________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્ણ કે અને વર્ણને
(લે. છે. હીરાલાલ ર. કાપડિયા એમ. એ.)
IN
જૈન આગમોમાં જૈન ધર્મના સાચા, સચોટ અને સાંગોપાંગ સ્વરૂપનું નિરૂપણ હોય એ સ્વાભાવિક છે. આને લઇને એમાં જૈન દર્શનના તત્ત્વજ્ઞાનના મૂળભૂત સિદ્ધાંતોને તેમજ પ્રમણો અને શ્રવણ પાસકના આચારને અગ્રસ્થાન અપાયું છે. આમ હોવાથી આગમોને મોટે ભાગે દ્રવ્યાનુગ અને ચરણ કરણનું એમના આલેખનથી ઓતપ્રોત છે. દાર્શનિક મંતવ્યોને વિશ્વરચના સાથે સંબંધ હોવાથી આગમે માં ખગોળ, ભૂગોળ અને ગણિતને લગતી કેટલીક હકીકતે જોવાય છે. આમ એમાં ગણિતાનપગને પણ ગૂંથી લેવાયો છે. ભવ્ય જીવોને સન્માગને બેધ કરાવવા માટે–એને ઉપદેશ આપવા માટે આગની યેજના થઈ હોવાથી એમાં પ્રસંગોપાત મહાપુરુષોનાં ચરિત્ર રજૂ કરાયાં છે અને એ રીતે કથાનુયોગને યથાર્ચ ન્યાય અપાય છેમોટે ભાગે આ કથાનુયોગની સામગ્રી વર્ણકો અને વર્ણનથી વિભૂષિત જોવાય છે.
જૈન આગમો જે સ્વરૂપે રચાયા હતા તે જ સ્વરૂપમાં સંપૂર્ણ પણે આજે ઉપલબ્ધ નથી. અત્યારે તે એ આગમોને પુસ્તકારૂઢ કરાયા તે સમયનું એનું સંસ્કરણ જેવા જાણવા ને લાભ મળે તેવી સામગ્રી મોટે ભાગે મેદ છે, પરંતુ પૂરેપૂરી સમીક્ષાત્મક પદ્ધતિએ હજી સુધી તે પૂરતા પ્રમાણમાં આગ પ્રકાશિત થયા નથી. જો કે હવે એ કાર્ય માટે પ્રયાસ ચાલુ થયું છે. એટલે આશા છે કે પ્રત્યેક આગમના પ્રારંભમાં વિશિષ્ટ પ્રસ્તાવના અને અંતમાં શબ્દકેષ અપાશે તેમજ એ આગમને સંસ્કૃતિક અધ્યયનના નિષ્કર્ષરૂપ સામગ્રી જુદી તરી આવે એ રીતે એની જમા કરાશે.
આગમના પુસ્તકારોહણના સમયે. એના પ્રથમ તૈયાર કરતી વેળાએ એ કાર્ય સવર અને સમુચિત રીતે કેમ કરવું તે વિચારાયું હશે અને ત્યારબાદ એ કાર્ય હાથ ધરાયું હશે -એમ ઉપલબ્ધ આગમાં જાવ, જહા, અંક અને વણઅના ઉલ્લેખ જોતાં જણાય છે. આ ચારે જાતના ઉલ્લેખ ઉવાસદસામાં નજરે પડે છે.
તીર્થકર, શ્રમણ, રાજા, નગર, ચિત્ય ઇત્યાદિનાં વર્ણને ફરીથી એક કે વધારે વાર રજૂ કરવાના પ્રસંગે પ્રાપ્ત થતાં. આગના પ્રણેતાઓએ નીચે મુજબના કોઈ એક વિકલ્પનું કે અન્ય જ કદનું અને તેમ હોય તે તે કયું તે જાણવા માટે હજુ સુધી તે કોઈ સાધન મ આવ્યું નથી -
(1) નવેસરથી અન્ય વર્ણન કરવું. જે આ વિકપ સાચે હોય તે ધર્મપ્રધાન આગમાં આવાં વર્ણને ખાસ ઉપયોગી નહિ જણાયાથી હું આગળ ઉપર એ જતા કરાવ્યા હશે ?
(૨) પલાં કરેલા વર્ણનમાં યોગ પરિવર્તન કરી વર્ણન કરવું. (૩) પહેલાં કરેલા વર્ણનને બંધબેસતું કરવાની ભલામણ કરવી પરંતુ એવું વર્ણન તૈયાર ન કરો આપવું. (૪) પહેલાં કરેલું વર્ણન કશો ફેરફાર વિતા રજા કરવું. (૫, પહેલાં કરેલું વર્ણન રજૂ ન કરતાં તે જ જોવાની ભતમ કરવી.
૬૫ આગમાં તે ફરીથી મૂળ કે ખાસ પરિવર્તનપૂર્વકનું વર્ણન ન આપતાં પહેલાંનું વર્ણન જોવાનું સૂચન કરાયેલું જોવાય છે. આવું કઈ કઈ વર્ણન બરાબર બંધબેસતું અન્યત્ર નથી હતું એમ
For Private And Personal Use Only
