Atmanand Prakash Pustak 069 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

ગુજરાતી જૈન ભક્તિસાહિત્ય પૂજા અને પૂજનવિધિ
લે: પ્રે!, હીરાલાલ ૨. કાપડિયા એમ. એ ૧૭૦ થી ચાલુ)
૧૮૮૯માં રચી છે. એમાં પાર્શ્વનાથનાં ચ્યવન, જન્મ, દીક્ષા, કેવલજ્ઞાન અને નિર્વાણુ એ પાંચ કલ્યાણકા પૈકી પહેલા કલ્યાણકને અંગે પુષ્પ પૂજા અને ફળ—પૂજા, બીજાને ઉદ્દેશીને અદ્ભુતપૂર્જા, જળપૂજા અને ચંદનપૂજા અને બાકીનાં ત્રણ કલ્યાણકા પરત્વે અનુક્રમે ધૂપપૂજા દીપપૂજા અને નૈવેદ્યપૂજા એમ એકેક પૂજા રચી છે આ પૂજા વિ. પૂ. સ. (૨)માં છપાઈ છે.
(અષાઢ અંક પાના
(૮) અષ્ટ પ્રકારી અડસઠે આગમપૂજા—આ પૂજા દીપવિજયે જ ખૂસરમાં વિ. સ. ૧૮૮૬માં રચી છે એનાં પ્રારભિક બે પદ્યો તેમજ અંતમાં ‘કળશ'નાં છ પદ્યો અને ત્યારબાદ આગમની આરતીની ત્રણ પક્તિ જે. ગૂ. ૪. (ભા. ૩, ખંડ ૧, પૃ. ૨૦૪– ૨૦૫)માં અપાયાં છે આ પૂજામાં ૬૮ આગમા તે કયા છે તેમજ કયા કયા આગમ કે આગમા અંગે આઠ જાતની પૂજા પૈકી કઈ કઈ જાતની પૂજા છે તે જાણવું બાકી રહે છે.
(૯) અષ્ટપ્રકારી પિસ્તાલીસ આગમ
પૂજા—મ
વીરવિજયે રાજનગરમાં વિ. સં. ૧૮૮૧માં રચી છે.
એમાં ૧૬ ઢાળ છે અને અંતે ‘કળશ' છે, જળપૂજા ઈત્યાદિ આઠ પૂજાએ પૈકી પ્રત્યેકને અંગે બન્ને ઢાળ છે. પહેલી ઢાળમાં દષ્ટિવાદના પરિકમ, સૂત્ર, પૂર્વ ગત, અનુયાગ અને ચૂલિકા એ પાંચ વિભાગેા પૈકી પહેલા ત્રણને અને બીજી ઢાળમાં બાકીના વિભાગના સંક્ષેપમાં પરિચય અપાયા છે. ત્યારબાદ ૪૫ આગમાના વિચાર કરાયા છે. ત્રીજી ઢાળમાં અંગ ૧-૫, ચેાથીમાં અંગ ૬-૧૧, પાંચમીમાં પહેલાં સાત ઉપાંગો, છઠ્ઠીમાં બાકીનાં પાંચ ઉપાંગે, સાતમીમાં તેમજ આઠમીમાં અનેક પ્રકીર્ણકા પૈકી પાંચ પાંચ, નવમીનાં છએ છેદસૂત્રો, દસમીમાં જ્ઞાન, અગિયારમીમાં અને બારમીનાં બબ્બે ચૂલ સૂત્રેા, તેરમીમાં નવે ચૂલિકા ચૌદનીમાં આગમેાની આશાતનાથી હાનિ, પંદરમીમાં જિનાગમના પૂજન અને સેાળનીનાં સિદ્ધના સ્વરૂપ અંગે કેટલીક વિગતા રજૂ કરાઇ છે. આ પૂજા પૂ. સ. (૨)માં છપાઇ છે.
વિ.
(૧૦) અષ્ટપ્રકારી પંચકલ્યાણક પૂજા—આ ઉપર્યુક્ત વીરવિજયે રાજનગરમાં અર્થાત્ અબદાવાદમાં વિ. સં.
(૧૧) અષ્ટપ્રકારી જિનકુશલરિપૂજા~~~આ ‘ખરતર' રત્નરાજના શિષ્ય જ્ઞાનસારે રચી છે. એમણે વિ. સ', ૧૧૮૧૬ (૨૧૮૨૧)માં દીક્ષા લીધી હતી અને વિ. સ’. ૧૮૯૯ કે એકાદ વર્ષ બાદ એમના
સ્વર્ગવાસ થયા હતા, એમણે પ્રસ્તુત પૂજાના પ્રારંભ સંસ્કૃતમાં કર્યાં છે. ગુજરાતીમાં શરૂઆતને એક દુહા તેમજ અંતમાંનાં ત્રણ પદ્યો જૈ. શૂ ક. (ભા. ૩, ખ’ડ ૧, પૃ. ૨૭૩)માં અપાયાં છે. આ પૂજા જિન દત્તસૂરિ ચરિત્રમાં પ્રકાશિત કરાઇ છે.
(૪) તેર પ્રકારી પૂજા (૧-૨)
(૧) તેર પ્રકારી સમ્યક્ વપૂર્વક–બાર વ્રતની પૂજા— આ પૂજા વીરવિજયે રાજનગરમાં દિવાળીના દિવસે વિ. સં. ૧૮૮૭માં રચી છે. એમાં સમ્યકત્વ તેમજ પ્રાણાતિપાત વિરમણથી માંડીને અતિથિ સ ંવિભાગ સુધીનાં શ્રાવકનાં બાર ત્રતા વિષે સંક્ષેપમાં નિરૂપણુ છે. આમ જે તેર બાબતેા અત્ર રજૂ કરાઈ છે તેમાં પ્રત્યેકને અંગે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારની એકેક પૂજા છે. આથી ઉદ્ભવતા તેર પ્રકારોનાં નામ એના અંતગત ‘પૂજા' શબ્દને બાજુએ રાખતાં નીચે મુજબ છે.
ન્હવણુ (જળ), વિલેપન (ચંદન) વાસ, પુષ્પમાળા, દીપક, ધૂપ, પૂષ્પ, અષ્ટમંગળ, અક્ષત, દણુ, નૈવેદ્ય, ધ્વજ અને ફળ.
૧ જુએ હૈ. ગૂ. ક. (ભા. ૩, નં. ૭૧, પૃ. ૨૬૦) ૨ જુએ યોાવિજય સ્મૃતિ ગ્રન્થ (પૃ. ર૭).
ગુજરાતી જૈન ભક્તિસાહિત્ય : પૂજાએ અને પૂજનવિધિ
૨૩૩