્યના મનમાં જતા હોય છે. માટે ગુરુ પવિત્ર જ હોવા જોઈએ,
-સ્વામી વિવેકાનંદ જીવનમાં એક હેતુ રહેલા છે અને તે જ એક માત્ર સાચો અને સદા સ્થાયી રહેનાર હેતુ છે-પ્રભુ. તેમના તરફ વળે અને ખાલીપણું ચાલ્યુ જશે.
-માતાજી આપણને થતા પ્રત્યેક દુઃખમાં અને વેદનાની ભીતરમાં એક તીવ્ર આનંદની જવાલા ગુપ્ત રીતે છુપાયેલી છે. એ તીવ્ર આનંદની સરખામણીમાં આપણા મહાનમાં મન આનંદ વિનાદો પણ એક ઝાંખા ઝબકારા જેવા જ હોય છે.
-શ્રી અરવિંદ | પ્રકાશક : શ્રી જેન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર પુસ્તક :
જુન : ૧૯૭૮
[ અંક : ૮
X

Page #2

: અનુક્રમણિકા :
લેખ
લેખકે
સંસાર સાગરે
ડો. ધીરજલાલ મુનિ--અમરગઢ ૧૩૧ બહિરાત્મા અને અંતરાત્મા
રતીલાલ માણેકચંદ શાહ-નડીઆદ ૧૩૨ શ્રી વિજયાન'દસૂરીશ્વરજી મહારાજનું આદર્શ જીવન મુનિશ્રી ચરણવિજયજી ૧૩૩ સ્વામિભાઈનું એક અનોખું ચિત્ર
શ્રી જગજીવનદાસ કપાસી-ચુડો ૧૩૪ વીર્યપતનથી સર્જાતે નાશ | પં. શ્રી પૂર્ણાનંદવિજયજી (કુમારશ્રમણ) ૧૩૭ ગણિકાના આવાસમાં મહાત્માનો નિવાસ
અધ્યાયી ૧૩૯ જ્ઞાનીની દશા
૧૪૫ આ. શ્રી. વિજય ધમધુર ધરસૂરીશ્વરજીનું જીવન
૧૪૬
a આ સુભાના નવા આ જીવન સ ય 5 શ્રી રમણીકલાલ દેવચંદભાઇ (પાલીતાણાવાળા) ભાવનગર
- શ્રી જૈન આત્માનંદ સભાનો વાર્ષિક ઉત્સવ જેઠ સુદ ૫ રવિવારે સારી સંખ્યામાં મેમ્બર તળાજા ગયા હતા. તાલધ્વજગિરિ ઉપર | સ્વ. શેઠશ્રી મુળચંદ નથુભાઈ તરફથી રાગ-રાગિણીપૂર્વક પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી તેમજ સ્વ. વોરા હઠીસ ગ ઝવેરભાઈની તથા ભાવનગરવાળા શેઠ નાનચંદ તારાચંદભાઈ (હાલ મુંબઈ)ની રકમના વ્યાજ વડે સભાસદ્ બંધુઓનું પ્રીતિભેજન રાખવામાં આવ્યું હતું'. તે પછી સભાની કાર્યવાહીનું અવલોકન કરવામાં આવ્યું હતું અને વિશેષ પ્રગતિ માટે વિચારણા કરવામાં આવી હતી.
ooooo00 હે પ્રાણેશ્વર ! મારા સકલ અગે ઉપર રાત-દિન તારો સ્પર્શ લાગે જ છે, એ સદા યાદ રાખી હું મારું શરીર પવિત્ર રાખીશ.
હે પરમ જ્ઞાનસ્વરૂપ ! મારા મનમાં તું વિરાજે છે, તે સદા સમરમાં રાખીશ. મારા હૃદયમાં તારૂ' અચલ આસન છે, એ ધ્યાનમાં રાખી સઘળા કુટિલ દોષને અને સર્વ અમંગળને હું હાંકી કાઢીશ. પ્રેમને સદા પ્રફુલ્લ અને નિર્મળ રાખીશ. સર્વ કર્મોમાં તારી જ શક્તિ પ્રવર્તે છે એમ જાણીને સકળ કમૅમાં તને જ પ્રગટ કરીશ.
-શ્રી રવિન્દ્રનાથ ટાગોર

Page #3

1
થી
, ત્રો
: - - :: મ
૧
-
• તંત્રી : શ્રી ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ શાહ • વર્ષ : ૭૫ | વિ. સં. ૨૦૩૪ ૪ : જુન ૧૯૭૮
અંક : ૮ નહાવું છે સંસાર સાગરે, બસ એક નિશ્ચય કરી લીધે
જાવું છે સંસારમાં મારે, બસ એ જ નિર્ણય કરી લીધું. ૧ સંસાર સાગરે.... ( અહંકાર છે મહાસાગર, અહંકાર સંસાર,
R તર છે તેમાં ઘણાં, વાસના વૃત્તિએતણા; R છતાં મારે તે નહાવું છે સંસાર ના મહા સાગ ૨. ૨
કેડ ભરી એક કન્યા પર, અઢળક જમ્યાં બાળ, 0 પૈસા કાજે ખૂબ જ ભટક્યો, તન મનનું ગુમાવ્યું ભાન; 0 હજારનાં લાખ અને કરોડ, એક જ ધૂન એક જ દોડ, 8 મોટરો દેડી, મહેલે બન્યાં, સંપત્તિની રેલં છેલ, { પણ શેઠને ના મળે શાંતિ ! દેડવાની પડી ગઈ ટેવ. છે પૈસે મળે પણ પદ ક્યાં છે? મોભે ક્યાં છે? સત્તા કયાં છે? ઈ ભટક્યો સત્તાનાં વમળમાં, સત્તા મળી ને શાણપણ ગયું! { મેળવવાનું કંઈ બાકી ના રહ્યું, ગુમાવવાને પણ શું રહ્યું?! ૩ 8 બાળ ગઠિયા ના ઓળખી શકે, બ બેડેળ, ગોળમટોળ, = ભેજન ઘાણું પણ ભૂખ ગઈ! છત્રપલંગે ઊંઘ નહીં! { ડરામણાં સપના ઓ આવે, સદા મો તના ભયમાં,
શરીર સાવ અટકી ગયું, મન સાવ ભટકી ગયું, છે દિન રાત ડેકટર ને દવા, રોગને નહીં પાર;
છે ફેફસામાં ખૂટી ગઈ હવા, મૃત્યુને નહીં વાર. રચયિતા :
9 ડૂબુ છું સંસાર સાગરે, ગુંગળાવ છું, ગભરાવ છું,
{ સંસારે સઘળું આવું હશે ? ને'તી મને ખબર; ડો. ધીરજલાલ મુનિ
+ ડૂબતાં ડૂબતાં કહેતે જાવું છું, એક શીખામણ દેતે જાવ છું, અમરગઢ
આ સંસાર સાગરે પડતાં પહેલા, તરવાનું સૌ શીખી લેજે. ૫
ગાઢ

Page #4

બહિરાત્મા અને અંતરાત્મા
લેખક : રતિલાલ માણેકચંદ શાહ-નડીઆદ માયામાં મસ્ત બનેલે માનવ, ભૌતિક આવશ્યક છે. જે જ્યાં છે, ત્યાં તેને શે છે. સુખની પાછળ પાગલ બની, તે સુખ પ્રાપ્ત બહારમાં શેણે તે નહીં જડે. પરંતુ આજનો કરવાના ઉપાયો જે છે. અને બાહ્ય પદાર્થો પર માનવી સવિશેષે ભૌતિક સુખમાં રાચતા હોવાથી મમત્વ ભાવ કરી અનંતા બંધને ઉભા કરે બહારની દુનિયામાં ઓતપ્રેત બની ગયા છે, છે. પણ તેને ખબર નથી કે, તે પ્રત્યેક સાધન અને આત્માને ભૂલી ગયા છે. જેને ભૂલવા અંતે દગો દેનાર છે. કારણ કે તે ચલાયમાન જેવું નથી તે ભૂલી ગયે અને જેને સંભાળવા અસ્થિર, પરિવર્તનશીલ અને નાશવંત છે. જેવું નથી તેને સંભાળી રહ્યો આજ મૂળમાં તેને ભરોસે રહેનાર વ્યક્તિ છેતરાય છે, કારણ ભૂલ છે.” એટલે તે સાચા સુખને આવિષ્કાર કે તે સાધનો એક દિવસ આપણે છોડવા પડે છે કરી શકતા નથી. માયારૂપી ધૂપમાં કાયાને અગર તો તે આપણને છોડીને ચાલ્યા જાય છે. ખૂપાવીને કરમાવી નાખે છે, છતાં પણ જે માંગે કારણ કે તે કાયમ સાથે રહેતા નથી, તે તે છે તે મળતું નથી ને જે શોધે છે તે જડતું નથી. પર છે. પરને પોતાના માની શકાય ખરા? જે તેનું કારણ અજ્ઞાનતા છે, મિથ્યાત્વ છે, ઉધી કાયમ સાથે રહે તેને જ પોતાના માની શકાયને? માન્યતા છે, વિભાવદશા છે. તે તે કેવળ એકલે આત્મા જ છે જે ચેતન આત્મા શુદ્ધ બદ્ધ છે, કેવળ પિતાના છે, નિત્ય છે, અજર છે, અમર છે.
સ્વરૂપ વિષે જ છે, જ્ઞાનમય છે, અવિરેધી છે, જેને આમ તત્વની પીછાણ થઈ છે. સિદ્ધસમાન સિદ્ધવંત છે, અલક્ષ છે, આદિ જડ-ચેતનનું ભેદ જ્ઞાન થયેલ છે, તેવા રહિત છે, અંત રહિત છે અને અતુલ છે. આત્માઓ સ્વ સ્વરૂપનું અનુસંધાન કરી સ્વ તે મારું અવિચળ સ્વરૂપ છે. જ્યાં જ્ઞાનવિલાસ્વભાવમાં ઠરે છે, અને તેમાં રમણતા કરે છે. અને એ પ્રકાશ છે, એ વિકલ્પ રહિત છે ત્યારે બાહા દષ્ટિવાળાઓ, અંતરના દ્વાર બંધ અને સમાધિસુખનું સ્થાનક છે; ત્યાં કોઈ કરીને, બાહ્ય પદાર્થોમાં રાચે છે. અને અનેક વિજાતીય દ્રવ્યને પ્રવેશ નથી તે એના પર બંધને ઉભા કરે છે. ત્યારે સત પુરુષ ભય કેમ હોઈ શકે ? જ્યારે આ વિવેકઆત્માની અનુભૂતિ કરી, ચારિત્રનું પ્રગટીકરણ વિચાર અંતરમાં આવિષ્કાર પામે ત્યારે કરી, આત્મામાં ચરે છે એટલે કે આત્મામાં વિચરે અકસ્માતને ભય રહેતો નથી. તેથી જ્ઞાની પુરુષ છે, સામાન્ય માનવી સુખને બહારમાં શોધે છે. નિ:શંક બનીને સદા પોતાના જ્ઞાન સ્વરૂપમાં ત્યારે જ્ઞાની જ્યાં સુખ છે ત્યાં ડૂબકી મારે છે. રહે છે. બહારના કોઈ પદાર્થોમાં સુખ આપવાની શક્તિ તદ્દન શુદ્ધ સ્વ–આત્માને અનુભવ તે સ્વનથી, તેમાં માનેલું સુખ તે તે કાલ્પનિક સુખ સમયને, રવ-સ્વરૂપને વિલાસ વિસ્તાર છે છે. કારણ કે તે સુખ કાયમ ટકતું નથી. કાયમ અને બીજાની (પોતાના શુદ્ધ આત્મા સિવાયની) ટકનારું સુખ તે આત્મામાં છે, જે તેને મૂળ કોઈ પણ પદાર્થની કે પિતાના વિભાવીક સ્વભાવ છે, આત્મા અખંડ આનંદ-સુખ અને સ્વભાવની પણ આત્મા પર જે કઈ સહેજ પણ જ્ઞાનમય છે, માટે તેને ત્યાં સોધવું અત્યંત પડછા, પ્રતિછાયા, પડિછાયા, પ્રતિબિંબ,
૧૩૨
આમાન દ પ્રકાશ

Page #5

અસર પડે તે સર્વે પર-સમય, પર-સ્વરૂપનું સમયમાં જે ધર્મિ અંતરાત્મા છે તેઓને પણ નિવાસસ્થાન જાણવું.
અતીત કાળમાં અજ્ઞાન દશામાં બહિરામાપણું માટે સ્વ-સમયને પિછાનીને અધ્યાત્મ હતું, પણ હવે અલ્પકાળમાં પરમાત્માપણનો
આવિષ્કાર કરશે. માર્ગે આગળ વધવા માટે પુરુષાર્થ ફેરવો આવશ્યક છે. શ્રીમદ્દે કહ્યું છે કે “સર્વ આત્મ
પરમાત્મ પદને પ્રાપ્ત થયેલા શ્રી અરિહંત છે સિદ્ધસમ, જે સમજે તે થાય.” પ્રત્યેક
છે. અને શ્રી સિદ્ધ ભગવાનને પણ પૂર્વે બહિરાત્મ
દશા હતી તેઓએ પિતાની સ્વાભાવિક શક્તિની આત્માઓ શક્તિપણે સંપૂર્ણ સિદ્ધ ભગવાન
કે સિદ્ધ ભગવાન પ્રતીત કરીને, જે સમયે સ્વ-સ્વરૂપ સન્મુખ જેવા છે. પણ જે પોતાની ત્રિકાલ શુદ્ધ ચૈતન્ય થયા તે સમયે તેમનું બહિરાત્મપણું લુપ્ત સ્વરૂપ સ્વભાવ શક્તિને, સમ્યક્ પ્રકારે સમજે- થઈ ગયું અને અંતરાત્મદશા પ્રગટ થઈ, ત્યાર તેની પ્રતિત કરે અને તેમાં સ્થિરતા કરે તે બાદ ઉગ્ર પુરુષાર્થ આચરીને, સ્વ-સ્વરૂપમાં પરમાત્મદશાનું પ્રગટીકરણ કરી શકે છે. સાંપ્રત લીન થઈ પરમાત્મા થયા,
શ્રી વિજયાનંદસૂરિશ્વરજી મહારાજનું આદર્શ દર્શન
શ્રી આત્મારામજી મહારાજ સમર્થ વિદ્વાન અને ખંડ શાસ્ત્ર અભ્યાસી હોવા છતાં તેઓશ્રીના અંતઃકરણમાં અભિમાનની રેખા સરખીયે નહોતી. જ્યારે જ્યારે તેઓશ્રીને સત્ય વસ્તુ જણાતી ત્યારે ત્યારે નિઃસંકોચપણે ઘણા જ આદરથી-ઉલ્લાસથી–પ્રેમથી તેને તેઓશ્રી સ્વીકારી લેતા. મહારાજશ્રીમાં નિરભિમાનતા અહીં સુધી હતી કે જ્યારે તેઓશ્રી સ્થાનકવાસી પંથમાં હતા ત્યારે તેઓશ્રીને એટલું માન-આદર-સત્કાર મળતો હતું કે જેની સીમા જ નહતી. એટલે માન-મરતબો મળવા છતાં જ્યારે તેમને સત્ય સમજાયું ત્યારે વિના સંકોચે તત્કાલ એ માનનો ત્યાગ કરી, એ આદર-સત્કારને ઠોકર મારી, પંજાબમાં શ્રી મહાવીરને વિજયધ્વજ રોપી, સત્તર સાધુઓને સાથે લઈ, ગુજરાતના પાટનગર અમદાવાદ શહેરમાં આવી, પ્રથમની બાવીશ વર્ષની દીક્ષા પર્યાયને આગ્રહ ન રાખતા, ચતુર્વિધ સંઘની સમક્ષ નવેસરથી પૂજ્યપાદ મુનિરાજ શ્રી બુદ્ધિવિજયજી (બુટેરાયજી) મહારાજને ગુરુ ધારણ કરી, શ્રી મહાવીરપ્રભુની શુદ્ધ સનાતન પ્રવજ્યા અંગીકાર કરી લીધી. શ્રી આત્મારામજી મહારાજ સમર્થ વિદ્વાન્ હોવા છતાં, સ્થાનકવાસી પંથમાં શ્રી ગૌતમસ્વામીના અવતારરૂપે પૂજાતાં છતાં શાસ્ત્રાજ્ઞાને–ભગવંત શ્રી મહાવીરની શુદ્ધ આજ્ઞાને માન આપી પોતે નિરાભિમાની બન્યા હતા. તેઓશ્રીને માન પ્રિય નહતું પરંતુ શાસ્ત્રાજ્ઞા પ્રિય હતી, તેથી જ તેઓશ્રી અભિમાનને તિલાંજલિ આપી નિરાભિમાની બન્યા હતા.
ધર્મવીર શ્રી આત્મારામજી મહારાજના સંપૂર્ણ જીવનમાં પ્રમાદ નજરે આવતે નહોતે. જ્યારે જ્યારે પણ તેઓશ્રીને નીહાળવામાં આવતા ત્યારે તેઓશ્રી કેઈ ને કોઈ લેખનકાર્યમાં તલ્લીન જ જોવામાં આવતા હતા. નવીન નવીન સાહિત્યનું સૂક્ષમદષ્ટિથી અવલોકન કરી પોતે
(અનુસંધાન પેજ ૧૩૮ ઉપર ) જુન, ૧૯૭૮
૧૩૩

Page #6

ત), ૨, સ્વામિભાઇનું એક અનોખું ચિત્ર
(લેખક: શ્રી જગજીવનદાસ કપાસી-ચુડા)
મારા ગામથી થોડા અંતરે આવેલાં એક જરા મોટે છોકરો આવી પહોંચ્યો. તેણે નમ્ર શહેરમાં એક વર્તમાન પત્રની ઓફીસમાં તંત્રી તાથી કહ્યું. “સાહેબ ! આપના બુટ ઉપર ધૂળ વિભાગમાં હું કામ કરતો હતો. મને સારે બહુ ચડી ગઈ છે; લા સાફ કરી આપું.” એ પગાર મળતું હતું અને તે પગારમાં આજે સવારથી જ હું સાધારણ ગુસ્સામાં હું, મારી પત્ની અને મારી નાની બેન–એમ હતા. તેમાં આવી લપ વળગવાથી ક્રોધે ભરાત્રણ માણસનું કુટુંબ સુખપૂર્વક રહેતું હતું. ઈને તેના સામે પુસ્તક ઉગામ્યું. તે છોકરી મારે રોજ સવારમાં રહેલા સ્ટેશનની બસ જરા પા છે હઠી ગયે પણ તેની મોટી આંખો પકડવી પડતી હતી અને સ્ટેશનથી ગાડી માંથી ડળક ડળક આંસુ ખરી પડ્યાં. તેની પકડીને શહેરમાં જવાનું હતું. વળતાં સાંજે વિશાળ આંખમાં આંસુ જોઈને મારે ક્રોધ એજ રીતે પાછો આવી જતું હતું. એકદમ ઉતરી ગયે. તેના કપડાં જુનાં અને
આજે મારે થોડું મોડું ઉઠાયું હતું તેમજ થોડા મેલા હતાં પણ તેના શરીરને રંગ, શ્રીમતીએ પણ રોજની જેમ વહેલો જગાડ્યો તેનું ગરવુ મોટું અને તેની મોટી મોટી આંખો નહિ જેથી હું શ્રીમતી ઉપર થોડો ગુસ્સે થઈ જોઈને મને સ્વાભાવિક રીતે જ જણાયું કે આ ગયા હતા અને કાંઈ પણ નાસ્તો કર્યા વિના કેઈ ભિક્ષા માગનાર છોકરો નથી. મેં તેને મારી થોડું દુધ પીને બસ અને ટ્રેન પકડવા ઉતા નજીક બેલા તે તેની બન્ને આંખમાંથી વળથી ચાલતો થયો. સારા નસીબે બસ ઉભી શ્રાવણ-ભાદર વરસી રહ્યો. મેં સ્નેહ ભર્યા તે હતી પણ ડ્રાઈવરે હોન માર્યું તે સાંભળીને સ્વરથી કહ્યું, “અરે ! તું રડે છે કેમ? મેં હું દેડીને માંડ પહોંચી ગયા અને બસમાં તને કયાંઈક જે હેય એવું લાગે છે.” ચડ્યો કે તરત જ બસે દેડવા માંડ્યું. બસ તેણે હાથવતી આ લુછતાં ગળગળા ભરાઈ ગઈ હતી એટલે સ્ટેશન પહોંચતા સુધી સ્વરથી કહ્યું: “સાહેબ, તમે મને કદાચ ભૂલી મારે ઉભા રહેવું પડયું.
ગયા હશે, પણ હું તમને ઓળખું છું. તમે સ્ટેશને ઉતરીને જોયું તે ગાડી એકાદ આપણા ગામની હાઈસ્કૂલમાં શિક્ષક હતા ત્યારે કલાક મોડી હતી ટીકીટ લેવાની જરૂર નહતી, હું તમારા ક્લાસમાં ભણતો હતે. પછી તમે કારણકે રેલવેને પાસ હતે. પ્લેટફોર્મ ઉપર શહેરમાં જવા લાગ્યા અને મારે પણ અભ્યાસ જઈ એક દૂરના બાંકડા ઉપર બેઠો અને નાની મૂકી દે પડ્યો. એટલે તમે મને કદાચ એવી સુટકેસમાંથી જાણ્યું અને જોયું ” એ ઓળખે નહિ હોય ” મેં તુરત જ કહ્યું : નામનું પુસ્તક બહાર કાઢીને વાંચવાની શરૂ. “હા, હવે તને ઓળખે. તારું નામ કાંતિને? આત કરૂં છું ત્યાંજ એક પછી બીજે એમ પણ તે અભ્યાસ કેમ છોડી દીધો ? તું તે છોકરાઓ “જય સીતારામ” એમ બોલીને ભણવામાં હોંશિયાર હતા.” હાથ લંબાવીને ઉભા રહ્યા. તેમને પાંચ-દશ હવે કાંતિ સ્વસ્થ થઈ ગયો હતો. તેણે કહ્યું, પૈસા આપીને પુસ્તક ઉઘાડું છું ત્યાં વળી એક “તમે શહેરમાં જવા માંડ્યું તે પછી મારા
૧૩૪
આમાનંદ પ્રકાશ

Page #7

પિતા જે કારખાનામાં કામ કરતા હતા, તેમને સંત મહાત્માઓ સાધર્મિક ભક્તિના ગુણગાન ટી.બી. થયાનું ડોકટરે કહ્યું એટલે મારે ગાયા કરે છે, મોટા મોટાં મહેન્સ કરાવે છે અભ્યાસ છોડી દેવો પડ્યો. અમારા ઘરમાં હું, અને તેમના ભક્તો લક્ષમીનંદને તેમના વચન મારી બા અને મારા પિતા-ત્રણનું ગુજરાન ઉપર અઢળક નાણું ખર્ચે છે પણ સમાજનાં કેવી રીતે ચલાવવું એ સવાલ ઉભે થયે; મધ્યમ અને ગરીબ કુટુંબની તથા પૈસાના કારણ મારા પિતા પથારીવશ થઈ ગયા છે. અભાવે માંદગી ભોગવતા સાધમિકેની તેમજ એકાદ બે સગા-વહાલા તથા ઓળખીતા- અભ્યાસ છેડી દઈ રખડતા બેકાર જુવાની પાળખીતા અને ગામના સુખી ગૃહસ્થને અમારી સંભાળ લેવાનું કેમ કેઈને સુજતું નથી? ગરીબી અને સ્થિતિની વાત કરી પણ કોઈએ ખરેખર સમાજની આવી કરૂણતાને વિચાર ખાસ લક્ષ આપ્યું નહિ. અત્યારે મારી બા કરતાં હૃદય ભગ્ન બની ગયું, ગાડી શહેરનાં કેઈનાં ઘરનું કામકાજ કરીને અમારું ગુજરાન સ્ટેશન ઊભી રહી. હું ઉતરીને શહેરની એફીસે માંડ માંડ ચલાવે છે અને હું સ્ટેશન ઉપર ગયે; પણ આજે કામ કરવામાં મારું મન ઉતારૂઓને સર–સામાન ચડાવવા-ઉતારવાની એકાગ્ર થતું નહોતું. સાંજે વખત થતાં મારા મજુરી કરીને મારા પિતા માટે દવા-દૂધ ગામે આવવા વળતી ગાડીએ મારા ગામના વગેરેની સગવડ કરૂં છું.” એમ કહેતાં જ તે રટેશને આવી પહોંચે. ગાડીમાંથી ઉતરીને ફરીથી રોઈ પડ્યો.
જોતાં જ સામે કાંતિ ઉભે હતું. મારા હાથમાં કાંતિની નિખાલસ વાત સાંભળીને હું એક કરંડીય હતે. તે તેણે લઈ લીધું અને પારાવાર દુઃખી થઈ ગયે. એક ઉગતા છોકરાની ગામની બસ પાસે આવ્યા. કાંતિએ કહ્યું, આવી દુઃખી હાલત જાણીને મારું અંતર વલે- “ જગદીશભાઈ સાહેબ ! આપ બસમાં બેસી વાઈ ગયું. મેં તેના ખભા ઉપર પ્રેમથી હાથ જાઓ. પછી આ કરંડી લઈ લેજો. મૂકી કહ્યું, “કાંતિ! હવે તે ગાડી આવવાને મેં કહ્યું: “કાંતિ! મારું નામ પણ તું સમય થઈ ગયો છે, જેથી હું શહેરમાં જઈશ જાણતે લાગે છે ને શ.એમ કહીને મેં અને સાંજે પાછો આવીશ. કાલે મારે શહેરમાં ઉમેર્ય": “તું પણ બસમાં બેસી જા. તારી જવાનું નથી તે તું કાલે સવારે આઠેક વાગે ટીકીટ હું કઢાવી લઉં છું.” તેને સંકોચ મારાં ઘેર આવજે. જરૂર.”
પામતા જોઈને મેં ફરીને કહ્યું: “અરે ! બસ એજ વખતે ગાડી આવી જતાં હું ગાડીમાં ઉપડવાની તૈયારી છે. બેસી જા ” કાંતિ મારા જઈ બેઠો અને ગાડી ઉપડતાં પહેલાં કાંતિને આગ્રહથી બસમાં સંકેચાઈને એક તરફ કાલે મારા ઘેર આવવાની ફરીને સૂચના કરી. બેસી ગયા. ગાડી ઉપડી. કાંતિ મને બે હાથ જોડીને ઉભા હતા. ખસ ગામના દરવાજે આવતાં અમે ઉતરી
ગાડીમાં મારી વિચારમાળા ચાલુ થઈ. પડ્યા. કાંતિ કરંડીયે લઈને સાથે થયા મેં અહો ! આવી ગરીબી! આવી કંગાળ હાલત! તેને તુરત જ કહ્યું, “આ કરંડીયામાં ફુટ છે, આવાં કેટલાય કુટુંબો આવી પરિસ્થિતિ ભેગ- તે તારા પિતા માટે હું લાગે છું. અત્યારે વતા હશે ! સમાજમાં ગણ્યા-ગાંડ્યા ધનવાને કરંડી લઈને તારા ઘેર જા. કાલ સવારે મારે સિવાય મોટા ભાગના મધ્યમ અને ગરીબ કુટ. ઘેર જરૂર આવજે.” તે ઘડીભર ઉભે રહ્યો. બેની આવી જ સ્થિતિ હોય છે! સમાજના પછી હું જ્યારે ચાલવા લાગ્યો ત્યારે ધીમા
જુન, ૧૯૭૮
૧૩૫

Page #8

પગલે તે પિતાના ઘર તરફ કરંડીયે લઈને હવે હસીને તેમના સ્વાભાવિક મધુર સ્વાથી ચાલતે થયે. આ વખતે પણ તેની બને કહ્યું. “દેવતા સાથે કરાર થાય જ નહિ. વિશાળ આંખ ભીની થઈ ગઈ હતી તે હું દેવતા દીવા કે નિવેદના ભુખ્યા નથી. આ જોઈ શ.
અમારી નૈતિક કિંમત ટકાવી રાખવાનો ભક્તિવળતી સાંજની ગાડી પણ ડી મોડી હતી. ભાવને ઉપાય છે. તમે લેખકોને અને પત્રહું મારાં ઘેર પહોંચ્યો ત્યારે મને થોડું મોડુ કારેને સીધી વાતમાં પણ વાંકુ જ દેખાતું થયેલું હોઈને શ્રીમતી તથા મારી નાની બહેન હોય છે. વાતાવરણ હળવું મીઠાશ ભર્યું બને મારી રાહ જોઈને બારણામાં ઉભાં હતાં. થઈ ગયું. જમતી વખતે મારી ભાવતી વાનીઓ મેં જરા હસીને પૂછ્યું: “કેની રાહ
જોઈને શ્રીમતી સામે પ્રસન્નતાથી જોઈ રહ્યો. જોઈને ઉભા છે?”
જમી રહ્યા પછી કાંતિની બધી વાત કહી મારી બહેને કહ્યું: મોટા ભાઈ! આજ બતાવી. કહેવાની જરૂર નથી કે બીજે દિવસે તમને આવતાં મોડું થયું છે, એટલે અમે બંને હું સવારમાં ચા પીતા હતા ત્યારે કાંતિ તમારી રાહ જોતાં કયારના ઉભા છીએ.” આવી પહોંચ્યા. મેં તેને મારી સામે બેસારીને
“ઠીક, હવે અંદર ચાલે” એમ શ્રીમતીએ ચા પીવરાવી અને પછી તેને મારા બે ત્રણ મિતભર્યા મુખેથી કહ્યું એટલે અમે સૌ ઘરમાં સુખી મિત્ર પાસે લઈ ગયા અને તેના પિતા ગયાં. હું ઓસરીમાં સોફા ઉપર બેઠો. મારી માટે દવાની તથા તેના અભ્યાસ માટેની બધી નાની બહેને પાણીને લેટ-પ્યાલે લાવીને સગવડ કરાવી આપી. કાંતિની ખુશીને કઈ મારી સાથે એ આ વખતે શ્રીમતી નાના પાર રહ્યો નહિ. તેની વિશાળ આંખે હર્ષનાં એવા મંદિર જેવાં કબાટ પાસે દીવ અને એક આંસુથી ઉભરાઈ ગઈ. સમાજમાં મોટા ઉત્સ. ધૂપ કરતાં હતાં. તેમણે તુરત જ કહ્યું : જમણવારે અને ખર્ચાળ સત્કાર સમારંભે
પાણી પછી પીજે. પહેલાં દેવતાને પગે ભલે થતા રહે; પણ સાથે સાથ મધ્યમ અને લાગી લે.” સાંભળીને “જેવી આજ્ઞા” એમ ગરીબીથી ઘસાઈ ગયેલાં અનેક કુટુંબને ઉભા કહીને કબાટ પાસે જઈને પગે લાગી આવ્યો. રાખવાની ખાસ જરૂર છે, આ સાચી સાધર્મિક પછી શ્રીમતી સામે જોઈને કહ્યું. “દેવતા સાથે ભક્તિ છે એ વાત સદા સ્મરણમાં રાખવા સદે કે કરાર કર્યો લાગે છે? ” શ્રીમતીએ જેવી છે.
સુખ અને દુઃખ બંને ઈશ્વરની બક્ષિસ છે, એમ સમજી બંને સ્થિતિમાં એ મંગલમતિ પ્રભુનું સ્મરણ કાયમ રાખવું. “સુખની સ્થિતિ જ ઈષ્ટ અને દુઃખની નહીં” એવું શા માટે? સુખ મારફતે માણસ બહુ ઓછા કેળવાય છે, જ્યારે દુઃખ મારફતે એ ધારે તે રગેરગ કેળવણી મેળવી શકે છે.
–કાકા સાહેબ
પ્રભુથી ડરી ડરીને ચાલજે, બની શકે તેટલી તેની ઉપાસના કરજે. સંસારે આજ સુધીમાં અસંખ્ય મનુષ્યોને છેતર્યા છે. તમે ન છેતરાએ તેનું લક્ષ રાખજે.
–અહમદ રબ
૧૩૬
આત્માનંદ પકાશ

Page #9

વીર્યપતનથી સર્જાતે નાશ”
લે. પં. શ્રી પૂર્ણાનંદવિજયજી (કુમારશ્રમણ) શરીરને બિલ્ડીંગની ઉપમા આપવામાં આવી મૃત્યુ છે. “શીવજં' વિઘાર પત્તાં મૃત્યુ છે કેમકે પાયે, થાંભલા-પાટડા, ભત, બારી, ર” એટલે કે વિયના બિદુને સુરક્ષિત બારણાથી બિલ્ડીંગ જેમ સુરક્ષિત રહે છે, તેવી રાખવું તે જીવન છે અને તેના પતન માટે રીતે ગોરી કે કાળી ચામડીનું શરીર પણ પ્રયત્ન કરે તે મૃત્યુ છે. હાડકા, લેહી, માંસ, ચરબી, મજજા અને છેવટે
હવે આપણે અંગ્રેજ વિદ્વાન, ડોકટર
: શુક (વીર્ય) ઉપર જ સુરક્ષિત રહેવા પામે છે.
મેલવીલ કીથ, (એમ. ડી. એ.)ને અભિપ્રાય તે સૌ માં શુકની પ્રધાનતા જ વૈજ્ઞાનિકે ને, ડોકટરો, હકીમોને તથા ઋષિઓને માન્ય છે તમા
આ તપાસી લઈએ – 242191 24141 242 23 24 [618 31914 This Seed Is Marrow To Your Bones કારણે જ્યારે જ્યારે વીર્યનું પતન થાય છે વીર્ય. શરીરમાં રહેલા હાડકાઓને મજા ત્યારે ત્યારે તેની અસર આખા શરીરતંત્ર ઉપર જેવું છે. આપણાં શરીરમાં હાડકા છે, તેના પડે છે માટે જ “કૂતરાને શોધતીતિ રાત્ર” સાંધા છે. મશીનમાં જેમ ડીઝલની આવશ્યકતા કહેવાયું છે.
અનિવાર્ય છે તેમ હાડકાઓને નરમ રાખવા પાણીથી ભીંજાયેલી આંગળી પરથી જે માટે વીર્ય સિવાય બીજુ એકેય સાધન નથી, પાણી ટપકે છે તે બુંદ કહેવાય છે તેવા ૪. મશીનમાં ડીઝલ ન પડે તે પિલાદ પણું ઘસાઈ બુંદ લેાહીમાંથી વીર્યનું ઉત્પાદન એક બંદજાય છે તેમ કામાતિરેકમાં જેમ જેમ વીર્યનું જેટલું જ હોય છે. સારાંશ કે ૪ દિવસ પતન થાય છે તેમ તેમ હાડકા પણ ઘસાતા સુધીમાં જેટલે ખોરાક ખવાય છે અને તેમાંથી જાય છે જે વૃદ્ધાવસ્થાને અત્યંત દુઃખદાયી જેટલું વીર્ય બને છે તે એક જ વારના શ્રી. બનાવે છે. સમાગમમાં નાશ પામે છે. આનાથી આપણે Food For Your Brain જાણી શકીએ છીએ કે પુરૂષના શરીરમાં રહેલું તમારી મસ્તિષ્ક શક્તિને માટે વીર્યથી વીર્ય અને સ્ત્રીના શરીરમાં રહેલું રજ (આર્તવ) બીજુ એકેય ખોરાક નથી. પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ અજબ ગજબની શક્તિ ધરાવનારૂં તવ છે. રૂપે જેમ જેમ આ શક્તિમાં ઉણપ આવે છે જેનાં સંરક્ષણમાં માનવના શરીર-ઇન્દ્રિય-મન ત્યારે દેશના કેટલાય જુવાનમાં, કુંવારાઓમાં અને બુદ્ધિમાં અનહદ સાત્વિક સર્જનને વાસ ગાંડપણ, ફીટ, હીસ્ટેરીયા, ચક્કર આદિના છે, જ્યારે પતનમાં શરીર-ઇન્દ્રિય-મન અને રોગ લાગુ પડે છે. જીવતા છે છતાએ પત્થરના બુદ્ધિનું પણ નાક્ષક બને છે.
થાંભલાની જેમ સર્વથા નિષ્ક્રિય બનીને વિના ભારત દેશના એકે એક ઋષિ-મહર્ષિ- મતે મરવા જેવું જીવન જીવી રહ્યાં હોય છે. પંડિત-મહાપંડિત ઉપરાંત કકશાસ્ત્રના રચ- oil of Joints યિતાના પણ અભિપ્રાયોથી જાણી શકીએ છીએ હાડકાના સાંધાઓ માટે વીર્યનું રક્ષણ કે, “વીર્યનું સંરક્ષણ જીવન છે અને પતન તેલની ગરજ સારે છે, કેટલાય ૮૦-૯૦ વર્ષના
જુન, ૧૯૭૮
૧૩૭

Page #10

વૃદ્ધોને સશક્ત, અને ૩૦ વર્ષના જુવાનને મડદાલ-માયકાંગલા તેમજ કડવા બેસવાની પણ શક્તિથી ગયા, વીતેલે જોઇએ છીએ ત્યારે વીયમાં રહેલી અદ્ભુત શક્તિના ખ્યાલ આપણને આવે છે. માટે કહેવાયું છે કે હાડકા સ્માદિને સશક્ત રાખવા માટે વીય શક્તિનું સંરક્ષણ શ્રેષ્ઠ ઉપાય છે.
And Sweetness to Your Brarh
તમારા અવાજમાં મિઠાશ અને દિવ્યશક્તિના સ'ચાર કરાવનાર વાય જ છે.
છેવટે અંગ્રેજ ડોકટર કહે છે કે “ જો તમે સમજદાર હૈ।, ખાનદાન હૈ।, ભણેલા ઉપરાંત ગણેલા હા તા ૩૦ વર્ષની 'મર પહેલા કે પરણ્યા પહેલા વીયના એક ખુદને પણ યાંય પડવા દેશે નહીં. -
ભાંગ, ગાંજો, શરાખ કે અફીણ આદિ માદક પદાર્થો સયમના હાડવૈરી બનીને તમને દુરા ચાર-વ્યભિચાર કે કામાર્તિકના માગે લઈ જવા ન પામે તે ખાસ ખ્યાલમાં રાખશે.
૧૩૮
ક્ષણિક આનંદથી જીવનધન જો સવ થા નાશ પામતુ હોય તે તે આનંદને આનંદ કહેવું એનુ નામ જ અજ્ઞાનતા અને માહુાંધતા છે.
ભગવાન મહાવીરસ્વામીએ કહ્યુ કે “જેમ જ્યારે ગૃહસ્થને પણ સંયમમાં રહેવાની ખાસ સાધુ સાધ્વીને બ્રહ્મચર્યની અનિવાર્યતા છે આવશ્યકતા એટલા માટે છે કે શેષ ત્રણે આશ્રમેાની શુદ્ધતા, પવિત્રતા અને સાત્ત્વિકતાના આધાર ગૃહસ્થાશ્રમ છે તે યદિ તે ગૃહસ્થ પાસે વિવેક દૃષ્ટિપૂર્વક સંયમ તરફ દૃષ્ટિ ન રહે તે વ્યભિચાર, દુરાચાર કે કામાતિરેકના પંથે ચડીને તે ગૃહસ્થ પરિગ્રહ નામના રાક્ષસના પંજામાં ફસાયા વિના રહેવાના નથી અને અંતે પાપેાની અતિરેકતામાં ગૃહસ્થની ગૃહસ્થાશ્રમી સહૃદયતા, સજ્જનતા, પ્રામાણિકતા અને દયાળુતા આદિને દેશવટો અપાવનારી બનશે. માટે ચાર દિવસના ચાંદના જેવા માનવ અવતારને દિવ્ય ગુણી અનાવવા માટે મર્યાદિત અને સયમિત જીવન જ કલ્યાણકારી માગ છે. 卐
-માનવતા,
( પેજ ૧૩૩ થી ચાલુ )
જીતન સાહિત્ય રચવામાં વ્યગ્ર રહેતા હતા. શ્રી આત્મારામજી મહારાજના અંતરગમાં એક જ ભાવના તીવ્રવેગે પૂણ ઉલ્લાસથી ચાલતી હતી કે જૈન શાસનમાં પૂર્વાચાર્યાએ અનેક ગ્રંથા પ્રાકૃત, માગધી, સ'સ્કૃત, અપભ્રંશ આદિ ભાષામાં રચ્યા છે. દરેક આત્મા તેના લાભ ઉઠાવી શકતા નથી તેથી તે બહુમૂલ્ય અને તત્ત્વપૂર્ણ ગ્રંથથી સામાન્ય જન વંચિત રહે છે. પ્રાકૃત-સ ંસ્કૃતાદિના અભ્યાસ વિના તે શાસ્ત્રાનુ જ્ઞાન-એ।ધ થઈ શકતા નથી અને જ્યાંસુધી એ ભાષાઓને જાણે નહી ત્યાં સુધી વાસ્તવિક મમ ધ્યાનમાં માવતા નથી; તેથી વમાન કાલને-સમયને વિચારી સામાન્ય ભદ્રિક આત્માઓને પ્રભુ શ્રી મહાવીરના સાચા માર્ગથી વાકેફ કરવા, જૈન તત્ત્વાના જાણકાર બનાવવા અને સરલતયા તત્ત્વગવેષક બનાવવા માટે પોતે સમથ` વિદ્વાન હાવા છતાં, ધારત તે સંસ્કૃત-પ્રાકૃત ભાષામાં ગ્રંથ રચત પરતુ એ ન કરતાં ભાવીના લાભના વિચાર કરી તેઓશ્રીએ હિન્દી ભાષામાં અનેક કીમતી ગ્ર ંથા રચ્યા. વૈદિક સાહિત્યના અભ્યાસ કરી, પુરાણુ અને ઇતિહાસનુ પઠન કરી, ઉપનિષદ્ અને શ્રુતિઓનુ અવલાકન કરી, અનેક દનાનુ મનન કરી શ્રી આત્મારામજી મહારાજે પેાતાનાં રચેલા
( અનુસંધાન પેજ ૧૪૩ ઉપર )
આત્માનઃ પ્રકાશ

Page #11

uuuu
uuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuu
ગણિકાના આવાસમાં મહાત્માનો નિવાસ કશા અને રધૂલિભદ્રનો સંવાદ
લેખકઃ અધ્યાયી (સ્થળ-કેશાની ચિત્રશાળા) પ્રજવલિત કરે છે. નિમિત્તબળના પ્રભાવે ઉપસ્થૂલભદ્ર –કોશા! આજના પ્રભાતથી દાન વસ્તુના બળ ઉપર વિજય મેળવ્યો છે. તમારા અંગનું પ્રકંપ મને શંકાશીલ અવસ્થા સ્કુલભદ્ર –આત્મવિકાસના ક્રમમાં જે અનેક વાળું જણાય છે. તમારૂં મુખ ફીકું, ચિંતા કસોટીઓમાં થઈ પસાર થવાનું છે તે કસોટીશસ્ત અને સવિકાર ભાસે છે. મને આહાર એમાંની, કેશા ! તમારી સાંપ્રત સ્થિતિ છે આપતી વખતે પણ તમારા શરીરને વેગ પણ એક વિષમ અને અત્યંત શૂરવીર આત્માથી પરવશ અને મને બળ વહી ગયેલું જણાતું નિર્ગમી શકાય તેવી દુર્ઘટ સેટી છે. અનેક હતું. તમારા પગને અંગુઠો ચંચલ હવે, નિર્બળ આત્માઓ આ પહેલા ધોરણની પરીક્ષાચક્ષુ ઢળેલા અને પુનઃ પુનઃ મારા ભણી ગુપ્ત માંથી જ તેનું વિકટપણું જઈ હારી ગયા છે અને દષ્ટિ ફેકતા હતા. ગબળની ક્ષતિ થવાથી એક આપ્તપ્રકાશિત માગને દુર્ઘટ માની તે ક્રમને પણ ક્રિયા આજે તમારાથી ઉપગપૂર્વક થતી નિસર્ગના નિયમથી વિરૂદ્ધ કિવા અસ્વાભાવિક નથી. કેશા! આજે તમારે યોગ પ્રકૃતિના કયા ગણે છે. અધે પ્રકૃતિ અને ઉચ્ચ પ્રકૃતિના યુદ્ધ પ્રદેશમાં લુપ્ત બન્યો છે. કઈ કમ પ્રકૃતિના ઉદય- કાલને આ તમારો સમય તમારે અત્યંત પ્રવાહમાં આજે આમ નિશ્ચિતપણે વહે છે? સાવધાનીથી પસાર કરવાનું છે, કારણ કે
કેશા–ગત અનંતકાલના સંસ્કારખળથી અનેક વીર પુરૂષની ઉચ્ચ પ્રકૃતિ પણ સત્ આજે મારે વેગ, પ્રભો! અત્યંત અવનત સમાગમને વેગ હોવા છતાંયે આ યુદ્ધમાં અસાપરિણામને આધિન છે. આજે હું અનેક કર્મ. વધાની અને અનુપગથી પરાજયને પામી છે. પ્રકૃતિના સંયુક્ત પરાક્રમથી પરાજીત બની કોશા! બ્રાન્તિને ઉપશમ થયા પછી કાંઈક કાળે વિકાર-ઉદયના પ્રચંડ-અવિરત પૂરમાં તણાઉ જે તેને પ્રથમદય થાય છે, તે અત્યન્ત બલછું. બહુ બહુ પ્રયત્ન કરવા છતાં પણ ઉદયના વાન હોય છે. તેની નિવૃત્તિ કરવા જે આત્મા પ્રવાહ સામે તરવાને આવશ્યક શક્તિ આવિર્ભૂત અસમર્થ નીવડે તે પુન: તે પ્રકૃતિના ટલે થઈ શકતી નથી. ઘણા કાળથી પરાભવ અવ• ચઢે છે, અને પુનઃ નિશાંત સ્થિતિમાં આવતાં સ્થાને ભેગવતી કમપ્રકૃતિએ જાણે વેર લેવાના અનંત કાળ વીતી જાય છે. ઉદય સ્વરૂપને પામેલા હેતુથી એકત્ર બનીને આવી હોય તેમ મને પરિણામમાં રંજનપણું ન રાખતાં તેને પૈ. નાના પ્રકારે કષ્ટ આપી પિતાને વિજય મારે પૂર્વક વિતાવવા ભણી જ લક્ષ રાખશે તે અહ૫ મેઢે કબુલ કરાવતી હોય તેમ જણાય છે. કાળમાં તે ઉદય નિવૃત્ત થઈ જશે. ઉદયને મારા પરિણામ આજે અત્યંત અસ્તવ્યસ્ત પામેલા પરિણામને ભાવસ્વરૂપ પણે ન પરણમાદશામાં છે. આપને ઉપદેશ પ્રભાવ મારા વતાં ઉદયાવસ્થામાં જ સાક્ષીભાવે વેદી લેવા તે મન ઉપરથી ઉઠી ગયા હોય તેમ લાગે ઉદિત પ્રકૃતિ પર વિજય મેળવવાનું ગુપ્ત રહસ્ય છે અને પૂર્વના સંસ્કારો તે કાળના રમવિલા છે. ઉદયભાવને પામેલી પ્રકૃિતમાં રંજનભાવનું સમાં મને સુખનું ભાન કરાવી આ કાળે પણ સેવન તે મૃત એવા વિકાર દેહમાં અમૃત સીંચી તેવા પ્રકારનું સુખ ઉપજાવી કાઢવાની ઈચ્છાને તેને સજીવન કરવા તુલ્ય છે. કેશા હું તમને મે, ૧૯૭૮
૧૩૯

Page #12

જે વસ્તુરહસ્ય ઘણા કાલથી સમજાવવા પ્રયત્ન થુલભદ્ર - મહાત્માઓની વિભૂતિ પર કરતા હતા, છતાં જે તમારી બુદ્ધિમાં પ્રવેશી પકાર અર્થે જ હોય છે. તમારી પ્રકૃતિને ઉદય શકતું નહોતું, તે રહસ્ય આ કાળે તમને, તમે જણાવ્યું તે ઉપાયવડે નિવૃત્ત થવા યોગ્ય શાનિતથી વિચારતાં મૂર્તિમાન થવા યોગ્ય છે. હોત તે હું ગમે તે ભેગે પણ તેમાં પ્રેરાત; આ સ્થળ, આ કાળ, આયોગ, અને આ સવિકાર પરંતુ તે ઉપાય સત્ય હોવાની બ્રાન્તિ, તમારી સ્થિતિને અનુભવ તમને એક અદ્ભુત મર્મજ્ઞાન સવિકાર સ્થિતિવડે જ થયેલી હોવાથી અને આપવા માટે જ આવ્યા છે, એમ જાણી તે અનુરૂપ સામગ્રીના ગે ઉદયમાન પ્રકૃત્તિની પ્રસંગમાંથી શ્રેયભૂત વસ્તુને કહી લેશે તે નિવૃત્તિ શાસ્ત્ર પ્રમાણુથી બાધિત તેમજ પ્રજ્ઞા ઘણું કેણવડે પ્રાપ્ત થવા ચગ્ય જ્ઞાન તમને અ૫ ચક્ષુએ વિચારતાં અસંભવિત હોવાથી, તમારી કાળમાં અનાયાસે થશે. વિકારના પ્રબળ દળને યાચના હું સ્વીકારી શકતું નથી. પ્રકૃતિના કેમ હઠાવવું તેની યુક્તિનું શોધન વિકારના હૃદયરંગથી રંગાયેલ મનોયોગ કૃત્રિમ ઉપાયમાં ઉદયકાળે જ થવા ગ્ય છે.
પણ યથાર્થતાનું ભાન ઉત્પન્ન કરાવી પિતાને કેશાઃ-પ્રભો! મને એમ ભાસે છે કે, જે અનુકૂળ સામગ્રી ઉપજાવી કાઢવા માટે અનેક પ્રકૃતિને ઉદય થાય તેને અનુરૂપ વસ્તુને ભેગ
યુક્તિ-પ્રયુક્તિથી બુદ્ધિ પાસે પણ તેની વાસ્તઆપવાથી તે પ્રકૃતિ શાંત થવા યોગ્ય છે. પ વિતા કબુલ કરાવે છે અને વિકારવડે પ્રમત્ત ઘણીવાર મેં અનુભવ્યું છે કે સેન્દ્રિયને અનુ
થયેલી બુદ્ધિ પણ તેવી દલીલથી એકતરફી કુળ ભેજનની ઈચ્છા પ્રગટ થયે તેને ઉપશમા
વલણ પકડી ઘણીવાર ઉદયને અનુરૂપ વૈજના, વવાનો પ્રયત્ન કરતાં તે અધિકાધિક પ્રજવલિત
પ્રમાણાભાસ સહિત પ્રકટાવી આપે છે. બુદ્ધિ થાય છે અને જ્યાં સુધી તે ઇન્દ્રિયને અનુરૂપ તરફથી પ્રમાણને ટેકો મળતાં મન-વચનસામગ્રી પૂરી પાડવામાં ન આવે ત્યાં સુધી તેના કાયાને યોગ સ્વછંદપણે વહેવા લાગે છે. ઉદયને અગ્નિ ઓલવાત નથી. અત્યારની મારી કોશા! આજે તમારી સ્થિતિ પણ કાંઈક આવા સવિકાર સ્થિતિ મારા મુખેથી આ શબ્દ બેલા જ પ્રકારની છે. તમારી સવિકાર દશાએ તમારી વતી હોય અથવા વસ્તુત: તે ઉપાયે સત્ય હોય,
ઉદયમાન પ્રકૃતિને અનુરૂપ સામગ્રી ઉપજાવી તે તે આપ જાણે, પરંતુ મને તો આ યુક્તિ
કાઢવા માટે, અને તેની સામગ્રીના વેગથી તે અધિક સરલ અને સ્પષ્ટ જણાય છે અને પૂર્વના મકાન
પ્રકૃતિનું બળ નિવૃત્ત થવા યોગ્ય છે એ સંસ્કારની નિવૃત્તિ મેં કહેલા ઉપાય સિવાય
આભાસ કરાવી તમને ગભ્રષ્ટ સ્થિતિમાં મૂકેલ થવી અને તે અશક્ય લાગે છે. આપની પાસે છે. કેશા! બૈર્યપૂર્વક શાન્તિથી ઉદયને અરક્તપૂર્વકાળના વિલાસ ચિત્રો આજે પુનઃ મારા પણે વેદી લઈ તેને નિવૃત્ત કરો અને તમારી સ્મૃતિપ્રદેશમાં મૂર્તિમંત થયા છે અને તેને અત્યારની બુદ્ધિ-વૃત્તિ સવિકારી ગણી તેના અનુરૂપ સામગ્રી ઉપજાવી કાઢવાની ઈચ્છાઓ તરફથી પ્રેરાતા ઉપાય પણ અયથાર્થ છે જ આજે મારી આપે કહી તેવી સ્થિતિ કરી એમ શ્રદ્ધો. મૂકી છે. મારી દષ્ટિમાં આ કાળે પૂર્વની સ્થિતિ કેશા-આજે આપનો ઉપદેશ મારા અંતઃસૌભાગ્યચિન્હયુક્ત અને સાંપ્રત સ્થિતિ વૈધચ કરણથી છેટો છેટો રહે છે અને પૂર્વના ભોગસદશ જણાય છે. પ્રો! મારી ઉદયમાન વિલાસમાં જ સુખબુદ્ધિ ઉપજે છે. મારા ઉપરની સ્થિતિને અનુરૂપ સામગ્રી ઉપજાવી આપવાની આ૫ના નિર્દેતુક કૃપાને બાદ કરૂં તે મને મારી યાચના આપ કબુલ નહિ રાખે? એમ જ જણાય છે કે મને આપ ભમાવે છે,
૧૪૦
આત્માન પ્રકાશ

Page #13

અને સુષ્ટિ ઉપરના સ્વાભાવિક સુખને મને પરિણામને ઉપજાવ્યા વિના વિફલ થાય એ જાણી જોઈને વિગ કરાવે છે, તેમ છતાં બને જ કેમ? ભેગનો ઉદય થતાં, ભેગ સંમુખ પણ આપને કથેલે ઉપાય સત્ય જ હોય અને કર્યા સિવાય તે પ્રકૃતિ વિલય થાય તે તેના સુખની ઇરછાને પરિતૃપ્ત કરવાને મારી બુદ્ધિએ ઉદયનું સાફલ્ય શું ? પ્રેરેલ ઉપાય અસત્ય હોય તે પણ આપણા
- સ્થૂલભદ્ર –તમારૂં કથન સત્ય છે, પરંતુ પૂર્વ સંબંધને સ્મૃતિમાં લાવી મારી ઇચ્છાને એક વખત અમલમાં લાવે.
ઉદય આવેલ પ્રકૃતિને ભેગવવાના રસ્તા જ્ઞાની
અને અજ્ઞાનીને જુદા જુદા હોય છે. અજ્ઞાની સ્થૂલભદ્રઃ—કશા! એક વખત પિવાયેલી પુરૂષને ભેગને ઉદય થતાં ભેગને અનુરૂપ ઈચ્છા બીજી વખતે બમણ બળથી ઉદયમાં સામગ્રીથી રંગાઈ ભેગના સંસ્કારને પોષણ આવ્યા વિના રહેતી નથી. એક વખત અનરૂપ આપે છે, અને તે સંસ્કારને પુનઃ ઉદયમાં સામગ્રીથી સિંચાયેલે સંસ્કાર પુનઃ પ્રબળપણે આવવાનું આમંત્રણ આપે છે. જ્ઞાની તે પ્રકૃતિના પ્રકટ થઈ વ્યાકુલતા ઉપજાવ્યા સિવાય રહેતા ઉદયને પ્રકારફેરથી ભેગવે છે અને ઉદય સંમુખ નથી. એ મારા કથનમાં પ્રતીતિ રાખી ઉદયના થયેલી પ્રકૃતિને અનુરૂપ સામગ્રી ન આપતાં બળને શાન્તિથી વેદી . જ્ઞાનનાં તારતમ્ય તેમાં અરક્ત રહી તેની શક્તિને આત્મબળના કરતાં ઉદયનું બળ અધિક પ્રમાણમાં થતાં જે તારતમ્યથી ક્ષીણ કરી પુનઃ ઉદયમાં ન આવે વિકારે સ્વાભાવિક રીતે થવા જોઈએ તે અત્યારે તેવી કરી મૂકે છે. જ્ઞાની અને અજ્ઞાની ઉભયને તમારામાં ઉપસ્થિત છે. જગતના અનેક છે તે તે કર્મપ્રકૃતિ એકસરખા બળથી ઉદયમાં આ સ્થિતિના ઉદયને વેદી ન શકવાથી જ હેરાન આવે છે, પરંતુ અજ્ઞાની જન તેના ઉદય સમયે થાય છે. એક વખત આ ઉપસ્થિત થયેલા તેમાં રંગાઈ જઈ તે સંસ્કારને ભેગસામગ્રીથી વિકારને સાક્ષીભાવથી અરક્તપણે વેદી લેશે તે પરિપષે છે. જ્યારે જ્ઞાની જીવ તે ઉદયને પુન: તેનું બળ ક્ષીણ થઈ જશે. આ પ્રસંગે સાક્ષીભાવે ક્ષણવારમાં વેદી લઈ તેને નિ:સવ સહેજ પણ શિથિલતા ભજવાથી વિવેકની પ્રાપ્તિ કરી નાખે છે. ઉભયના વેદનમાં માત્ર પ્રકાફિર ઘણા કાળ સુધી અપ્રાપ્ય રહેશે. તમારા છે. હું તમને ઉપદેશ આપું છું તેને આશય એકલાના જ જીવનમાં આ પ્રસંગ આ પરિણામને આપ્યા પહેલાં ઉદયબળ વિલય છે, એમ માનશો નહિ. જે જે આત્માઓ થઈ જવા ગ્ય છે તે નથી, કિન્ત તે ઉદય સિદ્ધિને વરેલા છે, તે સર્વના સંસાર જીવનમાં આત્મબળથી જ અરક્તપણે વેદી લે એ છે, પ્રાય: આવા પ્રસંગે આવ્યા હતા અને તે તે કશા! તમને ઉદયભૂત થયેલી કમ પ્રકૃતિ પણ સમયે તેમણે ઉદયના બળ કરતાં આત્મબળનું જ્ઞાનીઓ જે પ્રકારે તે વેદે છે તે રસ્તે વેદવી તારતમ્ય અધિક રાખવાથી જ વિજય મેળવ્યો એવો મારો ઉપદેશ છે. હતે. શિથિલતા અને અનુપયોગ થતાં કરેલી કેશા–પરંતુ ઉદયસમુખ થયેલી પ્રકૃતિ કમાણી ધુળમાં મળી જાય છે. આપ્ત કથનને પોતાનું ફળ આપ્યા વિના રહે જ કેમ, તે હજી આ ભાવ, કેશા ! કઈ કાળે વિસ્મૃત કરવા મને બુદ્ધિમાં ઉતરતું નથી. ચગ્ય નથી.
સ્થૂલભદ્ર -ઉદયસમુખ થયેલ પ્રકૃતિને અને કેશા–પ્રો! આપ ભૂલો છે. ઉદયમાં આત્માને સંબંધ તે નિમિત્ત-નૈમિત્તિક જ આવી ફલાભિમુખ થયેલી પ્રકૃતિ કાંઈ પણ છે. ઉદયમાન કર્મ કાંઈ આપણને બળાત્કારે જુન, ૧૯૭૮
૧૪૧

Page #14

ભાગ્ય વસ્તુમાં અથવા અન્ય વિકાર વિશેષરૂપ કાર્યોંમાં જોડતુ નથી; તે ના માત્ર તે તે પ્રકારે વિકારભૂત થવામાં માત્ર નિમિત્તરૂપ જ છે, નિમિત્ત વૃક્ત સરલતા કરી આપે છે, પશુ જોડાવુ' અથવા ન જોડાવુ' તે તે આત્માની સ્વતંત્ર વાત છે જો તેટલી સ્વતંત્રતા ન હેાય તે આત્માને મેક્ષમાં જવાને અવકાશ સંશવતા જ નથી.
કાશા:-ચંદ્ર ઉદય થતાં જેમ સમુદ્રને ઉછળવુ જ જોઈએ; તેમ ક્રમ પ્રકૃતિના ઉદય થતાં આત્માને તે પ્રકૃતિને અનુરૂપ ભાગ્ય વસ્તુમાં જોડાવુ' જ જોઈએ એમ હું માનું છું.
સ્થૂલભદ્રઃ-—તે ઉદાહરણથી પ્રસ્તુત વિષયને શું સાદૃશ્ય નથી. જડ સૃષ્ટિના ઉદાહરણને ચૈતન્ય સૃષ્ટિના પ્રદેશમાં ઘટાવવું ઉપયુક્ત પશુ નથી, ચક્રવાક અને ચક્રવાકીના સંયોગ થવામાં જેમ સૂર્ય' નિમિત્ત છે, પરંતુ સૂર્ય' કાંઈ તેમને ખળાત્કારે તેમાં જોડતા નથી, તેમ ઉયમાન ક્રમ પણ તેને અનુરૂપ ભાગ્ય વસ્તુમાં બળાત્કાર જોડતા નથી; પરંતુ તે તે વસ્તુમાં જોડાવા માટે સરળતા કરી આપે છે. જો તે ખળાત્કારથી માત્માની અનિચ્છા છતાં તેને જોડવા શક્તિમાન હાય તા આ પહેલાં કયારનાયે તેમણે તમારી ઈચ્છાને અમલમાં મૂકી દીધી હત; પરંતુ ક્રમની શક્તિમાં ખલાત્કારથી કાઇની સાથે જોડવાનુ` સામર્થ્ય' નથી. નિખલ જીવે જ તે નિમિત્તમાં સામર્થ્ય ના આરેાપ કરી તેના ઉદયના પુરમાં તણાય છે. આત્માની અન’ત શક્તિ ઉપર કોઈ વસ્તુનુ આપણે ધારીએ છીએ તેવુ' સામાથ્ય છે જ નહિ. સભાજન કાંઈ છઠ્ઠા ઉપર બલાત્કાર કરી તેમાં પરાણે પ્રવેશ કરતાં નથી. શ્રુતિમને હર રાગે કાંઇ બલાત્કારથી આપણા કાનમાં પ્રવેશી લુબ્ધ કરતા નથી. તે જ પ્રમાણે ઇન્દ્રિયના સવિષયે વકારના ઉદ્દય કાળે આત્માની અનિચ્છા છતાં ખલાત્કારથી તેને ભાગમાં જોડતા નથી.
૧૪૨
કાશા!—પ્રભા ! આપના કથનમાં મને હવે શ્રદ્ધા પ્રકટી છે. વિકારના આ ઉદયકાળે હું શું કરૂ તે તે સહેજે નિવૃત્ત થાય તે સ્પષ્ટ રીતે કહે..
સ્થૂલભદ્દઃ-ભેદજ્ઞાનના તારતમ્ય પ્રમાણે ઉદય ક્રમ ભાત્મા ઉપર ખળ કરી શકે છે. ઉદયમાન ક્રમ કરતાં ઉપયેગબળ, ભેદ-જ્ઞાન અને વિવેકબુદ્ધિના ઉદય વિશેષ જાગૃત કરવાથી, કના ઉદયબળનો પરાભવ થવા યોગ્ય છે. સ્કુલ ભાગમાં વિલાસની ઇચ્છાના ઉદય, તેમાં આત્મા તરફથી રસનુ સિંચન થાય નહિ ત્યાં સુધી, કદી પણ બલવાન થઈ શકતા નથી; અને તે રસનુ સિંચન કરવુ' યા ન કરવુ તે આત્માની સ્વતંત્રતાની વાત છે. ઉદયમાં ન જોડાવુ', તેમાં રસવૃત્તિ ન જ કરવી, તને જ્ઞાન વડે પરીક્ષીણુ કરી નાંખવી, એ જ કમ'ના ઉદયજન્ય વિકારના પરાજય કરવાના ઉપાય છે. સામાન્ય જીવામાં અને મહાત્માઓમાં માત્ર આટલા ફેર છે. જ્ઞાનીઓનુ' ઉપયાગ સામખ્ય અજેય હાય છે, અને ઉદયનું બળ તેમના પર ફાવી શકતુ નથી. એક વખત ઉદયખળના પરાભવ થયે પુનઃ તે તેટલા ખળથી હુમલેા કરી શકતુ નથી. સામાન્ય જીવા મહાત્માના પદને ઈચ્છવા છતાં, તે પદની પ્રાપ્તિ માટે આવશ્યક ઉપયાગબળ તે પ્રકટાવી શકતા નથી અને તેટલા જ માટે તે તેમની હાલની સ્થિતિથી એક પગલુ પશુ આગળ વધી શકતા નથી. તેઓને સહજ પણ નિમિત્તના ઉદય થતાં તુરત જ તેમાં રંગાઈ જઈ પેાતાના ઉપર કમ'બળનું પ્રાધાન્ય સ્વીકારે છે. હસવાનું નિમિત્ત પ્રાપ્ત થતાં હસે છે, રડવાનું નિમિત્ત પ્રાપ્ત થતાં રડે છે. વેદેદય થતાં તે કમ'માં પ્રવૃત્ત થાય છે અને જીણુપ્સિત પદાર્થનું દર્શન થતાં ગ્લાનીવશ થાય છે; ટુકમાં જેવુ' જેવુ' નિમિત્ત મળે તેવા તેવા કાય'માં તુરત જ પ્રવૃત્તિ કરે છે. પરંતુ જ્ઞાની જીવા નિમિત્તથી તદ્દન સ્વત'ત્ર રહે છે. નિમિત્તની સત્તાને તેએ
*
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #15

સ્વીકારતા નથી, તેઓ જાણે છે કે જડ અને તે સાથે સગુરુના સામિખને મહિમા કરતાં ચૈતન્યની સત્તા અનતગુણી અધિક પણ આજે મને અનુભવગોયર થયેલ છે. આપ બલવાન છે. કેશા! તમારા હાલના વિકાર- મૂર્તિમાન ઉપદેશ છો, ચારિત્ર્ય છો, પ્રભુત્વ ઉદયને તટસ્થપણે સાક્ષીભાવે જોયા કરો અને છો મારા આપને અનંત વંદન છે. કર્મની સત્તા તેમાં રંગાયા વિના થડે કાળ ભૈર્યપૂર્વક
૨. ઉપર વિજય મેળવવાના રહસ્યનું આજે મને વિતાવે.
હેજે પ્રદાન કરવાના બદલામાં હું રંક કાંઈ
પણ આપવા અસમર્થ છું. પ્રત્યેતેમ છતાં કેશા-પ્રભે ! આપના આ ઉપદેશથી મારા મારા હર્ષના સમુદ્રમાંથી નેત્ર દ્વારા સરી આવતી અંતરમાં એક અદૂભૂત રહસ્યને ઉદય થયો છે. આ મેતીની માળા સ્વીકારે.
LIST
(પેજ ૧૩૮ થી ચાલુ) પુસ્તકેમાં યુક્તિપૂર્વક સપ્રમાણ સ્યાદ્વાદ અનેકાંતવાદનું ભાષામાં એવું તે મનેહર વર્ણન આલેખ્યું છે કે સામાન્ય અભ્યાસી પણ સ્યાદ્વાદના ગહન વિષયને સુગમતાથી સમજી શકે તેમ છે. તેઓશ્રીના ગ્રંથમાં જૈન દર્શન શું છે? એ સ્પષ્ટ જોવા મળે છે. તેઓશ્રીના અમૂલ્ય ગ્રંથરત્ન જૈન સમાજને જેટલા ઉપયોગી અને લાભકર્તા છે તેટલા જ જૈનતર સમાજને ઉપયોગી છે. જે સમયમાં મૂર્તિવાદને સર્વથા અ૫લાપ થતું હતું, મૂર્તિપૂજન નિષેધ માટે આકાશપાતાળ એક કરવામાં ભગીરથ પ્રયત્ન જાયા હતા અને પ્રાચીન મૂર્તિવાદનો વિધ્વંસ કરવા જેર શોરથી ચારે બાજુથી અનેક અઘટિત આક્ષેપનો ભયંકર દાવાનળ સળગ્યા હતા ત્યારે એ ભયંકર દાવાનળની સામે ઊભા રહી એકલા એ ભડવીર શ્રી આત્મારામજી મહારાજે અનેક પ્રાચીન શાનાં પ્રમાણે અને દલીલની અખૂટ વર્ષ વષવી એ દાવાનળને શાંત કર્યો અને સદાને માટે સંસારમાં મૂર્તિવાદને સ્થાપન કર્યો. આ રીતે શ્રી આત્મારામજી મહારાજ એકલા જેના જ ઉપકારી છે એમ નથી પરંતુ સમગ્ર વિશ્વના તેઓશ્રી મહાન ઉપકારી છે. પોતાની સાઠ વર્ષની જિંદગાનીમાં જૈનતત્વાદશ, અજ્ઞાનતિમિરભાસ્કર, તત્ત્વનિર્ણયપ્રાસાદ, ચિકાગો પ્રશ્નોત્તર, જૈનધર્મ પ્રશ્નોત્તર, સમ્યકત્વશદ્વાર, ચતુર્થહતુતિનિર્ણય, નવતત્વ, ઈસાઈત સમીક્ષા, ઉપદેશબાવની વિગેરે વિગેરે વિદ્રોગ્ય ગ્રંથ રચી સાહિત્યમાં મોટામાં મોટો વધારો કર્યો છે. રાષ્ટ્રભાષામાં ઉપર્યુક્ત ગ્રંથો આલેખી શ્રી આત્મારામજી મહારાજે રાષ્ટ્રભાષાની અપૂર્વ સેવા કરી છે. જૈન સમાજને અને અખિલ સંસારને એ ગ્રંથ દ્વારા અત્યંત
–મુનિશ્રી ચરણવિજયજી
ઉપકૃત કર્યો છે
જુન, ૧૯૭૮
૧૪૩

Page #16

-શા પરી આ
0A
રાજપ
: બનાવનારો : -
— : બનાવનારા :
–
* બાજી સ જ લાઈફ બોક્સ % 2ઝ
શીપ બીલ્ડર્સ
* રોલીંગ શટર્સ * ફાયરમુફ ડેર્સ * રેડ રોલર્સ * હીલ બેરોઝ * રેફયુઝ હેન્ડ કાર્ટસ * પેલ ફેન્સીંગ
સ્ટીલ ટેન્કસ
અને
* મુરીંગ બોયઝ * બેયન્ટ એપરેટસ
એજીનીયર્સ
વિગેરે
વિગેરે .
"
શાપરીઆ ડોક એન્ડ સ્ટીલ કાં.
પ્રાઇવેટ લીમીટેડ
ચેરમેન : શ્રી માણેકલાલ ચુનીલાલ શાહ મેનેજીંગ ડીરેકટર : શ્રી અમૃતલાલ ભાણજીભાઈ શાપરીઆ
રજીસ્ટર્ડ ઓફિસ અને શીપયાર્ડ
શીવરી ફાર્ટ રેડ,
મુંબઈ-૧૫ (ડી. ડી.) ફોન : ૪૪૮૩૬૧, ૪૪૮૩૬૨, ૪૪૩૧૩૩ ગ્રામઃ “શાપરી આ શીવરી-મુંબઈ
એજીનીયરીંગ વર્કસ અને ઓફિસ
પરેલ રેડ, કેસ લેન,
મુંબઈ-૧૨ (ડી. ડી.) ફોન : ૩૫૦૬૭, ૩૭૪૮૯૩ ગ્રામ ઃ “શાપરીઆ” પરેલ-મુંબઈ
૧૪૪
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #17

જ્ઞાનીની દશા
" आत्मवत् सर्वजीवेषु यः पश्यति स पश्यति" ।। પિતાના આત્માની પેઠે જે સર્વ માં જુવે છે તે સર્વ ધમને દેખે છે. તેથી સર્વ આત્માએ પોતાના સરખા અર્થાત્ પોતાના બંધુસમાન તેને લાગે છે. તેને કોઈ શત્રુ પણ લાગતું નથી અને કોઈ તેને પ્રિય પણ લાગતું નથી; સર્વ જી પોતપોતાની દશા પ્રમાણે છે તેમાં શ્રેષ વા રાગની કલ્પનાની જરૂર તેને દેખાતી નથી. તે જેવી વસ્તુ હોય તેવી દેખે છે અને આદર્શની પેઠે તટસ્થ સાક્ષી પણે સર્વને જ્ઞાતા અને દ્રષ્ટા બને છે અને નિર્લેપ રહે છે. વ્યાવહારિક તથા પારમાર્થિક જીવન ગાળે છે છતાં બાહ્ય વસ્તુઓમાં લેતા નથી. બાહ્ય વસ્તુઓનાં કાર્યોને પિતાના માથે આવી પડેલી ફરજ તરીકે ગણી કરે છે પણ તેમાં હું તેની કલ્પના કરતું નથી. તે જ્ઞાની નિર્લેપ રહીને વિશેષતઃ સર્વનું ભલું કરવા સમર્થ થાય છે. દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાલ અને ભાવ પ્રમાણે ઉચ્ચ જીવન પ્રાપ્ત કરવા માટે ઉચ્ચ પ્રકારના વિવેકને ગ્રહણ કરે છે. સર્વ પ્રકારનાં કાર્યોમાં લાભ અને અલાભની તરતમતા જાણી શકે છે પારમાર્થિક જીવન ગાળવા માટે બને તેટલે નિષ્કામપણે આભભેગ આપે છે. જ્ઞાન દર્શન અને ચારિત્રની ઉત્કૃષ્ટતા પ્રાપ્ત કરવા સદાકાલ આ પગમાં રમે છે. ગૃહસ્થધર્મમાં રહ્યો હોય તે ગૃહસ્થના અધિકાર પ્રમાણે સર્વ બાબતમાં વર્તે છે અને સાધુધર્મ અંગીકાર કરે છે તે સાધુના અધિકાર પ્રમાણે વર્તે છે; સદૂગુણે તરફ દષ્ટિ રાખે છે અને દુગુ ટાળવા માટે પ્રયત્ન કરે છે. ગુણાનુરાગ દષ્ટિથી સર્વત્ર-સર્વથા સર્વ મનુષ્યના ગુણેને ગ્રહણ કરે છે. જગતના આક્ષેપ સહન કરવા શુરવીર બને છે અને મનમાં અત્યંત વૈર્ય ધારણ કરે છે.
હું શુહાનંદ સ્વરૂપમય પોતે છું એમ નિશ્ચય કરે છે. જેથી દુઃખ થાય વા સુખ તે હું નથી, દુઃખ એ આત્માને શુદ્ધ ધર્મ નથી, માટે દુઃખની કલ્પના કરવાનું જ્ઞાનીને કઈ પણ પ્રજન જણાતું નથી. જે જે વખતે દુઃખ વા શેક થાય તે તે વખતે જાણવું કે મનનું જેર વિશેષ છે અને આત્મા પિતે મનના તાબામાં વતે છે તેમજ જે જે વખતે આત્માને સહજ આનંદગુણ ખીલે અને બાહ્યમાં સમભાવે જોવાય ત્યારે સમજવું કે આત્મા પોતે તે વખતે નિર્મલ છે અને મનને પોતે વશ કર્યું છે. શુદ્ધાનંદ સ્વરૂપના ઉપયોગમાં રહેતા આત્મા પિતાને નિરાકાર સ્વરૂપ પણે નિહાળે છે અને પિતાના સ્વરૂપને પોતે નિશ્ચય કરે છે. કે જડ આકારોથી હું ભિન્ન છું, નિરાકાર છું, સર્વ પ્રકારના સાકાર પ્રપ ચોથી ભિન્ન છું ત્યારે સાકાર પદાર્થોનું મમત્વ તેમજ તેમાં અર્હત્વ કેમ મહારે કલ્પવું જોઈએ? અલબત્ત ન ક૯પવું જોઈએ-ઈત્યાદિ સ્વરૂપને જ્ઞાની આત્મા પોતાની મેળે નિશ્ચય કરે છે. '
આત્મજ્ઞાની સ્વાભાવિક સુખપ્રદ શુદ્ધાત્મપદને ઈચ્છું છું, તે વિના હું અન્ય કંઈ પણ ઈચ્છા નથી–એમ નિશ્ચય કરે છે; આત્મ પ્રયત્નથી સર્વ કર્મને નાશ કરવા હું ઉસુક થયે છું એમ નિશ્ચય કરે છે. મહારા સહજ સ્વરૂપમાં સુખાનંદમહોદધિ છે એમ અનુભવ કરે છે અને જ્ઞાનાદિ સર્વ સદ્ગુણે પોતપોતાના સ્વરૂપે મહારામાં વતે છે એમ નિશ્ચય કરે છે.
જુન, ૧૯૭૮
૧૪પ

Page #18

જૈન સંઘના મહાન પ્રભાવક, સર્વ શાસ્ત્રનિપુણ આચાર્યદેવ વિજય ધર્મધુરંધરસૂરીશ્વરજીનું શાસન સેવાને સમર્પિત
અદ્વિતીય પરોપકારી જીવન
મધ્યાન્હને સમય. ઘડિયાળે એક ટકોર કરી એકત્વભાવની સૂચના કરી. સૂર્યને પ્રચંડ પ્રકોપ ડામરના રસ્તાને દઝાડી રહ્યો હતો, ત્યારે શાંત અને સમતાના પ્રતિકરૂપ ઉપાશ્રયમાં લાંબી કતાર લાગી હતી. બરાબર ૧૨-૩૯ને સમય થતાં પરમ પુજ્યશાળી ને ભાગ્યશાળી ગુરુદેવના આશિર્વચન શાખે મસ્તક પર વાસક્ષેપ સહિત બહાર નીકળ્યા. ચહેરા ઉપર હાસ્ય અને ઉલ્લાસ અનેરાં હતાં. ધીમે ધીમે એક પછી એક બહાર આવે અને ગુરુજીના આશીર્વાદ મેળવવા માટે પિતાની જાતને ધન્ય લેખે. અવિરત શ્રમ લઈ કલાક સુધી ગુરુજી મન, વચન, કાય એકરૂપી બની હાર્દિક આશીર્વાદ વરસાવતા હતા. છતાં ચહેરા પર સંપૂર્ણ પ્રસન્નતા, અનુપમ તેજની ઝલક, અને સમતાની ત્રિવેણી ગુરુજીને પ્રભાવ વધારી રહી હતી. દરેકના હૈયામાં ગુરુજીની પ્રશસ્તિ કલેલ કરતી જણાતી. આવું સુખદ, સ્વર્ગીય દશ્ય નિહાળી હૈયું થનગની ઉઠયું “જય હે શાસનસ્તમ્ભ-વિજય ધર્મધુર ધરસૂરીશ્વરજીને' શબ્દ ગુંજી ઊઠ્યાં.
નસીબવંતુ ભાવનગર જીલ્લાનું નાનકડું ગામ ખાટડી, જેણે આવી પરમ ઉપગારી પ્રભાવશાળી વ્યક્તિના જન્ય દાતવ્યને યશ ખાટ્યો. ધન્ય સમય રેખા પર અંક્તિ બનેલ સંવત ૧૯૭૪. ધન્ય બન્યા તે દિવસ ને પળ. પિતા પિતામ્બરદાસને આંગણે પોતા પુત્રને જન્મોત્સવ ઉજવાય. માતા સાંકળીબાઈનું હૃદય હર્ષવિભોર બન્યું. સમય લહરીના સુરમ્ય ગાન સાથે તેમનું વય વધતું ચાલ્યું. પણ વૈરાગ્યના ભાવને વરેલાને સંસારના સમણું સ્પર્શી ન શક્યા. કિશોર વયમાં ફક્ત ૧૩ વર્ષની ઉંમરે શાસનસમ્રાટ શ્રી વિજય નેમિસૂરીશ્વરજીના પટ્ટધર આચાર્ય શ્રી વિજય અમૃતસૂરીશ્વરજી પાસે ભાવપૂર્વક ચારિત્ર્ય પ્રહણ કર્યું. ધન્ય બન્યું એ વર્ષ ૧૯૮૮ નું. સાંસારિક પિતા પં. શ્રી પુણ્યવિજયજીના શિષ્ય રત્ન બન્યાં. જોત જોતામાં હીરા ઉપર પહેલ પડવા શરૂ થયા. કાંતિ, ઓજસ ને પ્રકાશની સરવાણીએ કુટી નીકળી. જ્ઞાન-તના ઝળહળાટે શ્રોતા વૃદેના હૈયાને આકર્ષી લીધા. સંસ્કૃત કોની રચનાએ પંડિતેના મન પર અને પ્રભાવ પાડ્યો. સર્વશાસ્ત્રનિપુણનું બિરુદ એમના ચરણમાં મૂકી પડયું. તેમની કલમે અનેક ગ્રંથ સર્યા. જતિષવિદ્યામાં અજોડ પુરવાર થયા, ધાર્મિક ક્રિયા, પ્રતિષ્ઠા, મંદિર માટેની ખનનવિધિ તેમના અનુષ્ઠાનના મુહૂર્ત મેખ જેમ સાબિત થતાં દરેક નિર્વિદને પૂર્ણાહુતિ પામી ગુરુજીના યશસ્વી ક્ષેત્રને વિસ્તાર વધારતાં. ૧૪૬
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #19

સંવત ૨૦૨૧ માં મુંબઈ મુકામે, આઝાદ મેદાનમાં, આચાર્ય શ્રી વિજય અમૃતસૂરીશ્વરજીના વરદ હસ્તે તેમને આચાર્યપદ પ્રદાન થયું'. હાલના વડા પ્રધાન શ્રી મોરારજીભાઈ દેસાઈ તથા ભાવનગરના નરેશ શ્રી કૃષ્ણકુમારસિંહજી આ મહોત્સવમાં હાજર હતા. જૈને તેમજ જૈનેતર માં ગુરુદેવની સુવાસ પવનવેગે પ્રસરી રહી હતી.
લગભગ ૧૫ વર્ષ પૂર્વે ઉપધાન તપશ્ચર્યાની વિધિ રેશનીંગને કારણે પ્રતિબંધિત થઈ હતી. પૂજ્ય ગુરુદેવે એ ન્યાયમૂતિ અને અન્ય અમલદારને આ તપની મહત્તા અને અનાજનો યથરછ ઉપયોગ વગેરે સ્પષ્ટ પણે સમજાવ્યું. તેથી મારૂબંધીના સમયમાં ૧૫ વર્ષ અગાઉ દાલતનગરમાં ભારતભરમાં માત્ર એક જ સ્થળે ઉપધાન કરાવવામાં ગુરુજી સફળ નીવડ્યા હતા.
જૈન શાસનના મહાન રક્ષક ગુરુદેવની દીર્ઘદ્રષ્ટિ અને કુનેહ ઉચ્ચ કક્ષાના હતા. તેની ફળશ્રુતિ કેસરીયાજીનું ભવ્ય દેરાસર જે પાલીતાણા, તળેટી રોડ પર સાકાર બન્યું.
ક૯પનાથી પર તેવું સાદું જીવન જીવતા. ગેગરીમાં ઘેશ જેવી મામુલી ચીજ લેતા. જાપ અને સાધના જીવનમાં તાણાવાણા જેમ વણાઈ ગયા હતા, તેથી કલાકોના કલાકે એકાંતમાં જાપમાં જ બેસી રહેતા. તેમની ગુરુભક્તિ, શિષ્ય વાત્સલ્ય, શાસન ભક્તિની સહ કોઈ ભૂરિ ભૂરિ પ્રશંસા કરતા.
શરીરના પુદ્ગલ ઉપર સહેજ પણ રાગ ન હતા. કેસરની ગાંઠની અસહૃા પીડા સમયે પણ સમતાની સરિતાની ઠંડક જ વ્હાણુતા. પૃચ્છા કરનારને “ધ” સારૂં છે? –એ જ જવાબ મળે. છેવટે મહામંત્ર નવકારના જાપ સાથે સંપૂર્ણ સમાધિપૂર્વક દેહને જીણું વસ્ત્ર માફક સંવત ૨૦૩૪ના વૈશાખ વદી ૧૨ ને શુક્રવારે ત્યજી દીધા ને કાળધર્મ પામ્યા.
બીજે દિવસે અમદાવાદને આંગણે ભાવિકોના ટોળેટોળા અંતિમ દર્શન કરવા ઉમટ્યા હતા. મુંબઈ, ભાવનગર, વડોદરા, સુરત, તેમજ અન્ય શહેરો અને ગામડાઓમાંથી ભાવિકેના પ્રવાહ સતત વહી રહ્યો હતો. લગભગ ૯-૦૦ વાગતા “ જય જય નંદા, જય જય ભદા’ના ગગનભેદી અવાજોથી અંતિમ યાત્રા શરૂ થઈ. શાંતિવનમાં લગભગ ૧૨ વાગે તેમના નશ્વર દેહને અગ્નિસંસ્કાર ગુરુજીના સંસારી કાકાના પુત્ર શ્રી કાળુભાઈ( ભાવનગરવાળા )એ કર્યો હતો.
ઉછામણીની ઉપજ રૂા. ૬૫ હજાર અને તેમના સ્મારક અંગેની ટીપમાં રૂા. ૭૫ હજાર થયા હતા.
જૈન શાસનના મહાન સ્થંભ કાળધર્મ પામતાં ન પુરાય તેવી જૈન સંઘને મહાન બેટ પડી છે. તેઓશ્રીના પરમ પાવન આત્માને સંપૂર્ણ અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત રહો.

Page #20
ATMANAND PRAKASA Regd. G. BV. 31 શ્રી ખીમચંદભાઈ શાહ લગભગ છ વર્ષ પહેલા મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા સાથે ખીમચંદભાઈ મને ગેડીજી ઉપાશ્રયે મળ્યા હતાં પ્રથમ મુલાકાતમાં જ તેમની સજજનતા અને અમરણશક્તિ માટે મને માન ઉપજયું હતું. ઘણા વર્ષો પહેલાં મારા અષ્ટક, શ્લેકે ઉપરાંત સ્યાદ્વાદ મંજરીના પાંચ કે છે કે માસિકમાં છપાયા હતાં, તે તેમને યાદ દેવડાવ્યું ત્યારે મને ઘણા જ આનંદ થયા હતા. સાથોસાથ સ્યાદ્વાદ મંજરીને ગુજરાતી ભાષામાં હ’ પૂર્ણ કરી શક્યો નથી તે માટે મને મીઠા ઠપકો પણુ આપ્યા હતા. આજે મને પણ અફસોસ છે કે તે સમયે જ આ ગ્રંથન ગુજરાતીમાં ઉતારી લીધું હોત તો સમાજને એક સારામાં સારી ભેટ આપવા બદલ મને આજે પણ સંતોષ રહેવા પામત. પરંતુ હવે તે અફસેસ જ શેષ રહ્યો છે. બંને મહાનુભાવો જે આજે સ્વર્ગસ્થ છે તેમની ઉદારતા માટે આજે પણ મને માન છે; શાસનદેવને એટલી જ પ્રાર્થના છે કે નિખાલસ માટે સેવા કરનારા મહાનુભાવે ફરી ફરીથી ઉત્પન્ન થતા રહે કેમકે સમાજને તે સેવકોની બહુ જ આવશ્યકતા છે. -પૂર્ણાનંદવિજય (કુમારશ્રમણ) શાક ઠરાવ શ્રી ખીમચંદભાઈ ચાંપશીભાઈ શાહનું દુઃખદ નિધન થતાં શ્રી ભાવનગર જૈન 8. મૂત. તપાસ'ઘની મીટીંગ તા. 25-5-1978 રાત્રીના મળી હતી તેમાં નીચે મુજબ શાક ઠરાવ થયે હતે. શ્રી ભાવનગર જૈન સંઘના ઉપપ્રમુખ તરીકે જેમણે વર્ષો સુધી સેવા આપી છે, તેવા શ્રી ખીમચંદભાઈ ચાં પશીભાઈ શાહનું દુઃખદ નીધન તા. ૮-૫-૭૮ના રોજ રાત્રીના થયેલ છે. શ્રી ખીમચંદભાઈ શામળદાસ કોલેજ માં ગણીતના પ્રોફેસર હતા છતાં તેમને સાહીત્યને અને ખાસ કરીને જૈન દર્શનને ઊંડો અભ્યાસ હતા. તેઓશ્રીએ જૈન આમાનદ સભાના પ્રમુખ તરીકે ઘણા વર્ષો સુધી સેવા આપેલ છે. મકાન બાંધકામમાં તેઓ ઘણા રસ લેતા હતા. આપણા સંધના મકાનો જેવા કે નૂતન ઉપાશ્રય, દાદા સાહેબ, શ્રાવકા ઉપાશ્રય વગેરેના બાંધકામમાં અંગત રસ લઈ સારા કલાત્મક મકાન બંધાવેલ છે. આટલા વિદ્વાન હોવા છતાં તેઓ ઘણા સાદા અને નીરાભિમાની હતા. તેમના દુઃખદ નીધનથી ભાવનગર સંઘને અને સમાજને ન પુરી શકાય તેવી ખેટ પડી છે. તેમના વીશાળ કુટુંબ ઉપર આવી પડેલી આપત્તી સહન કરવાનું પરમ કૃપાળુ પરમાત્મા બળ આપે તેવી પ્રાર્થના છે. તેમના પવિત્ર પુણ્યશાળી ઉમદા આત્માને શાસનદેવ શાશ્વત શાંતી અર્પે એ જ અભ્યર્થના. આ ઠરાવની એક નકલ તેમના કુટુંબીજનો ઉપર મોકલવાનું અને છાપામાં મોકલવાનું ઠરાવવામાં આવે છે. તંત્રી : શ્રી ગુલાબચંદ લલુભાઈ શાહ, શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ તંત્રી મંડળ વતીઃ | પ્રકાશક : શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા, ભાવનગર મુદ્રક : શ્રી ગિરધરલાલ ફૂલચંદ શાહ, સાધના મુદ્રણાલય, દાણાપીઠ : ભાવનગર For Private And Personal Use Only